Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Əlcəzair (ərəb. الجزائر) və ya rəsmi adı ilə Əlcəzair Xalq Demokratik Respublikası (ərəb. الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية) — Şimali Afrikada dövlət. Əlcəzair coğrafi baxımdan Məğrib ölkəsi hesab olunur. Ərazisinin böyüklüyünə görə ərəb dünyasında və Afrika İttifaqında ən böyük ölkədir. Şimal-şərqdən Tunis, şərqdən Liviya, cənub-şərqdən Niger, cənub-qərbdən Mali, Mavritaniya və tanınmayan Qərbi Saxara, qərbdən Mərakeş ilə həmsərhəddir. Şimaldan isə Aralıq dənizi ilə əhatə olunmuşdur. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Əlcəzair şəhəri, ümumi sahəsi 2,381,741 kvadrat kilometr, əhalisinin sayı 44 milyon nəfərdən çoxdur.
| Əlcəzair | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| ərəb. اَلْجُمهُورِيَّة اَلْجَزَائِرِيَّة اَلدِّيمُقرَاطِيَّة اَلشَّعبِيَّة | |||||
| |||||
| بالشّعب وللشّعب | |||||
| Himn: «قسما» "Qəssəmən" | |||||
 | |||||
| Rəsmi dilləri | |||||
| Paytaxt | Əlcəzair | ||||
| İdarəetmə forması | Yarı prezident respublikası | ||||
| Prezident | Əbdülməcid Təbbun [19.XII.2019 ~] | ||||
| [11.XI.2023 ~] | |||||
| • Əhali |
| ||||
| İnternet domeni | .dz | ||||
| DZ | |||||
| BOK kodu | ALG | ||||
| Telefon kodu | +213 | ||||
| Saat qurşaqları | | ||||
| Nəqliyyatın yönü | sağ[d] | ||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Coğrafiyası
Əlcəzair 6 ölkə ilə həmsərhəddir — Tunis, Liviya, Niger, Mali, Mavritaniya, Qərbi Sahara və Mərakeş ilə.
Tarixi
Müasir Əlcəzair dövlətinin ərazisində qədim zamanlardə qədim Liviya tayfaları yaşayırdılar. E.ə. IX–II əsrlərdə Əlcəzairin sahilboyu ərazilərində Finikiya yerləşirdi. Bu ərazidə e.ə. III–II əsrlərdə Numibiya dövləti mövcud olmuşdu. E.ə. I əsrdə Əlcəzair ərazisi Roma imperiyası tərəfindən işğal olundu və Romanın əyalətinə çevrildi.
438-ci ildə müasir Əlcəzair dövlətinin də ərazisi daxil olmaqla Şimali Afrikanın sahilboyu əraziləri vandallar tərəfindən işğal olundu. 534-cü ildə Vandal krallığına son qoyan Bizans imperatoru (527–565) bu əraziləri öz dövlətinin ərazisinə daxil etdi. VII əsrdə ərəblər tərəfindən işğal olunan Əlcəzair Ərəb xilafətinin tərkibinə daxil edildi. Ölkədə əhali arasında islam dini sürətlə yayılmağa başladı.
1518-ci ildə Əlcəzairin sahilboyu bir sıra şəhərlərini ələ keçirən yerli hakimlər ispan müstəmləkəçilərinin müdaxiləsindən qorxaraq kömək üçün türklərə müraciət etdilər. Nəticədə Əlcəzair ərazisi Osmanlı imperiyasının tərkibinə daxil edildi və onun ərazisi Konstantina, Titteri (Medea) və Maskara (Oran) bəylərbəylikləri arasında bölüşdürüldü. Əlcəzairin sahilboyu ərazilərində dəniz quldurluğu geniş miqyas aldı.
Əlmoravilər
Əlmohadlar
Əlcəzair 20-ci əsrdə
Əlcəzair xalqının XX əsrin 50-ci illərindən etibarən istiqlaliyyət uğrunda mübarizəsi başlandı. Əlcəzair xalqı 1954-cü il noyabrın 1-də üsyana qalxdı. Bu üsyana Milli Qurtuluş Cəbhəsi başçılıq edirdi. Milli Qurtuluş Cəbhəsi milli-azadlıq mübarizəsinin məqsədlərini belə müəyyənləşdirmişdi: ölkənin fransız müstəmləkə zülmündən azad edilməsi, Əlcəzair respublikasının yaradılması. 1962-ci ilin martında Fransa atəşin dayandırılması haqqında imzaladı və Əlcəzairin müstəqilliyini tanımalı oldu. 1962-ci ilin sentyabrında Əlcəzair Xalq Demokratik Respublikası elan edildi. Konstitusiyaya görə "milli dəyərlər və islam hüdudlarında sosializm qurmaq" xalqın məqsədi elan olundu. Mstəmləkəçilərlə əlbir olan iri feodalların torpaqları, banklar, sığorta şirkətləri, nəqliyyat vasitələri, elektrik stansiyaları milliləşdirildi. Bununla yanaşı, ticarətdə, yeyinti sənayesində, sənətkarlıq və xidmət sahəsində xüsusi kapitalın mövqeləri saxlandı. 1971-ci ildə keçirilən aqrar islahatlar nəticəsində öz-özünü idarə edən fermerlər, kəndli şirkətləri yaradıldı. 80-ci illərdə vəziyyət pisləşdi. Ərzaqla əlaqədar problemlər meydana çıxdı. 1978-ci ildə ölkənin rəhbərliyində dəyişiklik oldu. əvəz etdi. Yeganə partiya olaraq ölkəni idarə edən Milli Qurtuluş Cəbhəsi həmin adla ictimai təşkilata çevrildi. 1989-cu ildə qəbul edilmiş konstitusiyada çoxpartiyalılığa icazə verildi. Sol təmayüllü partiyalarla yanaşı, təməlçi təşkilatlar meydana çıxdı. Onlardan biri də idi. O, 1991-ci il parlament seçkilərində qələbə qazandı, lakin buna baxmayaraq Qərb ölkələrinin təzyiqi ilə seçkilərin nəticəsi ləğv edildi. Ordu rəhbərliyinin təzyiqi nəticəsində Şədli Bencədid istefa verdi. Ölkənin idarə edilməsi üçün rəhbərliyi ilə Ali Dövlət Komitəsi təşkil edildi, lakin 1992-ci ildə o sui-qəsd nəticəsində öldürüldü. 1995-ci ilin noyabrında keçirilmiş seçkilərdə general qələbə çalaraq ölkə prezidenti seçildi. 1997-ci ilin 15 iyun parlament seçkilərində də Zerualın arxalandığı Milli Demokratik Birliyi qələbə qazandı.
Əhali
MKİ-nin 2014-cü ilə olan təxminlərinə əsasən Əlcəzair əhalisinin sayına görə dünyada 240 ölkə arasında 34-cü yerdə dayanmaqdadır. Əlcəzair Milli Statistika Ofisinin 2021-ci il tarixininə olan rəsmi təxmininə əsasən Əlcəzair əhalisi 44,700,000 nəfərdir.
Dil
| Dil | 20 mart, 1987-ci il əhalinin siyahıyaalınmasına əsasən | |
|---|---|---|
| Danışanların ana dili | % | |
| Cəmi | 22 600 957 | 100.00 % |
| Ərəb dili və Fransız dili | 8 090 597 | 35.80% |
| Ərəb dili | 2 805 572 | 12.41 % |
| Fransız dili | 265 063 | 1.17 % |
| Digər | 7 613 552 | 33.69 % |
| Təsnif edilməmiş | 3 826 173 | 16.93 % |
İqtisadiyyatı
Əlcəzair, Afrika qitəsinin ən zəngin ölkələrindən biridir. İllik 113,6 milyard dollarlıq ümumi milli məhsul nəticəsi ilə qitənin ən böyük beşinci iqtisadiyyatına malikdir. Pul vahidi Əlcəzair dinarıdır.
Əlcəzair, əhəmiyyətli bir təbii qaz (istehsalda dünyada 5-ci, ixracatda 4-cü) və neft (istehsalda 13-cü, ixracatda 9-cu) istehsalçısı və ixracatçısıdır. Ölkənin cənub qərbində dəmir, cənubunda isə uran və sink yataqları var. Bir dövlət şirkəti olan Sonatrach tərəfindən çıxarılan neft və təbii qaz, ölkənin başlıca gəlir qaynağıdır. Əlcəzair, əkinçilik islahatı və ağır sənayenin modernizasiyası yolu ilə] iqtisadiyyatını canlandırmağı yoxlamışdır, ancaq neft və təbii qaz mənşəli məhsullar hələ ixracatın demək olar ki, hamısını meydana gətirir.
Dənizə yaxın seqmentdə əkinçiliyə əlverişli sahələrdə, başda zeytun kimi Aralıq dənizi iqlimi bitkiləri yetişir. Əlcəzair, paxla əkinçiliyində dünyada 1-ci, əncir əkinçiliyində 5-ci, xurma əkinçiliyində 6-cı, ərik əkinçiliyində 9-cu, badam əkinçiliyində 10-cu yerdə gəlir, bununla belə, kənd təsərrüfatı məhsullarının böyük qismini ixrac edə bilməz.
Əlcəzairin xarici borcları 2005-ci ildə 17,5 milyard dollar ikən dekabr ]]2006]]-4,7 milyard dollara düşmüşdü. Ölkə, xarici borclarını yavaş yavaş bağlamaqda, bunda artan neft qiymətlərindən faydalanmaqdadır. Bir OPEK ölkəsi olan Əlcəzair, möhkəm bir iqtisadiyyata malikdir. Neft və təbii qaz gəlirləri xarici borcları azaltmaqda istifadə edildiyi kimi əhəmiyyətli infrastruktur layihələrinin reallaşmasını də təmin etməkdədir.
Təhsil
Əlcəzairdə 26 universitet və 67 institut fəaliyyət göstərir. Çox milyonlu Əlcəzir əhalisi və 2008-ci ildə qeydə alınan statistikaya əsasən 80.000 xarici tələbə ölkədə təhsil alır. Bu ali təhsil ocaqlarında ən çox hüquq və iqtisadiyyat fakültələrinə, daha sonra elm və tibb sahələrinə önəm verilir. Təhsil ərəb və tarixi səbəblərə görə fransızca verilir.
Mədəniyyəti
Rəssamlarından məşhur Mohamed Racim-i göstərmək olar.
Maraqlı fakt
- 1827-ci ildə fransalı səfir Əlcəzair hökmdarından alınan borcları və borc faizini ödəməyi tələb etdi. Bundan qəzəblənən hökmdar isə uzun mübahisələr edir, buna etirazını bildirirdi. Sonda hisslərini cilovlaya bilməyən əlcəzairli monarx səfirin alnından yavaşca şapalaq vurdu. Təhqir olunan səfir buna baxmayaraq heç bir reaksiya vermədi. Yalnız 3 il sonra – 1830-cu ildə Əlcəzairi işğal etməyi planlaşdıran Fransa bəhanə kimi 3 il əvvəlki şapalağı bəhanə göstərdi.
- Əlcəzair Şimali Afrikanın ən böyük ölkəsidir.
İstinadlar
- Algerian Constitution of 2020.
- 3 // Constitution of Algeria (ərəb.).
- عدد سكان الجزائر بلغ 43,9 مليون نسمة في يناير الماضي. Algeria Press Service.
- http://chartsbin.com/view/edr.
- "Arxivlənmiş surət". 2017-01-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-06-29.
- Central Intelligence Agency — CİA 2021-03-11 at the Wayback Machine — The World Factbook 2013-05-10 at the Wayback Machine: Country comparison: Population 2014-08-05 at the Wayback Machine (Algeria population number: 38,813,722 by July 2014 estimation)
- Office National des Statistiques de l'Algérie 2018-03-24 at the Wayback Machine: Démographie Algérienne — Année 2013 2022-02-21 at the Wayback Machine
- Special Census Topic 2000 Round (1995–2004) 2018-11-02 at the Wayback Machine: Volume 2b — Ethnocultural characteristics. Table 5. Population by language, sex, urban/rural residence 2022-04-16 at the Wayback Machine: each census, 1985–2003 (released: 26 June 2006)
Həmçinin bax
 | Əlcəzair ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
 | Afrika ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Elcezair ereb الجزائر ve ya resmi adi ile Elcezair Xalq Demokratik Respublikasi ereb الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية Simali Afrikada dovlet Elcezair cografi baximdan Megrib olkesi hesab olunur Erazisinin boyukluyune gore ereb dunyasinda ve Afrika Ittifaqinda en boyuk olkedir Simal serqden Tunis serqden Liviya cenub serqden Niger cenub qerbden Mali Mavritaniya ve taninmayan Qerbi Saxara qerbden Merakes ile hemserheddir Simaldan ise Araliq denizi ile ehate olunmusdur Paytaxti ve en boyuk seheri Elcezair seheri umumi sahesi 2 381 741 kvadrat kilometr ehalisinin sayi 44 milyon neferden coxdur Elcezairereb ا ل ج مه ور ي ة ا ل ج ز ائ ر ي ة ا لد يم قر اط ي ة ا لش عب ي ة Bayraq Gerb d بالش عب وللش عبHimn قسما Qessemen Resmi dilleri ereb diliPaytaxt ElcezairIdareetme formasi Yari prezident respublikasiPrezident Ebdulmecid Tebbun 19 XII 2019 11 XI 2023 Ehali 43 900 000 nef yanvar 2020 Internet domeni dzDZBOK kodu ALGTelefon kodu 213Saat qursaqlari UTC 01 00Neqliyyatin yonu sag d Vikianbarda elaqeli mediafayllarElcazair ElcezairCografiyasiElcezair 6 olke ile hemserheddir Tunis Liviya Niger Mali Mavritaniya Qerbi Sahara ve Merakes ile TarixiMuasir Elcezair dovletinin erazisinde qedim zamanlarde qedim Liviya tayfalari yasayirdilar E e IX II esrlerde Elcezairin sahilboyu erazilerinde Finikiya yerlesirdi Bu erazide e e III II esrlerde Numibiya dovleti movcud olmusdu E e I esrde Elcezair erazisi Roma imperiyasi terefinden isgal olundu ve Romanin eyaletine cevrildi 438 ci ilde muasir Elcezair dovletinin de erazisi daxil olmaqla Simali Afrikanin sahilboyu erazileri vandallar terefinden isgal olundu 534 cu ilde Vandal kralligina son qoyan Bizans imperatoru 527 565 bu erazileri oz dovletinin erazisine daxil etdi VII esrde erebler terefinden isgal olunan Elcezair Ereb xilafetinin terkibine daxil edildi Olkede ehali arasinda islam dini suretle yayilmaga basladi 1518 ci ilde Elcezairin sahilboyu bir sira seherlerini ele keciren yerli hakimler ispan mustemlekecilerinin mudaxilesinden qorxaraq komek ucun turklere muraciet etdiler Neticede Elcezair erazisi Osmanli imperiyasinin terkibine daxil edildi ve onun erazisi Konstantina Titteri Medea ve Maskara Oran beylerbeylikleri arasinda bolusduruldu Elcezairin sahilboyu erazilerinde deniz quldurlugu genis miqyas aldi Elmoraviler Esas meqale ElmoravilerElmohadlar Esas meqale ElmohadlarElcezair 20 ci esrde Elcezair xalqinin XX esrin 50 ci illerinden etibaren istiqlaliyyet ugrunda mubarizesi baslandi Elcezair xalqi 1954 cu il noyabrin 1 de usyana qalxdi Bu usyana Milli Qurtulus Cebhesi basciliq edirdi Milli Qurtulus Cebhesi milli azadliq mubarizesinin meqsedlerini bele mueyyenlesdirmisdi olkenin fransiz mustemleke zulmunden azad edilmesi Elcezair respublikasinin yaradilmasi 1962 ci ilin martinda Fransa atesin dayandirilmasi haqqinda imzaladi ve Elcezairin musteqilliyini tanimali oldu 1962 ci ilin sentyabrinda Elcezair Xalq Demokratik Respublikasi elan edildi Konstitusiyaya gore milli deyerler ve islam hududlarinda sosializm qurmaq xalqin meqsedi elan olundu Mstemlekecilerle elbir olan iri feodallarin torpaqlari banklar sigorta sirketleri neqliyyat vasiteleri elektrik stansiyalari millilesdirildi Bununla yanasi ticaretde yeyinti senayesinde senetkarliq ve xidmet sahesinde xususi kapitalin movqeleri saxlandi 1971 ci ilde kecirilen aqrar islahatlar neticesinde oz ozunu idare eden fermerler kendli sirketleri yaradildi 80 ci illerde veziyyet pislesdi Erzaqla elaqedar problemler meydana cixdi 1978 ci ilde olkenin rehberliyinde deyisiklik oldu evez etdi Yegane partiya olaraq olkeni idare eden Milli Qurtulus Cebhesi hemin adla ictimai teskilata cevrildi 1989 cu ilde qebul edilmis konstitusiyada coxpartiyaliliga icaze verildi Sol temayullu partiyalarla yanasi temelci teskilatlar meydana cixdi Onlardan biri de idi O 1991 ci il parlament seckilerinde qelebe qazandi lakin buna baxmayaraq Qerb olkelerinin tezyiqi ile seckilerin neticesi legv edildi Ordu rehberliyinin tezyiqi neticesinde Sedli Bencedid istefa verdi Olkenin idare edilmesi ucun rehberliyi ile Ali Dovlet Komitesi teskil edildi lakin 1992 ci ilde o sui qesd neticesinde olduruldu 1995 ci ilin noyabrinda kecirilmis seckilerde general qelebe calaraq olke prezidenti secildi 1997 ci ilin 15 iyun parlament seckilerinde de Zerualin arxalandigi Milli Demokratik Birliyi qelebe qazandi EhaliMKI nin 2014 cu ile olan texminlerine esasen Elcezair ehalisinin sayina gore dunyada 240 olke arasinda 34 cu yerde dayanmaqdadir Elcezair Milli Statistika Ofisinin 2021 ci il tarixinine olan resmi texminine esasen Elcezair ehalisi 44 700 000 neferdir DilDil 20 mart 1987 ci il ehalinin siyahiyaalinmasina esasenDanisanlarin ana dili Cemi 22 600 957 100 00 Ereb dili ve Fransiz dili 8 090 597 35 80 Ereb dili 2 805 572 12 41 Fransiz dili 265 063 1 17 Diger 7 613 552 33 69 Tesnif edilmemis 3 826 173 16 93 IqtisadiyyatiElcezair Afrika qitesinin en zengin olkelerinden biridir Illik 113 6 milyard dollarliq umumi milli mehsul neticesi ile qitenin en boyuk besinci iqtisadiyyatina malikdir Pul vahidi Elcezair dinaridir Elcezair ehemiyyetli bir tebii qaz istehsalda dunyada 5 ci ixracatda 4 cu ve neft istehsalda 13 cu ixracatda 9 cu istehsalcisi ve ixracatcisidir Olkenin cenub qerbinde demir cenubunda ise uran ve sink yataqlari var Bir dovlet sirketi olan Sonatrach terefinden cixarilan neft ve tebii qaz olkenin baslica gelir qaynagidir Elcezair ekincilik islahati ve agir senayenin modernizasiyasi yolu ile iqtisadiyyatini canlandirmagi yoxlamisdir ancaq neft ve tebii qaz menseli mehsullar hele ixracatin demek olar ki hamisini meydana getirir Denize yaxin seqmentde ekinciliye elverisli sahelerde basda zeytun kimi Araliq denizi iqlimi bitkileri yetisir Elcezair paxla ekinciliyinde dunyada 1 ci encir ekinciliyinde 5 ci xurma ekinciliyinde 6 ci erik ekinciliyinde 9 cu badam ekinciliyinde 10 cu yerde gelir bununla bele kend teserrufati mehsullarinin boyuk qismini ixrac ede bilmez Elcezairin xarici borclari 2005 ci ilde 17 5 milyard dollar iken dekabr 2006 4 7 milyard dollara dusmusdu Olke xarici borclarini yavas yavas baglamaqda bunda artan neft qiymetlerinden faydalanmaqdadir Bir OPEK olkesi olan Elcezair mohkem bir iqtisadiyyata malikdir Neft ve tebii qaz gelirleri xarici borclari azaltmaqda istifade edildiyi kimi ehemiyyetli infrastruktur layihelerinin reallasmasini de temin etmekdedir TehsilElcezairde 26 universitet ve 67 institut fealiyyet gosterir Cox milyonlu Elcezir ehalisi ve 2008 ci ilde qeyde alinan statistikaya esasen 80 000 xarici telebe olkede tehsil alir Bu ali tehsil ocaqlarinda en cox huquq ve iqtisadiyyat fakultelerine daha sonra elm ve tibb sahelerine onem verilir Tehsil ereb ve tarixi sebeblere gore fransizca verilir MedeniyyetiRessamlarindan meshur Mohamed Racim i gostermek olar Maraqli fakt1827 ci ilde fransali sefir Elcezair hokmdarindan alinan borclari ve borc faizini odemeyi teleb etdi Bundan qezeblenen hokmdar ise uzun mubahiseler edir buna etirazini bildirirdi Sonda hisslerini cilovlaya bilmeyen elcezairli monarx sefirin alnindan yavasca sapalaq vurdu Tehqir olunan sefir buna baxmayaraq hec bir reaksiya vermedi Yalniz 3 il sonra 1830 cu ilde Elcezairi isgal etmeyi planlasdiran Fransa behane kimi 3 il evvelki sapalagi behane gosterdi Elcezair Simali Afrikanin en boyuk olkesidir IstinadlarAlgerian Constitution of 2020 3 Constitution of Algeria ereb عدد سكان الجزائر بلغ 43 9 مليون نسمة في يناير الماضي Algeria Press Service http chartsbin com view edr Arxivlenmis suret 2017 01 04 tarixinde Istifade tarixi 2009 06 29 Central Intelligence Agency CIA 2021 03 11 at the Wayback Machine The World Factbook 2013 05 10 at the Wayback Machine Country comparison Population 2014 08 05 at the Wayback Machine Algeria population number 38 813 722 by July 2014 estimation Office National des Statistiques de l Algerie 2018 03 24 at the Wayback Machine Demographie Algerienne Annee 2013 2022 02 21 at the Wayback Machine Special Census Topic 2000 Round 1995 2004 2018 11 02 at the Wayback Machine Volume 2b Ethnocultural characteristics Table 5 Population by language sex urban rural residence 2022 04 16 at the Wayback Machine each census 1985 2003 released 26 June 2006 Hemcinin bax Elcezair ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Afrika ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin