Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zeytun bitkisi — Zeytun fəsiləsindən bitki cinsi. Cənubi Avropa, Afrika, Cənubi Asiya və Avstraliyanın mülayim isti və tropik zonalarında yayılmışdır. 20-yə yaxın növü var.
| Zeytun | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||
| Domen: Klad: Ranqsız: Aləm: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Triba: Yarımtriba: Cins: Zeytun | ||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||
| ||||||||||
Zeytun həmişəyaşıl halda, 4-6, nadirən 10–12 m hündürlükdə ağac olub, müxtəlif çətir formasındadır. Çətirinin diametri 2 metrə qədər çata bilir. Yarpaqları bütöv,uzunluğu 3–8 sm,eni isə 1–5 sm – dir. Yarpaqlarının üst hissəsi tutqun yaşıl, alt hissəsi gümüşü – parlaq, kənarları burulmuş halda olur. Yarpaqlarının epidermis qatında qış dövründə ikinci nişasta toplanır. Yarpaqları 2–3 il tökülmədən ağacın üzərində qalır. Nəzəri o qədər də cəlb etməyən xırda ağ və ya yaşıltəhər rəngli çiçəkləri və yetişəndə qara-bənövşəyi rəngə boyanan meyvələri vardır. Meyvəsi birtoxumludur, lətli, yağlı yanlığı var, toxumları uzunsov, qonur rənglidir. Zeytun may-iyun aylarında çiçək açır, meyvələri oktyabr-noyabrda yetişir. Tarixi mənbələrdən aydın olur ki, zeytun 1500–2000 ilə qədər yaşayır. O, 150 ilə qədər məhsul vermə qabiliyyətinə malik olur. Hazırda Tunis dövləti ərazisində yaşı 2000-ə çatan diametri 4 m olan zeytun ağacı qorunub saxlanılır. Bu cür yaşlı zeytun ağaclarına Kipr və Əlcəzair dövlətlərinin ərazilərində də rast gəlmək olar. Zeytun meyvəsinin yetişməsi təkamül nəticəsində qazanılan rənglərinə görə təyin edilir.
Meyvələrinin lət hissəsində 70 %-ə qədər, toxumunda isə 25 - 30 % əla keyfiyyətli piyli yağ vardır. Bu yağdan həm yeyinti sənayesində, həm də təbabətdə geniş istifadə olunur.Bioloji düsturu:K5L5E5D1(Müzakirə proqramlarında qeyd olunacaq)
Tarixi
Zeytun dünyanın subtropik ölkələrində çox qədimdən becərilən qiymətli bitkidir. O, hələ eramızdan 2500 il əvvəl qədim misirlilər tərəfindən becərilmiş və meyvələrindən və onun yağından bir sıra xəstəliklərə qarşı [revmatizm, yanıq, göz xəstəlikləri və s., həmçinin yeyinti məhsulu, xoş dadlı və ətirli ədviyyat kimi istifadə edilmişdir.
Zeytun hazırda da ən qiymətli piyli yağlı bitki, eləcə də bəzək bitkisi kimi dünyanın bir sıra subtropik ölkələrində geniş miqyasda becərilir. Zeytun sənaye əhəmiyyətli bitki kimi çoxdan bəri Qara dəniz sahillərində, Krımda, Gürcüstanda geniş becərilir.
Azərbaycanda, xüsusən Abşeronda zeytun becərilməsi çox gözəl nəticə verir. Bu qiymətli bitki Abşeronun bağlarına, parklarına, Bakı şəhərinin küçələrində xüsusi ziynət verir, onları yaşıl dona bürüyür. Abşeronda yetişdirilən yüzlərcə ağac və kol bitkiləri arasında o öz görkəmilə də nəzəri cəlb edir.
Azərbaycanda 30-40 il bundan əvvəl böyük zeytun bağları var idi, təxminən 3 min hektarda zeytun bağı salınmışdı. Sonrakı dövrdə bu bağlar sırdan çıxarıldı. İndi isə bu rəqəm 2 dəfə azalaraq 1500 hektar təşkil edir. Zeytunu çoxları tanıyır və onun meyvələrinin müalicə əhəmiyyətini bilənlər də az deyildir. Buna baxmayaraq, təəssüf ki, bu qiymətli bitkiyə hələ lazımi qədər qayğı ilə yanaşılmır, onun meyvələrindən səmərəli istifadə olunmur.
Şəhərlərimizin bəzi küçələrində və bağlarında zeytunun meyvələri vaxtında yığılmır, çox vaxt meyvələrini yığarkən zeytun ağacının qol-budaqlarını da qırırlar. Beləliklə, bu qiymətli bitkinin inkişafı pozulur. Nəticədə zeytunun barı get-gedə azalır, hər il külli miqdarda zeytun meyvələri tələf olur. Halbuki, zeytun ağacını böyüdüb məhsuldar hala çatdırmaq və hər kiloqram zeytun meyvəsi əldə etmək böyük zəhmət tələb edir.
Zeytunun istifadəsinə gəldikdə qeyd etmək lazımdır ki, meyvələrini iki mərhələdə yığırlar: tam yetişməmiş, tam yetişmiş. Abşeronda zeytun meyvələrinin yığımı, adətən, oktyabr ayından başlanır.
Birinci mərhələdə, yəni tam yetişməmiş vaxt yığılan meyvələrdən yeyinti sanayesində konserv məmulatı hazırlanır. Yetişən vaxtda yığılan meyvələr duza qoyulur. Zeytunun tam yetişmiş meyvələrindən tibbi məqsəd üçün əla keyfiyyətli zeytun yağı alınır ki, bu yağdan bir sıra dərman preparatlarının: xüsusən yanıq məlhəmlərinin və iynə dərmanlarının tərkibində yara sağaldan, iltihabı aradan qaldıran və ağrıkəsən dərman kimi geniş istifadə edilir. Bundan başqa meyvələrindən yeyinti sənayesində qiymətli qidaməhsulları hazırlamaq üçün də geniş istifadə olunur.
Faydalı cəhətləri
Amerikanın həftəlik “Times” jurnalı zeytunu dünyanın ən sağlam ərzaqlar qrupuna daxil etmişdir. Bu bitki və onun yağı insan səhhəti üçün faydalıdır və qanda xolestrolun miqdarını azaltmaq qabiliyyətinə malik monodoymamış turşu yağlarının çoxluğuna görə məşhurdur. Zeytun ürək və qan damarlarını arteriosklerozdan qoruyur; o, sağlam qidalanma modeli sayılan Aralıq dənizi pəhrizinin əsas komponentidir.Bu bitkinin yarpaqları oleuropein, oleasterol və lein, olein turşusu, antioksidantlar: E vitaminindən, polifenollardan ibarətdir.
Son illərdə zeytun ağacının yarpaqlarından ürək-damar sistemi xəstəliklərinin müalicəsində, xüsusən hipertoniya xəstəliyində dəmləmə və duru spirtli ekstrakt formada daxilə qəbul edilir. Əsl Vətəni Aralıq dənizi sahilləri olmasına baxmayaraq zeytun Abşeronda özünə daha əlverişli ikinci vətən tapmışdır.
Dünyada elə ölkələr var ki, onlarda milyonlarla hektar sahədə bu qiymətli bitki becərilir. İspaniya, 2 milyon hektar, Türkiyədə 1 milyon hektardan çox zeytun əkilən sahə var". Qida yağları içərisində ən faydalı yağ zeytun yağıdır. Azərbaycanda yetişdirilən zeytunun digər ölkələrdə, məsələn, Aralıq dənizi sahillərində bitən zeytundan fərqləndirən xüsusiyyət ondan ibarətdir ki, məhsullarımızın yağlılığı daha çoxdur. "Qur’ani-Kərim"də bir neçə qiymətli bitki sırasında zeytunun da adı çəkilir. Elə bir vegetativ orqan yoxdur ki, zeytun ona fayda verməsin. Sadəcə ondan istifadə etməyi bacarmaq lazımdır".
Bərdə, Ağdam, Ağcabədi, Füzulidə zeytun tarixən olub. Bu gün Bərdənin mərkəzində yaşı min illərlə ölçülən zeytun ağacları var. Tarixən yurdumuzda gedən müharibələr nəticəsində bu ağaclar qırılıb, məhv edilib.
Zeytun çəyirdəyinin faydaları
Zeytun çəyirdəyi çox güclü antioksidantdır.
Zeytun çəyirdəyi tərkibinə görə zeytun yağından daha zəngindir. Onun ortasında kərə yağına bənzər təbəqə mineral və vitamin mənbəyidir.
Çox güclü antioksidant olan zeytun çəyirdəyi şiş xəstəliklərinin müalicə və profilaktikasında müsbət nəticə verir.
Gündə üç dəfə yeməkdən əvvəl üç ədəd zeytun çəyirdəyini udmaq mədə turşuluğunu aradan qaldırır, təxminən on gün sonra qastrit eroziyaları ilə əlaqədar olan ağrını azaldır, bağırsaq kolitlərində faydalı təsir göstərir, qəbizliyi və babasili müalicə edir. Yetişmiş, qaralmış zeytunlar toplanılaraq mətli hissəsi sürtkəc vasitəsilə ayrılır. Həmin hissəni sıxıb yağ əldə etmək, tumlarını isə qurudub saxlamaq olar. Udmazdan əvvəl zeytunun uc hissələri qayçı və ya kəlbətinlə qoparılır ki, boğaza və ya mədə-bağırsağa ilişib zərər verməsin. Qurumuş çəyirdəyin üyüdülmüş tozundan da istifadə etmək olar ki, nəticə olaraq bir ay sonra dəridə parlaqlıq yaranır. Bu toz eyni zamanda hormonal pozuntular, öd qatılığı və mədəaltı vəzidə olan iltihab prosesi zamanı çox faydalıdır.
Yetişmiş qara zeytunlar kəlbətinlə əzilərək iki kiloqramlıq balonun yarısına qədər doldurulur, üstünə balon dolana qədər alma sirkəsi əlavə edilir. Ağzı tənziflə bağlanaraq ən azı bir ay saxlanılır, sonra süzülür. Hazır məhsul şəkər xəstəliyi, yüksək təzyiq, qan-damar tıxaclaşması, yüksək xolesterin, piylənmə, infarkt, atroskleroz və digər xəstəliklərin müalicəsi üçün gündə üç dəfə yeməkdən sonra bir stəkan suya bir xörək qaşığı əlavə edilərək içilir.
Növləri
Azərbaycanda yerli sortları
Azərbaycanın dərman bitkiləri
- Avropa zeytunu (Olea europaea L.)
Dində
"Quran"da zeytun haqqında belə bir ifadə var:
"Göydən suyu endirən Odur. Onunla hər növ bitkini çıxardıq. Bunlar meyvələndikləri zaman meyvələrinin yetkinləşməsinə baxın! Bunlarda insanı bir cəmiyyət üçün ibrətlər vardır."
— Ənam surəsi, 99
Həmçinin bax
İstinadlar
- Linney K. Genera plantarum eorumque characteres naturales, secundum numerum figuram, situm, & proportionem omnium fructificationis partium. 5 Stokholm: 1754. S. 8. doi:10.5962/BHL.TITLE.746
- Linnaeus C. Species Plantarum (lat.): Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas. 1753. C. 1. S. 8.
- Fərman Quliyev. Zeytun (olea europaea) bitkisi. "MBM", Bakı, 2007. 2016-03-04 at the Wayback Machine . s.70
- Quranda adı çəkilən bitkilər 2013-07-29 at the Wayback Machine (az.)
Xarici keçidlər
- Zeytun barədə bildiklərimiz və bilmədiklərimiz 2009-06-21 at the Wayback Machine
 | İkiləpəlilər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zeytun bitkisi Zeytun fesilesinden bitki cinsi Cenubi Avropa Afrika Cenubi Asiya ve Avstraliyanin mulayim isti ve tropik zonalarinda yayilmisdir 20 ye yaxin novu var ZeytunElmi tesnifatDomen EukariotlarKlad DiaphoretickesRanqsiz ArxeplastidlerAlem BitkilerKlad StreptofitlerKlad EmbryophytesKlad Klad Klad Toxumlu bitkilerKlad Cicekli bitkilerKlad Klad Klad Klad AsteridsKlad Deste DalamazciceklilerFesile ZeytunkimilerTriba Yarimtriba Cins ZeytunBeynelxalq elmi adiOlea L 1753Sekil axtarisiITIS 32989NCBI 4145FW 319869 Zeytun hemiseyasil halda 4 6 nadiren 10 12 m hundurlukde agac olub muxtelif cetir formasindadir Cetirinin diametri 2 metre qeder cata bilir Yarpaqlari butov uzunlugu 3 8 sm eni ise 1 5 sm dir Yarpaqlarinin ust hissesi tutqun yasil alt hissesi gumusu parlaq kenarlari burulmus halda olur Yarpaqlarinin epidermis qatinda qis dovrunde ikinci nisasta toplanir Yarpaqlari 2 3 il tokulmeden agacin uzerinde qalir Nezeri o qeder de celb etmeyen xirda ag ve ya yasilteher rengli cicekleri ve yetisende qara benovseyi renge boyanan meyveleri vardir Meyvesi birtoxumludur letli yagli yanligi var toxumlari uzunsov qonur renglidir Zeytun may iyun aylarinda cicek acir meyveleri oktyabr noyabrda yetisir Tarixi menbelerden aydin olur ki zeytun 1500 2000 ile qeder yasayir O 150 ile qeder mehsul verme qabiliyyetine malik olur Hazirda Tunis dovleti erazisinde yasi 2000 e catan diametri 4 m olan zeytun agaci qorunub saxlanilir Bu cur yasli zeytun agaclarina Kipr ve Elcezair dovletlerinin erazilerinde de rast gelmek olar Zeytun meyvesinin yetismesi tekamul neticesinde qazanilan renglerine gore teyin edilir Meyvelerinin let hissesinde 70 e qeder toxumunda ise 25 30 ela keyfiyyetli piyli yag vardir Bu yagdan hem yeyinti senayesinde hem de tebabetde genis istifade olunur Bioloji dusturu K5L5E5D1 Muzakire proqramlarinda qeyd olunacaq TarixiRengli zeytunlar Kadikoy Istanbul Zeytun dunyanin subtropik olkelerinde cox qedimden becerilen qiymetli bitkidir O hele eramizdan 2500 il evvel qedim misirliler terefinden becerilmis ve meyvelerinden ve onun yagindan bir sira xesteliklere qarsi revmatizm yaniq goz xestelikleri ve s hemcinin yeyinti mehsulu xos dadli ve etirli edviyyat kimi istifade edilmisdir Zeytun hazirda da en qiymetli piyli yagli bitki elece de bezek bitkisi kimi dunyanin bir sira subtropik olkelerinde genis miqyasda becerilir Zeytun senaye ehemiyyetli bitki kimi coxdan beri Qara deniz sahillerinde Krimda Gurcustanda genis becerilir Azerbaycanda xususen Abseronda zeytun becerilmesi cox gozel netice verir Bu qiymetli bitki Abseronun baglarina parklarina Baki seherinin kucelerinde xususi ziynet verir onlari yasil dona buruyur Abseronda yetisdirilen yuzlerce agac ve kol bitkileri arasinda o oz gorkemile de nezeri celb edir Azerbaycanda 30 40 il bundan evvel boyuk zeytun baglari var idi texminen 3 min hektarda zeytun bagi salinmisdi Sonraki dovrde bu baglar sirdan cixarildi Indi ise bu reqem 2 defe azalaraq 1500 hektar teskil edir Zeytunu coxlari taniyir ve onun meyvelerinin mualice ehemiyyetini bilenler de az deyildir Buna baxmayaraq teessuf ki bu qiymetli bitkiye hele lazimi qeder qaygi ile yanasilmir onun meyvelerinden semereli istifade olunmur Seherlerimizin bezi kucelerinde ve baglarinda zeytunun meyveleri vaxtinda yigilmir cox vaxt meyvelerini yigarken zeytun agacinin qol budaqlarini da qirirlar Belelikle bu qiymetli bitkinin inkisafi pozulur Neticede zeytunun bari get gede azalir her il kulli miqdarda zeytun meyveleri telef olur Halbuki zeytun agacini boyudub mehsuldar hala catdirmaq ve her kiloqram zeytun meyvesi elde etmek boyuk zehmet teleb edir Zeytunun istifadesine geldikde qeyd etmek lazimdir ki meyvelerini iki merhelede yigirlar tam yetismemis tam yetismis Abseronda zeytun meyvelerinin yigimi adeten oktyabr ayindan baslanir Birinci merhelede yeni tam yetismemis vaxt yigilan meyvelerden yeyinti sanayesinde konserv memulati hazirlanir Yetisen vaxtda yigilan meyveler duza qoyulur Zeytunun tam yetismis meyvelerinden tibbi meqsed ucun ela keyfiyyetli zeytun yagi alinir ki bu yagdan bir sira derman preparatlarinin xususen yaniq melhemlerinin ve iyne dermanlarinin terkibinde yara sagaldan iltihabi aradan qaldiran ve agrikesen derman kimi genis istifade edilir Bundan basqa meyvelerinden yeyinti senayesinde qiymetli qidamehsullari hazirlamaq ucun de genis istifade olunur Faydali cehetleriAmerikanin heftelik Times jurnali zeytunu dunyanin en saglam erzaqlar qrupuna daxil etmisdir Bu bitki ve onun yagi insan sehheti ucun faydalidir ve qanda xolestrolun miqdarini azaltmaq qabiliyyetine malik monodoymamis tursu yaglarinin coxluguna gore meshurdur Zeytun urek ve qan damarlarini arteriosklerozdan qoruyur o saglam qidalanma modeli sayilan Araliq denizi pehrizinin esas komponentidir Bu bitkinin yarpaqlari oleuropein oleasterol ve lein olein tursusu antioksidantlar E vitamininden polifenollardan ibaretdir Son illerde zeytun agacinin yarpaqlarindan urek damar sistemi xesteliklerinin mualicesinde xususen hipertoniya xesteliyinde demleme ve duru spirtli ekstrakt formada daxile qebul edilir Esl Veteni Araliq denizi sahilleri olmasina baxmayaraq zeytun Abseronda ozune daha elverisli ikinci veten tapmisdir Dunyada ele olkeler var ki onlarda milyonlarla hektar sahede bu qiymetli bitki becerilir Ispaniya 2 milyon hektar Turkiyede 1 milyon hektardan cox zeytun ekilen sahe var Qida yaglari icerisinde en faydali yag zeytun yagidir Azerbaycanda yetisdirilen zeytunun diger olkelerde meselen Araliq denizi sahillerinde biten zeytundan ferqlendiren xususiyyet ondan ibaretdir ki mehsullarimizin yagliligi daha coxdur Qur ani Kerim de bir nece qiymetli bitki sirasinda zeytunun da adi cekilir Ele bir vegetativ orqan yoxdur ki zeytun ona fayda vermesin Sadece ondan istifade etmeyi bacarmaq lazimdir Berde Agdam Agcabedi Fuzulide zeytun tarixen olub Bu gun Berdenin merkezinde yasi min illerle olculen zeytun agaclari var Tarixen yurdumuzda geden muharibeler neticesinde bu agaclar qirilib mehv edilib Zeytun ceyirdeyinin faydalariZeytun ceyirdeyi cox guclu antioksidantdir Zeytun ceyirdeyi terkibine gore zeytun yagindan daha zengindir Onun ortasinda kere yagina benzer tebeqe mineral ve vitamin menbeyidir Cox guclu antioksidant olan zeytun ceyirdeyi sis xesteliklerinin mualice ve profilaktikasinda musbet netice verir Gunde uc defe yemekden evvel uc eded zeytun ceyirdeyini udmaq mede tursulugunu aradan qaldirir texminen on gun sonra qastrit eroziyalari ile elaqedar olan agrini azaldir bagirsaq kolitlerinde faydali tesir gosterir qebizliyi ve babasili mualice edir Yetismis qaralmis zeytunlar toplanilaraq metli hissesi surtkec vasitesile ayrilir Hemin hisseni sixib yag elde etmek tumlarini ise qurudub saxlamaq olar Udmazdan evvel zeytunun uc hisseleri qayci ve ya kelbetinle qoparilir ki bogaza ve ya mede bagirsaga ilisib zerer vermesin Qurumus ceyirdeyin uyudulmus tozundan da istifade etmek olar ki netice olaraq bir ay sonra deride parlaqliq yaranir Bu toz eyni zamanda hormonal pozuntular od qatiligi ve medealti vezide olan iltihab prosesi zamani cox faydalidir Yetismis qara zeytunlar kelbetinle ezilerek iki kiloqramliq balonun yarisina qeder doldurulur ustune balon dolana qeder alma sirkesi elave edilir Agzi tenzifle baglanaraq en azi bir ay saxlanilir sonra suzulur Hazir mehsul seker xesteliyi yuksek tezyiq qan damar tixaclasmasi yuksek xolesterin piylenme infarkt atroskleroz ve diger xesteliklerin mualicesi ucun gunde uc defe yemekden sonra bir stekan suya bir xorek qasigi elave edilerek icilir NovleriAzerbaycanda yerli sortlari Armudu zeytun Azerbaycan zeytunu Buzovna zeytunu Qara zeytun Sirin zeytunAzerbaycanin derman bitkileri Avropa zeytunu Olea europaea L Dinde Quran da zeytun haqqinda bele bir ifade var Goyden suyu endiren Odur Onunla her nov bitkini cixardiq Bunlar meyvelendikleri zaman meyvelerinin yetkinlesmesine baxin Bunlarda insani bir cemiyyet ucun ibretler vardir Enam suresi 99Hemcinin baxAvropa zeytunu Xalli zeytun Zeytun yagiIstinadlarLinney K Genera plantarum eorumque characteres naturales secundum numerum figuram situm amp proportionem omnium fructificationis partium 5 Stokholm 1754 S 8 doi 10 5962 BHL TITLE 746 Linnaeus C Species Plantarum lat Exhibentes plantas rite cognitas ad genera relatas 1753 C 1 S 8 Ferman Quliyev Zeytun olea europaea bitkisi MBM Baki 2007 2016 03 04 at the Wayback Machine ISBN 9952 29 018 7 s 70 Quranda adi cekilen bitkiler 2013 07 29 at the Wayback Machine az Xarici kecidlerZeytun barede bildiklerimiz ve bilmediklerimiz 2009 06 21 at the Wayback Machine Ikilepeliler ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin