Zeytun yağı — Olea europaea (zeytun) bitkisinin meyvələrindən əldə edilən maye yağ.
İstehsalı
Zeytun yağı dünyada ildə 1,6–2,6 milyon ton həcmində istehsal edilir və bunun 75–80% qədəri istehsalçı ölkələr tərəfindən istehlak edilir. Geri qalan 20–25%-lik qismi isə, dünya bazarlarına ixrac edilir. Zeytun yağı, zeytunun əzilib sıxılması və qara su adlanan hissəsinin ayrılması ilə əldə edilir. Zeytun yağı tamamilə fiziki üsullarla əldə edilir və burada heç bir kimyəvi metoddan istifadə edilmir.[]
Növləri
Zeytun yağının üç əsas növü var: Təbii zeytun yağı, çiy yeyilə bilən ən keyfiyyətli zeytun yağıdır. Daha çox salat və souslarda istifadə olunur. 2. Rafinə zeytun yağı; fiziki üsullarla rafinə edilərək, ləzzəti artırılan və turşuluq nisbəti aşağı salınan yağ növüdür. Rafinə zeytun yağı daha çox, bişirilən yeməklərdə istifadə olunur. Bundan başqa Rusiya və Amerika kimi zeytun yağı dadına alışmamış ölkələrdə istifadə edilir. Rafinə yağa 10–20% nisbətində təbii yağ əlavə edilməsi ilə əldə edilən Riviera tipi zeytun yağı isə; daha çox qızartmalarda və bişirilən yeməklərdə istifadə olunur.[]
Zeytun yağının 99,8%-i triqliserid adlanan yağlardan ibarətdir. Bunların 14%-i doymuş yağ turşularıdır, 72%-i tək doymamış yağ turşularıdır, 12%-i çoxlu doymamış yağ turşularından ibarətdir. Bir kiloqram zeytun yağında bundan başqa 300 milliqram fenoller və 150 milliqram tokoferoller mövcuddur. Digər yemək yağları ilə müqayisədə, zeytun yağında, təkli doymamış yağ turşularından oleik turşusunun çox yüksək nisbətlərdə olduğu görülmüşdür.[]
Əhəmiyyəti
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Zeytun yağının yüksək miqdarda istehlak edildiyi Aralıq Dənizi ölkələrində, ürək-damar xəstəlikləri və xərçəngin daha az olması diqqətə layiqdir. Ürək və damar xəstəliklarinin meydana gəlməsində xolesterolun rolunu yaxşı bilirik. Xolesterol, qanda LDL və HDL adlı iki qrup lipoprotein tərəfindən daşınır. HDL ilə daşınan xolesterol qara ciyərdə daha çox məhv olaraq ürək və damar xəstəliyi yaranma təhlükəsini azaldır. LDL ilə daşınan xolesterol isə ürək və damar xəstəliklərinin bir nömrəli səbəbidir. Buna görə insanlarda LDL-nin aşağı, HDL-nin yüksək olması, ürək və damar xəstəliklərina qarşı qoruyucu təsir göstərir. Zeytun yağına əsaslanan bəslənmədə LDL-nin aşağı olması və HDL səviyyələrinin yüksək qalması, ürək və damar xəstəliklarinin inkişafını azaldan ən önəmli səbəbdir.
Zeytun yağının xərçəng təhlükəsini azaltması isə tərkibinə qoyulan fenolların güclü antioksidan təsirinə bağlıdır. Bu maddələrin antioksidan təsirləri səbəbi ilə DNT-yə xəsər verə biləcək maddələri təsirsiz hala gətirdikləri və DNT üzərindəki xəsərin aradan qalxmasına kömək etikləri hesab olunur. Alman Xərçəng Araşdırma Mərkəzindən Ouen və yoldaşları zeytun yağının insan sağlamlığı üzərində təsirlərini analiz etdikləri bir çalışmalarında; bu yağın tərkibində olan fenolların antioksidan xüsusiyyətləri səbəbi ilə bəzi xərçənglərin (qalın bağırsaq, döş və dəri) və koroner ürək xəstəliklərinin inkişafına mane olduğunu bildirmişlər.
İspaniyanın Sevilya Universitetindən Alarkon de la Lastra və yoldaşları, zeytun yağının faydaları haqqında bir məqalə dərc ediblər. Bu məqalədə zeytun yağının; qandakı LDL xolesterolu azaldaraq HDL xolesterolu artırdığını və ürək xəstəliyi təhlükəsini azaltdığını; xüsusilə triqliserid metabolizmasına olan təsiri ilə qalın bağırsaq və döş xərçəngi təhlükəsini azaltdığını; iltihab verici sitokinler üzərindəki tənzimləyici təsiri ilə romatoid artrit kimi avtoimmun xəstəlik yaranmasını azaltdığını; safra kisəsinin müntəzəm sürətdə boşalmasını təmini səbəbi ilə kisədə daş əmələ gəlmə təhlükəsini azaltdığını və bundan başqa mədə üzərinə olan təsirləri səbəbi ilə burada mədə yarası əmələ gəlmə təhlükəsini azaldarkən, mövcud mədə yarasının da yaxşılaşmasını asanlaşdırdığını bildirmişlər.
Yaponiyanın Kanazava Universitetindən Budiyanto və yoldaşları, xərçəng əmələ gətirici ultra bənövşəyi şüalara məruz qoyulan siçovullarda dəriyə tətbiq olunan zeytun yağının təsirlərini incələmişlər. Siçovulları üç qrupa ayıraraq, birinci qrupdakılara zeytun yağı sürtməmişlər, ikinci qrupdakılara şüalanmadan əvvəl, üçüncü qrupa isə şüalanmadan sonra zeytun yağı sürtmüşlər. Xərçəng əmələ gətirici şüalara məruz qoyulduqdan sonra zeytun yağı sürtülən qrupda xərçəngin daha az nisbətdə inkişaf etdiyini müşahidə etmişlər.
İkiləpəlilər ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
Yayılma
2010-cu ildə dünya zeytun yağının demək olar ki, 44%-i İspaniyada, əsasən Andalusun cənub bölgəsində istehsal edilib. İspan şairi Federiko Qarsia Lorka yazırdı: “Mən sənin sehrini bilirəm, zeytun, dünya üçün yerdən qan çıxarırsan”. İtaliya hasil edilən neftin əsas hissəsini istehlak edir və əlavə olaraq digər ölkələrdən idxal edir. Yunanıstan zeytun yağının üçüncü böyük istehsalçısıdır. Yunanlar italyanlara və ispanlara nisbətən nəzərəçarpacaq dərəcədə daha çox zeytun yağı istehlak edirlər - ildə adambaşına 20 litrdən çox. Avropadan kənarda əsas zeytun yağı istehsalçıları Tunis, Mərakeş və Suriyadır.
Baş ofisi Madriddə yerləşən Beynəlxalq Zeytun Şurası (IOC) bütün zeytun yağının 95%-nin istehsalına nəzarət edir. Aİ tərəfindən dəstəklənən bu təşkilat məhsulu bütün dünyada tanıtmaq məqsədi daşıyır. Bu fəaliyyət nəticəsində Avropadan kənarda zeytun yağı istehlakı hər il durmadan artır. Dünyada zeytun yağının istehsalı və istehlakı ilə bağlı statistika:
Ölkə | İstehsal, min ton (2014) | İstehsal, % (2005) | İstehlak, % (2005) | Adambaşına düşən orta illik istehlak, kq |
---|---|---|---|---|
İspaniya | 1 738,6 | 36 | 20 | 13,62 |
İtaliya | 294,9 | 25 | 30 | 12,35 |
Yunanıstan | 208,9 | 18 | 9 | 23,7 |
Türkiyə | 73,9 | 5 | 2 | 1,2 |
Suriya | 100,6 | 4 | 3 | 6 |
Tunis | 179,7 | 8 | 2 | 9,1 |
Mərakeş | 137,4 | 3 | 2 | 1,8 |
Portuqaliya | 66,5 | 1 | 2 | 7,1 |
ABŞ | 8 | 0,56 | ||
Fransa | 4 | 1,34 |
İstehsal
Zeytun yağının çıxarılması Zeytun ağacının orta ömrü 500 ildir, lakin bəzi ağaclar 1500 il və ya daha çox yaşayır.
Çiy zeytun meyvəsi çox acı olduğu üçün yeyilməzdir. Bu acılıq yalnız bir neçə həftə xüsusi duzlu suda isladılmışdan sonra yox olur. Hətta sızma zeytun yağında maddəsinin olması səbəbindən acı bir dad var
Zeytun yağı yaşıldan yetişmiş qara və ya bənövşəyi rəngə qədər müxtəlif yetkinlik dərəcələrinə malik meyvələrdən istehsal olunur. Yetişməmiş zeytun yağı adətən sıx dada malikdir, yetişmiş zeytun yağının dadı daha yumşaq, məhsuldarlığı isə yüksək olur. Zeytun meyvəsinin pulpası 55%-ə qədər yağ ehtiva edə bilər.
Adətən üç fərqli hasilat prosesi var
- ənənəvi proses (presləmə)
- iki fazalı dekansiya (sentrifuqa) prosesi
- üç fazalı dekansiya prosesi
Ənənəvi prosesdə (presləmə) iki fazalı süzmə (mərkəzdənqaçma) prosesində üç fazalı süzmə Ənənəvi prosesdə zeytun yuyulur, əzilir, qarışdırılır və az miqdarda su əlavə edilərək əzilir ki, bu da ayrılmasını asanlaşdırır. digər fraksiyaların yağı. Yaranan pasta sıxılır. Zeytun şirəsi, əlavə su və qalıq yağ qarışığı alınır. Zeytun yağı sudan şaquli sentrifuqada və ya dekanterdə ayrılır. Ənənəvi proses demək olar ki, yalnız kiçik neft dəyirmanlarında istifadə olunur və daha böyük zavodlarda davamlı dekansiya prosesi ilə əvəz edilmişdir.
Soyuq və isti presləmə üsulundan istifadə olunur. 25-27 °C-dən çox olmayan temperaturda soyuq preslə əldə edilən yağ (“Provans yağı”, qablaşdırmada “ilk soyuq sıxma”, “əlavə bakirə”, “soyuq pres”, “soyuq ekstraksiya” kimi qeyd olunur) ən keyfiyyətli, xoş yüngül ətir və qızılı sarı rəng. Yüksək temperaturda yağın keyfiyyəti aşağı düşür, yağın tərkibində, dadında və aromasında arzuolunmaz dəyişikliklər baş verir.
Yağ sıxıldıqdan sonra qalan zeytun pomasından isti preslə əlavə olaraq aşağı keyfiyyətli yağ (“ağac yağı”) alınır.
İtaliyada və əksər ölkələrdə suyun əlavə edilməsini tələb etməyən iki fazalı dekantasiya prosesi geniş yayılmışdır. Tullantılar yaş zeytun pudrasıdır.
Santrifüj üsulu ilə 100 kq üyüdülmüş zeytun üçün məhsuldarlığı təxminən 100 litr, ənənəvi (presləmə) üsulu ilə - təxminən 40 litrdir. Hər il noyabr və mart ayları arasında dünyada 30 milyon m³-dən çox OMWW istehsal olunur ki, bu da Aralıq dənizi ölkələrində ciddi ekoloji problem yaradır.
Çirkab suların kimyəvi tərkibi çox dəyişkəndir. Bu, zeytun ağacının növündən, meyvənin yetişməsindən, yığım müddətindən və emal üsulundan asılıdır. Əsas xüsusiyyətlər kimyəvi maddələrin yüksək dəyərləri (COD - 60.000-180.000 mq/l) və bioloji oksigen tələbatı (BOD - 14.000-75.000 mq/l), sulu məhlulun bir qədər asidik təbiəti (aşağı pH), yüksək miqdarda polifenol və yüksək kalium tərkibi.
Son onilliklərdə çoxsaylı tədqiqatlar zeytun yağı ekstraksiyasının əlavə məhsullarının antioksidant, iltihab əleyhinə, immunomodulyator, analjezik, antimikrobiyal, antihipertenziv, antikanser, antihiperglisemik fəaliyyətlərini ətraflı şəkildə izah etmişdir.
İstinadlar
- FAOStat 2017-05-11 at the Wayback Machine saytda
- Statistika 2009-05-31 at the Wayback Machine saytda
- "California and World Olive Oil Statistics (PDF)" (PDF) (ingilis). cesonoma.ucdavis.edu. 2006-02-25 tarixində (PDF).
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zeytun yagi Olea europaea zeytun bitkisinin meyvelerinden elde edilen maye yag Zeytun yagiIstehsaliZeytun yagi dunyada ilde 1 6 2 6 milyon ton hecminde istehsal edilir ve bunun 75 80 qederi istehsalci olkeler terefinden istehlak edilir Geri qalan 20 25 lik qismi ise dunya bazarlarina ixrac edilir Zeytun yagi zeytunun ezilib sixilmasi ve qara su adlanan hissesinin ayrilmasi ile elde edilir Zeytun yagi tamamile fiziki usullarla elde edilir ve burada hec bir kimyevi metoddan istifade edilmir menbe gosterin NovleriZeytun yaginin uc esas novu var Tebii zeytun yagi ciy yeyile bilen en keyfiyyetli zeytun yagidir Daha cox salat ve souslarda istifade olunur 2 Rafine zeytun yagi fiziki usullarla rafine edilerek lezzeti artirilan ve tursuluq nisbeti asagi salinan yag novudur Rafine zeytun yagi daha cox bisirilen yemeklerde istifade olunur Bundan basqa Rusiya ve Amerika kimi zeytun yagi dadina alismamis olkelerde istifade edilir Rafine yaga 10 20 nisbetinde tebii yag elave edilmesi ile elde edilen Riviera tipi zeytun yagi ise daha cox qizartmalarda ve bisirilen yemeklerde istifade olunur menbe gosterin Zeytun yaginin 99 8 i triqliserid adlanan yaglardan ibaretdir Bunlarin 14 i doymus yag tursularidir 72 i tek doymamis yag tursularidir 12 i coxlu doymamis yag tursularindan ibaretdir Bir kiloqram zeytun yaginda bundan basqa 300 milliqram fenoller ve 150 milliqram tokoferoller movcuddur Diger yemek yaglari ile muqayisede zeytun yaginda tekli doymamis yag tursularindan oleik tursusunun cox yuksek nisbetlerde oldugu gorulmusdur menbe gosterin EhemiyyetiBu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Zeytun yaginin yuksek miqdarda istehlak edildiyi Araliq Denizi olkelerinde urek damar xestelikleri ve xercengin daha az olmasi diqqete layiqdir Urek ve damar xesteliklarinin meydana gelmesinde xolesterolun rolunu yaxsi bilirik Xolesterol qanda LDL ve HDL adli iki qrup lipoprotein terefinden dasinir HDL ile dasinan xolesterol qara ciyerde daha cox mehv olaraq urek ve damar xesteliyi yaranma tehlukesini azaldir LDL ile dasinan xolesterol ise urek ve damar xesteliklerinin bir nomreli sebebidir Buna gore insanlarda LDL nin asagi HDL nin yuksek olmasi urek ve damar xesteliklerina qarsi qoruyucu tesir gosterir Zeytun yagina esaslanan beslenmede LDL nin asagi olmasi ve HDL seviyyelerinin yuksek qalmasi urek ve damar xesteliklarinin inkisafini azaldan en onemli sebebdir Zeytun yaginin xerceng tehlukesini azaltmasi ise terkibine qoyulan fenollarin guclu antioksidan tesirine baglidir Bu maddelerin antioksidan tesirleri sebebi ile DNT ye xeser vere bilecek maddeleri tesirsiz hala getirdikleri ve DNT uzerindeki xeserin aradan qalxmasina komek etikleri hesab olunur Alman Xerceng Arasdirma Merkezinden Ouen ve yoldaslari zeytun yaginin insan saglamligi uzerinde tesirlerini analiz etdikleri bir calismalarinda bu yagin terkibinde olan fenollarin antioksidan xususiyyetleri sebebi ile bezi xercenglerin qalin bagirsaq dos ve deri ve koroner urek xesteliklerinin inkisafina mane oldugunu bildirmisler Ispaniyanin Sevilya Universitetinden Alarkon de la Lastra ve yoldaslari zeytun yaginin faydalari haqqinda bir meqale derc edibler Bu meqalede zeytun yaginin qandaki LDL xolesterolu azaldaraq HDL xolesterolu artirdigini ve urek xesteliyi tehlukesini azaltdigini xususile triqliserid metabolizmasina olan tesiri ile qalin bagirsaq ve dos xercengi tehlukesini azaltdigini iltihab verici sitokinler uzerindeki tenzimleyici tesiri ile romatoid artrit kimi avtoimmun xestelik yaranmasini azaltdigini safra kisesinin muntezem suretde bosalmasini temini sebebi ile kisede das emele gelme tehlukesini azaltdigini ve bundan basqa mede uzerine olan tesirleri sebebi ile burada mede yarasi emele gelme tehlukesini azaldarken movcud mede yarasinin da yaxsilasmasini asanlasdirdigini bildirmisler Yaponiyanin Kanazava Universitetinden Budiyanto ve yoldaslari xerceng emele getirici ultra benovseyi sualara meruz qoyulan sicovullarda deriye tetbiq olunan zeytun yaginin tesirlerini incelemisler Sicovullari uc qrupa ayiraraq birinci qrupdakilara zeytun yagi surtmemisler ikinci qrupdakilara sualanmadan evvel ucuncu qrupa ise sualanmadan sonra zeytun yagi surtmusler Xerceng emele getirici sualara meruz qoyulduqdan sonra zeytun yagi surtulen qrupda xercengin daha az nisbetde inkisaf etdiyini musahide etmisler Ikilepeliler ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Yayilma2010 cu ilde dunya zeytun yaginin demek olar ki 44 i Ispaniyada esasen Andalusun cenub bolgesinde istehsal edilib Ispan sairi Federiko Qarsia Lorka yazirdi Men senin sehrini bilirem zeytun dunya ucun yerden qan cixarirsan Italiya hasil edilen neftin esas hissesini istehlak edir ve elave olaraq diger olkelerden idxal edir Yunanistan zeytun yaginin ucuncu boyuk istehsalcisidir Yunanlar italyanlara ve ispanlara nisbeten nezerecarpacaq derecede daha cox zeytun yagi istehlak edirler ilde adambasina 20 litrden cox Avropadan kenarda esas zeytun yagi istehsalcilari Tunis Merakes ve Suriyadir Bas ofisi Madridde yerlesen Beynelxalq Zeytun Surasi IOC butun zeytun yaginin 95 nin istehsalina nezaret edir AI terefinden desteklenen bu teskilat mehsulu butun dunyada tanitmaq meqsedi dasiyir Bu fealiyyet neticesinde Avropadan kenarda zeytun yagi istehlaki her il durmadan artir Dunyada zeytun yaginin istehsali ve istehlaki ile bagli statistika Olke Istehsal min ton 2014 Istehsal 2005 Istehlak 2005 Adambasina dusen orta illik istehlak kqIspaniya 1 738 6 36 20 13 62Italiya 294 9 25 30 12 35Yunanistan 208 9 18 9 23 7Turkiye 73 9 5 2 1 2Suriya 100 6 4 3 6Tunis 179 7 8 2 9 1Merakes 137 4 3 2 1 8Portuqaliya 66 5 1 2 7 1ABS 8 0 56Fransa 4 1 34IstehsalZeytun yaginin cixarilmasi Zeytun agacinin orta omru 500 ildir lakin bezi agaclar 1500 il ve ya daha cox yasayir Ciy zeytun meyvesi cox aci oldugu ucun yeyilmezdir Bu aciliq yalniz bir nece hefte xususi duzlu suda isladilmisdan sonra yox olur Hetta sizma zeytun yaginda maddesinin olmasi sebebinden aci bir dad var Zeytun yagi yasildan yetismis qara ve ya benovseyi renge qeder muxtelif yetkinlik derecelerine malik meyvelerden istehsal olunur Yetismemis zeytun yagi adeten six dada malikdir yetismis zeytun yaginin dadi daha yumsaq mehsuldarligi ise yuksek olur Zeytun meyvesinin pulpasi 55 e qeder yag ehtiva ede biler Adeten uc ferqli hasilat prosesi var enenevi proses presleme iki fazali dekansiya sentrifuqa prosesi uc fazali dekansiya prosesi Enenevi prosesde presleme iki fazali suzme merkezdenqacma prosesinde uc fazali suzme Enenevi prosesde zeytun yuyulur ezilir qarisdirilir ve az miqdarda su elave edilerek ezilir ki bu da ayrilmasini asanlasdirir diger fraksiyalarin yagi Yaranan pasta sixilir Zeytun siresi elave su ve qaliq yag qarisigi alinir Zeytun yagi sudan saquli sentrifuqada ve ya dekanterde ayrilir Enenevi proses demek olar ki yalniz kicik neft deyirmanlarinda istifade olunur ve daha boyuk zavodlarda davamli dekansiya prosesi ile evez edilmisdir Soyuq ve isti presleme usulundan istifade olunur 25 27 C den cox olmayan temperaturda soyuq presle elde edilen yag Provans yagi qablasdirmada ilk soyuq sixma elave bakire soyuq pres soyuq ekstraksiya kimi qeyd olunur en keyfiyyetli xos yungul etir ve qizili sari reng Yuksek temperaturda yagin keyfiyyeti asagi dusur yagin terkibinde dadinda ve aromasinda arzuolunmaz deyisiklikler bas verir Yag sixildiqdan sonra qalan zeytun pomasindan isti presle elave olaraq asagi keyfiyyetli yag agac yagi alinir Italiyada ve ekser olkelerde suyun elave edilmesini teleb etmeyen iki fazali dekantasiya prosesi genis yayilmisdir Tullantilar yas zeytun pudrasidir Santrifuj usulu ile 100 kq uyudulmus zeytun ucun mehsuldarligi texminen 100 litr enenevi presleme usulu ile texminen 40 litrdir Her il noyabr ve mart aylari arasinda dunyada 30 milyon m den cox OMWW istehsal olunur ki bu da Araliq denizi olkelerinde ciddi ekoloji problem yaradir Cirkab sularin kimyevi terkibi cox deyiskendir Bu zeytun agacinin novunden meyvenin yetismesinden yigim muddetinden ve emal usulundan asilidir Esas xususiyyetler kimyevi maddelerin yuksek deyerleri COD 60 000 180 000 mq l ve bioloji oksigen telebati BOD 14 000 75 000 mq l sulu mehlulun bir qeder asidik tebieti asagi pH yuksek miqdarda polifenol ve yuksek kalium terkibi Son onilliklerde coxsayli tedqiqatlar zeytun yagi ekstraksiyasinin elave mehsullarinin antioksidant iltihab eleyhine immunomodulyator analjezik antimikrobiyal antihipertenziv antikanser antihiperglisemik fealiyyetlerini etrafli sekilde izah etmisdir IstinadlarFAOStat 2017 05 11 at the Wayback Machine saytda Statistika 2009 05 31 at the Wayback Machine saytda California and World Olive Oil Statistics PDF PDF ingilis cesonoma ucdavis edu 2006 02 25 tarixinde PDF