Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Tatarlar (öz adları tatar. татарлар, tatarlar) (digər adları: Qazan / Kazan tatarları, Volqa tatarları, Volqaboyu tatarları) ― türk xalqlarından biri.
 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kazan tatarları (1885) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ümumi sayı | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 6 755 000 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Yaşadığı ərazilər | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dili | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dini | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Mənşəyi | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Qıpcaq (türk) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Qohum xalqlar | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Əsasən Rusiyanın Avropa hissəsinin mərkəzi vilayətlərində — xüsusilə Tatarıstan Respublikasında, Volqaboyu və Uralətrafı ərazilərdə — və Rusiyanın digər bölgələrində (məsələn Sibirdə) və şəhərlərində, ondan başqa həmçinin Qazaxıstanda və digər Orta Asiya ölkələrində, Çinin Sintszyan Uyğur Muxtar Rayonunda (tarixi Şərqi Türkistan bölgəsi) yaşayırlar. Keçmiş SSRİ-nin bir çox bölgələrində milli icmaları vardır.
Danışdıqları tatar dili, türk dilləri ailəsinin qıpçaq dilləri qoluna daxildir.
Keçmişdə İdil (Volqa) Bulqar dövləti və Qazan xanlığı kimi dövlətləri olub, lakin 1552-ci ildə Rus Çarlığı tərəfindən Qazan xanlığı və və xanlığın darmadağın edilməsindən bəri Rusiyanın tərkib hissəsi olublar.
Adlanmaları
İndiki tatarlar
Tatarların hazırda özlərini "tatarlar" (татарлар) adlandırmalarına, və başqaları tərəfindən də məhz tatar olaraq adlanmalarına baxmayaraq, keçmişdə (təxminən 19-cu əsrədək) onlar özlərini aşağıdakı adlarla adlandırırdılar:
- "Möselmannar" (мөселманнар), yəni "müsəlmanlar" (Qeyd: təxminən azərbaycanlıların özlərini keçmişdə bəzən sadəcə "müsəlman" adlandırmaları kimi)
- "Qazanlılar" (казанлылар), yəni "Qazan şəhəri / Qazan xanlığı sakinləri, qazanlılar"
- "Bulğarlar" (булгарлар), yəni "bulqarlar" (Qeyd: müasir slavyan xalqı olan bolqarlarla səhv salınmamalıdır)
- "Törklər" (төркләр), yəni "türklər" (Qeyd: təxminən azərbaycanlıların özlərini vaxtilə əsasən "türklər" adlandırmaları kimi; Anadolu/Türkiyə türkləri ilə səhv salınmamalıdır) (bu ad bəzən həmçinin başqırdlara da şamil olunurdu)
"Tatar" adı
Rusiya İmperiyası zamanı ruslar imperiya ərazisindəki bütün türk xalqlarını (o cümlədən azərbaycanlıları da) öz aralarında və rusdilli rəsmi sənədlərdə "tatar" (elmi ədəbiyyatda bəzən "türk-tatar") adıyla qeyd edirdilər. Bununla belə, ruslar bu sözü bir çox türk xalqının adlanmasında da istifadəyə yeritdilər.
"Tatar" adını ruslar həmin zamanlarda azərbaycanlılara (Закавказские татары, yəni "Zaqafqaziya/Cənubi Qafqaz tatarları"; və ya Адербейджанские татары, yəni "Aderbeydjan/Azərbaycan tatarları"), qumuqlara (Дагестанские татары, yəni "Dağıstan tatarları"), noqaylara (Ногайские татары, yəni "noqay tatarları"), qaraçaylılar ilə balkarlara (Горские татары, yəni "dağlı tatarlar"), altaylılara (Алтайские татары, yəni "Altay tatarları"), xakaslara (Абаканские татары, yəni "Abakan tatarları"; Минусинские татары, yəni "Minusinsk tatarları"; Енисейские татары, yəni "Yenisey tatarları"; Áчинские татары, yəni "Aça tatarları"(bölgədəki Aça çayının adından)), şorlara (Кузнецкие татары, yəni "Kuznetsk tatarları"), çulımlar'a (Чулымские татары, yəni "Çulım tatarları"), və bir neçə digər türk xalqlarına şamil edirdilər (nadir hallarda isə "tatar" qavramı hətta qeyri-türk toplumları üçün də istifadə edilə bilərdi, məsələn monqoldilli xalqlardan biri olan buryatlar üçün "братские татары" (yəni "brat tatarları" ["brat" sözü burada "buryat" adının rus dilindəki köhnə yazılışını əks etdirir]) ifadəsi istifadə olunurdu.
Belə şəkildə də indiki zamanda sadə dillə "tatar" adlanan, Tatarıstanın əsas əhalisi olan tatarları ruslar "Volqa tatarları" (волжские татары), "Volqaboyu tatarları" (приволжские татары), "Qazan/Kazan tatarları" (Казанские татары) kimi ifadələrlə adlandırırdılar. Bu adlar indi də bəzən dəqiqləşdirmə (məsələn, tarixi mövzularda) və aydınlaşdırma lazım olduğu hallarda (məsələn, krım tatarlarından ayırd etmək üçün) istifadə olunurlar.
Müasir dövrdə "tatar" adını daşıyan və (və ya) istifadə edən digər xalqlar
' Müasir dövrdə, əvvəllər "tatar" adlanan türk xalqlarının çoxusu artıq belə adlanmasalar da, bəzi türk xalqlarının adlarında (indiki tatarların özlərindən başqa) hələ də "tatar" ifadəsi keçir, məsələn: krım tatarları (özlərini "qırımtatarlar", "tatarlar" adlarıyla yanaşı həmçinin "qırımlar", "qırım türkler" də çağırırlar) və (özlərini "sıbırtatarlar" adıyla yanaşı həm də (əsasən) "sıbırlar" çağırırlar; bəzi mütəxəssislər sıbırları gah sadəcə indiki tatarların bir qolu, gah da müstəqil bir türk xalqı hesab edirlər) hələ də müasir dövrdə bu cür adlanırlar.
Bundan başqa, müasir dövrdə Sibirdə yaşayan bir neçə türk xalqının endoetnonimi (xalqın özünü adlandırması, xalqın öz-özünə verdiyi ad) də artıq "tatar" sözündən ibarətdir. Beləcə, müasir xakaslar özlərini adətən "tadar" (тадар) və "tadarlar" (тадарлар), şorlar özlərini bəzən "tatar-kiji" (татар-кижи), "tatar" (татар), "tadar-kiji" (тадар-кижи) və "tadar" (тадар), çulımlar özlərini bəzən "tatarlar" (татарлар) və "çulım tatar" (чулым татар), teleutlar özlərini bəzən "tadar" (тадар) və "tadar-kiji" (тадар-кижи) adlandırırlar.
Sayları
2002-ci il siyahiya alınmanın nəticələrinə görə, Rusiyada sayları 5,554,600 nəfərdir. Tatarlar Rusiya əhalisinin 3,83 %-ni təşkil edirlər, və say etibarı ilə ölkənin ruslardan sonra ikinci ən böyük xalqıdırlar.
Dinləri
Dini inanclarına görə sünni-müsəlmanlarıdır. Kiçik bir qrupları xristianlığın pravoslav qoluna sitayiş edir, kryaşenlar (tatarca kirəşennər) adlanırlar.
Dil
Tatarlar türk dillərinin qıpçaq qoluna qrupuna aid olan tatar dilində danışırlar.
İstinadlar
- "Joshua Project – Unreached Peoples of the World : Tatar". 2012-04-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-05-14.
- Портал "Всероссийская перепись населения 2010 года" - Окончательные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года :Национальный состав населения Российской Федерации 2013-12-04 at the Wayback Machine
- Национальный статистический комитет Кыргызской Республики: 5.01.00.03 Национальный состав населения 2013-11-13 at the Wayback Machine
- Агентство Республики Казахстан по статистике: Численность населения Республики Казахстан по отдельным этносам на 1 января 2012 года 2012-11-15 at the Wayback Machine
- Ukrayna Dövlət Statistika Komitəsi : 2001 – ci il siyahıya alması[ölü keçid]
- "unstats.un.org : 28.3.2002 census of Romania". 2018-07-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-07-04.
- "The Tartar ethnic minority in China by 2000 census". 2022-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-05-02.
- National Statistical Committee of the Republic of Belarus : NATIONAL COMPOSITION OF POPULATION OF THE REPUBLIC OF BELARUS
- "Estonia Statistics : population census of 2000". 2012-03-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-05-11.
- MINORITY.TJ - При финансовой поддержке центра ОБСЕ в Душанбе: Национальные меньшинства Таджикистана :Татары, башкиры Таджикистана 2016-03-05 at the Wayback Machine
- (PDF). 2011-07-21 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-05-17.
- . 2009-06-18 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-05-17.
- "Ethnic composition of Azerbaijan 2009". 2012-02-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-03-27.
- "تاتارهای افغانستان در تلاش بازیابی فرهنگ فراموش شدۀ شان". da.azadiradio.com. 2023-12-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2023-12-13.
- https://www.business-gazeta.ru/article/427449 2022-09-10 at the Wayback Machine К сожалению, еще дореволюционное негативное отношение к термину "татары" проецировалось и на период советской истории. Но, когда мы возвращались в Казань на летние каникулы, я от бабушки слышал совершенно иное, она говорила мне: "Улым, без татар түгел, без мөселманнар". "Təəssüf ki, "tatar" ifadəsinə qarşı hələ inqilabaqədərki dövrdən qalma mənfi yanaşma sovet tarixinin dövrünə də özünü aşılayırdı. Ancaq biz yay tətillərinə Qazana qayıdanda mən nənəmdən tamamilə fərqli bir şey eşitmişdim, o mənə deyirdi [tatar dilində — red. qeyd]: "Oğlum, biz tatar deyilik, biz müsəlmanlarıq."."
- "Arxivlənmiş surət". 2022-03-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-08-02.
- "Результаты всероссийской переписи населения 2002 года. Национальный состав". 2011-09-27 tarixində . İstifadə tarixi: 5 июня.[1] 2008-02-02 at the Wayback Machine
Xarici keçidlər
- Волжская Булгария 2009-01-31 at the Wayback Machine
- Tatarlar, Vokruq Sveta Ensiklopediyası
- Ensiklopediya 2010-07-17 at the Wayback Machine (rus.) (tatar.)
Həmçinin bax
 | Etnik qrup ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Tatarlar oz adlari tatar tatarlar tatarlar diger adlari Qazan Kazan tatarlari Volqa tatarlari Volqaboyu tatarlari turk xalqlarindan biri Tatarlar Kazan tatarlari 1885 Umumi sayi6 755 000Yasadigi erazilerRusiya 5 310 649 2010 Qirgizistan 28 656 2012 Qazaxistan 203 371 2012 Ukrayna 73 304Ruminiya 23 935CXR 4 890Belarus 10 146Estoniya 2 582Tacikistan 18 939 2000 Latviya 3 235Polsa 447Ozbekistan 275 400Kanada 2 300Azerbaycan 25 900Dilitatar diliDiniIslam sunni ve xristian pravoslav azliq ve sie azliqMenseyiQipcaq turk Qohum xalqlarTurk xalqlari Esasen Rusiyanin Avropa hissesinin merkezi vilayetlerinde xususile Tataristan Respublikasinda Volqaboyu ve Uraletrafi erazilerde ve Rusiyanin diger bolgelerinde meselen Sibirde ve seherlerinde ondan basqa hemcinin Qazaxistanda ve diger Orta Asiya olkelerinde Cinin Sintszyan Uygur Muxtar Rayonunda tarixi Serqi Turkistan bolgesi yasayirlar Kecmis SSRI nin bir cox bolgelerinde milli icmalari vardir Danisdiqlari tatar dili turk dilleri ailesinin qipcaq dilleri qoluna daxildir Kecmisde Idil Volqa Bulqar dovleti ve Qazan xanligi kimi dovletleri olub lakin 1552 ci ilde Rus Carligi terefinden Qazan xanligi ve ve xanligin darmadagin edilmesinden beri Rusiyanin terkib hissesi olublar AdlanmalariIndiki tatarlar Tatarlarin hazirda ozlerini tatarlar tatarlar adlandirmalarina ve basqalari terefinden de mehz tatar olaraq adlanmalarina baxmayaraq kecmisde texminen 19 cu esredek onlar ozlerini asagidaki adlarla adlandirirdilar Moselmannar moselmannar yeni muselmanlar Qeyd texminen azerbaycanlilarin ozlerini kecmisde bezen sadece muselman adlandirmalari kimi Qazanlilar kazanlylar yeni Qazan seheri Qazan xanligi sakinleri qazanlilar Bulgarlar bulgarlar yeni bulqarlar Qeyd muasir slavyan xalqi olan bolqarlarla sehv salinmamalidir Torkler torklәr yeni turkler Qeyd texminen azerbaycanlilarin ozlerini vaxtile esasen turkler adlandirmalari kimi Anadolu Turkiye turkleri ile sehv salinmamalidir bu ad bezen hemcinin basqirdlara da samil olunurdu Tatar adi Rusiya Imperiyasi zamani ruslar imperiya erazisindeki butun turk xalqlarini o cumleden azerbaycanlilari da oz aralarinda ve rusdilli resmi senedlerde tatar elmi edebiyyatda bezen turk tatar adiyla qeyd edirdiler Bununla bele ruslar bu sozu bir cox turk xalqinin adlanmasinda da istifadeye yeritdiler Tatar adini ruslar hemin zamanlarda azerbaycanlilara Zakavkazskie tatary yeni Zaqafqaziya Cenubi Qafqaz tatarlari ve ya Aderbejdzhanskie tatary yeni Aderbeydjan Azerbaycan tatarlari qumuqlara Dagestanskie tatary yeni Dagistan tatarlari noqaylara Nogajskie tatary yeni noqay tatarlari qaracaylilar ile balkarlara Gorskie tatary yeni dagli tatarlar altaylilara Altajskie tatary yeni Altay tatarlari xakaslara Abakanskie tatary yeni Abakan tatarlari Minusinskie tatary yeni Minusinsk tatarlari Enisejskie tatary yeni Yenisey tatarlari Achinskie tatary yeni Aca tatarlari bolgedeki Aca cayinin adindan sorlara Kuzneckie tatary yeni Kuznetsk tatarlari culimlar a Chulymskie tatary yeni Culim tatarlari ve bir nece diger turk xalqlarina samil edirdiler nadir hallarda ise tatar qavrami hetta qeyri turk toplumlari ucun de istifade edile bilerdi meselen monqoldilli xalqlardan biri olan buryatlar ucun bratskie tatary yeni brat tatarlari brat sozu burada buryat adinin rus dilindeki kohne yazilisini eks etdirir ifadesi istifade olunurdu Bele sekilde de indiki zamanda sade dille tatar adlanan Tataristanin esas ehalisi olan tatarlari ruslar Volqa tatarlari volzhskie tatary Volqaboyu tatarlari privolzhskie tatary Qazan Kazan tatarlari Kazanskie tatary kimi ifadelerle adlandirirdilar Bu adlar indi de bezen deqiqlesdirme meselen tarixi movzularda ve aydinlasdirma lazim oldugu hallarda meselen krim tatarlarindan ayird etmek ucun istifade olunurlar Muasir dovrde tatar adini dasiyan ve ve ya istifade eden diger xalqlar Muasir dovrde evveller tatar adlanan turk xalqlarinin coxusu artiq bele adlanmasalar da bezi turk xalqlarinin adlarinda indiki tatarlarin ozlerinden basqa hele de tatar ifadesi kecir meselen krim tatarlari ozlerini qirimtatarlar tatarlar adlariyla yanasi hemcinin qirimlar qirim turkler de cagirirlar ve ozlerini sibirtatarlar adiyla yanasi hem de esasen sibirlar cagirirlar bezi mutexessisler sibirlari gah sadece indiki tatarlarin bir qolu gah da musteqil bir turk xalqi hesab edirler hele de muasir dovrde bu cur adlanirlar Bundan basqa muasir dovrde Sibirde yasayan bir nece turk xalqinin endoetnonimi xalqin ozunu adlandirmasi xalqin oz ozune verdiyi ad de artiq tatar sozunden ibaretdir Belece muasir xakaslar ozlerini adeten tadar tadar ve tadarlar tadarlar sorlar ozlerini bezen tatar kiji tatar kizhi tatar tatar tadar kiji tadar kizhi ve tadar tadar culimlar ozlerini bezen tatarlar tatarlar ve culim tatar chulym tatar teleutlar ozlerini bezen tadar tadar ve tadar kiji tadar kizhi adlandirirlar Saylari2002 ci il siyahiya alinmanin neticelerine gore Rusiyada saylari 5 554 600 neferdir Tatarlar Rusiya ehalisinin 3 83 ni teskil edirler ve say etibari ile olkenin ruslardan sonra ikinci en boyuk xalqidirlar DinleriDini inanclarina gore sunni muselmanlaridir Kicik bir qruplari xristianligin pravoslav qoluna sitayis edir kryasenlar tatarca kiresenner adlanirlar DilEsas meqale Tatar dili Tatarlar turk dillerinin qipcaq qoluna qrupuna aid olan tatar dilinde danisirlar Istinadlar Joshua Project Unreached Peoples of the World Tatar 2012 04 04 tarixinde Istifade tarixi 2009 05 14 Portal Vserossijskaya perepis naseleniya 2010 goda Okonchatelnye itogi Vserossijskoj perepisi naseleniya 2010 goda Nacionalnyj sostav naseleniya Rossijskoj Federacii 2013 12 04 at the Wayback Machine Nacionalnyj statisticheskij komitet Kyrgyzskoj Respubliki 5 01 00 03 Nacionalnyj sostav naseleniya 2013 11 13 at the Wayback Machine Agentstvo Respubliki Kazahstan po statistike Chislennost naseleniya Respubliki Kazahstan po otdelnym etnosam na 1 yanvarya 2012 goda 2012 11 15 at the Wayback Machine Ukrayna Dovlet Statistika Komitesi 2001 ci il siyahiya almasi olu kecid unstats un org 28 3 2002 census of Romania 2018 07 25 tarixinde Istifade tarixi 2009 07 04 The Tartar ethnic minority in China by 2000 census 2022 03 31 tarixinde Istifade tarixi 2009 05 02 National Statistical Committee of the Republic of Belarus NATIONAL COMPOSITION OF POPULATION OF THE REPUBLIC OF BELARUS Estonia Statistics population census of 2000 2012 03 22 tarixinde Istifade tarixi 2009 05 11 MINORITY TJ Pri finansovoj podderzhke centra OBSE v Dushanbe Nacionalnye menshinstva Tadzhikistana Tatary bashkiry Tadzhikistana 2016 03 05 at the Wayback Machine PDF 2011 07 21 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 05 17 2009 06 18 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 05 17 Ethnic composition of Azerbaijan 2009 2012 02 07 tarixinde Istifade tarixi 2014 03 27 تاتارهای افغانستان در تلاش بازیابی فرهنگ فراموش شدۀ شان da azadiradio com 2023 12 13 tarixinde Istifade tarixi 2023 12 13 https www business gazeta ru article 427449 2022 09 10 at the Wayback Machine K sozhaleniyu eshe dorevolyucionnoe negativnoe otnoshenie k terminu tatary proecirovalos i na period sovetskoj istorii No kogda my vozvrashalis v Kazan na letnie kanikuly ya ot babushki slyshal sovershenno inoe ona govorila mne Ulym bez tatar tүgel bez moselmannar Teessuf ki tatar ifadesine qarsi hele inqilabaqederki dovrden qalma menfi yanasma sovet tarixinin dovrune de ozunu asilayirdi Ancaq biz yay tetillerine Qazana qayidanda men nenemden tamamile ferqli bir sey esitmisdim o mene deyirdi tatar dilinde red qeyd Oglum biz tatar deyilik biz muselmanlariq Arxivlenmis suret 2022 03 24 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2018 08 02 Rezultaty vserossijskoj perepisi naseleniya 2002 goda Nacionalnyj sostav 2011 09 27 tarixinde Istifade tarixi 5 iyunya 1 2008 02 02 at the Wayback MachineXarici kecidlerVolzhskaya Bulgariya 2009 01 31 at the Wayback Machine Tatarlar Vokruq Sveta Ensiklopediyasi Ensiklopediya 2010 07 17 at the Wayback Machine rus tatar Hemcinin baxEfqanistan tatarlari Etnik qrup ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin