Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Krım tatarları (krımtat. qırımtatarlar, къырымтатарлар) — tarixi vətənləri Qara dənizin şimalı, Krım yarımadası olan türk xalqları qrupunun qıpçaq yarımqrupuna aiddir.
| |||||||||||||||||||||
| Ümumi sayı | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 586 000 (2014) | |||||||||||||||||||||
| Yaşadığı ərazilər | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Dili | |||||||||||||||||||||
| Dini | |||||||||||||||||||||
| Mənşəyi | |||||||||||||||||||||
| Qıpcaq (türk) | |||||||||||||||||||||
| Qohum xalqlar | |||||||||||||||||||||
Krım Tatarları məclisinin sədri rəsmi olaraq Refat Çubarovdur.
Mənşə və tarix
1944-cü il deportasiyası
13 aprel 1944-cü ildə SSRİ silahlı qüvvələri Faşist Almaniyasının hərbi hissələri qarşısında üstünlük qazanaraq onları Krım yarımadasından çıxardılar. 1944-cü ilin 10 may tarixində Lavrenti Beriya Krım tatarlarını Almaniya tərəfində SSRİ-yə qarşı mübarizə aparmaqda və "vətənə xəyanətdə" ittiham edərək İosif Stalinə onların sərhədyanı bölgələrdən ittifaqın daxili hissələrinə — Orta Asiyaya sürgün olunması fikrini rəsmən yazılı şəkildə təklif etdi. Tezliklə Serov və Tabulov tərəfindən 18–22 may tarixlərini əhatə edəcək deportasiya planı tam şəkildə hazırlandı. Beləliklə, 18 may sübh tezdən Krım tatarlarının məcburi köçürülməsi başlandı. Mayın 20-nə 180,014 nəfər artıq köçürülmüşdü. Nəhayət 22 may tarixində yekun hesablamalara əsasən 194,155 nəfər Krım tatarı deportasiya olunmuşdu. Onlardan 151,083 nəfər Özbəkistan SSR-da (təxm. 56 min nəfər Daşkənd vilayətində, təxm. 32 min nəfər Səmərqənd vilayətində, təxm. 19 min nəfər Əndican vilayətində və təxm. 16 min nəfər Fərqanə vilayətində yerləşdirildi), qalanları isə Ural regionunda və SSRİ-nın ərazisinin qərb hissəsində yerləşən vilayətlərdə yerləşdirildi. 20 oktyabr 1944-cü il tarixindən etibarən Krımda (Krım SSMR-sının 11 rayonu və MR-nın mərkəzi daxil olmaqla) kütləvi şəkildə tatar, yunan və alman mənşəli toponimlər və etnik tərkib dəyişdirilərək ruslaşdırıldı. Krım Sovet Sosialist Muxtar Respublikası ləğv edilərək onun ərazisində Krım vilayəti yaradıldı və o Ukrayna SSR-dan alınaraq Rusiya FSSR-na verildi. Mərkəzi SSRİ hökumətinin əmriylə 21 avqust 1945-ci il tarixində 327, 18 may 1948-ci il tarixində isə 1,062 tatar kəndinin adı dəyişdirilərək ruslaşdırıldı. 14 yanvar 1952-ci il tarixində bütün dəmiryolu stansiyaları da eyni aqibətlə üzləşdi. Özbəkistana köçürülən Krım tatarları yerli iqlimə uyğunlaşa bilmir, aclıq və soyuqdan ötrü xəstələnərək dünyalarını dəyişirdilər. Nəticədə qeyd olunan səbəblərə görə 1944-cü ildən 1946-cı ilədək Özbəkistanda məskunlaşmış 29 min nəfər (1944-cü ildə təxm. 16 min nəfər, 1945-ci ildə isə 13 min nəfərdən çox) Krım tatarı ölmüşdür.
Məskunlaşma
2014-cü il, martın 29-da Krım Tatarları Məclisi Bağçasarayda toplaşaraq yarımadanın ərazisində Krım Tatar Muxtar Vilayətini elan ediblər. Tatar Məclisi hesab edir ki, tatarların tarixi vətənlərində muxtariyyət elan etməsi onların təbii haqqıdır. Məclis BMT-yə, Avropa Şurasına, ATƏT-ə, İslam Konfransı Təşkilatına və başqa beynəlxalq təsisatlara müraciət edərək tatarların bu seçimi barədə rəsmi bilgi veriblər.
İstinadlar
- "Joshua Project for Crimean Tatar". 2022-01-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-12-24.
- "Ukrayna Dövlət Statistika Komitəsi : 2001-ci il siyahıya alması". 2012-03-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-12-24.
- (PDF). 2014-03-23 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-12-24.
- . 2020-04-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-12-24.
- "Bolqarıstan Dövlət Statistika Komitəsi : 2001-cu il siyahıya alması". 2020-04-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2010-07-19.
- (PDF). 2017-01-13 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-08-08.
- Krım tatarları İlham Əliyevdən kömək istədilər
- "Krım tatarları deportasiyanın 70-ci ildönümünü Kiyev və Baxçasarayda qeyd ediblər". 2023-07-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-10-10.
- . 2014-07-17 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-10-10.
- Demoscope Weekly:ПРИНУДИТЕЛЬНЫЕ МИГРАЦИИ В ГОДЫ ВТОРОЙ МИРОВОЙ ВОЙНЫ И ПОСЛЕ ЕЕ ОКОНЧАНИЯ (1939–1953) 2022-07-25 at the Wayback Machine
- . 2011-01-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-02-09.
- Научно-просветительский журнал "Скепсис" :Депортация народов 2013-01-16 at the Wayback Machine
- "Krım tatarları muxtariyyət elan etdi". 2014-04-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-10-10.
Xarici keçidlər
- Всеукраїнський перепис населення 2001. Русская версия. Результаты. Национальность и родной язык 2010-07-01 at the Wayback Machine
- Перепись населения Румынии 2002 г. Национальный состав 2009-03-02 at the Wayback Machine
- Перепись населениея Болгарии 2001 г.
- Этноатлас Узбекистана
- 'Этнография народов Крыма' – Этносы Крыма:Крымские татары
- Crimean Tatar Page 2011-01-07 at the Wayback Machine
- Official web-site of National Party of Crimean Tatars "Milli Firka"
Həmçinin bax
İstinadlar
 | Etnik qrup ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Krim tatarlari krimtat qirimtatarlar kyrymtatarlar tarixi vetenleri Qara denizin simali Krim yarimadasi olan turk xalqlari qrupunun qipcaq yarimqrupuna aiddir Krim tatarlari krimtat qirimtatarlar kyrymtatarlar Ismayil Qaspirali Noman Celebi Cihan Mustafa CemilovUmumi sayi586 000 2014 Yasadigi erazilerUkrayna 248 193 301 000Turkiye 100 000 1 000 000Ozbekistan 10 046 158 000Ruminiya 20 000Rusiya 2 449 2010 Bolqaristan 1 803 2001 Tacikistan 18 2010 DiliKirimtatar diliDiniIslam sunni MenseyiQipcaq turk Qohum xalqlarTurk xalqlari Krim Tatarlari meclisinin sedri resmi olaraq Refat Cubarovdur Mense ve tarix1944 cu il deportasiyasi 13 aprel 1944 cu ilde SSRI silahli quvveleri Fasist Almaniyasinin herbi hisseleri qarsisinda ustunluk qazanaraq onlari Krim yarimadasindan cixardilar 1944 cu ilin 10 may tarixinde Lavrenti Beriya Krim tatarlarini Almaniya terefinde SSRI ye qarsi mubarize aparmaqda ve vetene xeyanetde ittiham ederek Iosif Staline onlarin serhedyani bolgelerden ittifaqin daxili hisselerine Orta Asiyaya surgun olunmasi fikrini resmen yazili sekilde teklif etdi Tezlikle Serov ve Tabulov terefinden 18 22 may tarixlerini ehate edecek deportasiya plani tam sekilde hazirlandi Belelikle 18 may subh tezden Krim tatarlarinin mecburi kocurulmesi baslandi Mayin 20 ne 180 014 nefer artiq kocurulmusdu Nehayet 22 may tarixinde yekun hesablamalara esasen 194 155 nefer Krim tatari deportasiya olunmusdu Onlardan 151 083 nefer Ozbekistan SSR da texm 56 min nefer Daskend vilayetinde texm 32 min nefer Semerqend vilayetinde texm 19 min nefer Endican vilayetinde ve texm 16 min nefer Ferqane vilayetinde yerlesdirildi qalanlari ise Ural regionunda ve SSRI nin erazisinin qerb hissesinde yerlesen vilayetlerde yerlesdirildi 20 oktyabr 1944 cu il tarixinden etibaren Krimda Krim SSMR sinin 11 rayonu ve MR nin merkezi daxil olmaqla kutlevi sekilde tatar yunan ve alman menseli toponimler ve etnik terkib deyisdirilerek ruslasdirildi Krim Sovet Sosialist Muxtar Respublikasi legv edilerek onun erazisinde Krim vilayeti yaradildi ve o Ukrayna SSR dan alinaraq Rusiya FSSR na verildi Merkezi SSRI hokumetinin emriyle 21 avqust 1945 ci il tarixinde 327 18 may 1948 ci il tarixinde ise 1 062 tatar kendinin adi deyisdirilerek ruslasdirildi 14 yanvar 1952 ci il tarixinde butun demiryolu stansiyalari da eyni aqibetle uzlesdi Ozbekistana kocurulen Krim tatarlari yerli iqlime uygunlasa bilmir acliq ve soyuqdan otru xestelenerek dunyalarini deyisirdiler Neticede qeyd olunan sebeblere gore 1944 cu ilden 1946 ci iledek Ozbekistanda meskunlasmis 29 min nefer 1944 cu ilde texm 16 min nefer 1945 ci ilde ise 13 min neferden cox Krim tatari olmusdur MeskunlasmaUkrayna ehalisinin milli terkibi 2001 s a 2014 cu il martin 29 da Krim Tatarlari Meclisi Bagcasarayda toplasaraq yarimadanin erazisinde Krim Tatar Muxtar Vilayetini elan edibler Tatar Meclisi hesab edir ki tatarlarin tarixi vetenlerinde muxtariyyet elan etmesi onlarin tebii haqqidir Meclis BMT ye Avropa Surasina ATET e Islam Konfransi Teskilatina ve basqa beynelxalq tesisatlara muraciet ederek tatarlarin bu secimi barede resmi bilgi veribler Istinadlar Joshua Project for Crimean Tatar 2022 01 24 tarixinde Istifade tarixi 2014 12 24 Ukrayna Dovlet Statistika Komitesi 2001 ci il siyahiya almasi 2012 03 09 tarixinde Istifade tarixi 2014 12 24 PDF 2014 03 23 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 12 24 2020 04 30 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 12 24 Bolqaristan Dovlet Statistika Komitesi 2001 cu il siyahiya almasi 2020 04 30 tarixinde Istifade tarixi 2010 07 19 PDF 2017 01 13 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 08 Krim tatarlari Ilham Eliyevden komek istediler Krim tatarlari deportasiyanin 70 ci ildonumunu Kiyev ve Baxcasarayda qeyd edibler 2023 07 25 tarixinde Istifade tarixi 2014 10 10 2014 07 17 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2014 10 10 Demoscope Weekly PRINUDITELNYE MIGRACII V GODY VTOROJ MIROVOJ VOJNY I POSLE EE OKONChANIYa 1939 1953 2022 07 25 at the Wayback Machine 2011 01 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 02 09 Nauchno prosvetitelskij zhurnal Skepsis Deportaciya narodov 2013 01 16 at the Wayback Machine Krim tatarlari muxtariyyet elan etdi 2014 04 03 tarixinde Istifade tarixi 2014 10 10 Xarici kecidlerVseukrayinskij perepis naselennya 2001 Russkaya versiya Rezultaty Nacionalnost i rodnoj yazyk 2010 07 01 at the Wayback Machine Perepis naseleniya Rumynii 2002 g Nacionalnyj sostav 2009 03 02 at the Wayback Machine Perepis naselenieya Bolgarii 2001 g Etnoatlas Uzbekistana Etnografiya narodov Kryma Etnosy Kryma Krymskie tatary Crimean Tatar Page 2011 01 07 at the Wayback Machine Official web site of National Party of Crimean Tatars Milli Firka Hemcinin baxTatarlar TataristanIstinadlar Etnik qrup ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin