Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
 | Bu məqalə Qıpçaq türk xalqı haqqındadır. Digər mənalar üçün Qıpçaq (dəqiqləşdirmə) səhifəsinə baxın. |
Qıpçaqlar və ya Kumanlar — köçəri türk tayfalarından biri.
Haqqında olan
Qıpçaqlar (Kumanlar) qədim türk xalqıdır. Qıpçaqlardan ilk dəfə eramızdan əvvəl Orta Asiya mənbələrində danışılmışdır. Dilləri qıpçaq türkcəsidir.
Qıpçaqlar, VIII–IX əsrlər ətrafında Orta Asiyadan Urala keçmiş və burada üstünlük qazanmışlar, daha sonra oğuzlarla birgə Orta Asiyaya yayılmışdılar. Tarix səhnəsinə IX–XI əsrlər arasında çıxmışlar. Qıpçaqlar, monqol zəbtindən əvvəl də Sır-dərya, İdil və Don arasında, Qafqaz və Krım dağlarında, Xəzərin şimal düzlüyü ilə bu günkü Qazaxıstanın orta və şimal-qərb arasında yaşayıb bir çox türk tayfaları ilə qarışmışlar və İran, Suriya, Rusiya, Şərqi Avropa və Bizans ilə hərbi, ticarət və iqtisadi əlaqələr qurmuşlar. Əvvəllər "Oğuz çölü" deyilən torpaqlar, artıq XIII əsrdə Dəşti Qıpçaq adı ilə xatırlanmağa başlanmışdır. Çindən Don çayına, Uraldan Qara dənizə qədər olan sahəyə yayılan qıpçaqlar, bu dövrdən sonra da böyük sürətlə yeni ərazilərə yayılırdılar.
Macar tarixçilərinin məlumatlarına görə, 1020-ci illərdə, Qərbi Sibirdə böyük bir kimek-qıpçaq tayfa birliyi vardır. Kuman (macarca Kun) tayfa quruluşunun, kunlar və sarıqların yanında ən əhəmiyyətli olan qıpçaqlar, bu dövrdə birləşmişlər və qarışmışlar və sonralar çox məşhur olan Kuman adı da bu dövrdə ortaya çıxmışdır. Kuman-Qıpçaq birliyindən əvvəl, Kuman xalqı daha şərqdə yaşayarkən, Sarı Uyğurları məğlub edərək ölkələrini işğal etmişlər və bu xalqın bir qisimini özlərinə bağlamışlar. Kuman-Sarı Uyğur birləşməsi, X əsrin ikinci yarısında, çinliləri və qonşuları sürüşləri sıxışdırmaqla qərbə, oğuzların və qarların torpaqlarına yönəlmişlər. Bu köçün ardınca, yuxarıda göstərilən Oğuz çölü, artıq tarix qaynaqlarında Qıpçaq çölü adlandırılmışdır. Onların tarixdə az olan bu yürüşləri, XI əsrdə Rus knyazlarına qarşı qazandıqları silsilə qələbələrdən sonra, Karpatlara, Balkanlara qədər davam etmişdir. İnkişaf edən Qıpçaq-Kuman birliyi, XIII əsrin sonlarına qədər, bu bölgənin təyinedici bir gücü olmuşdur.
Xüsusilə XIII əsrdə, Monqol axınları qarşısında, Avrasiya çöllərində çox geniş bir sahəyə yayılan Qıpçaqlar, dinamik bir güc olaraq qonşu dövlətlərin bəzən qorxulu düşməni və bəzən də etibarlı müttəfiqləri olmaqla, çox parçalanmışlar və tarixdə öz adlarıyla xatırlanan bir dövlət yarada bilməmişlər. Buna baxmayaraq Qızıl Orda və onun davamı olan Qazan, Krım, Noyabr, Astahan, Noqay, Sibir xanlıqları kimi dövlətlərdən Misir məmluklərinə qədər, orta dövrlərdə qurulan dövlətlərdə böyük rol oynayan bir güc olmuşlar. Macarıstan, Bolqarıstan, Rumıniya, Rusiya, Gürcüstan kimi ölkələrin xalqları içində ərimişlər, lakin günümüzə qədər yer və şəxs adlarında çox izləri qalmışdı. Qazaxlarda və digər bəzi türk xalqlarında bu gün Qıpçaq adlı boylar vardır. Altay türkləri arasında da Qıpçaq adlı boy mövcuddur. Krımda Qıpçaq adını daşıyan bir kənd vardır. Azərbaycanın Qax rayonunda da Qıpçaq adlı kənd var. Ayrıca Axısqa türkləri də Qıpçaq-Oğuz boyuna mənsubdur. Bizans Torpaqlarını və Şəhərlərini qarət edib başı boş gəzən qıpçaqların Bizans torpaqlarına ziyan vurmasının qarşısını almaq və öz hərbi imkanlarından bəhrələnmək istəyən İmperator , bu qıpçaqların bir qismini Makedoniya və Bizans xidmətinə götürdü, bəzilərini Anadoluda Menderes hövzəsinə (Menderes çayı və ətrafı), bəzilərini Frigiya və torpaqları (Bu gün Ankara, Afyon, Əskişəhər, Bolu, Düzcə, Kastamonu, Sakarya, Zonquldak), Nikeya İmperiyası və Latın İmperiyası torpaqlarna Monqol və Səlcuq təhlükəsindən qorunmaq için yərləşdirildilər. Bugün bu Şəhirlərdəki Qıpçaq-Kuman asıllı köyler bu Darixlərdə Anadolu'ya girmiştir.
Həmçinin bax
Qalereya
Mənbə
- Голубовский П. В. Печенеги, торки и половцы до нашествия татар. Киев, 1884. 2015-09-23 at the Wayback Machine
- Добролюбский, Андрей Олегович. Кочевники на западе причерноморских степей в X–XVIII веках (историко-археологическое исследование). Автореф. дисс. … д. ист. наук. СПб., ИИМК РАН, 1991.
- Плетнёва С. А. Печенеги, торки и половцы в южнорусских степях. Материалы и исследования по археологии СССР. № 62. М., 1958.
- Плетнёва С. А. Половецкая земля // Древнерусские княжества X–XIII вв. / П. П. Толочко, М. П. Кучера, А. В. Куза и др. — М.: Наука, 1975.
- Фёдоров-Давыдов Г. А. Курганы, идолы, монеты. — М.: Наука, 1968.
Xarici keçid
- Половцы // Энциклопедия "Слова о полку Игореве"
- Дешт-и-Кипчак
- Половці. Омелян Пріцак 2013-06-25 at the Wayback Machine
- Кыпчакские рукописи (rus.) (ing.)
- Повесть временных лет
- Ахинжанов С. М. Кипчаки в X–XIII вв. Историографический обзор
- Гагин И. А. Рязань и половцы
- Гумилев Л. Н. Древняя Русь и Великая Степь; Древняя Русь и Кипчакская Степь в 945–1225 гг.
- Тажутов А. Кипчакская стезя
- Ундасынов И. Н. Половцы. Кто они
- Codex Cumanicus, Половецкие молитвы, гимны и загадки XIII–XIV вв. — М.: Лигалорбис, 2005.
- Р. А. Абдуманапов. Происхождение кыпчаков 2014-12-04 at the Wayback Machine
- О кыпчаках[ölü keçid]
- Кипчаки. Научная периодика 2014-08-11 at the Wayback Machine
- Династия Рюриковичей и половцы. Передача из цикла "Час истины"
İstinadlar
- "Batı Anadolu’daki Türk Yayılışına Karşı Bizans İmparatorluğu’nun Kuman-Alan Topluluklarını Balkanlardan Anadolu’ya Nakletmesi"
- "Bizans Ordusunda Ücretli Türk Askerler (XI.-XII. Yüzyıllar)", Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 25, 2009, s. 53–69.
- "IV. Haçlı Seferi’nin Ardından Batı Anadolu’da Mücadele Eden İki Rakip: İstanbul Latin Krallığı ve İznik İmparatorluğu", Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, S.1., Temmuz, 2015, s. 9–25.
- BELDİCEANU-STEİNHERR, Irene, "Bitinya’da Gayrimüslim Nüfus (14. Yüzyılın ikinci yarısı- 15. Yüzyılın ilk yarısı)", Osmanlı Beyliği 1300–1389, ed. Elizabeth A. Zacharıadou, çev. Gül Çağalı Güven, İsmail Yergun, Tülin Altınova, 2. Baskı, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 1997, s. 8–22.
- GOLUBOVSKİY, P.V., Peçenegi, Torki i Polovtsı Rus i Step Do Naşestviya Tatar, Veçe, Moskva, 2011.
- ÖZTÜRK, Meriç T., The Provıncıal Arıstocracy In Byzantine Asia Minor (1081–1261), , Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2013.
- VASARY, Istvan, Kumanlar ve Tatarlar Osmanlı Öncesi Balkanlar’da Doğulu Askerler (1185–1365), 2. Baskı, çev. Ali Cevat Akkoyunlu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2015.
- WOLF, Robert Lee, "The Latın Empire Of Constantinople 1204–1261", A History Of The Crusaders, Volume II Later Crusades (1189–1311), General ed. Kenneth M. Setton, ed. By. Robert Lee Wolf and Harry W. Hazard, The Unıversıty Of Wısconsın Press, Madıson, Milwaukee and London, 1969, s. 187–233.
- "A Broken Miror: The Kıpçak World In The Thırteenth Century", The Other Europe ın the Middle Ages, Avars, Bulgars, Khazars and Cumans, ed. By. Florin Curta, Roman Kovalev, Brill, Leiden-Boston, 2008, s. 379–412.
Həmçinin bax
 | Etnik qrup ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqale Qipcaq turk xalqi haqqindadir Diger menalar ucun Qipcaq deqiqlesdirme sehifesine baxin Qipcaqlar ve ya Kumanlar koceri turk tayfalarindan biri 12 ci esre aid Qipcaq portreti olan balbal Luqansk Haqqinda olan Qipcaqlar Kumanlar qedim turk xalqidir Qipcaqlardan ilk defe eramizdan evvel Orta Asiya menbelerinde danisilmisdir Dilleri qipcaq turkcesidir Qipcaqlar VIII IX esrler etrafinda Orta Asiyadan Urala kecmis ve burada ustunluk qazanmislar daha sonra oguzlarla birge Orta Asiyaya yayilmisdilar Tarix sehnesine IX XI esrler arasinda cixmislar Qipcaqlar monqol zebtinden evvel de Sir derya Idil ve Don arasinda Qafqaz ve Krim daglarinda Xezerin simal duzluyu ile bu gunku Qazaxistanin orta ve simal qerb arasinda yasayib bir cox turk tayfalari ile qarismislar ve Iran Suriya Rusiya Serqi Avropa ve Bizans ile herbi ticaret ve iqtisadi elaqeler qurmuslar Evveller Oguz colu deyilen torpaqlar artiq XIII esrde Desti Qipcaq adi ile xatirlanmaga baslanmisdir Cinden Don cayina Uraldan Qara denize qeder olan saheye yayilan qipcaqlar bu dovrden sonra da boyuk suretle yeni erazilere yayilirdilar Macar tarixcilerinin melumatlarina gore 1020 ci illerde Qerbi Sibirde boyuk bir kimek qipcaq tayfa birliyi vardir Kuman macarca Kun tayfa qurulusunun kunlar ve sariqlarin yaninda en ehemiyyetli olan qipcaqlar bu dovrde birlesmisler ve qarismislar ve sonralar cox meshur olan Kuman adi da bu dovrde ortaya cixmisdir Kuman Qipcaq birliyinden evvel Kuman xalqi daha serqde yasayarken Sari Uygurlari meglub ederek olkelerini isgal etmisler ve bu xalqin bir qisimini ozlerine baglamislar Kuman Sari Uygur birlesmesi X esrin ikinci yarisinda cinlileri ve qonsulari surusleri sixisdirmaqla qerbe oguzlarin ve qarlarin torpaqlarina yonelmisler Bu kocun ardinca yuxarida gosterilen Oguz colu artiq tarix qaynaqlarinda Qipcaq colu adlandirilmisdir Onlarin tarixde az olan bu yurusleri XI esrde Rus knyazlarina qarsi qazandiqlari silsile qelebelerden sonra Karpatlara Balkanlara qeder davam etmisdir Inkisaf eden Qipcaq Kuman birliyi XIII esrin sonlarina qeder bu bolgenin teyinedici bir gucu olmusdur Xususile XIII esrde Monqol axinlari qarsisinda Avrasiya collerinde cox genis bir saheye yayilan Qipcaqlar dinamik bir guc olaraq qonsu dovletlerin bezen qorxulu dusmeni ve bezen de etibarli muttefiqleri olmaqla cox parcalanmislar ve tarixde oz adlariyla xatirlanan bir dovlet yarada bilmemisler Buna baxmayaraq Qizil Orda ve onun davami olan Qazan Krim Noyabr Astahan Noqay Sibir xanliqlari kimi dovletlerden Misir memluklerine qeder orta dovrlerde qurulan dovletlerde boyuk rol oynayan bir guc olmuslar Macaristan Bolqaristan Ruminiya Rusiya Gurcustan kimi olkelerin xalqlari icinde erimisler lakin gunumuze qeder yer ve sexs adlarinda cox izleri qalmisdi Qazaxlarda ve diger bezi turk xalqlarinda bu gun Qipcaq adli boylar vardir Altay turkleri arasinda da Qipcaq adli boy movcuddur Krimda Qipcaq adini dasiyan bir kend vardir Azerbaycanin Qax rayonunda da Qipcaq adli kend var Ayrica Axisqa turkleri de Qipcaq Oguz boyuna mensubdur Bizans Torpaqlarini ve Seherlerini qaret edib basi bos gezen qipcaqlarin Bizans torpaqlarina ziyan vurmasinin qarsisini almaq ve oz herbi imkanlarindan behrelenmek isteyen Imperator bu qipcaqlarin bir qismini Makedoniya ve Bizans xidmetine goturdu bezilerini Anadoluda Menderes hovzesine Menderes cayi ve etrafi bezilerini Frigiya ve torpaqlari Bu gun Ankara Afyon Eskiseher Bolu Duzce Kastamonu Sakarya Zonquldak Nikeya Imperiyasi ve Latin Imperiyasi torpaqlarna Monqol ve Selcuq tehlukesinden qorunmaq icin yerlesdirildiler Bugun bu Sehirlerdeki Qipcaq Kuman asilli koyler bu Darixlerde Anadolu ya girmistir Hemcinin bax Kumanlar Qipcaq dilleri Gurcustan qipcaqlari Anadoluda qipcaqlarQalereyaDest i Qipcaq 1200 cu il Dest i Qipcaq Knyaz 1151 1201 hakimiyyet illeri 1180 1201 qipcaqlarla savasir Ruslarin Iqor Dastani Qipcaqlardan qalan Balballar Ukrayna Dnepr BalbalMenbe Golubovskij P V Pechenegi torki i polovcy do nashestviya tatar Kiev 1884 2015 09 23 at the Wayback Machine Dobrolyubskij Andrej Olegovich Kochevniki na zapade prichernomorskih stepej v X XVIII vekah istoriko arheologicheskoe issledovanie Avtoref diss d ist nauk SPb IIMK RAN 1991 Pletnyova S A Pechenegi torki i polovcy v yuzhnorusskih stepyah Materialy i issledovaniya po arheologii SSSR 62 M 1958 Pletnyova S A Poloveckaya zemlya Drevnerusskie knyazhestva X XIII vv P P Tolochko M P Kuchera A V Kuza i dr M Nauka 1975 Fyodorov Davydov G A Kurgany idoly monety M Nauka 1968 Xarici kecid Polovcy Enciklopediya Slova o polku Igoreve Desht i Kipchak Polovci Omelyan Pricak 2013 06 25 at the Wayback Machine Kypchakskie rukopisi rus ing Povest vremennyh let Ahinzhanov S M Kipchaki v X XIII vv Istoriograficheskij obzor Gagin I A Ryazan i polovcy Gumilev L N Drevnyaya Rus i Velikaya Step Drevnyaya Rus i Kipchakskaya Step v 945 1225 gg Tazhutov A Kipchakskaya stezya Undasynov I N Polovcy Kto oni Codex Cumanicus Poloveckie molitvy gimny i zagadki XIII XIV vv M Ligalorbis 2005 R A Abdumanapov Proishozhdenie kypchakov 2014 12 04 at the Wayback Machine O kypchakah olu kecid Kipchaki Nauchnaya periodika 2014 08 11 at the Wayback Machine Dinastiya Ryurikovichej i polovcy Peredacha iz cikla Chas istiny Istinadlar Bati Anadolu daki Turk Yayilisina Karsi Bizans Imparatorlugu nun Kuman Alan Topluluklarini Balkanlardan Anadolu ya Nakletmesi Bizans Ordusunda Ucretli Turk Askerler XI XII Yuzyillar Selcuk Universitesi Turkiyat Arastirmalari Dergisi S 25 2009 s 53 69 IV Hacli Seferi nin Ardindan Bati Anadolu da Mucadele Eden Iki Rakip Istanbul Latin Kralligi ve Iznik Imparatorlugu Cihannuma Tarih ve Cografya Arastirmalari Dergisi S 1 Temmuz 2015 s 9 25 BELDICEANU STEINHERR Irene Bitinya da Gayrimuslim Nufus 14 Yuzyilin ikinci yarisi 15 Yuzyilin ilk yarisi Osmanli Beyligi 1300 1389 ed Elizabeth A Zachariadou cev Gul Cagali Guven Ismail Yergun Tulin Altinova 2 Baski Tarih Vakfi Yurt Yayinlari Istanbul 1997 s 8 22 GOLUBOVSKIY P V Pecenegi Torki i Polovtsi Rus i Step Do Nasestviya Tatar Vece Moskva 2011 OZTURK Meric T The Provincial Aristocracy In Byzantine Asia Minor 1081 1261 Yayinlanmamis Yuksek Lisans Tezi Istanbul 2013 VASARY Istvan Kumanlar ve Tatarlar Osmanli Oncesi Balkanlar da Dogulu Askerler 1185 1365 2 Baski cev Ali Cevat Akkoyunlu Yapi Kredi Yayinlari Istanbul 2015 WOLF Robert Lee The Latin Empire Of Constantinople 1204 1261 A History Of The Crusaders Volume II Later Crusades 1189 1311 General ed Kenneth M Setton ed By Robert Lee Wolf and Harry W Hazard The University Of Wisconsin Press Madison Milwaukee and London 1969 s 187 233 A Broken Miror The Kipcak World In The Thirteenth Century The Other Europe in the Middle Ages Avars Bulgars Khazars and Cumans ed By Florin Curta Roman Kovalev Brill Leiden Boston 2008 s 379 412 Hemcinin bax Etnik qrup ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin