Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Volqaboyu, Volqaboyu rayon(region) – Volqa çayı hövzəsində coğrafi vilayət:
- Yuxarı(Kazana qədər),
- Orta(Kazan-Saratov) və
- Aşağı(Saratovdan aşağı) Volqaboyuna bölünür. İnzibati mənada Volqabyu Rusiya Federasiyasının, paytaxtı Nijni Novqorod olmaqla, Volqayanı Federal Dairəsinə aiddir.
Regionun sahəsi — 536,4 min. kv. km., əhalisi — 16 mln 787 min adam. Orta sıxlığı – 1 kvadrat km -ə 31 adam, xüsusi ilə Samaria vilayəti, Tatarıstan, Saratov vilayətinin əhalisi sıxdır. Milli strukturda indi demək olar ki hər yerdə(Kalmıkiya və Tatarstandan başqa) ruslar üstünlük təşkil edir. Eləcə də kompakt yaşayan tatarların payı (16%), çuvaş və mordvaların(müvafiq olaraq 2 və 3% ) xeylidir. Volqaboyunun urbanizasiya səviyəsi 73% təşkil edir, həm də əhali əsasən milli respublikaların paytaxtlarında və iri sənaye şəhərlərində cəmləşir. Rayon xeyli əmək resurslarına malikdir. Onun əhalisi, həm də əsasən miqrantların gəlişi hesabına, artır.
Ümumi məlumat
Volqaboyu Volqa çayı boyu, müasir Rusiyanın Avropa və Asiya hissələri arasında geniş zolaq şəklində yerləşir. Rayonun müasir əhalisi diyarın çoxəsrlik qəliz kolonizasiya tarixi nəticəsində formalaşıb. Köklü əhalisi – çuvaşlar, marilər və mordvalardır. Sonralar burada bulqarlar, qıpçaqlar, monqollar, noqaylar məskunlaşıb. 15-ci əsrin sonu – 16-cı əsrin əvvəlindən Volqaboyu ərazilərin işğal edilməsi əvvəl Rus,sonra isə Rusiya dövlətlərinin əsas məqsədlərindən olub. Məntəqənin (Volqoqrad, Samara, Sarataov) kimi bir çox iri şəhərləri Volqa təbii hüdudunda rusları tatarlardan qoruyan qalalar kimi yaranıb. Tarixən ancaq bilavasitə Volqaya bitişik ərazilər Volqaboyu sayılırdı. Müasir inzibati mənada, Volqaboyu anlayışı altında Rusiya Federasiyasının Volqa çayının orta və aşağı axarında yerləşən: Həştərxan, Volqoqrad, Penza, Samara, Saratov, Ulyanovsk vilayətləri, Tatarstan Respublikası və Kalmıkiya anlaşılır.
Yerləşməsi
Volqaboyu rayon demək olar ki 1,5 min km Volqa boyunca, ona sol qolu Kama qovuşandan Xəzər dənizinə qədər uzanır. İqtisadi-coğrafi baxımdan əlverişlilik Volqaboyu rayonunun yüksək inkişaf etmiş Volqa-Vyatka, Mərkəzi-Çernozemnı, Ural, Şimali-Qafqaz iqtisadi rayonları, eləcə də Qazaxıstanla əlaqələrindən irəli gəlir. Dəmir, avtomobil və çay yollarının sıx şəbəkəsi Volqaboyunun başqa rayonlarla sıx əlaqəsini təmin edir. Daşınmaların mühüm hissəsi, rayonun “nəqliyat karkası” olan Volqa-Kama hövzəsinin payına düşür. Kənd təsərrüfatı üçün münbit təbii şərait və zəngin faydalı qazıntılar(neft, qaz) təsərrüfat kompleksinin inkişafı üçün baza yaradır. Volqaboyu daha çox şərqə və qərbə tərəf açıqdır, buna görə yükdaşımalarının əsas hissəsi bu ərazidən keçir. Volqao-Kama su yolu Xəzər, Azov, Qara, Baltik və Ağ dənizlərə çıxış imkanı verir. Zəngin neft və qaz yataqları, bu ərazidən keçən(məsələn”Drujba”) boru kəmərlərinin istifadəsi də bu rayonun üstünlüklərindəndir.
Təbii şəraiti və resursarı
Rayonun zəngin torpaq (Rusiyanın əkin yerlərinin 1/5) və su ehtiyatları var. Ancaq Aşağı Volqaboyu üçün, əkinlər üçün məhvedici səmumlarla müşayət olunan quraqlıqlar səciyəvidir. Rayon faydalı qazıntılarla zəngindir. Burada neft, qaz, kükürd, süfrə duzu, tikinti materialları üçün xammal hasil edilir. Sibirdə kəşf olunan neft yataqlarına qədər, Volqaboyu neft və qaz ehtiyatına və hasilatına görə ölkənin birincisi idi. Hal hazırda bu növ xammalın hasilatına görə Qərbi-Sibirdən sonra ikinci yer tutur, Volqaboyunun neft ehtiyatları xeyli tükənib. Buna görə onun Rusiya üzrə kütlə payı cəmi 11% və getdikcə də azalır. Neftin əsas ehtiyatları Tatarstanda və Samara vilayətində, qazın isə -Saratov və Volqoqrad vilayətlərində yerləşir. Qaz sənayesinin perspektivləri Həştərxan qaz-kondensat yatağı ilə (dünya ehtiyatlarının 6%) bağlıdır.
Əhalisi
Hal hazırda Volqaboyu –Rusiyanın ən sıx yaşayış və yararlı rayonlarından biridir. Əhalinin sayı -16,9 mln.nəfərdir, yəni rayonun xeyli əmək resursları var. Volqaboyunda əhali yetərincə sürətlə artır, bu əsasən yüksək təbii artım(1,2 nəfər) nəticəsində deyil, amma xeyli dərəcədə miqrasiya hesabına olur. Əhalinin kv km -ə olan orta sıxlığı -30 nəfərdir, lakin o bərabər bölünmür. Əhalinin yarısından çoxu Samara, Saratav vilayətlərinin və Tatarıstanın payına düşür. Samara vilayətində əhalinin sıxlığı ən yüksəkdir -61 nəfər 1 kv km -ə, Kalmıkiyada isə minimaldır (4 nəfər 1 kv km-ə) Volqaboyu çoxmillətli olsa da, əhalinin strukturunda ruslar daha çoxdur (70% yaxın). Tatarlar 16%. Çuvaşlar və marilər. Tatarıstan respublikasının əhalisinin sayı 3,7 mln nəfərdir(30% ruslardır) İnqilabdan əvvəl Volqavoyu sırf kənd təsərrüfatı rayonu idi. Şəhərlərdə cəmi 14% əhali yaşayırdı. İndi bura Rusiyanın ən şəhərləşmiş rayonlarındandır. Şəhərlərdə və şəhər tipli qəsəbələrdə bütün əhalinin 73% yaşayır. Şəhər əhalisinin böyük əksəriyyəti vilayətlərin , milli respublikaların mərkəzlərində və iri sənaye şəhərlərində cəmləşib. Volqaboyunda 90 şəhər var. Onların arasında üç millioner şəhər var –Samara, Kazan, Volqoqrad. Bununla belə praktiki olaraq bütün böyük şəhərlər (Penzadan başqa) Volqa sahillərindədir. Volqaboyunun ən iri şəhəri Samarskoye Lukada yerləşən – Samaradır. Ətrafındakı qəsəbələrlə birlikdə o iri sənaye qovşağı yaradır.
Təsərrüfatı
Rayonun sənaye bazası İkinci dünya müharibəsi illərində, buraya 300-dən artıq sənaye müəssisəsi köçürüləndən sonra təkan aldı, və bu gün də bir çox göstəricilərə görə Volqaboyu qonşuluqda yerləşən Mərkəzi və Ural kimi industrial rayonlardan geri qalmır. 1995-ci ildə sənayenin və kənd təsərrüfatının toplam brutto məhsuluna görə Rusiyada rayon (Mərkəzi, Ural və Qərbi-Sibirdən sonra) dördüncü yerdə idi. Onun payına Russiyanın toplam brutto məhsulunun 13,1% düşürdü. Volqaboyu Rusiyanın, eksport istehsalı ən çox inkişaf etmiş əsas kənd təsərrüfatı rayonlarından biri olaraq qalır. 1995-ci ildə rayondan olan eksport çatdırılmasının həcmi rublla 20, 8 trln(daxili Rusiya qiymətləri ilə), yəni bütövlükdə RF –nin analoji göstəricilərinin 11,6% təşkil etdi. Qeyd etmək lazımdır ki, Volqaboyunun eksportu ilə importunun nisbəti 4:2, ümumiyətlə Rusiyada isə 3:2 bərabərdir. Baxmayaraq ki, Volqaboyunun xalq təsərrüfatı kompleksində sənaye üstünlük təşkil edir, kənd təsərrüfatı da rayonun əsas xalq təsərrüfatı sahələrindən biri olara qalır. Məcmu brutto məhsulun sənayeyə düşən payı 70-73%, kənd təsərrüfatına düşən payı -20-22% başqa sahələrə 5-10%.
Mənbə
- -Поволжье
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Volqaboyu Volqaboyu rayon region Volqa cayi hovzesinde cografi vilayet Yuxari Kazana qeder Orta Kazan Saratov ve Asagi Saratovdan asagi Volqaboyuna bolunur Inzibati menada Volqabyu Rusiya Federasiyasinin paytaxti Nijni Novqorod olmaqla Volqayani Federal Dairesine aiddir Volqaboyu Regionun sahesi 536 4 min kv km ehalisi 16 mln 787 min adam Orta sixligi 1 kvadrat km e 31 adam xususi ile Samaria vilayeti Tataristan Saratov vilayetinin ehalisi sixdir Milli strukturda indi demek olar ki her yerde Kalmikiya ve Tatarstandan basqa ruslar ustunluk teskil edir Elece de kompakt yasayan tatarlarin payi 16 cuvas ve mordvalarin muvafiq olaraq 2 ve 3 xeylidir Volqaboyunun urbanizasiya seviyesi 73 teskil edir hem de ehali esasen milli respublikalarin paytaxtlarinda ve iri senaye seherlerinde cemlesir Rayon xeyli emek resurslarina malikdir Onun ehalisi hem de esasen miqrantlarin gelisi hesabina artir Umumi melumatVolqaboyu Volqa cayi boyu muasir Rusiyanin Avropa ve Asiya hisseleri arasinda genis zolaq seklinde yerlesir Rayonun muasir ehalisi diyarin coxesrlik qeliz kolonizasiya tarixi neticesinde formalasib Koklu ehalisi cuvaslar mariler ve mordvalardir Sonralar burada bulqarlar qipcaqlar monqollar noqaylar meskunlasib 15 ci esrin sonu 16 ci esrin evvelinden Volqaboyu erazilerin isgal edilmesi evvel Rus sonra ise Rusiya dovletlerinin esas meqsedlerinden olub Menteqenin Volqoqrad Samara Sarataov kimi bir cox iri seherleri Volqa tebii hududunda ruslari tatarlardan qoruyan qalalar kimi yaranib Tarixen ancaq bilavasite Volqaya bitisik eraziler Volqaboyu sayilirdi Muasir inzibati menada Volqaboyu anlayisi altinda Rusiya Federasiyasinin Volqa cayinin orta ve asagi axarinda yerlesen Hesterxan Volqoqrad Penza Samara Saratov Ulyanovsk vilayetleri Tatarstan Respublikasi ve Kalmikiya anlasilir YerlesmesiVolqaboyu rayon demek olar ki 1 5 min km Volqa boyunca ona sol qolu Kama qovusandan Xezer denizine qeder uzanir Iqtisadi cografi baximdan elverislilik Volqaboyu rayonunun yuksek inkisaf etmis Volqa Vyatka Merkezi Cernozemni Ural Simali Qafqaz iqtisadi rayonlari elece de Qazaxistanla elaqelerinden ireli gelir Demir avtomobil ve cay yollarinin six sebekesi Volqaboyunun basqa rayonlarla six elaqesini temin edir Dasinmalarin muhum hissesi rayonun neqliyat karkasi olan Volqa Kama hovzesinin payina dusur Kend teserrufati ucun munbit tebii serait ve zengin faydali qazintilar neft qaz teserrufat kompleksinin inkisafi ucun baza yaradir Volqaboyu daha cox serqe ve qerbe teref aciqdir buna gore yukdasimalarinin esas hissesi bu eraziden kecir Volqao Kama su yolu Xezer Azov Qara Baltik ve Ag denizlere cixis imkani verir Zengin neft ve qaz yataqlari bu eraziden kecen meselen Drujba boru kemerlerinin istifadesi de bu rayonun ustunluklerindendir Tebii seraiti ve resursariRayonun zengin torpaq Rusiyanin ekin yerlerinin 1 5 ve su ehtiyatlari var Ancaq Asagi Volqaboyu ucun ekinler ucun mehvedici semumlarla musayet olunan quraqliqlar seciyevidir Rayon faydali qazintilarla zengindir Burada neft qaz kukurd sufre duzu tikinti materiallari ucun xammal hasil edilir Sibirde kesf olunan neft yataqlarina qeder Volqaboyu neft ve qaz ehtiyatina ve hasilatina gore olkenin birincisi idi Hal hazirda bu nov xammalin hasilatina gore Qerbi Sibirden sonra ikinci yer tutur Volqaboyunun neft ehtiyatlari xeyli tukenib Buna gore onun Rusiya uzre kutle payi cemi 11 ve getdikce de azalir Neftin esas ehtiyatlari Tatarstanda ve Samara vilayetinde qazin ise Saratov ve Volqoqrad vilayetlerinde yerlesir Qaz senayesinin perspektivleri Hesterxan qaz kondensat yatagi ile dunya ehtiyatlarinin 6 baglidir EhalisiHal hazirda Volqaboyu Rusiyanin en six yasayis ve yararli rayonlarindan biridir Ehalinin sayi 16 9 mln neferdir yeni rayonun xeyli emek resurslari var Volqaboyunda ehali yeterince suretle artir bu esasen yuksek tebii artim 1 2 nefer neticesinde deyil amma xeyli derecede miqrasiya hesabina olur Ehalinin kv km e olan orta sixligi 30 neferdir lakin o beraber bolunmur Ehalinin yarisindan coxu Samara Saratav vilayetlerinin ve Tataristanin payina dusur Samara vilayetinde ehalinin sixligi en yuksekdir 61 nefer 1 kv km e Kalmikiyada ise minimaldir 4 nefer 1 kv km e Volqaboyu coxmilletli olsa da ehalinin strukturunda ruslar daha coxdur 70 yaxin Tatarlar 16 Cuvaslar ve mariler Tataristan respublikasinin ehalisinin sayi 3 7 mln neferdir 30 ruslardir Inqilabdan evvel Volqavoyu sirf kend teserrufati rayonu idi Seherlerde cemi 14 ehali yasayirdi Indi bura Rusiyanin en seherlesmis rayonlarindandir Seherlerde ve seher tipli qesebelerde butun ehalinin 73 yasayir Seher ehalisinin boyuk ekseriyyeti vilayetlerin milli respublikalarin merkezlerinde ve iri senaye seherlerinde cemlesib Volqaboyunda 90 seher var Onlarin arasinda uc millioner seher var Samara Kazan Volqoqrad Bununla bele praktiki olaraq butun boyuk seherler Penzadan basqa Volqa sahillerindedir Volqaboyunun en iri seheri Samarskoye Lukada yerlesen Samaradir Etrafindaki qesebelerle birlikde o iri senaye qovsagi yaradir TeserrufatiRayonun senaye bazasi Ikinci dunya muharibesi illerinde buraya 300 den artiq senaye muessisesi kocurulenden sonra tekan aldi ve bu gun de bir cox gostericilere gore Volqaboyu qonsuluqda yerlesen Merkezi ve Ural kimi industrial rayonlardan geri qalmir 1995 ci ilde senayenin ve kend teserrufatinin toplam brutto mehsuluna gore Rusiyada rayon Merkezi Ural ve Qerbi Sibirden sonra dorduncu yerde idi Onun payina Russiyanin toplam brutto mehsulunun 13 1 dusurdu Volqaboyu Rusiyanin eksport istehsali en cox inkisaf etmis esas kend teserrufati rayonlarindan biri olaraq qalir 1995 ci ilde rayondan olan eksport catdirilmasinin hecmi rublla 20 8 trln daxili Rusiya qiymetleri ile yeni butovlukde RF nin analoji gostericilerinin 11 6 teskil etdi Qeyd etmek lazimdir ki Volqaboyunun eksportu ile importunun nisbeti 4 2 umumiyetle Rusiyada ise 3 2 beraberdir Baxmayaraq ki Volqaboyunun xalq teserrufati kompleksinde senaye ustunluk teskil edir kend teserrufati da rayonun esas xalq teserrufati sahelerinden biri olara qalir Mecmu brutto mehsulun senayeye dusen payi 70 73 kend teserrufatina dusen payi 20 22 basqa sahelere 5 10 Menbe Povolzhe