Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qaraçaylar (qaraç.-balk. къарачайлыла, таўлула) — Şimali Qafqazda əsasən Qaraçay-Çərkəz Respublikasında yaşayan türk xalqı.
 | ||||||||||||||||||
| Ümumi sayı | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 300 000 | ||||||||||||||||||
| Yaşadığı ərazilər | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
| Dili | ||||||||||||||||||
| Dini | ||||||||||||||||||
| Qohum xalqlar | ||||||||||||||||||
Sayları
Rusiyada ümumi sayları 218.403 (2010) nəfərdir bu sayın 194.324 nəfəri Qaraçay-Çərkəz Respublikasının əhalisi təşkil edir bu isə respublikanın 41 % əhalisi deməkdir.
Qazaxıstan və Qırğızıstanda da 2-3 min civarında qaraçaylılar yaşayırlar. Onlar buraya 1943-cü ildə zorla sürgün ediliblər.
Qaraçaylılar həmdə Türkiyə, Suriya, Avropa və Amerikada da yaşayırlar. Bu ölkələrdə yaşayan qaraçaylıların çoxu Qafqazı 19-cu əsrdə tərk etmiş mühacirlərin nəslindəndirlər.
Türkiyə
Türkiyə Cümhuriyyətində Konya, Tokat, , Afyonkarahisar, Kayseri, Ankara və Sivas illərində qaraçaylılara mənsub 12 kənd vardır ki, onların əhalisi ancaq qaraçaylılardan ibarətdir. Ancaq böyük şəhərlərdə məskunlaşmış qaraçaylıların sayı barədə məlumat yoxdur.
Qaraçaylı kəndləri
- Başhüyük kəndi: Konya ilinin Sarayönü ilçəsində yerləşir. Öz bələdiyyəsinə sahibdir.
- Arpacı Qaraçay kəndi: Tokat ilinin Sulusaray ilçəsində yerləşir.
- Çilehanə kəndi: Tokat ilinin Almuş ilçəsində yerləşir.
- Belpınar kəndi: Əskişəhər ilinin Çiftələr ilçəsində yerləşir.
- Yazılıqaya kəndi: Əskişəhər ilinin Xan ilçəsində yerləşir.
- Akhisar kəndi: Əskişəhər ilinin Xan ilçəsində yerləşir.
- Gökçə Yayla kəndi: Əskişəhər ilinin Xan ilçəsində yerləşir.
- Ərtuğrul (Yakapınar) kəndi: Əskişəhər ilinin Sivrihisar ilçəsində yerləşir.
- Doğlat kəndi: Afyonkarahisar ilinin İncəhisar ilçəsində yerləşir.
- Eğrisöğüt kəndi: Kayseri ilinin Pınarbaşı ilçəsində yerləşir.
- Yağlıpınar kəndi: Ankara ilinin Gölbaşı ilçəsində yerləşir.
- Emirler kəndi: Sivas ilinin Yıldızeli ilçəsində yerləşir.
Tarix
Qaraçay bölgəsi və qaraçaylılar haqqında ilk yazılı mənbə 1639-cu ilə aiddir. Bu mənbə Megreliyadakı rus səfiri Fedot Elchina məxsusdur. O öz hesabatında “Karoçae” “Koraçee” adlı bölgədən danışır və həmin bölgədəki “qaraçay şəhzadələrindən” iki qardaş olan Elbuzduk və Elistan haqqında da məlumat verir.
1743-cü ildə yazılmış rus mənbəsində kuban yüksəkliklərində yaşayan və tatarca danışan “xaraçay” xalqı haqqında məlumat verilir. 1753-cü ildə o dövrki Xarici İşlər Kollegiyasında krım xanına tabe olmayan “Xaraçay” xalqı haqqında da qeydlər vardır..
Rus İmperiyasının tərkibində qaraçaylar
Qaraçay təmsilçiləri ilə imperiya təmsilçiləri arasında neytrallıq haqqında müqavilə hələ 1826-cı ildə bağlanmışdı. Lakin 1828-ci ildə Rusiya imperiyası bu əraziləri də işğal etdi. Ruslar qaraçaylıların davamlı hücumlarını, o cümlədən çərkəzlərin 9 iyun 1828-ci il tarixində dağıdılması ilə müşayiət olunan iyun hücumlarında qaraçaylıların da iştirak etdikləri ehtimallarını, təslim olmayıb Qaraçayda sığınacaq tapan dağlılara da qaraçaylıların kömək etməsini işğala səbəb kimi göstərirdilər.
Hərbi əməliyyatlar 17 oktyabr tarixində başladı. Hücum üçün iki dəstə təşkil olunmuşdur. Birinci dəstə polkovnik Lukovkinin rəhbərliyi altında stansiyası ətrafında toplanmışdır. Dəstə Xopyor polkundan gəlmiş 250 kazakdan, 120 Don kazakından, 433 nəfər piyadadan, 2 batareya və 2 atlı silahdan təşkil edilmişdir. İkinci dəstə isə general Turçaninovun rəhbərliyi ilə çayının üzərindəki daş körpüdə yığılmışdır. Bu dəstə isə 550 nəfər piyada, 300 nəfər və fərqli dəstələrdən gəlmiş ibarət idi. Qoşunun başında duran general isə birinci dəstədə idi.
20 oktyabr 1828-ci ildə 12 saat davam edən artilleriyadan istifadə edən ruslar (general Emmanuelin şəxsi rəhbərliyi ilə) o dövrdə qaraçaylıların hökmdarı seçilmiş İslam rəhbərliyində olan qaraçaylıların dəstəsini məğlub edə bilirlər.
İslam Krımşamxalovun dəstəsi təxmini 500 nəfərdən ibarət idi qarşı tərəfdə isə general Emmanuelin dəstələri ümumi 1653 zabit və əsgərdən 8 artilleriya silahından ibarət idi. Döyüşün ən qızğın yerində Krımşamxalov yaralanır və bu zaman dəstəyə rəhbərliyi gənc öz üzərinə götürür. Buna baxmayaraq qüvvələr qeyri bərabər idi məhz buna görə də qaraçaylılar geri çəkilməyə məcbur oldular. yazdığına görə rus tərəfinin 17-29 oktyabr tarixində ümumi Qaraçay ekspedisiyası zamanı 69 nəfər əsgəri ölmüş, 193 əsgəri isə yaralanmışdır. Bu itkilərdən 44 nəfər əsgərin ölümü və 120 əsgərinin yaralanması məhz baş verib. Qaraçaylılar tərəfdən isə itkilər haqqında heç bir məlumat yoxdur.
Qaraçayın rus imperiyasına birləşdirilməsi çar generallarının böyük uğuru sayılırdı. Emmanuel öz qələbəsini məşhur Fermopil döyüşü ilə müqayisə edirdi. Lakin Qaraçayın tamamilə Rus imperiyasının tərkibinə keçməsi 1834-cü ildə oldu.
1855-ci ilin avqustunda Qaraçaya Məhəmməd Əminin hücumu oldu. Burada bəzi qaraçaylılar da ona qoşuldular lakin rəhbərliyi altından rus qoşunları ilə döyüşən Məhəmməd Əmin geri Çərkəz bölgəsinə çəkilir. Qaraçaylılarla münsasibətləri daha da möhkəmləndirmək üçün general Kozlovski 3 batalyon əsgəri ilə 3 həftə içində Qaraçaya keçilməz dağ yollarında təkərli vasitələrin irəliləməsi üçün yol çəkdi.
Qaraçay SSRİ-nin tərkibində
1920-ci ildəki vətəndaş müharibəsi zamanı Qaraçayda üsyan baş verdi. Avqustun sonunda Qaraçay muxtar bölgəsinin dağlıq aullarına daha doğrusu Xurzuk, və aullarına 9-cu Qırmızı ordunun səlahiyyətlisi başçılığı ilə 100 nəfərlik dəstə göndərildi. Onlar burada insanları sovet hökumətinə qarşı üsyana çağıran 3 qolçomağı güllələdilər. Bu hadisədən qəzəblənən qaraçaylılar gözlənilmədən auluna hücum etdilər və qırmızı ordunun dəstəsini tamamilə məhv etdilər. Çeremuşkin iki əsgəri ilə qaçmağa müvəffəq olur. Bundan sonra Qaraçayda üsyanı idarə etmək üçün mərkəz yaranır. Üsyanın rəhbərləri və polkovnik Krımşamxalov, Sovet hökumətinə qarşı müqəddəs müharibə elan edirlər. Lakin Qırmızı Ordunun səyləri nəticəsində üsyan yatırıldı.
1930-cu ilin mart ayında Qaraçaydakı kollektivləşdirmə zamanı baş verən haqqsızlıqlar insanların narazı çıxışlarına səbəb oldu. Hadisələrin aktiv iştirakçılarının ümumi sayı 5000 nəfərə çatırdı. Əli silahlı çıxış edənlərin sayı isə 2000 nəfərə bərabər idi. Sosial mənşə baxımdan üsyan edənlərin 220 nəfəri qolçomaqlara, 1059 nəfəri orta təbəqəyə 517 nəfəri isə kasıb təbəqəyə aid idilər. Sonuncular xüsusən bu hadisələrə qədərki üsyanların aktiv iştirakçılarından idilər. Üsyan rəhbərlərinin əsas hədəfləri bölgədə sovet hakimiyyətini yıxıb əsas mərkəzi şəhərləri(Mikoyan-Şəhər, Kislovodsk, Batallaşinsk) tutmaq idi. Lakin bu üsyan da yatırıldı.
1939-cu ilin siyahıya alınmasına görə SSRİ ərazisində 75 min 763 nəfər qaraçaylı var idi bunların 70.301 nəfəri yaşayırdılar. 1942-ci ilin avqust ayının əvvəlindən 1943-cü ilin yanvar ayının sonuna qədər alman işğalı altında idi.
1943-cü il oktyabrın 12-də , 14 oktyabrda isə qərar qəbul etdi ki qaraçaylı əhalisi Qazaxıstan SSR və Qırğızıstan SSR ərazilərinə sürgün olunsunlar. Sənədlərdə səbəb kimi bunlar göstərilirdi;
«işğal dövründə bir çox qaraçaylılar özlərini satqın kimi aparmaqlarına, almanlar tərəfindən sovet hökumətinə qarşı təşkil olunmuş mübarizə dəstələrinə qoşulmaqlarına, dürüst sovet vətəndaşlarını almanlara satmaqlarına, Zaqafqaziya dağlarının dolaylarından hücuma gəlmiş, almanları müşayiət edib, yolları göstərməklərinə, düşmənlərin qovulmasından sonra isə sovet hökumətinin bölgədə etdiyi tədbirlərə qarşı çıxmaqlarına, hökumət orqanlarından cinayətkarları və alman casuslarını gizlədib onlara aktiv kömək göstərməklərinə görə.».
Sürgünün təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi ilə bölgəyə 53.327 nəfər əsgər cəlb edilmişdir. Və 2 noyabr tarixində Qazaxıstan və Qırğızıstana ümumilikdə 69.267 nəfər qaraçay sürgün edildi. Sonradan isə bölgənin bəzi yerlərində aşkarlanmış 329 nəfər və Qafqazın digər bölgələrində yaşayan 90 qaraçay da sürgün olundu. Qırmızı ordu sıralarında xidmət edən 2543 nəfər qaraçay da ordudan çıxarılaraq həbs olundular.
14 illik sürgündən sonra Xruşşovun dövründə qaraçaylılara da bəraət verildi və qaraçaylılar öz doğma torpaqlarına geri dönməyə başladılar.
Dil
Qaraçaylar türk dil ailəsinə aid olan qaraçay-balkar dilində danışırlar. Hazırda istifadə olunan türk dilləri içində ən çox qumuq dili ilə krım tatarcasına daha çox yaxındır. Ölü dillər içində isə “Codex Cumanicus”un yazıldığı (qədim qıpçaqca) dili ilə yaxındır. Əvvəl latın əlifbasından istifadə etsələr də hazırda kiril əlifbasından(1937-ci ildən) istifadə edirlər.
Din
Qaraçayların islamı qəbul etmələri 16-cı əsrə təsadüf etsə bələ hələ 19-cu əsrdə onların inancları xristianlıqla, islamla və xristianlığa qədərki qədim inanclarla qəribə bir sintez təşkil edirdi. Hazırda isə qaraçayların böyük bir qismi islamın sünni məzhəbinə etiqad edirlər.
Qalereya
-
![image]()
Vəhşi Diviziyanın zabitləri İmam Şamilin nəvəsi ilə. Petroqrad, 31 avqust 1917-ci il. Ön sırada soldan sağa: Danyal Mavrayev, Məhəmməd Cəfərov, Ümumrusiya müsəlmanları cəmiyyətinin üzvü Məhəmməd-Zahid Şamil (Şeyx Şamilin nəvəsi), Аrtsxan-Hacı Murad, Əhməd Xan Avarskiy. -
![image]()
1910-cu ilə aid poçt açıqçasının üzərində qaraçaylıların təsviri. -
![image]()
Kislovodsk şəhərində çəkilmiş qaraçaylılara məxsus odun dolu arabalar. -
![image]()
Qaraçaylılar bayram tədbirində 1926-cı il. -
![image]()
Qaraçay nümunəvi məktəbi N 7 1930-cu il. -
![image]()
Kart-Curt aulundan bir görüntü 19-cu əsrin sonları.
İstinadlar
- Портал "Всероссийская перепись населения 2010 года" - Окончательные итоги Всероссийской переписи населения 2010 года: Национальный состав населения Российской Федерации 2013-12-04 at the Wayback Machine
- Хотко С. Х. Карачай — страна на вершине Кавказа. Очерки истории и культуры Карачая. — Майкоп: «Полиграф-Юг», 2011. — С. 15-16.
- Бегеулов Р. М. "Карачай в Кавказской войне XIX века". — Черкесск, 2002. — С. 104. 2017-03-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-12-27.
- "Василий Потто. XXVII. Покорение карачаевцев. Кавказская война. Том 5. Время Паскевича, или Бунт Чечни. История России. Библиотека". statehistory.ru. 2017-03-06 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-03-05.
- Г. В. РОЗЕН. "Рапорт о переговорах с карачаевцами о возобновлении подданства России. 24 сентября 1834 г". 2015-04-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-12-27.
- Генерал от инфантерии Викентий Михайлович Козловский (Некролог) // Русский инвалид. 1873. № 21.
- Алиев У. Д. Карачай. Историко-этнологический и культурно-экономический очерк. — Черкесск: Истоки. Печатается по изданию: Умар Алиев. Карачай. Крайиздат. Севкавкнига. Ростов-на-Дону. 1927, 1991. — С. 181.
- "Доклад СОУ ОГПУ за время с 1 по 15 апреля 1930 г. об операции органов ОГПУ по кулацкой контрреволюции. 10 мая 1930 г. | Проект «Исторические Материалы»". istmat.info. 2017-05-09 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-05-10.
- "Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения по республикам СССР". «». 2011-08-23 tarixində arxivləşdirilib.
- "Всесоюзная перепись населения 1939 года. Национальный состав населения по регионам России". «». 2011-08-25 tarixində arxivləşdirilib.
- Николай Бугай. "Депортация народов" (rus). Научно-просветительский журнал «Скепсис. 2013-01-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-12-27.
- Павел Полян. (rus). memo.ru. 2012-11-14 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-12-27.
- (rus). Институт религии и политики. 2011-03-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-12-27.
Xarici keçidlər
- Karaçay-Malkar ve Türkiye (Bir Bolayık Tiri Bolayık)
 | Etnik qrup ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qaracayli Qaracaylar qarac balk karachajlyla taylula Simali Qafqazda esasen Qaracay Cerkez Respublikasinda yasayan turk xalqi Qaracaylilar Umumi sayi300 000Yasadigi erazilerRusiya 218 403TurkiyeQirgizistan 2 600Qazaxistan 1 600ABSSuriyaDiliqaracay balkar dili rus diliDiniIslam sunni Qohum xalqlarTurk xalqlariSaylariRusiyada umumi saylari 218 403 2010 neferdir bu sayin 194 324 neferi Qaracay Cerkez Respublikasinin ehalisi teskil edir bu ise respublikanin 41 ehalisi demekdir Qazaxistan ve Qirgizistanda da 2 3 min civarinda qaracaylilar yasayirlar Onlar buraya 1943 cu ilde zorla surgun edilibler Qaracaylilar hemde Turkiye Suriya Avropa ve Amerikada da yasayirlar Bu olkelerde yasayan qaracaylilarin coxu Qafqazi 19 cu esrde terk etmis muhacirlerin neslindendirler Turkiye Turkiye Cumhuriyyetinde Konya Tokat Afyonkarahisar Kayseri Ankara ve Sivas illerinde qaracaylilara mensub 12 kend vardir ki onlarin ehalisi ancaq qaracaylilardan ibaretdir Ancaq boyuk seherlerde meskunlasmis qaracaylilarin sayi barede melumat yoxdur Qaracayli kendleri Bashuyuk kendi Konya ilinin Sarayonu ilcesinde yerlesir Oz belediyyesine sahibdir Arpaci Qaracay kendi Tokat ilinin Sulusaray ilcesinde yerlesir Cilehane kendi Tokat ilinin Almus ilcesinde yerlesir Belpinar kendi Eskiseher ilinin Cifteler ilcesinde yerlesir Yaziliqaya kendi Eskiseher ilinin Xan ilcesinde yerlesir Akhisar kendi Eskiseher ilinin Xan ilcesinde yerlesir Gokce Yayla kendi Eskiseher ilinin Xan ilcesinde yerlesir Ertugrul Yakapinar kendi Eskiseher ilinin Sivrihisar ilcesinde yerlesir Doglat kendi Afyonkarahisar ilinin Incehisar ilcesinde yerlesir Egrisogut kendi Kayseri ilinin Pinarbasi ilcesinde yerlesir Yaglipinar kendi Ankara ilinin Golbasi ilcesinde yerlesir Emirler kendi Sivas ilinin Yildizeli ilcesinde yerlesir TarixQaracay bolgesi ve qaracaylilar haqqinda ilk yazili menbe 1639 cu ile aiddir Bu menbe Megreliyadaki rus sefiri Fedot Elchina mexsusdur O oz hesabatinda Karocae Koracee adli bolgeden danisir ve hemin bolgedeki qaracay sehzadelerinden iki qardas olan Elbuzduk ve Elistan haqqinda da melumat verir 1743 cu ilde yazilmis rus menbesinde kuban yuksekliklerinde yasayan ve tatarca danisan xaracay xalqi haqqinda melumat verilir 1753 cu ilde o dovrki Xarici Isler Kollegiyasinda krim xanina tabe olmayan Xaracay xalqi haqqinda da qeydler vardir Rus Imperiyasinin terkibinde qaracaylarQaracay temsilcileri ile imperiya temsilcileri arasinda neytralliq haqqinda muqavile hele 1826 ci ilde baglanmisdi Lakin 1828 ci ilde Rusiya imperiyasi bu erazileri de isgal etdi Ruslar qaracaylilarin davamli hucumlarini o cumleden cerkezlerin 9 iyun 1828 ci il tarixinde dagidilmasi ile musayiet olunan iyun hucumlarinda qaracaylilarin da istirak etdikleri ehtimallarini teslim olmayib Qaracayda siginacaq tapan daglilara da qaracaylilarin komek etmesini isgala sebeb kimi gosterirdiler Herbi emeliyyatlar 17 oktyabr tarixinde basladi Hucum ucun iki deste teskil olunmusdur Birinci deste polkovnik Lukovkinin rehberliyi altinda stansiyasi etrafinda toplanmisdir Deste Xopyor polkundan gelmis 250 kazakdan 120 Don kazakindan 433 nefer piyadadan 2 batareya ve 2 atli silahdan teskil edilmisdir Ikinci deste ise general Turcaninovun rehberliyi ile cayinin uzerindeki das korpude yigilmisdir Bu deste ise 550 nefer piyada 300 nefer ve ferqli destelerden gelmis ibaret idi Qosunun basinda duran general ise birinci destede idi 20 oktyabr 1828 ci ilde 12 saat davam eden artilleriyadan istifade eden ruslar general Emmanuelin sexsi rehberliyi ile o dovrde qaracaylilarin hokmdari secilmis Islam rehberliyinde olan qaracaylilarin destesini meglub ede bilirler Islam Krimsamxalovun destesi texmini 500 neferden ibaret idi qarsi terefde ise general Emmanuelin desteleri umumi 1653 zabit ve esgerden 8 artilleriya silahindan ibaret idi Doyusun en qizgin yerinde Krimsamxalov yaralanir ve bu zaman desteye rehberliyi genc oz uzerine goturur Buna baxmayaraq quvveler qeyri beraber idi mehz buna gore de qaracaylilar geri cekilmeye mecbur oldular yazdigina gore rus terefinin 17 29 oktyabr tarixinde umumi Qaracay ekspedisiyasi zamani 69 nefer esgeri olmus 193 esgeri ise yaralanmisdir Bu itkilerden 44 nefer esgerin olumu ve 120 esgerinin yaralanmasi mehz bas verib Qaracaylilar terefden ise itkiler haqqinda hec bir melumat yoxdur Qaracayin rus imperiyasina birlesdirilmesi car generallarinin boyuk uguru sayilirdi Emmanuel oz qelebesini meshur Fermopil doyusu ile muqayise edirdi Lakin Qaracayin tamamile Rus imperiyasinin terkibine kecmesi 1834 cu ilde oldu 1855 ci ilin avqustunda Qaracaya Mehemmed Eminin hucumu oldu Burada bezi qaracaylilar da ona qosuldular lakin rehberliyi altindan rus qosunlari ile doyusen Mehemmed Emin geri Cerkez bolgesine cekilir Qaracaylilarla munsasibetleri daha da mohkemlendirmek ucun general Kozlovski 3 batalyon esgeri ile 3 hefte icinde Qaracaya kecilmez dag yollarinda tekerli vasitelerin irelilemesi ucun yol cekdi Qaracay SSRI nin terkibinde1920 ci ildeki vetendas muharibesi zamani Qaracayda usyan bas verdi Avqustun sonunda Qaracay muxtar bolgesinin dagliq aullarina daha dogrusu Xurzuk ve aullarina 9 cu Qirmizi ordunun selahiyyetlisi basciligi ile 100 neferlik deste gonderildi Onlar burada insanlari sovet hokumetine qarsi usyana cagiran 3 qolcomagi gullelediler Bu hadiseden qezeblenen qaracaylilar gozlenilmeden auluna hucum etdiler ve qirmizi ordunun destesini tamamile mehv etdiler Ceremuskin iki esgeri ile qacmaga muveffeq olur Bundan sonra Qaracayda usyani idare etmek ucun merkez yaranir Usyanin rehberleri ve polkovnik Krimsamxalov Sovet hokumetine qarsi muqeddes muharibe elan edirler Lakin Qirmizi Ordunun seyleri neticesinde usyan yatirildi 1930 cu ilin mart ayinda Qaracaydaki kollektivlesdirme zamani bas veren haqqsizliqlar insanlarin narazi cixislarina sebeb oldu Hadiselerin aktiv istirakcilarinin umumi sayi 5000 nefere catirdi Eli silahli cixis edenlerin sayi ise 2000 nefere beraber idi Sosial mense baximdan usyan edenlerin 220 neferi qolcomaqlara 1059 neferi orta tebeqeye 517 neferi ise kasib tebeqeye aid idiler Sonuncular xususen bu hadiselere qederki usyanlarin aktiv istirakcilarindan idiler Usyan rehberlerinin esas hedefleri bolgede sovet hakimiyyetini yixib esas merkezi seherleri Mikoyan Seher Kislovodsk Batallasinsk tutmaq idi Lakin bu usyan da yatirildi Qaracaylilarin deportasiyasi1939 cu ilin siyahiya alinmasina gore SSRI erazisinde 75 min 763 nefer qaracayli var idi bunlarin 70 301 neferi yasayirdilar 1942 ci ilin avqust ayinin evvelinden 1943 cu ilin yanvar ayinin sonuna qeder alman isgali altinda idi 1943 cu il oktyabrin 12 de 14 oktyabrda ise qerar qebul etdi ki qaracayli ehalisi Qazaxistan SSR ve Qirgizistan SSR erazilerine surgun olunsunlar Senedlerde sebeb kimi bunlar gosterilirdi isgal dovrunde bir cox qaracaylilar ozlerini satqin kimi aparmaqlarina almanlar terefinden sovet hokumetine qarsi teskil olunmus mubarize destelerine qosulmaqlarina durust sovet vetendaslarini almanlara satmaqlarina Zaqafqaziya daglarinin dolaylarindan hucuma gelmis almanlari musayiet edib yollari gostermeklerine dusmenlerin qovulmasindan sonra ise sovet hokumetinin bolgede etdiyi tedbirlere qarsi cixmaqlarina hokumet orqanlarindan cinayetkarlari ve alman casuslarini gizledib onlara aktiv komek gostermeklerine gore Surgunun tehlukesizliyini temin etmek meqsedi ile bolgeye 53 327 nefer esger celb edilmisdir Ve 2 noyabr tarixinde Qazaxistan ve Qirgizistana umumilikde 69 267 nefer qaracay surgun edildi Sonradan ise bolgenin bezi yerlerinde askarlanmis 329 nefer ve Qafqazin diger bolgelerinde yasayan 90 qaracay da surgun olundu Qirmizi ordu siralarinda xidmet eden 2543 nefer qaracay da ordudan cixarilaraq hebs olundular 14 illik surgunden sonra Xrussovun dovrunde qaracaylilara da beraet verildi ve qaracaylilar oz dogma torpaqlarina geri donmeye basladilar DilQaracaylar turk dil ailesine aid olan qaracay balkar dilinde danisirlar Hazirda istifade olunan turk dilleri icinde en cox qumuq dili ile krim tatarcasina daha cox yaxindir Olu diller icinde ise Codex Cumanicus un yazildigi qedim qipcaqca dili ile yaxindir Evvel latin elifbasindan istifade etseler de hazirda kiril elifbasindan 1937 ci ilden istifade edirler DinQaracaylarin islami qebul etmeleri 16 ci esre tesaduf etse bele hele 19 cu esrde onlarin inanclari xristianliqla islamla ve xristianliga qederki qedim inanclarla qeribe bir sintez teskil edirdi Hazirda ise qaracaylarin boyuk bir qismi islamin sunni mezhebine etiqad edirler QalereyaVehsi Diviziyanin zabitleri Imam Samilin nevesi ile Petroqrad 31 avqust 1917 ci il On sirada soldan saga Danyal Mavrayev Mehemmed Ceferov Umumrusiya muselmanlari cemiyyetinin uzvu Mehemmed Zahid Samil Seyx Samilin nevesi Artsxan Haci Murad Ehmed Xan Avarskiy 1910 cu ile aid poct aciqcasinin uzerinde qaracaylilarin tesviri Kislovodsk seherinde cekilmis qaracaylilara mexsus odun dolu arabalar Qaracaylilar bayram tedbirinde 1926 ci il Qaracay numunevi mektebi N 7 1930 cu il Kart Curt aulundan bir goruntu 19 cu esrin sonlari Vikianbarda Qaracaylilar ile elaqeli mediafayllar var IstinadlarPortal Vserossijskaya perepis naseleniya 2010 goda Okonchatelnye itogi Vserossijskoj perepisi naseleniya 2010 goda Nacionalnyj sostav naseleniya Rossijskoj Federacii 2013 12 04 at the Wayback Machine Hotko S H Karachaj strana na vershine Kavkaza Ocherki istorii i kultury Karachaya Majkop Poligraf Yug 2011 S 15 16 Begeulov R M Karachaj v Kavkazskoj vojne XIX veka Cherkessk 2002 S 104 2017 03 03 tarixinde Istifade tarixi 2017 12 27 Vasilij Potto XXVII Pokorenie karachaevcev Kavkazskaya vojna Tom 5 Vremya Paskevicha ili Bunt Chechni Istoriya Rossii Biblioteka statehistory ru 2017 03 06 tarixinde Istifade tarixi 2017 03 05 G V ROZEN Raport o peregovorah s karachaevcami o vozobnovlenii poddanstva Rossii 24 sentyabrya 1834 g 2015 04 07 tarixinde Istifade tarixi 2017 12 27 General ot infanterii Vikentij Mihajlovich Kozlovskij Nekrolog Russkij invalid 1873 21 Aliev U D Karachaj Istoriko etnologicheskij i kulturno ekonomicheskij ocherk Cherkessk Istoki Pechataetsya po izdaniyu Umar Aliev Karachaj Krajizdat Sevkavkniga Rostov na Donu 1927 1991 S 181 Doklad SOU OGPU za vremya s 1 po 15 aprelya 1930 g ob operacii organov OGPU po kulackoj kontrrevolyucii 10 maya 1930 g Proekt Istoricheskie Materialy istmat info 2017 05 09 tarixinde Istifade tarixi 2017 05 10 Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1939 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po respublikam SSSR 2011 08 23 tarixinde arxivlesdirilib Vsesoyuznaya perepis naseleniya 1939 goda Nacionalnyj sostav naseleniya po regionam Rossii 2011 08 25 tarixinde arxivlesdirilib Nikolaj Bugaj Deportaciya narodov rus Nauchno prosvetitelskij zhurnal Skepsis 2013 01 16 tarixinde Istifade tarixi 2017 12 27 Pavel Polyan rus memo ru 2012 11 14 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 12 27 rus Institut religii i politiki 2011 03 26 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2017 12 27 Xarici kecidlerKaracay Malkar ve Turkiye Bir Bolayik Tiri Bolayik Etnik qrup ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin