Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Artilleriya (fr. artillerie) — quru qoşunları növü; silah vasitələrinin məcmusu.
Quru qoşunlarında istifadəsi
Quru qoşunları növü kimi Artilleriya birləşmə, hissə və bölmələrdən ibarətdir. Quru qoşunlarının artilleriyası təşkilatı cəhətdən qoşun və Ali Baş Komandanlığın ehtiyatı Artilleriasına bölünür. Qoşun artilleriyası motoatıcı, tank, hava desantı bölmə, hissə birləşmələrinin, birliklərinin tərkibinə daxil olur və ordu, korpus, diviziya, alay və batalyon artilleriyasına bölünür.
Artilleriyanın kəşfiyyat, rabitə, nəqliyyat vasitələri və atəşi idarə edən cihazları olur. Artilleriya atəş vasitələrini, döyüş texnikasını, canlı qüvvəni, müdafiə qurğularını və s. obyektləri məhv etmək, həmçinin döyüş zamanı ümumqoşun hissə və birləşmələrini atəşlə qorumaq və müşayiət etmək üçündür. Artilleriya təşkilatca birləşmə, hissə və bölmələrin tərkibində olduqda qoşun Artilleriyası adlanır. Bu tərkibə daxil olmayan Artilleriya isə Ali Baş Komandanlığın ehtiyat Artilleriyasını təşkil edir.
Silah vasitələrinin məcmusu kimi Artilleriyaya top, haubitsa, reaktiv qurğular, təpməyən toplar, tank əleyhinə idarə edilən reaktiv mərmilər, döyüş maşınları, yaylım atəşi sistemləri, atıcılıq silahlarının bütün növləri, döyüş sursatının bütün növləri, hərəkət vasitələri, atəşi idarə edən cihazlar və müxtəlif nişanalma vasitələri, kəşfiyyat və atəşi təmin edən müxtəlif vasitələr daxildir.
Artilleriya elmi
Artilleriya elm kimi silahların və döyüş texnikasının quruluş və istifadəsini, istehsalını, onların döyüş şəraitində tətbiqini və atəşaçma nəzəriyyəsini, atəş və döyüş tətbiqi sahəsində bilikləri öyrənir. Artilleriya elminin əsas bölmələri bunlardır:
- daxili və xarici ballistika,
- Artilleriyanın silah sistemlərinin konstruksiyalarının əsasları, artilleriyanın maddi hissəsinin quruluş əsasları,
- Artilleriya sistemlərinin istehsalının texnologiyası,
- Atıcı silahlar və döyüş sursatları,
- Partlayıcı maddələr və mərmilər,
- Atəş və atəşin idarə olunması nəzəriyyəsi,
- Artilleriyanın döyüş tətbiqi,
- Artilleriya tarixi.
Artilleriyanın çoxəsrlik tarixi var. Artilleriya Qədim Şərq ölkələrində meydana gəlmiş, divardeşmə və sapand qurğularını əvəz etməyə başlamışdır. Odlu silahlardan ərəblərin istifadə etməsi haqqında ilk məlumat 13-cü əsrin sonu – 14 cü əvvəllərinə aiddir. Qərbi Avropanın bütün qabaqcıl ölkələrinə bu silahlar ərəblərdən keçmişdir. Fridrix Engels yazmışdır: "XIV əsrdə ərəblər barıt və artilleriyanın tətbiqini İspaniya vasitəsilə Avropaya yaymışlar."
14-cü əsrin 20–40-cı illərində İtaliya, Fransa, Almaniya və İngiltərədə ilk odlu silah nümunələri yaradılmışdır. Rusiyada ilk dəfə artilleriyadan 1382-ci ildə istifadə edilmişdir. Artilleriya müstəqil silah növü kimi Qərbi Avropa ölkələrində14-cü əsrin 2-ci yarısında, Rusiyada isə 14-cü əsrin sonu- 15-ci əsrin əvvəlində meydana gəldi. Beləliklə, Artilleriya silah növündən qoşun növünə çevrildi. 16–17-ci əsrlərdə Artilleriya elmi yarandı və iqtisadi cəhətdən qabaqcıl ölkələrdə inkişaf etməyə başladı, beləliklə Artilleriyanın müharibədə rolu artdı.
19-cu əsrin əvvəllərinədək Artilleriyanın inkişafı, əsasən, silahların yüngülləşdirilməsi və standartlaşdırılması, onların istehsalının asanlaşdırılması, yeni nişanalma vasitələrinin tətbiqi istiqamətində gedirdi. 19-cu əsrin 2-ci yarısından etibarən Fransa, Prussiya, Rusiya, İngiltərə, ABŞ və s. ölkələrdə hamarlüləli Artilleriyanı daha mükəmməl yivlilüləli Artilleriya əvəz etməyə başladı. Bu artilleriyanın inkişafında əsaslı dönüş oldu.
20-ci əsrin başlanğıcında Avropa və Rusiyada əsasən, haubitsa sistemli ağır Artilleriya yaranmağa başladı. Birinci Dünya müharibəsi ərəfəsində Rusiya, Fransa, İngiltərə, Almaniya və Avstriya-Macarıstanda Artilleriya silahlarının istehsalı artdı və yeni silah növləri yarandı. Tank və aviasiyanın meydana gəlməsi tankvuran və zenit toplarının yaranmasına səbəb oldu. İlk zenit topları 1915-ci ildə Fransada və Rusiyada yarandı. Örtülü atəş mövqelərindən atəşaçma üsulları geniş tətbiq olundu.
İkinci Dünya müharibəsindən sonrakı dövrdə iqtisadi və elmi-texniki cəhətdən qabaqcıl ölkələrdə Artilleriya əsasən, uzaqvurma, sürətlə atəşaçma və manevretmə qabiliyyətinin yaxşılaşdırılması istiqamətində inkişaf etdirilir.
Artilleriyadan danışarkən Azərbaycanın Artilleriya tarixində özünəməxsus xidmətləri olan görkəmli hərbi xadim, "artilleriyanın allahı" sayılan Əliağa Şıxlinskinin hərbi nailiyyətlərindən danışmaq təqdirəlayiqdir.
Ə. Şıxlinskinin Artilleriya nəzəriyyəsinin inkişafında böyük xidmətləri olmuşdur. O, topçuluq elminin inkişafında hərbi xadim kimi böyük nailiyyətlər qazanmışdır. Onun 1910-cu ildə Luqa şəhərində nəşr olunmuş "Səhra toplarının cəbhədə işlədilməsi" adlı əsəri və hərbi dərsliklərə salınmış "Şıxlinski üçbucağı", "Şıxlinski formulu", kəşf və ixtiraları ona şan-şöhrət gətirmiş, bir Azərbaycan oğlunun adının ən yüksək dairələrdə fəxrlə çəkilməsinə səbəb olmuşdur. "Şıxlinski üçbucağı" nəinki rus artilleriyasında, hətta Fransa, Avstriya, İsveçrə, Norveç ordularında da tətbiq olunurdu. Ə. Şıxlınski Artilleriya tarixində ilk dəfə toplarda gözlə görünməyən hədəfə atəş açmaq texnikasını işləyib hazırlamış və onların təkmilləşdirilməsi işinə bir sıra yeniliklər gətirmişdir. Rus artilleriya taktikası professoru Y. Barsukov kitaba yazdığı müqəddimədə belə bir yazı qeyd etmişdir: " Döyüş ənənələri və köhnə rus artilleriyasında yaxşı nə vardısa, hamısı general-leytenant Əliağa Şıxlinski ilə əlaqədardır".
Yazıda sonda göstərilən fikirlərdən belə bir nəticəyə gəlmək olar ki, Azərbaycan hələ 20-ci əsrin əvvəlində artilleriya tarixinə öz adını qızıl hərflərlə həkk etmiş, Azərbaycanın hərbi xadimləri hər zaman dünya hərb tarixində şərəfli yollar keçmişdir.
Quru qoşunlarının növü kimi
Artilleriya birləşmə, hissə və bölmələrdən ibarətdir. Top, haubitsa, minaatan və reaktiv qurğularla təchiz edilir. Artilleriyanın kəşfiyyat, rabitə, nəqliyyat vasitələri və atəşi idarə edən cihazları olur. Artilleriya atəş vasitələrini, döyüş texnikasını, canlı qüvvəni, müdafiə qurğularını və s. obyektləri (hədəfləri) məhv etmək və dağıtmaq, həmçinin döyüş zamanı ümumqoşun hissə və birləşmələrini atəşlə qorumaq və müşayiət etmək üçündür.
Silah vasitələrinin toplusu kimi
Silah vasitələrinin toplusu kimi artilleriyaya top, haubitsa, mortira, reaktiv qurğular, təpməyən toplar, atıcılıq silahlarının bütün növləri (tüfəng, karabin, avtomat, tapança, pulemyot, qumbaraatan), döyüş sursatlarının bütün növləri, hərəkət vasitələri, atəşi idarə edən cihazlar və müxtəlif nişanlama vasitələri və s. daxildir.
Artilleriya topu
Artilleriya silahı – lüləsinin kalibri 20 mm-dən artıq olan odlu silah növü; suda, quruda, havada əməliyyatlar apararaq mərmi atmaq, düşmənin canlı qüvvəsini və atəş vasitələrini məhv etmək, müdafiə qurğularını dağıtmaq və s. üçündür. Təzyiqi 300–400MPa, temperaturu 3000°C-yə çatan barıt qazı enerjisindən istifadə edən Artilleriya topu güclü istilik maşınıdır. Quru qoşunları, aviasiya, sahil və gəmi Artilleriya topu olur. Lülə kanalının quruluşuna görə yivli və yivsiz (hamar lüləli), hərəkətetmə tərzinə görə yedəyə alınan, motorlu (döyüş əməliyyatları rayonunda hərəkət üçün mühərriklə təchiz edilmiş), özügedən (tırtıllı və ya təkərli şassidə), tank Artilleriya topu və s. olur. Artilleriya topunun tipləri top, haubitsa, minaatan, təpməyən toplar, reaktiv sistemlərdir. Mərminin gücü, atəşin dəqiqliyi, uzaqvurma, sürətlə atəşaçma, manevretmə qabiliyyəti, döyüş meydanında və daşımada mütəhərriklik, etibarlılıq və s. Artilleriya topunun əsas döyüş xassələridir.
Xarici keçidlər
- GÜNEL MƏMMƏDOVA — ARTİLLERİYA HAQQINDA
- Artilleriya nədir, artilleriya haqqinda, artilleriya mənası — Nedir.Az 2018-09-23 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Artilleriya fr artillerie quru qosunlari novu silah vasitelerinin mecmusu Fransa Prussiya muharibesi zamani fransiz artilleriyasi 1870 71 Quru qosunlarinda istifadesi1758 ci ilin topu Oslo Norvec Silahli Quvveleri MuzeyiRus Alman cebhesinde ruslarin hava hucumundan mudafie silahlari 1916 ci il Quru qosunlari novu kimi Artilleriya birlesme hisse ve bolmelerden ibaretdir Quru qosunlarinin artilleriyasi teskilati cehetden qosun ve Ali Bas Komandanligin ehtiyati Artilleriasina bolunur Qosun artilleriyasi motoatici tank hava desanti bolme hisse birlesmelerinin birliklerinin terkibine daxil olur ve ordu korpus diviziya alay ve batalyon artilleriyasina bolunur Artilleriyanin kesfiyyat rabite neqliyyat vasiteleri ve atesi idare eden cihazlari olur Artilleriya ates vasitelerini doyus texnikasini canli quvveni mudafie qurgularini ve s obyektleri mehv etmek hemcinin doyus zamani umumqosun hisse ve birlesmelerini atesle qorumaq ve musayiet etmek ucundur Artilleriya teskilatca birlesme hisse ve bolmelerin terkibinde olduqda qosun Artilleriyasi adlanir Bu terkibe daxil olmayan Artilleriya ise Ali Bas Komandanligin ehtiyat Artilleriyasini teskil edir Silah vasitelerinin mecmusu kimi Artilleriyaya top haubitsa reaktiv qurgular tepmeyen toplar tank eleyhine idare edilen reaktiv mermiler doyus masinlari yaylim atesi sistemleri aticiliq silahlarinin butun novleri doyus sursatinin butun novleri hereket vasiteleri atesi idare eden cihazlar ve muxtelif nisanalma vasiteleri kesfiyyat ve atesi temin eden muxtelif vasiteler daxildir Artilleriya elmiArtilleriya elm kimi silahlarin ve doyus texnikasinin qurulus ve istifadesini istehsalini onlarin doyus seraitinde tetbiqini ve atesacma nezeriyyesini ates ve doyus tetbiqi sahesinde bilikleri oyrenir Artilleriya elminin esas bolmeleri bunlardir daxili ve xarici ballistika Artilleriyanin silah sistemlerinin konstruksiyalarinin esaslari artilleriyanin maddi hissesinin qurulus esaslari Artilleriya sistemlerinin istehsalinin texnologiyasi Atici silahlar ve doyus sursatlari Partlayici maddeler ve mermiler Ates ve atesin idare olunmasi nezeriyyesi Artilleriyanin doyus tetbiqi Artilleriya tarixi Artilleriyanin coxesrlik tarixi var Artilleriya Qedim Serq olkelerinde meydana gelmis divardesme ve sapand qurgularini evez etmeye baslamisdir Odlu silahlardan ereblerin istifade etmesi haqqinda ilk melumat 13 cu esrin sonu 14 cu evvellerine aiddir Qerbi Avropanin butun qabaqcil olkelerine bu silahlar ereblerden kecmisdir Fridrix Engels yazmisdir XIV esrde erebler barit ve artilleriyanin tetbiqini Ispaniya vasitesile Avropaya yaymislar 14 cu esrin 20 40 ci illerinde Italiya Fransa Almaniya ve Ingilterede ilk odlu silah numuneleri yaradilmisdir Rusiyada ilk defe artilleriyadan 1382 ci ilde istifade edilmisdir Artilleriya musteqil silah novu kimi Qerbi Avropa olkelerinde14 cu esrin 2 ci yarisinda Rusiyada ise 14 cu esrin sonu 15 ci esrin evvelinde meydana geldi Belelikle Artilleriya silah novunden qosun novune cevrildi 16 17 ci esrlerde Artilleriya elmi yarandi ve iqtisadi cehetden qabaqcil olkelerde inkisaf etmeye basladi belelikle Artilleriyanin muharibede rolu artdi 19 cu esrin evvellerinedek Artilleriyanin inkisafi esasen silahlarin yungullesdirilmesi ve standartlasdirilmasi onlarin istehsalinin asanlasdirilmasi yeni nisanalma vasitelerinin tetbiqi istiqametinde gedirdi 19 cu esrin 2 ci yarisindan etibaren Fransa Prussiya Rusiya Ingiltere ABS ve s olkelerde hamarluleli Artilleriyani daha mukemmel yivliluleli Artilleriya evez etmeye basladi Bu artilleriyanin inkisafinda esasli donus oldu 20 ci esrin baslangicinda Avropa ve Rusiyada esasen haubitsa sistemli agir Artilleriya yaranmaga basladi Birinci Dunya muharibesi erefesinde Rusiya Fransa Ingiltere Almaniya ve Avstriya Macaristanda Artilleriya silahlarinin istehsali artdi ve yeni silah novleri yarandi Tank ve aviasiyanin meydana gelmesi tankvuran ve zenit toplarinin yaranmasina sebeb oldu Ilk zenit toplari 1915 ci ilde Fransada ve Rusiyada yarandi Ortulu ates movqelerinden atesacma usullari genis tetbiq olundu Boyuk Veten muharibesi zamani sovet artilleriyasi 1941 45 Ikinci Dunya muharibesinden sonraki dovrde iqtisadi ve elmi texniki cehetden qabaqcil olkelerde Artilleriya esasen uzaqvurma suretle atesacma ve manevretme qabiliyyetinin yaxsilasdirilmasi istiqametinde inkisaf etdirilir Artilleriyadan danisarken Azerbaycanin Artilleriya tarixinde ozunemexsus xidmetleri olan gorkemli herbi xadim artilleriyanin allahi sayilan Eliaga Sixlinskinin herbi nailiyyetlerinden danismaq teqdirelayiqdir E Sixlinskinin Artilleriya nezeriyyesinin inkisafinda boyuk xidmetleri olmusdur O topculuq elminin inkisafinda herbi xadim kimi boyuk nailiyyetler qazanmisdir Onun 1910 cu ilde Luqa seherinde nesr olunmus Sehra toplarinin cebhede isledilmesi adli eseri ve herbi dersliklere salinmis Sixlinski ucbucagi Sixlinski formulu kesf ve ixtiralari ona san sohret getirmis bir Azerbaycan oglunun adinin en yuksek dairelerde fexrle cekilmesine sebeb olmusdur Sixlinski ucbucagi neinki rus artilleriyasinda hetta Fransa Avstriya Isvecre Norvec ordularinda da tetbiq olunurdu E Sixlinski Artilleriya tarixinde ilk defe toplarda gozle gorunmeyen hedefe ates acmaq texnikasini isleyib hazirlamis ve onlarin tekmillesdirilmesi isine bir sira yenilikler getirmisdir Rus artilleriya taktikasi professoru Y Barsukov kitaba yazdigi muqeddimede bele bir yazi qeyd etmisdir Doyus eneneleri ve kohne rus artilleriyasinda yaxsi ne vardisa hamisi general leytenant Eliaga Sixlinski ile elaqedardir Yazida sonda gosterilen fikirlerden bele bir neticeye gelmek olar ki Azerbaycan hele 20 ci esrin evvelinde artilleriya tarixine oz adini qizil herflerle hekk etmis Azerbaycanin herbi xadimleri her zaman dunya herb tarixinde serefli yollar kecmisdir Quru qosunlarinin novu kimiArtilleriya birlesme hisse ve bolmelerden ibaretdir Top haubitsa minaatan ve reaktiv qurgularla techiz edilir Artilleriyanin kesfiyyat rabite neqliyyat vasiteleri ve atesi idare eden cihazlari olur Artilleriya ates vasitelerini doyus texnikasini canli quvveni mudafie qurgularini ve s obyektleri hedefleri mehv etmek ve dagitmaq hemcinin doyus zamani umumqosun hisse ve birlesmelerini atesle qorumaq ve musayiet etmek ucundur Silah vasitelerinin toplusu kimiSilah vasitelerinin toplusu kimi artilleriyaya top haubitsa mortira reaktiv qurgular tepmeyen toplar aticiliq silahlarinin butun novleri tufeng karabin avtomat tapanca pulemyot qumbaraatan doyus sursatlarinin butun novleri hereket vasiteleri atesi idare eden cihazlar ve muxtelif nisanlama vasiteleri ve s daxildir Artilleriya topuArtilleriya silahi lulesinin kalibri 20 mm den artiq olan odlu silah novu suda quruda havada emeliyyatlar apararaq mermi atmaq dusmenin canli quvvesini ve ates vasitelerini mehv etmek mudafie qurgularini dagitmaq ve s ucundur Tezyiqi 300 400MPa temperaturu 3000 C ye catan barit qazi enerjisinden istifade eden Artilleriya topu guclu istilik masinidir Quru qosunlari aviasiya sahil ve gemi Artilleriya topu olur Lule kanalinin qurulusuna gore yivli ve yivsiz hamar luleli hereketetme terzine gore yedeye alinan motorlu doyus emeliyyatlari rayonunda hereket ucun muherrikle techiz edilmis ozugeden tirtilli ve ya tekerli sasside tank Artilleriya topu ve s olur Artilleriya topunun tipleri top haubitsa minaatan tepmeyen toplar reaktiv sistemlerdir Merminin gucu atesin deqiqliyi uzaqvurma suretle atesacma manevretme qabiliyyeti doyus meydaninda ve dasimada muteherriklik etibarliliq ve s Artilleriya topunun esas doyus xasseleridir Xarici kecidlerVikianbarda Artilleriya ile elaqeli mediafayllar var GUNEL MEMMEDOVA ARTILLERIYA HAQQINDA Artilleriya nedir artilleriya haqqinda artilleriya menasi Nedir Az 2018 09 23 at the Wayback Machine