Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Altay (monq. Altayın nuruu, alt. Tuulu Altay— dağlıq yer, qırğ. Altay tooloru, qaz. Altay tauları, çin. 阿尔泰山脉-Ā'ěrtài shānmài-Aertay şanmay) – Asiyada dağ sistemi. Rusiya Federasiyasında (Altay Respublikası, Tıva Respublikası, Altay diyarı), Monqolustan, Qazaxıstan və Çin ərazilərindədir. Altay Ob, İrtış, Yenisey ilə Mərkəzi Asiya çaylarının suayırıcısını təşkil edən mürəkkəb dağ silsilələrindən ibarətdir. 42–52° şm. e.dairəsi arasında şm.-q.-dən (Qərbi Sibir düzənliyindən, 81° ş.u.) c.-ş.-ə (Qobi düzənliyinədək, 106° ş.u.) 2000 km-dən artıq məsafədə uzanır. Yüksək dağlıq (ən hündür zirvəsi Beluxa dağı, 4506 m), orta dağlıq və alçaq dağlıq silsilələrindən və bunları ayıran dağarası çökəkliklərdən ibarətdir. Şimalda və şimal-qərbdə Qərbi Sibir düzənliyi, şimal.-şərqdə Qərbi Sayan və Cənubi Tıva dağları, şərqdə Böyük Göllər Vadisi, cənub.-şərqdə Qobi səhrası, cənubda Cunqariya düzənliyi, qərbdə İrtış çayı ilə sərhədlənir. Oroqrafik cəhətdən 3 hissəyə bölünür: Qobi Altayı, Monqol Altayı və Altayın özü, yaxud Rus Altayı.
| Altay | |
|---|---|
| Алтайн нуруу ᠠᠯᠲᠠᠢ ᠶᠢᠨ ᠨᠢᠷᠤᠭᠤ ئالتاي تاغ تىزمىسى Алтай ᠠᠯᠲᠠᠢ Алтай Алтай таулары | |
 Altay dağları. Beluxa dağı | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Mütləq hündürlüyü | 4509 m |
| Uzunluğu | 1847 km |
| Eni | 1282 km |
| Sahəsi | 741 569 km² |
| Hündür nöqtəsi | |
| Yaranma dövrü | Paleozoy erası |
| Süxurları | və |
| Yerləşməsi | |
| Ölkələr | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Relyefi
Rus Altayı 48–52° şm. e.dairəsi və 82–90° ş. u. arasında, Altay diyarı, Altay Respublikası və Qazaxıstan Respublikasının Şərqi Qazaxıstan vilayəti ərazilərindədir. Altayın Alp tipli yüksək dağlıq relyefə malik hissəsini əhatə edir. Yüksək dağ silsilələri və massivləri: Katun silsiləsi (4506 m-ədək), Saylügem silsiləsi (3499 m-ədək), Şimali Çuya silsiləsi (4177 m-ədək), Cənubi Çuya silsiləsi (3936 m-ədək), Cənubi Altay silsiləsi (3483 m-ədək), Çixaçov silsiləsi (4029 m-ədək), Saqan-Şibetu silsiləsi (3496 m-ədək), Şapşal silsiləsi (3608 m-ədək) və Monqun-Tayqa massivi (3970 m) Altayın, əsasən, şərqində və cənub şərqindədir. Bu ərazilər üçün şiş zirvəli yallar, dik (20–50° və daha çox) yamaclar, morenlər və buzlaqlarla dolmuş geniş dibli çay dərələri səciyyəvidir. Buzlaq relyefi formaları – karlar, sirklər, troqlar, karlinqlər, moren bəndləri və tirələri yayılmışdır. Orta dağlıq və alçaq dağlıq silsilələri Terektı (2926 m-ədək), Ay qulak (2752 m-ədək), İolqo (2618 m-ədək), Listvyaqa (2577 m-ədək), Narım (2533 m-ədək) və Başşelak (2433 m- ədək), əsasən, Altayın qərbində və şimalındadır.
Orta dağlıqda Alp relyef formaları az nəzərə çarpır, yastı və platovarı zirvə yə malik çayarası yüksəkliklər isə üstünlük təşkil edir. Kriogen proseslər geniş inkişaf etmişdir. Karst relyef formalarına rast gəlinir. Çay dərələri dar və dik yamaclardan, 500–1000 m dərinlikli kanyonlardan ibarətdir. Altayın alçaq dağlıq əraziləri üçün relyefin nisbətən az parçalanması (500 m-ədək) və maili yamaclar səciyyəvidir. Çay dərələri enli, yastı dibli və terraslıdır. Çökəkliklərin dibi prolüvial mənşəli maili düzənliklərdən ibarətdir. Şərqdə bu çökəkliklər termo karst relyef formaları ilə mürəkkəbləşir.
Geoloji quruluşu və faydalı qazıntıları
Altay Ural–Oxot mütəhərrik qurşağının Paleozoy yaşlı Altay-Sayan qırışıqlıq sahəsində yerləşir. Kembriyəqədərki və Paleozoyn metamorfik və çökmə süxurlarından təşkil olunmuş mürəkkəb quruluşlu qırışıqlıq sistemindən ibarətdir. Geoloji quruluşuna və yaşına görə Kaledon Dağlıq Altayına (şimal.-qərbdə, ərazinin 4/5 hissəsi) və Filizli Altayına (cənub-qərbdə və qərbdə) bölünür. Dağlıq Altayın antiklinoriumları (Xolzun–Çuya, Talis və s.), əsasən, Üst Kembri–Alt terrigen flişoidlərindən təşkil olunmuşdur. Filizli Altayda Orta Devon – Alt Karbonun vulkan-plutonik çöküntüləri və Üst Paleozoyun qranitoidləri geniş yayılmışdır. Altayın müasir relyefi Neogendə və Antropogenin əvvəllərində baş vermiş tektonik qalxmaların, buzlaqların və eroziya proseslərinin fəaliyyəti nəticəsində formalaşmışdır. Altay dünyanın seysmik cəhətdən ən aktiv kontinentdaxili regionlarından biridir. 9–10 ballıq dağıdıcı zəlzələ 27.9.2003-ci ildə Koş-Aqaç yüksək dağlıq rayonunda baş vermişdir. Filizli Altayda nəcib metallar və qurğuşun-sink-mis-barit filizi yataqları, Dağlıq Altayda civə, qızıl, dəmir, volfram-molibden filizi yataqları, həmçinin isti mineral su bulaqları var.
İqlimi
Altayın iqlimi dağətəyi ərazilərdə kontinental, daxili və şimal hissələrdə kəskin kontinentaldır. sərt və uzunmüddətlidir – dağətəyi ərazilərdə 5 ay, yüksək dağlıq ərazilərdə 10 ayadək davam edir. Yanvarın orta temperaturu –15-dən –32 °C-yədəkdir. Ən aşağı temperatur (–60 °C) Çuya çölündə qeydə alınmışdır. Yayı nisbətən qısa (4 ayadək), lakin ilıqdır. İyulun orta temperaturu 22 °C-dən (dağ ətəyi qurşaqda) 6 °C-yədəkdir (yüksək dağlıqda); çökəkliklərdə və cənub ön dağlıqda bəzən 35–40 °C-yədək və daha çox olur. Altay Atlantika okeanından gələn qərb küləklərinin kondensatoru rolunu oynayır. İllik yağıntının miqdarı Kuray və Çuya çöllərində 100 mm-ədək (Rusiyanın ən quraq yerlərindən biri), Katun və Cənubi Çuya silsilələrinin yüksək dağlıq yerlərində 2000 mm-ədək və daha çoxdur. Alçaq dağlıq və orta dağlıq ərazilərdə illik yağıntının miqdarı 700–900 mm təşkil edir. Qar örtüyünün qalınlığı şimal. və qərb rayonlarında və yüksək dağlıq ərazilərdə 60–90 sm və daha çox olur. Az qarlı illərdə bu örtük mövsümi xarakter daşıyır. Altay dağlarında ümumi sahə təqribən. 910 km² olan 1500-dən çox buzlaq var. Buzlaqlar, əsasən, Katun, Cənubi və Şimali Çuya silsilələrindədir. Ən iriləri (ümumi uzunluğu 7–12 km olan) Taldurin, Aktru (Akturu) və Maaşeydir (Maşey).
Daxili suları
Altay sıx çay şəbəkəsinə malikdir. Çayların qidalanma rejimi Altay tiplidir; yağış, qar və buzlaq suları ilə qidalanır. Yazda daşqınlar olur. Ən iri və çoxsulu çayları Katun, Biya (Obun qolları), Buxtarma (İrtışın qolu) və Abakandır (Yeniseyin qolu). Altayın suvarma və hidroenerji ehtiyatının əsasını Ob sistemi təşkil edir. Altayda 7000-dən çox göl var. Bunların
ümumi sahəsi 1000 km²-dən artıqdır. Ən iri gölləri: Markakol, Teles. Şimalda karst göllərinə rast gəlinir.
Landşaftı tipləri
Relyef və iqlim xüsusiyyəti ilə əlaqədar olaraq Altayda landşaftların yüksəklik qurşaqları aydın nəzərə çarpır. Şimalda dağətəyi yamacların şabalıdı və qara torpaqlarında 500–700m, cənubda isə 1000–1500 m yüksəkliklərə qədər çöl bitkiləri yayılmışdır. Altayın mərkəzində, Çuya çölü istisna olmaqla, qonur və açıq şabalıdı çınqıllı-daşlı torpaqlarda yarımsəhra bitkiləri bitir. Altayda ərazisinin 70%-i meşələrlə örtülüdür (1700–2450 m yüksəklikdə). Altayın rütubətli rayonlarındakı açıq boz podzol torpaqlarda küknar və sidr-küknar meşələri geniş sahə tutur. Bu meşələr quru iqlimli rayonlarda zəif podzollaşmış, tünd rəngli çimli torpağı olan qaraşam meşələri ilə əvəz olunur. Yüksək dağlıq qurşaqlarda subalp kolluqları, subalp və Alp çəmənlikləri (çəmən podzol və qara torpağa oxşayan çəmən torpaqlarında), dağlıq tundra bitkiləri (kolluqlu, mamırlı, şibyəli və daşlı-çınqıllı tundralar) geniş sahə tutur. Çöl qurşağında sünbülqıran, siçancıq, , qartal, meşələrində ayı, vaşaq, samur, mişovul, Sibir siçovulu, maral, meşəxoruzu, qarabağır, sidr quşu, alacadimdik və s., yüksək dağlıq qurşaqda dağkeçisi, qar qaplanı, şimal maralı və s. yaşayır. Altayın landşaftında bataqlıqlar xüsusi yer tutur. Dağə təyi sahələrdə və dağarası çökəklik lərdə əkinçilik və maldarlıqla məşğul olunur. Filizli Altayda mədən sənayesi inkişaf etmişdir
Xüsusi mühafizə olunan təbii ərazilər.
Altayn Qızıl dağları adlanan 5 obyekti (Altay qoruğu, Teles gölü ətrafında mühafizə zolağı, Katun qoruğu, Beluxa təbii parkı və Ukok sükunət zonası) 1998-ci il -dən Ümumdünya irsi siyahısına daxil edilmişdir. Markakol qoruğunda da təbii landşaftlar və ayrı-ayrı təbiət abidələri qorunur. Bir sıra yasaqlıqlar yaradıl mışdır.
Şəkillər
-
![image]()
Böyük Aktru buzlağı. Altay Respublikası -
![image]()
Kuçerlin gölü -
![image]()
Ukok yaylası -
![image]()
Markakol qoruğu[ -
![image]()
Markakol gölü, Şərqi Qazaxıstan -
![image]()
р. Katun çayı -
![image]()
Teles gölü -
![image]()
Uçar şəlaləsi -
![image]()
Çuya çayı -
![image]()
Çemal çayı -
![image]()
Kızılçin çayı -
![image]()
Elenqaş çayı -
![image]()
Kindıktikul gölü -
![image]()
Beluxa dağı
Ədəbiyyat
- Altay dağları // Azərbaycan Milli Ensiklopediyası (25 cilddə). 1-ci cild: A – Argelander (25 000 nüs.). Bakı: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2009. səh. 389–390. ISBN .
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Great Altai | Inernational Tourist -sports Festival China 2015
- Алтай трансграничный 2017-10-19 at the Wayback Machine
İstinadlar
- Altay Respublikası - rəsmi portal[ölü keçid]
- "АЛТАЙ • Большая Российская Энциклопедия - электронная версия". 2021-01-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-15.
- БУСЛОВ МИХАИЛ МИХАЙЛОВИЧ. Террейновая тектоника Центрально-Азиатского складчатого пояса 2022-01-20 at the Wayback Machine Геодинамика и тектонофизика. — 2014-01-01. — Т. 5, вып. 3
- Борисов А.А. Климаты СССР. — Москва: Учпедгиз, 1948. — 224 с.
- "Arxivlənmiş surət". 2021-10-21 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-10-15.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Altay monq Altayin nuruu alt Tuulu Altay dagliq yer qirg Altay tooloru qaz Altay taulari cin 阿尔泰山脉 A ertai shanmai Aertay sanmay Asiyada dag sistemi Rusiya Federasiyasinda Altay Respublikasi Tiva Respublikasi Altay diyari Monqolustan Qazaxistan ve Cin erazilerindedir Altay Ob Irtis Yenisey ile Merkezi Asiya caylarinin suayiricisini teskil eden murekkeb dag silsilelerinden ibaretdir 42 52 sm e dairesi arasinda sm q den Qerbi Sibir duzenliyinden 81 s u c s e Qobi duzenliyinedek 106 s u 2000 km den artiq mesafede uzanir Yuksek dagliq en hundur zirvesi Beluxa dagi 4506 m orta dagliq ve alcaq dagliq silsilelerinden ve bunlari ayiran dagarasi cokekliklerden ibaretdir Simalda ve simal qerbde Qerbi Sibir duzenliyi simal serqde Qerbi Sayan ve Cenubi Tiva daglari serqde Boyuk Goller Vadisi cenub serqde Qobi sehrasi cenubda Cunqariya duzenliyi qerbde Irtis cayi ile serhedlenir Oroqrafik cehetden 3 hisseye bolunur Qobi Altayi Monqol Altayi ve Altayin ozu yaxud Rus Altayi AltayAltajn nuruu ᠠᠯᠲᠠᠢ ᠶᠢᠨ ᠨᠢᠷᠤᠭᠤ ئالتاي تاغ تىزمىسى Altaj ᠠᠯᠲᠠᠢ Altaj Altaj taularyAltay daglari Beluxa dagiUmumi melumatlarMutleq hundurluyu 4509 mUzunlugu 1847 kmEni 1282 kmSahesi 741 569 km Hundur noqtesiYaranma dovru Paleozoy erasiSuxurlari veYerlesmesi49 sm e 89 s u Olkeler Rusiya CXR Monqolustan QazaxistanAltay Vikianbarda elaqeli mediafayllarRelyefiRus Altayi 48 52 sm e dairesi ve 82 90 s u arasinda Altay diyari Altay Respublikasi ve Qazaxistan Respublikasinin Serqi Qazaxistan vilayeti erazilerindedir Altayin Alp tipli yuksek dagliq relyefe malik hissesini ehate edir Yuksek dag silsileleri ve massivleri Katun silsilesi 4506 m edek Saylugem silsilesi 3499 m edek Simali Cuya silsilesi 4177 m edek Cenubi Cuya silsilesi 3936 m edek Cenubi Altay silsilesi 3483 m edek Cixacov silsilesi 4029 m edek Saqan Sibetu silsilesi 3496 m edek Sapsal silsilesi 3608 m edek ve Monqun Tayqa massivi 3970 m Altayin esasen serqinde ve cenub serqindedir Bu eraziler ucun sis zirveli yallar dik 20 50 ve daha cox yamaclar morenler ve buzlaqlarla dolmus genis dibli cay dereleri seciyyevidir Buzlaq relyefi formalari karlar sirkler troqlar karlinqler moren bendleri ve tireleri yayilmisdir Orta dagliq ve alcaq dagliq silsileleri Terekti 2926 m edek Ay qulak 2752 m edek Iolqo 2618 m edek Listvyaqa 2577 m edek Narim 2533 m edek ve Basselak 2433 m edek esasen Altayin qerbinde ve simalindadir Orta dagliqda Alp relyef formalari az nezere carpir yasti ve platovari zirve ye malik cayarasi yukseklikler ise ustunluk teskil edir Kriogen prosesler genis inkisaf etmisdir Karst relyef formalarina rast gelinir Cay dereleri dar ve dik yamaclardan 500 1000 m derinlikli kanyonlardan ibaretdir Altayin alcaq dagliq erazileri ucun relyefin nisbeten az parcalanmasi 500 m edek ve maili yamaclar seciyyevidir Cay dereleri enli yasti dibli ve terraslidir Cokekliklerin dibi proluvial menseli maili duzenliklerden ibaretdir Serqde bu cokeklikler termo karst relyef formalari ile murekkeblesir Geoloji qurulusu ve faydali qazintilariAltay Ural Oxot muteherrik qursaginin Paleozoy yasli Altay Sayan qirisiqliq sahesinde yerlesir Kembriyeqederki ve Paleozoyn metamorfik ve cokme suxurlarindan teskil olunmus murekkeb quruluslu qirisiqliq sisteminden ibaretdir Geoloji qurulusuna ve yasina gore Kaledon Dagliq Altayina simal qerbde erazinin 4 5 hissesi ve Filizli Altayina cenub qerbde ve qerbde bolunur Dagliq Altayin antiklinoriumlari Xolzun Cuya Talis ve s esasen Ust Kembri Alt terrigen flisoidlerinden teskil olunmusdur Filizli Altayda Orta Devon Alt Karbonun vulkan plutonik cokuntuleri ve Ust Paleozoyun qranitoidleri genis yayilmisdir Altayin muasir relyefi Neogende ve Antropogenin evvellerinde bas vermis tektonik qalxmalarin buzlaqlarin ve eroziya proseslerinin fealiyyeti neticesinde formalasmisdir Altay dunyanin seysmik cehetden en aktiv kontinentdaxili regionlarindan biridir 9 10 balliq dagidici zelzele 27 9 2003 ci ilde Kos Aqac yuksek dagliq rayonunda bas vermisdir Filizli Altayda necib metallar ve qurgusun sink mis barit filizi yataqlari Dagliq Altayda cive qizil demir volfram molibden filizi yataqlari hemcinin isti mineral su bulaqlari var IqlimiAltayin iqlimi dageteyi erazilerde kontinental daxili ve simal hisselerde keskin kontinentaldir sert ve uzunmuddetlidir dageteyi erazilerde 5 ay yuksek dagliq erazilerde 10 ayadek davam edir Yanvarin orta temperaturu 15 den 32 C yedekdir En asagi temperatur 60 C Cuya colunde qeyde alinmisdir Yayi nisbeten qisa 4 ayadek lakin iliqdir Iyulun orta temperaturu 22 C den dag eteyi qursaqda 6 C yedekdir yuksek dagliqda cokekliklerde ve cenub on dagliqda bezen 35 40 C yedek ve daha cox olur Altay Atlantika okeanindan gelen qerb kuleklerinin kondensatoru rolunu oynayir Illik yagintinin miqdari Kuray ve Cuya collerinde 100 mm edek Rusiyanin en quraq yerlerinden biri Katun ve Cenubi Cuya silsilelerinin yuksek dagliq yerlerinde 2000 mm edek ve daha coxdur Alcaq dagliq ve orta dagliq erazilerde illik yagintinin miqdari 700 900 mm teskil edir Qar ortuyunun qalinligi simal ve qerb rayonlarinda ve yuksek dagliq erazilerde 60 90 sm ve daha cox olur Az qarli illerde bu ortuk movsumi xarakter dasiyir Altay daglarinda umumi sahe teqriben 910 km olan 1500 den cox buzlaq var Buzlaqlar esasen Katun Cenubi ve Simali Cuya silsilelerindedir En irileri umumi uzunlugu 7 12 km olan Taldurin Aktru Akturu ve Maaseydir Masey Daxili sulariAltay six cay sebekesine malikdir Caylarin qidalanma rejimi Altay tiplidir yagis qar ve buzlaq sulari ile qidalanir Yazda dasqinlar olur En iri ve coxsulu caylari Katun Biya Obun qollari Buxtarma Irtisin qolu ve Abakandir Yeniseyin qolu Altayin suvarma ve hidroenerji ehtiyatinin esasini Ob sistemi teskil edir Altayda 7000 den cox gol var Bunlarin umumi sahesi 1000 km den artiqdir En iri golleri Markakol Teles Simalda karst gollerine rast gelinir Landsafti tipleriRelyef ve iqlim xususiyyeti ile elaqedar olaraq Altayda landsaftlarin yukseklik qursaqlari aydin nezere carpir Simalda dageteyi yamaclarin sabalidi ve qara torpaqlarinda 500 700m cenubda ise 1000 1500 m yuksekliklere qeder col bitkileri yayilmisdir Altayin merkezinde Cuya colu istisna olmaqla qonur ve aciq sabalidi cinqilli dasli torpaqlarda yarimsehra bitkileri bitir Altayda erazisinin 70 i meselerle ortuludur 1700 2450 m yukseklikde Altayin rutubetli rayonlarindaki aciq boz podzol torpaqlarda kuknar ve sidr kuknar meseleri genis sahe tutur Bu meseler quru iqlimli rayonlarda zeif podzollasmis tund rengli cimli torpagi olan qarasam meseleri ile evez olunur Yuksek dagliq qursaqlarda subalp kolluqlari subalp ve Alp cemenlikleri cemen podzol ve qara torpaga oxsayan cemen torpaqlarinda dagliq tundra bitkileri kolluqlu mamirli sibyeli ve dasli cinqilli tundralar genis sahe tutur Col qursaginda sunbulqiran sicanciq qartal meselerinde ayi vasaq samur misovul Sibir sicovulu maral mesexoruzu qarabagir sidr qusu alacadimdik ve s yuksek dagliq qursaqda dagkecisi qar qaplani simal marali ve s yasayir Altayin landsaftinda bataqliqlar xususi yer tutur Dage teyi sahelerde ve dagarasi cokeklik lerde ekincilik ve maldarliqla mesgul olunur Filizli Altayda meden senayesi inkisaf etmisdirXususi muhafize olunan tebii eraziler Altayn Qizil daglari adlanan 5 obyekti Altay qorugu Teles golu etrafinda muhafize zolagi Katun qorugu Beluxa tebii parki ve Ukok sukunet zonasi 1998 ci il den Umumdunya irsi siyahisina daxil edilmisdir Markakol qorugunda da tebii landsaftlar ve ayri ayri tebiet abideleri qorunur Bir sira yasaqliqlar yaradil misdir SekillerBoyuk Aktru buzlagi Altay Respublikasi Kucerlin golu Ukok yaylasi Markakol qorugu Markakol golu Serqi Qazaxistan r Katun cayi Teles golu Ucar selalesi Cuya cayi Cemal cayi Kizilcin cayi Elenqas cayi Kindiktikul golu Beluxa dagiEdebiyyatAltay daglari Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi 25 cildde 1 ci cild A Argelander 25 000 nus Baki Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi Elmi Merkezi 2009 seh 389 390 ISBN 978 9952 441 02 4 Hemcinin baxAltay RespublikasiXarici kecidlerGreat Altai Inernational Tourist sports Festival China 2015 Altaj transgranichnyj 2017 10 19 at the Wayback MachineIstinadlarAltay Respublikasi resmi portal olu kecid ALTAJ Bolshaya Rossijskaya Enciklopediya elektronnaya versiya 2021 01 16 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 15 BUSLOV MIHAIL MIHAJLOVICh Terrejnovaya tektonika Centralno Aziatskogo skladchatogo poyasa 2022 01 20 at the Wayback Machine Geodinamika i tektonofizika 2014 01 01 T 5 vyp 3 Borisov A A Klimaty SSSR Moskva Uchpedgiz 1948 224 s Arxivlenmis suret 2021 10 21 tarixinde Istifade tarixi 2017 10 15