Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Podzol torpaqlar — Avrasiya və Şimali Amerikada əsasən iynəyarpaq meşələr altında yayılan torpaq tipi. Bu meşələrdə ot örtüyü adətən olmur və torpağın səthi ölü örtüklə — meşə döşənəyi ilə örtülü olur.
Genezisi
Podzol torpaqlar əsasən iynəyarpaq meşələr altında yayılmışdır. Onların profilinin formalaşması podzollaşma, elüvial-qleyli və lessivaj proseslərin inkişafı ilə əlaqədardır. Podzol torpaqların əsas massivi podzol və qleyli-podzol yarımzonalarda cəmləşmişdir. Onlara iynəyarpaq meşələrinin cənubunda da rast gəlmək mümkündür. Podzol və qleyli-podzol torpaqların ümumi sahəsi Rusiya ərazisində 132 mln.ha təşkil edir.
Morfoloji tərkibi
Torpağın yuxarı hissəsində ilkin və törəmə mineralların parçalanması və parçalanma məhsullarının aşağıdakı horizontlara və qrunt suyuna aparılmasıdır. Bu torpaqların üst meşə döşənəyi ağac və mamır-şibyə bitkilərinin ölmüş hissələri əsasında formalaşmışdır. Onların tərkibində kalsium, azot, çətin parçalanan birləşmələr vardır. Beləliklə, A horizontu-meşə döşənəyi, Bu döşənək müxtəlif dərəcədə parçalanmış yarpaqlardan, iynələrdən, budaqlardan ibarətdir. Meşə döşənəyinin qalınlığı bir neçə sm-dən 10–15 sm-ə qədər yüksəlir. Keçid horizontundan sonra A1 horizontu gəlir. Bu humus horizontudur. Humusun miqdarı 2–4% təşkil edir, lakin bəzən bu göstərici 8–10%-ə qədər yüksəlir. Horizontun qalınlığı bir neçə sm-dən 8–10 sm-ə kimi, bəzi hallarda 15–20 sm olur. Qranulometrik tərkibcə gilli, gillicəli torpaqlarda xırda kəltənvari, bəzən təbəqəvari strukturaya malik olur. Eyni zamanda meşə döşənəyində mühit reaksiyası çox turşdur, pH=3,5–4,0.
Yarımtipləri
Bu torpaq tipinin oxşar cəhətlərlə yanaşı fərqli cəhətləridə vardır ki, bu səbəbdən aşağıdakı yarımtiplərə bölünür:
- Qleyli-podzol
- Podzol
Podzollaşmış qonur dağ-meşə torpaqlar
Podzollaşmış qonur dağ-meşə torpaqlar Talışın dağlararası ərazilərində formalaşmışdır. M. E. Salayev (1991) öz tədqiqatlarında bu torpaqları zəif doymamış (leyssivajli torpaqlar) adlandırmışdır. Podzollaşmış qonur dağ-meşə torpaqları əsasən fıstıq və vələs-fıstıq meşələri altında əmələ gəlmişdir. Torpaqəmələgətirən süxurlar çökmə və vulkanogen-çökmə süxurların aşınma materiallarında ibarətdir.
Morfoloji əlamətləri
Bu torpaqlar üçün səciyyəvi morfoloji əlamətlər aşağıdakılardır:
- Torpaq profilinin tam yuyulma rejimində formalaşması;
- Profilinin horizontları zəif differensasiyası meşə döşənəyinin yuxa qalınlıqlı (0–3 sm) olması;
- Humus qatınında yuxalıqlı və rənginin açıqlaşması;
- Karbonatların tam və üzvi birləşmələrdən qismən yuyulması;
- Torpaq profilində leyssivaj prosesinə məruz qalması, illivial-tekstur horizontunun seçilməsi səciyyəvidir.
Mexaniki tərkibi
Bu torpaqların profilində ümumi humusun miqdarı 1–10% arasında dəyişir və onun yüksək miqdarı 6–10% humus qatında 1,0–2,0% isə üllivial və alt qatlarda müəyyən edilmişdir. Üzvi qalıqlarının zəif parçalanması və torpaqda "moder" tipli humus burləşmələrinin olması ilə əlaqədardır. Podzollaşmış qonur dağ-meşə torpaqlarının profilində udulmuş əsasların miqdarı 15–16 mq\ekv-dir. Meşə altından çıxmış podzollaşmış qonur torpaqlarda da meşələrin bərpası üçün şərait mövcuddur.
Podzollu sarı torpaqlar
Podzollu sarı torpaqlar qədim Xəzər allüvial-prolüvial çöküntülü abraziya-akkumulyativ terraslı düzənliyində yayılmışdır. Ərazinin qərb hissəsi allüvial-dellüvial, şərq hissəsi isə allüvial-dellüvial çöküntülərdən təşkil olunmuşdur. Xəzər dənizinin sahilində isə dəniz çöküntüləri çay gətirmələrini əvəz edir.
İqlimi
Podzollu sarı torpaqlar yarımhidromorf şəraitdı formalaşmışdır. Çoxillik orta temperatur 14,0°-14,5° C arasında dəyişir. Ən soyuq ayın orta çoxillik temperatur göstəricisi 3,5°-4,5° C –dən aşağı düşmür. Bu torpaqlar donmur, yəni torpaq daxili geokimyəvi proseslər bütün il boyu davam edir. Ona görə də bu torpaqlarda istilik və rütubətsevən sitrus meyvələri çay plantasiyları geniş ərazidə yayılmışdır. İllik yağıntının miqdarı 1400 mm-ə qədər olub, fəsillər üzrə qeyri-bərabər paylanır. Yay aylarında (iyul-avqust) rütubət çatışmazlığı 43–57%-dir.
Morfoloji əlamətləri
Qranulometrik tərkib geniş hədd daxilində dəyişir və fiziki gilin miqdarı 33,0–64,6% arasında tərəddüd edir. Bu torpaqların 0–50 sm qatında ümumi humusun miqdarı 1,28–3,0%-dir. Yüksək miqdar 0–20 sm-də (3%) cəmlənmişdir. Zərərli duzların miqdarı 0,25%-dən azdır. Ph-ın kəmiyyəti 4,0–6,1 arasında dəyişir.
Yarımtipləri
Podzollu torpaqlar 3 yarımtipə ayrılır:
- Zəif podzollu sarı torpaqlar
- Orta podzollu sarı torpaqlar
- Şiddətli podzollu sarı torpaqlar
Kənd təsərrüfatında istifadəsi
Əvvəllər bu torpaqların 90%-dən çoxu çay və sitrus meyvə bağları altında istifadə olunurdu. Hazırda isə bu torpaqlar qismən çay, əsasən tərəvəz və taxıl bitkiləri altında istifadə olunur.
İstinadlar
- İ. Ə. Quliyev. Ümumi torpaqşünaslıq və torpaq coğrafiyası. Bakı: 2014, 235 s.
- M. E. Salayev, H. Ə. Əliyev. Azərbaycan torpaqlarının diaqnostikası və təsnifatı (rus dili). 1991, 240 s.
- Məmmədova S. Z. Azərbaycanın Lənkəran vilayəti torpaqlarınnı ekoloji qiymətləndirilməsi və monitorinqi. Bakı: Elm, 2006, 369 s.
- Əliyev H. Ə. Böyük Qafqazın torpaqları. 1994
- Kovalyov P. V. Lənkəran vilayətinin torpaqları (rus dilində) Bakı: 1966, 372 s.
- M. E. Salayev, H. Ə. Əliyev. Azərbaycan torpaqlarının diaqnostikası və təsnifatı (rus dili). 1991. 240 s.
Xarici keçidlər
- Azərbaycan torpaqları
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Podzol torpaqlar Avrasiya ve Simali Amerikada esasen iyneyarpaq meseler altinda yayilan torpaq tipi Bu meselerde ot ortuyu adeten olmur ve torpagin sethi olu ortukle mese doseneyi ile ortulu olur GenezisiPodzol torpaqlar esasen iyneyarpaq meseler altinda yayilmisdir Onlarin profilinin formalasmasi podzollasma eluvial qleyli ve lessivaj proseslerin inkisafi ile elaqedardir Podzol torpaqlarin esas massivi podzol ve qleyli podzol yarimzonalarda cemlesmisdir Onlara iyneyarpaq meselerinin cenubunda da rast gelmek mumkundur Podzol ve qleyli podzol torpaqlarin umumi sahesi Rusiya erazisinde 132 mln ha teskil edir Morfoloji terkibiTorpagin yuxari hissesinde ilkin ve toreme minerallarin parcalanmasi ve parcalanma mehsullarinin asagidaki horizontlara ve qrunt suyuna aparilmasidir Bu torpaqlarin ust mese doseneyi agac ve mamir sibye bitkilerinin olmus hisseleri esasinda formalasmisdir Onlarin terkibinde kalsium azot cetin parcalanan birlesmeler vardir Belelikle A horizontu mese doseneyi Bu dosenek muxtelif derecede parcalanmis yarpaqlardan iynelerden budaqlardan ibaretdir Mese doseneyinin qalinligi bir nece sm den 10 15 sm e qeder yukselir Kecid horizontundan sonra A1 horizontu gelir Bu humus horizontudur Humusun miqdari 2 4 teskil edir lakin bezen bu gosterici 8 10 e qeder yukselir Horizontun qalinligi bir nece sm den 8 10 sm e kimi bezi hallarda 15 20 sm olur Qranulometrik terkibce gilli gilliceli torpaqlarda xirda keltenvari bezen tebeqevari strukturaya malik olur Eyni zamanda mese doseneyinde muhit reaksiyasi cox tursdur pH 3 5 4 0 YarimtipleriBu torpaq tipinin oxsar cehetlerle yanasi ferqli cehetleride vardir ki bu sebebden asagidaki yarimtiplere bolunur Qleyli podzol PodzolPodzollasmis qonur dag mese torpaqlarPodzollasmis qonur dag mese torpaqlar Talisin daglararasi erazilerinde formalasmisdir M E Salayev 1991 oz tedqiqatlarinda bu torpaqlari zeif doymamis leyssivajli torpaqlar adlandirmisdir Podzollasmis qonur dag mese torpaqlari esasen fistiq ve veles fistiq meseleri altinda emele gelmisdir Torpaqemelegetiren suxurlar cokme ve vulkanogen cokme suxurlarin asinma materiallarinda ibaretdir Morfoloji elametleri Bu torpaqlar ucun seciyyevi morfoloji elametler asagidakilardir Torpaq profilinin tam yuyulma rejiminde formalasmasi Profilinin horizontlari zeif differensasiyasi mese doseneyinin yuxa qalinliqli 0 3 sm olmasi Humus qatininda yuxaliqli ve renginin aciqlasmasi Karbonatlarin tam ve uzvi birlesmelerden qismen yuyulmasi Torpaq profilinde leyssivaj prosesine meruz qalmasi illivial tekstur horizontunun secilmesi seciyyevidir Mexaniki terkibi Bu torpaqlarin profilinde umumi humusun miqdari 1 10 arasinda deyisir ve onun yuksek miqdari 6 10 humus qatinda 1 0 2 0 ise ullivial ve alt qatlarda mueyyen edilmisdir Uzvi qaliqlarinin zeif parcalanmasi ve torpaqda moder tipli humus burlesmelerinin olmasi ile elaqedardir Podzollasmis qonur dag mese torpaqlarinin profilinde udulmus esaslarin miqdari 15 16 mq ekv dir Mese altindan cixmis podzollasmis qonur torpaqlarda da meselerin berpasi ucun serait movcuddur Podzollu sari torpaqlarPodzollu sari torpaqlar qedim Xezer alluvial proluvial cokuntulu abraziya akkumulyativ terrasli duzenliyinde yayilmisdir Erazinin qerb hissesi alluvial delluvial serq hissesi ise alluvial delluvial cokuntulerden teskil olunmusdur Xezer denizinin sahilinde ise deniz cokuntuleri cay getirmelerini evez edir Iqlimi Podzollu sari torpaqlar yarimhidromorf seraitdi formalasmisdir Coxillik orta temperatur 14 0 14 5 C arasinda deyisir En soyuq ayin orta coxillik temperatur gostericisi 3 5 4 5 C den asagi dusmur Bu torpaqlar donmur yeni torpaq daxili geokimyevi prosesler butun il boyu davam edir Ona gore de bu torpaqlarda istilik ve rutubetseven sitrus meyveleri cay plantasiylari genis erazide yayilmisdir Illik yagintinin miqdari 1400 mm e qeder olub fesiller uzre qeyri beraber paylanir Yay aylarinda iyul avqust rutubet catismazligi 43 57 dir Morfoloji elametleri Qranulometrik terkib genis hedd daxilinde deyisir ve fiziki gilin miqdari 33 0 64 6 arasinda tereddud edir Bu torpaqlarin 0 50 sm qatinda umumi humusun miqdari 1 28 3 0 dir Yuksek miqdar 0 20 sm de 3 cemlenmisdir Zererli duzlarin miqdari 0 25 den azdir Ph in kemiyyeti 4 0 6 1 arasinda deyisir Yarimtipleri Podzollu torpaqlar 3 yarimtipe ayrilir Zeif podzollu sari torpaqlar Orta podzollu sari torpaqlar Siddetli podzollu sari torpaqlarKend teserrufatinda istifadesi Evveller bu torpaqlarin 90 den coxu cay ve sitrus meyve baglari altinda istifade olunurdu Hazirda ise bu torpaqlar qismen cay esasen terevez ve taxil bitkileri altinda istifade olunur IstinadlarI E Quliyev Umumi torpaqsunasliq ve torpaq cografiyasi Baki 2014 235 s M E Salayev H E Eliyev Azerbaycan torpaqlarinin diaqnostikasi ve tesnifati rus dili 1991 240 s Memmedova S Z Azerbaycanin Lenkeran vilayeti torpaqlarinni ekoloji qiymetlendirilmesi ve monitorinqi Baki Elm 2006 369 s Eliyev H E Boyuk Qafqazin torpaqlari 1994 Kovalyov P V Lenkeran vilayetinin torpaqlari rus dilinde Baki 1966 372 s M E Salayev H E Eliyev Azerbaycan torpaqlarinin diaqnostikasi ve tesnifati rus dili 1991 240 s Xarici kecidlerAzerbaycan torpaqlari