Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qartal (lat. Aquila) — heyvanlar aləminin xordalılar tipinin quşlar sinfinin qırğıkimilər dəstəsinin qırğılar fəsiləsinə aid heyvan cinsi.
| Qartal | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| Domen: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Ranqsız: Aləm: Yarımaləm: Klad: Klad: Tipüstü: Tip: Sinif: İnfrasinif: Klad: Klad: Klad: Klad: Dəstə: Fəsilə: Yarımfəsilə: Cins: Qartal | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
| ||||||||||||
Ümumi
Bədəninin uzunluğu 75–88 sm, quyruğu isə qısadır. Geniş qanadları var və açılan halda 2,4 m civarında olur. Ayaqları barmaqlarına qədər tüklə örtülü olur. 2–3 yaşlarında yetişkənliyə çatırlar.
Meşə və dağlarda yaşayırlar. Erkəklər həyatları boyu bir dişi ilə cütləşir və eyni yuvadan istifadə edirlər. Yuvaları əlçatmaz yerdə olur. Qartalların bəzi növləri 100 kq-a qədər yükü qaldıra bilirlər.
Bir qartal uçarkən özünə lazım olan gücün çoxunu qanadlarını çırpma əsnasında, qanadının aşağıya doğru hərəkətindən alır. Buna görə qartalın qanadlarını aşağıya doğru çəkən əzələlərin sayı qanadları yuxarı çəkən əzələlərin sayından çoxdur. Bu əzələlər adətən quşun bədən çəkisinin yarısına bərabər olur. Qartallar qanadlarının vəziyyətini dəyişdirərək daha sürətli və ya daha yavaş uça bilirlər. Sürətlə uçmaq istədikdə qanadlarının ön kənarlarını küləyə doğru çevirir və beləliklə "havanı kəsirlər". Sürətlərini yavaşlatmaq istədikdə isə qanadlarının enli hissəsini küləyə doğru çevirirlər.
Bütün qartalların gözlərində "niktitant pərdə" deyilən artıq göz qapağı var. Bu qapağın funksiyası gözləri təmizləmək və qorumaqdır. Qartallar balalarını yedirərkən göz qapaqlarını adətən yumurlar. Bu balaların səhvən anasının gözlərinə zərər verməsinin qarşısını almaq üçün alınan tədbirdir.
Qartal yerə enərkən quyruğunu havaya qaldırır və bədəninə görə bir bucaq altında quyruğunu aşağı çəkərək sürətini azaldır. Qanadlarının uclarını alçaldaraq onlardan əyləc kimi istifadə edir. Ancaq sürətini itirərkən qanadların üstündə əmələ gələn hava axını qartalın yıxılma təhlükəsinin artmasına səbəb olur. Qartal qanadlarının ucundakı üç-dörd çəngə tükü qaldıraraq bu təhlükənin qarşısını alır. Bunlar qanadın səthindən havanın düz xətt halında keçməsinə və quşun rahatlıqla yerə enməsinə kömək edir.
Qartallar həm havada uçacaq qədər yüngül, həm də ovu asanlıqla daşıyacaq qədər güclü olmalıdırlar. Qartalların sümüklərinin içi boş olduğu üçün yüngüldür. Ağ qartalın skeletinin ağırlığı təqribən 272 qramdır. Bir sözlə, bu canlılar uçmaq üçün ideal ağırlığa sahibdir.
Qartal uçarkən əsas gücü qanadının aşağıya doğru hərəkətindən alır. Buna görə də qanadları aşağıya itələyən əzələlərin sayı yuxarıya doğru itələyən əzələlərin sayından çoxdur.
Qartal üçün uçuş əzələləri çox mühümdür. Bu əzələlər quşun bədən ağırlığının yarısı qədərdir. Qartallar qanadlarının istiqamətini dəyişərək daha sürətli və ya daha yavaş uça bilirlər.
Qartalların gözlərində "niktitant pərdə" adlandırılan üçüncü göz qapağı var. Bu qapağın vəzifəsi gözləri təmizləyib qorumaqdır. Balalarını yemləyərkən göz qapaqlarını bağlı tuturlar. Bu, balaların səhvən anasının gözlərinə zərər verməsinin qarşısını almaq üçündür. Qartallar həm qüsursuz uçuş bacarığına, həm də yerə enmək üçün xüsusi lələklərə sahibdir. Qartal yerə enərkən quyruğunu müəyyən bucaq altında aşağı əyməklə sürətini azaldır. Həmçinin qanadlarından əyləc kimi də istifadə edir, lakin sürəti azalarkən qanadların üstündə yaranan hava axını qartalın yerə düşmək təhlükəsinin artırır. Canlı qanadlarının ucunda olan üç-dörd lələyi qaldıraraq bu təhlükənin qarşısını alır.
Azərbaycanda qartal
Azərbaycanda qartal cinsinə aid təxminən 10 növün yaşadığı təxmin olunur: kiçik xallı qartal (Aquila pomarina); böyük xallı qartal (Aquila clanga); çöl qartalı (Aquila nipalensis); məzar qartalı (Aquila heliaca); berkut (Aquila chrysaetos); qırğı qartal (Aquila fasciata); ağquyruq dəniz qartalı (Haliaeetus albicilla).
Növləri
- Aquila spilogaster
- İspanya şah qartalı (Aquila adalberti)
- Aquila audax
- ()
- Qurney qartalı (Aquila gurneyi)
- Məzar qartalı (Aquila heliaca)
- Afrika qara qartalı (Aquila verreauxii)
- Aquila wahlbergi
- Berkut (Aquila chrysaetos)
- Aquila chrysaetos homeyeri
- Qırğı qartal (Aquila fasciata)
- Çöl qartalı (Aquila nipalensis)
- Kiçik xallı qartal (Aquila pomarina)
- Aquila rapax
- Ağquyruq dəniz qartalı (Haliaeetus albicilla)
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2011.
- IOC World Bird List Version 6.3. 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.3
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qartal deqiqlesdirme Qartal lat Aquila heyvanlar aleminin xordalilar tipinin quslar sinfinin qirgikimiler destesinin qirgilar fesilesine aid heyvan cinsi QartalElmi tesnifatDomen EukariotlarRanqsiz AmorpheaRanqsiz Ranqsiz Ranqsiz Ranqsiz FilozoaAlem HeyvanlarYarimalem EumetazoylarKlad Klad IkitereflisimmetriyalilarKlad Tipustu SonagizlilarTip XordalilarSinif QuslarInfrasinif YenidamaqlilarKlad Klad Klad Klad Deste QirgikimilerFesile QirgilarYarimfesile QartallarCins QartalBeynelxalq elmi adiAquila Maturen Jak Brisson 1760 Sekil axtarisiITIS 175406NCBI 8960EOL 45511388FW 94488UmumiBedeninin uzunlugu 75 88 sm quyrugu ise qisadir Genis qanadlari var ve acilan halda 2 4 m civarinda olur Ayaqlari barmaqlarina qeder tukle ortulu olur 2 3 yaslarinda yetiskenliye catirlar Mese ve daglarda yasayirlar Erkekler heyatlari boyu bir disi ile cutlesir ve eyni yuvadan istifade edirler Yuvalari elcatmaz yerde olur Qartallarin bezi novleri 100 kq a qeder yuku qaldira bilirler Bir qartal ucarken ozune lazim olan gucun coxunu qanadlarini cirpma esnasinda qanadinin asagiya dogru hereketinden alir Buna gore qartalin qanadlarini asagiya dogru ceken ezelelerin sayi qanadlari yuxari ceken ezelelerin sayindan coxdur Bu ezeleler adeten qusun beden cekisinin yarisina beraber olur Qartallar qanadlarinin veziyyetini deyisdirerek daha suretli ve ya daha yavas uca bilirler Suretle ucmaq istedikde qanadlarinin on kenarlarini kuleye dogru cevirir ve belelikle havani kesirler Suretlerini yavaslatmaq istedikde ise qanadlarinin enli hissesini kuleye dogru cevirirler Butun qartallarin gozlerinde niktitant perde deyilen artiq goz qapagi var Bu qapagin funksiyasi gozleri temizlemek ve qorumaqdir Qartallar balalarini yedirerken goz qapaqlarini adeten yumurlar Bu balalarin sehven anasinin gozlerine zerer vermesinin qarsisini almaq ucun alinan tedbirdir Qartal yere enerken quyrugunu havaya qaldirir ve bedenine gore bir bucaq altinda quyrugunu asagi cekerek suretini azaldir Qanadlarinin uclarini alcaldaraq onlardan eylec kimi istifade edir Ancaq suretini itirerken qanadlarin ustunde emele gelen hava axini qartalin yixilma tehlukesinin artmasina sebeb olur Qartal qanadlarinin ucundaki uc dord cenge tuku qaldiraraq bu tehlukenin qarsisini alir Bunlar qanadin sethinden havanin duz xett halinda kecmesine ve qusun rahatliqla yere enmesine komek edir Qartallar hem havada ucacaq qeder yungul hem de ovu asanliqla dasiyacaq qeder guclu olmalidirlar Qartallarin sumuklerinin ici bos oldugu ucun yunguldur Ag qartalin skeletinin agirligi teqriben 272 qramdir Bir sozle bu canlilar ucmaq ucun ideal agirliga sahibdir Qartal ucarken esas gucu qanadinin asagiya dogru hereketinden alir Buna gore de qanadlari asagiya iteleyen ezelelerin sayi yuxariya dogru iteleyen ezelelerin sayindan coxdur Qartal ucun ucus ezeleleri cox muhumdur Bu ezeleler qusun beden agirliginin yarisi qederdir Qartallar qanadlarinin istiqametini deyiserek daha suretli ve ya daha yavas uca bilirler Qartallarin gozlerinde niktitant perde adlandirilan ucuncu goz qapagi var Bu qapagin vezifesi gozleri temizleyib qorumaqdir Balalarini yemleyerken goz qapaqlarini bagli tuturlar Bu balalarin sehven anasinin gozlerine zerer vermesinin qarsisini almaq ucundur Qartallar hem qusursuz ucus bacarigina hem de yere enmek ucun xususi leleklere sahibdir Qartal yere enerken quyrugunu mueyyen bucaq altinda asagi eymekle suretini azaldir Hemcinin qanadlarindan eylec kimi de istifade edir lakin sureti azalarken qanadlarin ustunde yaranan hava axini qartalin yere dusmek tehlukesinin artirir Canli qanadlarinin ucunda olan uc dord leleyi qaldiraraq bu tehlukenin qarsisini alir Azerbaycanda qartalAzerbaycanda qartal cinsine aid texminen 10 novun yasadigi texmin olunur kicik xalli qartal Aquila pomarina boyuk xalli qartal Aquila clanga col qartali Aquila nipalensis mezar qartali Aquila heliaca berkut Aquila chrysaetos qirgi qartal Aquila fasciata agquyruq deniz qartali Haliaeetus albicilla NovleriAquila spilogaster Ispanya sah qartali Aquila adalberti Aquila audax Qurney qartali Aquila gurneyi Mezar qartali Aquila heliaca Afrika qara qartali Aquila verreauxii Aquila wahlbergi Berkut Aquila chrysaetos Aquila chrysaetos homeyeri Qirgi qartal Aquila fasciata Col qartali Aquila nipalensis Kicik xalli qartal Aquila pomarina Aquila rapax Agquyruq deniz qartali Haliaeetus albicilla IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2011 IOC World Bird List Version 6 3 2016 doi 10 14344 IOC ML 6 3Hemcinin bax