Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mineral su — aktiv kimyəvi komponentlərlə və qazlarla zəngin olan təbii sudur.
Mineral və süfrə suları
Su canlı aləmin fəaliyyətində böyük rol oynayır ki, canlı varlıq susuz yaşaya bilməz. Hər bir insan gündəlik tələbini ödəmək üçün 2 litrdən artıq su qəbul etməlidir. Bu qədər normanı insanlar müxtəlif içkilərlə məsələn, su, çay, qəhvə, şirələr, təbii və mineral sular və s. ilə ödəyirlər. Bir qayda olaraq mineral su dedikdə əlavə hazırlıqsız içmək üçün yararlı olan və bioloji aktivliyə malik su qəbul olunur, lakin hamı tərəfindən qəbul olunan beynəlxalq təsnifata görə tərkibində duzların qatılığı 1q/l-dən böyük olan suyu mineral hesab edirlər. Duzun qatılıöı 1q/l-dən az olan su süfrə suyu adlanır. Yerin təkindən gələn yeraltı sular təbii bulaqlar vasitəsilə yer üzərinə çıxır və bu sulara mineral sular deyilir. Bu suların tərkibində yüksək miqdarda qazlar, kimyəvi elementlər və onların birləşmələri olur və öz radioaktivliyi ilə seçilir. Bir çox mineral sular müalicə məqsədi ilə istifadə edilirsə, bəziləri süfrə suları kimi tətbiq edilir. Müalicəvi sulara İstisu, Yesentuki 4, Yesentuki 17, Mahaçkala və s. suları, süfrə sularına Narzan, Yesentuki 20, Kiyev və s. suları və Badamlı, Borjomi, Cermuk, Turşsu həm müalicəvi, həm də süfrə sularına aiddir.
Mineral su mənbələri
Mineral su mənbələrinin əksəriyyəti , Zaqafqaziyada, Ukraynada, Krımda və az miqdarda Orta Asiyadadır. Şimalı Qafqazda mineral su doldurulması ixtisaslaşdırılmış sahələrdən biridir. Burada müalicəvi, müalıcəvi-süfrə və süfrə mineral suları doldurulur.
Azərbaycan mineral suları
Azərbaycan mineral sularla zəngindir. Əsas mineral su mənbələri Hacıkənddə, İstisu, Turşsu, Şuşa, Naftalan, Slavyanka, Badamlı, Sirab, Vayxır və digər yerlərdədir. Azərbaycanın ilk qablaşdırılmış mineral suyu Badamlıdır. Gədəbəy rayonunun Slavyanka suları insan orqanizminə çox faydalıdır və mineral süfrə suyu kimi ölkəmizdə və xaricdə son dövrlər qısa zamanda məşhurlaşmışdır. İstisu çox məşhur mineral su olmaqla Slovakiyadakı KarlovıBarı suyuna bənzəyir. Sirab Borjomiyə oxşar olub, həm də süfrə suyu kimi işlədilir. Son illər Qalaaltı, Sərkar, Qax mineral sularının buraxılması təşkil edilmişdir. Qalaaltı suyu Turskavesk suyuna oxşayır. Darıdağ qələvili arsenli xlorlu hidrokarbonatlı natriumlu suyu əsasən qaraciyər, əsəb sistemi və başqa xəstəliklərin müalıcəsində istifadə edilir.
Mineral suların orqanizmə təsiri
Mineral suların orqanizmə təsirini həmişə əvvəlcədən müəyyən etmək olmur. Buna görədə onları məhdud miqdarda qəbul etmək lazımdır. Təbii mineral sulardan istifadə etməklə bir sıra xəstəliklərin müalicə olunması hələ çox keçmişdən məlumdur. Bu müalicə növü özünün yüksək inkişaf səviyyəsini XIX əsrdə tapmış və hazırda öz təsir dairəsinə görə yüksək yer tutur. Mineral suları içdikdə onlar selikli qişa vasitəsilə, xaricə qəbul etdikdə isə(vanna qəbul etdikdə) dəridən keçərək orqanizmə təsir edir.
Mineral suyun ionları selikli qişa vasitəsilə sorulur (əsasən nazik bağırsağın yuxarı hissəsində) və qana keçərək bütün orqanizmə yayılır. Beləliklə, həmin ionlar başqa mərhələdə sinir refrektorları vasitəsilə başqa mühitinə də düşür. Mineral suların orqanizmdə yığılıb saxladığı əsas yer qaraciyərdir. Suyun artıq miqdarını qaraciyər o vaxta qədər saxlayır ki, nəhayət nizamlayıcı mexanizm tərəfindən orqanizmdən artıq su xaric edilir.
Orqanizmdən xaric olunan su müxtəlif mübadilə məhsullarını və mineral maddələri də çıxarır. Əgər tərkibində az mineral maddə olan su çox içilərsə orqanizmdə bəzi ionların çatışmazlığı hiss olunur, lakin mineral sular orqanizmdən bəzi ionları çıxarmaqla yanaşı, eyni zamanda, orqanizmə onlara oxşar kimyəvi birləşmələr daxil olur. Orqanizmdə olan nizamlayıcı mexanizmlər oraya daxil olan elektrolitləri çıxarır, lakin bəzi ionlar orqanizmdən tez, bəziləri isə çox yavaş çıxır. Ona görə də mineral suyu uzun müddət qəbul etmək orqanizmdə bir ionun çox, başqasını isə az olmasına gətirib çıxarır.
Mineral suların tərkibi
Mineral sular növündən və tərkibindəki mineral duzların miqdarından, müxtəlif elementlərin (yod, brom, və s.) və qazların (karbon, kükürd, radon) olmasından asılı olaraq insan orqanizminə müəyyən fizioloji təsir göstərir və ona görə də mualicəvi vasitə kimi tətbiq edilir.
Mineral suların tərkibində olan mineral duzların miqdarı adi içməli sudan qat-qat çoxdur. Ən aşağı həd 1 litr suda 2 q., ən yuxarı həd isə 1 l. suda 50 q.-dır. Buna baxmayaraq, təbiətdə tərkibində 1 q/l-dən az mineral duz olan sular da vardır ki, bunlar da müəyyəm dərəcədə orqanizmə müalicəvi təsir göstərir. Tərkibində 50 q/l-dən çox mineral duz olan sular məhlul adlanır.
Mineral suya həddindən artıq durulaşdırılmış duz məhlulu kimi baxmaq olar. Burada duz molekulları ionlara parçalanmış olur. Ona görə də mineral suların tərkibində duz yox, müsbət yüklənmiş hidrogen, natrium, kalsium, maqnezium kationları və onlara bərabər miqdarda mənfi yüklənmiş xlor, sulfat və hidrokarbonat anionları olur.
Mualicəvi məqsədlə işlədilən suyun tərkibində 0,25 q/l-ə qədər karbon qazı, hidrogen-sulfid və radon ola bilər.
Radon
Radon – qısaömürlü radioaktiv elementdir. O, radiumun və onun birləşmələrinin parçalanmasından alınır. Təbii mineral sularda radonun miqdarı 10–3-dən 10–11 kuri/-l-ə qədər olur. Təbii mineral sularda bu çox olduqda radonlu su adlanır. Tibbi praktikada radonlu sulardan vannalar təyin olunur və bunun orqanizmin funksiyalarının aktvləşdirmək kimi fizioloji təsiri vardır. Radon və onun parçalanması məhsulları qan damarlarını genişləndirir, maddələr müadiləsini nizamlayır, orqanizmdən bəzi zərərli maddələrin çıxarılmasına kömək edir.
Kimyəvi xassələri
Mineral suların içilməsi nəticəsində ion tərkibinin kəmiyyət və keyfiyyətcə dəyişməsi həyat üçün lazımi sayılan xlor ionu mədənin selikli qişasını qıcıqlandırdiğı üçün vəzilərin sekresiyasını gücləndirir duz turşusunun ifrazını artırır. Bikarbonat ionu selikli qişaya təsir edərək mədə-bağırsaqdakı seliyin olub yuyulmasını müşayiət edir. Tərkibində bikarbonat ionu olan suda natrium ionu da olduqda, belə su " süfrə suyu" kimi tətbiq edilə bilər, çünki susuzluğu yaxşı yatırır. Mineral suların ("Borjom", "Polyana Kvasova", "Berezovski", "Badamlı", "Vayxır", "Sirab" və s.) belə istehlakı qida qəbulundan əvvəl aşağıdakı kimi öz təsirini göstərir. Mədə vəziləri vasitəsi ilə ifraz olunan xlorid turşusu bikarbonat natriumla reaksiyaya girir. HCl + NaHCO3↔NaCl + H2O + CO2Mineral suda olan ionu maqneziumla birləşərək acı ingilis duzu – MgSO4 əmələ gətirir; sulfat ionu natriumla qlauber duzu – NaSO4 əmələ gətirir. Bu acı duzlar mədənin və bağırsağın motor funksiyasını və ödün ifrazını sürətləndirir.
Suda ionunun olması onun müalicəvi dəyərini artırır, çunki kalsium ionu soyuq dəyməyə qarşı təsir göstərir, mədə-bağırsaq sisteminin fəaliyyətini gücləndirir.
Mənşəyinə görə mineral suların növləri
Mənşəyinə görə mineral sular təbii mineral suya və süni sürətdə bəzi mineral duzların suda həll olunub CO2 ilə doydurulması yolu ilə alınan süni mineral sulara ayrılır. Mineral sular qazlı (təbii və süni) və qazsız olur.
Təbii mineral suları sufrə və müalicəvi sulara ayırırlar, lakin bəzi müalicəvi sular həm də süfrə suyu kimi istifadə olunur. Sufrə suyunun tərkibində müəyyən miqdarda faydalı mineral maddələr (2 – 8 q/l) vardır və sərinləşdirici xoşa gələn dada malikdir. Müalicə suları müxtəlif xəstəliklərin müalicəsi üçün öz təyinatı üzrə istehlak edilir. Təbii mineral suların tərkibində minerallı maddələr nisbətən çox (8 – 50 q/l) olur və tərkibinə, təsir üsullarına və çıxarıldığı yerə görə təsnifləşdirirlər. Kimyəvi tərkibinə görə mineral suları 6 sinfə bölürlər.
- Hidrokarbonatlı su. Tərkibində hidrokarbonat anionu; natrium, kalium, kalsium və maqnezium kationları vardır. Bu qrupa "Brajom", "Sairme", "Kuka", "Sirab", "Batabat", "Nəhəcir", "Badamlı" suları aiddir. Tərkibində 1200 – 8000 m/l hidrokarbonat və karbonat ionu vardır.
- Xlorlu su. Tərkibində xlor anionu; kalium, natrium, kalsium və maqnezium kationları vardır. Bu qrupa "Minskaya", "Vitautac", "Omsk" və "Druskininkay" suları aiddir.
- Sulfatlı su. Tərkibində sulfat anionu; kalium, natrium, kalsium və maqnezium kationları vardır. Bu qrupa "Moskovski", "Aşkabat", "Batalinskaya", "Suraxanı" suyu aiddir. Tərkibində 1700 – 3200 mq/l xlor ionu olur.
- Tərkibində bioloji aktiv dəmir, mışyaq, brom, yod, latyum ionları və xüsusi bioloji xəssələri (katalitik, kalloid və s.) olan su. Bu qrupa tərkibində 20 – 30 mq/l dəmir olan "Polyustrovskaya" 50 – 70 m/l dəmir olan " Martsialnaya", tərkibində 10 – 15 mq/l yod olan "Semiqorski", 150 – 200 mq/l brom olan "Luqela", 1–1,5 mq/l mışyak olan "Çermuk" və "İstisu", 25 – 40 mq/l brom olan "Nijneserginskaya" və s. sular aiddir. "Navtusya" suyu zəif neft qoxusu verir.
Şimali Qafqazda — "Narzan", " Yesentuki 20", "Yesentuki 17", "Yesentuki 4", "Smirnovski", "Slavyanovski", "Batalinski" və s; Gürcüstanda – "Barjom", "Sairme", "Lugela" və s; Azərbaycanda – " Badamlı", "İstisu", "Turşsu", " Vayxır", "Sirab"və s; Ukrainada – "Naftusya", "Polyana-Kvasova", "Svalyava", "Berezovski", "Mirqorodski", "Kiyev" və s; Moskva yaxınlığında – "Moskovski", Sankt-Peterburq yaxınlığında – "Polyustrovski", Tatarıstanda – "İjevski", Zabaykalyedə — "Darasun", Özbəkistanda – "Daşkənd", "Turşsu" və s. mineral sular vardır.
Mineral suların istehsalı
Mineral sular kimyəvi tərkibindən və süzülmə üsulundan asılı olaraq 4 texnoloji qrupa bölünür:
- qazlaşdırılmamış sular;
- karbon qazlı sular;
- tərkibində dəmir olan qazlı karbon qazlı sular;
- hidrosulfidli və hidrosulfidli-hidrogensulfidli sular.
I texnoloji qrupa daha davamlı, süzülmə zamanı oksidləşməyə məruz qalmayan və kimyəvi tərkibini dəyişməyən mineral sular aiddir.
II texnoloji qrupa kimyəvi tərkibi dəyişikliyə məruz qalan mineral sular aiddir. Onlarda olan CO2, kimyəvi tərkibin stabilizator rolunu oynadığından, belə suyun butulkalara süzülməsi nisbətən CO2-nın ifrat təzyiq altında aparılmalıdır ki, qazsızlaşdırma prosesi minimuma ensin.
İkinci texnoloji qrupa aid olan mineral suların süzülməsinin texnoloji sxemi,, yuxarıdakı sxemlə identik olub , ancaq bütün texnoloji əməliyyatlar yəni nəql etdirilmə, saxlanma və süzmə CO2-nın nisbətən ifrat təzyiqi altında aparılır.
III texnoloji qrupa −1 litrdə 5–70 mq dəmir olan mineral sular aiddir. Bu suların butulkalara doldurulması zamanı butulkada çöküntünün əmələ gəlməsinin qarşısını almaq üçün , dəmirin oksidləşmə və süzmə zamanı qazsızlaşmaya mane olan şəraitin olması vacibdir. Bu məqsədlə mineral suya stabilləşdirici turşular – askorbin və ya limon turşuları əlavə edilir.
Tərkibində dəmir olan mineral sular
Süni mineral sular — xüsusi müəssisələrdə adi içməli sudan hazırlanır; bu suya karbon qazı vurulur və bəzən də kimyəvi cəhətdən saf qələvi duzlar əlavə olunur.
Süni mineral suların çeşidinə soda suyu və suyu daxil olur; onlar şortəhər dad verir və susuzluğu yaxşı söndürür. Soda suyu qazlı suda həll edilmiş içməli soda ilə xörək duzunun məhlulundan ibarətdir.; selter suyu qazlı suda həll edilmiş soda, xörək duzu , kalsium – və natrium –xlor məhlulundan ibarətdir.
Süni mineral sulardan "Selter suyu", "Sodalı", " daha çox istehsal edilir. "Selter suyu" ilk dəfə sərinləşdirici içki kimi yayılmışdır. Onun adı Almaniyadakı Niderselters dağlıq yerinin adı ilə adlanır. Hələ keçən əsrdə rus kimyaçısı Çalavskiy bu suyu tədqiq edərək müəyyən etmişdir ki, yerli əhali bu sudan ürək-damar və mədə bağırsaq xəstəliklərinin müalicəsində istifadə edirmiş. Eyni zamanda Niderselters suyu çox dadlı idi, lakin onun miqdarı geniş miqyasda eksport üçün çatmadığı üçün müxtəlif ölkələrdə süni olaraq "selter suyu" hazırlayırlar. Təbii "selter suyunun" tərkibində dal/q- la aşağıdakı miqdarda maddə vardır: Na2CO3 −13,2, NACl −16,0, KCl- 0,47, MgCl-2,7, NaSO4 — 0,52
K2 SO4 — 2,95, Na3PO4 — 0,13. Bu tərkibə uyğun olaraq süni "selter suyu" aşağıdakı miqdarda müxtəlif duzlardan istifadə etməklə hazırlanır. Natrium karbonat 12–25q və ya 40 q natriun hidrokarbvonat, xörək duzu 10–15q, kalsium xlorid 10–15q, 0,10–0,15q MgCl . Bu duzlardan istifadə olunması müvafiq sdart və ya texniki şərtlərlə müəyyənləşdirilir. Bu duzlardan müəyyən qatılıqda məhlul hazırlanır və onu filtrdən keçirib soyudur, su ilə qarışdırırlar. Beləliklə hazırlanmış duz məhlulu xüsusi rezervuarlarda saxlanılır, oradan dozalaşdırıcı aparatın köməyə ilə butulkalara tökülür, üzərinə karbon qazı ilə doydurulmuş su əlavə edilir.
"Selter suyunu" başqa üsullarla da hazırlayırlar. Bunun üçün xüsusi rezervuarlarda mineral duzların məhlulu ilə qazsız içki hazırlanır, sonra həmin içki istilik dəyişdirici qurğuya verilərək soyudulur, saturatorda qazla doydurulur və təzyiq altında doldurucu maşına verilib butulkalara doldurulur.
"Selter suyu" qələvi xassəli olur, çünli natrium karbonat su ilə birləşdikdə qələvi əmələ gətirir.
Reaksiyanın ion tənliyi aşağıdakı kimi olur.
Avropada hazırlanan "selter suyu" nun tərkibi çox müxtəlifdir, lakin əsas duzlar natrium karbonatdan və xörək duzundan, kalsium xloriddən az miqdarda MgCl- dən də istifadə edilir.
ABŞ-da "selter suyunu" hazırlamaq üçün 1 dal suya 25,5q natrium bikarbonat 18,4q natrium xlorid və 1,4q Natrium sulfat götürülür.
"Sodalı su" "Selter suyu"ndan onunla fərqlənir ki, orada maqnezium-xlor və kalsium-xlor duzları olmur. 1 dal "Sodalı su" hazırlamaq üçün 20–25 q. natrium-karbonat və ya 40 q. natrium-bikarbonat və 10–15 q. natrium-xlorid götürülür.
"Süfrə suyu" "Selter suyu"ndan tamamilə fərqlənir. Onun tərkibində natrium-karbonat və maqnezium-xlor olmur. "Axşana suyu"nu hazırlamaq üçün 1 dal suya 12,6 q. natrium-bikarbonat, 3,8 q. kalsium-xlor və 2,3 q. maqnezium-sulfat götürülür.
"Axşana suyu"nda natrium-bikarbonatın miqdarı 0,08–0,13%, natrium-xlorun miqdarı kalsium-xlorla birlikdə 0,12–0,17% arasında olmalıdır.
"Süfrə suyu"nun dequstasiyası göstərmişdir ki, xloridlərin miqdarı nisbətən çox və bikarbonatın miqdarı az olduqda su yaxşı, xoşagələn dada malik olur.
"Süfrə suyu" doldurulmuş butulkaların ağzına aluminium zərvərəq sarınmış probka qoymaq olmaz, çünki qələvinin təsirindən aluminium reaksiya verir və su bulanıqlaşır. Butulkalara tökülmüş "Sodalı su" və "Selter suyu"nu ticarətə buraxana qədər istehsal yerində horizantal vəziyyətdə saxlamaq lazımdır. Karbon qazının miqdarı kütləyə görə 0,4%-dən az olmamalıdır.
istehsalında son illər qazlaşdırılmış sular xüsusi yer tutur. Belə sular təmizlənmiş codluğu aradan qaldırılmış, yumşaldılmış sudan və təzyiq altında karbon qazının vurulmasından hazırlanır. Belə sulara misal olaraq "Bonaqua" , "Akva vita" sularını gösrərə bilərik. Karbon qazı qazlaşdırılımış suların əsas tərkib hissəsidir. Bu qaz suya xüsusi dad verir və bioloji aktivliyini artırır, suyun oynaqlığı və təravətverici xüsusiyyətindən xəbər verir.
Karbon qazı suda həll olduqda karbon turşusu əmələ gətirir. Suda kimyəvi reaksiyaya girərək müxtəlif metalların duzlarını əmələ gətirir. Ona görə saxlandığı metal qaba və betona dağıdıcı təsir göstərir.
Suların saturasiyası
Suların saturasiyası üçün karbon qazı təzyiq altında maye hala keçirilir. Temperaturdan və təzyiqdən asılı olaraq bu qaz həm qaz halında, həm də bərk halda ola bilər. — 78,50 temperaturda maye karbon qazı donur və quru buz əmələ gətirir. Bu buz tutqun ağ rəngdə, bərkliyi tabaşirə oxşayır. Quru buz maye qaza nizbətən gec buxarlanır və qaz halına keçir. Qaz halında karbon qazı rəngsiz. Iysiz zəif turş dada malik qazdır. 00 temperaturda təzyiq altında havadan 1,529 dəfə ağırdır 1kq qaz 00 də təzyiq altında 506l həcm tutur. Sıxlaşdırılmış maye hala keçmiş qaz rəngsiz şəffaf asan hərəkət edən mayedir. Polad balonlarda saxlanır. Balondan sərbəst buraxıldıqda çoxlu miqdarda istilik udaraq buxarlanır.
Suyun saturasiyası saturatorlarda və ya karbonizatorla aparılır. Suyun saturasiyası üçün bir neçə üsullardan istifadə edilir. Suyun içərisinə hərəkət edən karbon qazının vurulması, suyun kiçik hissələrə ayrılaraq karbon qazı atmosferinə çilənməsi, suyun keramiki çöküntüdən karbon qazının üzərinə buraxılması, suyun qazla ejektorda qarışdırılması. Saturatorlar çiləyici, qarışdırıcı və kombinə edilmiş olurlar. Suyun qazla doydurulması barbatordan gələn qazla qarışdırılırsa bu saturator qarışdırıcı adlanır. Çiləyici saturator suyu qazın üzərinə ciləməklə işləyir. Kombinə edilmiş saturatorlar yuxarıda göstərilən üsulların hər ikisindən istifadə etməklə işləyir. Suyun karbon qazı ilə yaxşı doydurulması üçün vakuum nasos vasitəsilə sudan hava çıxarılır, sonra karbon qazı vurulur. Belə saturatorlara vakuum saturatorlar deyilir. Son illər fasiləsiz işləyən kombinə edilmiş avtomatik vakuum satoratorlardan istifadə olunur.
Həmçinin bax
İstinadlar
Xarici keçidlər
- http://library.adau.edu.az/view.php?lang=az&menu=subject&id=4 2011-11-04 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mineral su aktiv kimyevi komponentlerle ve qazlarla zengin olan tebii sudur Mineral suMineral ve sufre sulariSu canli alemin fealiyyetinde boyuk rol oynayir ki canli varliq susuz yasaya bilmez Her bir insan gundelik telebini odemek ucun 2 litrden artiq su qebul etmelidir Bu qeder normani insanlar muxtelif ickilerle meselen su cay qehve sireler tebii ve mineral sular ve s ile odeyirler Bir qayda olaraq mineral su dedikde elave hazirliqsiz icmek ucun yararli olan ve bioloji aktivliye malik su qebul olunur lakin hami terefinden qebul olunan beynelxalq tesnifata gore terkibinde duzlarin qatiligi 1q l den boyuk olan suyu mineral hesab edirler Duzun qatilioi 1q l den az olan su sufre suyu adlanir Yerin tekinden gelen yeralti sular tebii bulaqlar vasitesile yer uzerine cixir ve bu sulara mineral sular deyilir Bu sularin terkibinde yuksek miqdarda qazlar kimyevi elementler ve onlarin birlesmeleri olur ve oz radioaktivliyi ile secilir Bir cox mineral sular mualice meqsedi ile istifade edilirse bezileri sufre sulari kimi tetbiq edilir Mualicevi sulara Istisu Yesentuki 4 Yesentuki 17 Mahackala ve s sulari sufre sularina Narzan Yesentuki 20 Kiyev ve s sulari ve Badamli Borjomi Cermuk Turssu hem mualicevi hem de sufre sularina aiddir Mineral su menbeleriMineral su menbelerinin ekseriyyeti Zaqafqaziyada Ukraynada Krimda ve az miqdarda Orta Asiyadadir Simali Qafqazda mineral su doldurulmasi ixtisaslasdirilmis sahelerden biridir Burada mualicevi mualicevi sufre ve sufre mineral sulari doldurulur Azerbaycan mineral sulariAzerbaycan mineral sularla zengindir Esas mineral su menbeleri Hacikendde Istisu Turssu Susa Naftalan Slavyanka Badamli Sirab Vayxir ve diger yerlerdedir Azerbaycanin ilk qablasdirilmis mineral suyu Badamlidir Gedebey rayonunun Slavyanka sulari insan orqanizmine cox faydalidir ve mineral sufre suyu kimi olkemizde ve xaricde son dovrler qisa zamanda meshurlasmisdir Istisu cox meshur mineral su olmaqla Slovakiyadaki KarloviBari suyuna benzeyir Sirab Borjomiye oxsar olub hem de sufre suyu kimi isledilir Son iller Qalaalti Serkar Qax mineral sularinin buraxilmasi teskil edilmisdir Qalaalti suyu Turskavesk suyuna oxsayir Daridag qelevili arsenli xlorlu hidrokarbonatli natriumlu suyu esasen qaraciyer eseb sistemi ve basqa xesteliklerin mualicesinde istifade edilir Mineral sularin orqanizme tesiriMineral sularin orqanizme tesirini hemise evvelceden mueyyen etmek olmur Buna gorede onlari mehdud miqdarda qebul etmek lazimdir Tebii mineral sulardan istifade etmekle bir sira xesteliklerin mualice olunmasi hele cox kecmisden melumdur Bu mualice novu ozunun yuksek inkisaf seviyyesini XIX esrde tapmis ve hazirda oz tesir dairesine gore yuksek yer tutur Mineral sulari icdikde onlar selikli qisa vasitesile xarice qebul etdikde ise vanna qebul etdikde deriden kecerek orqanizme tesir edir Mineral suyun ionlari selikli qisa vasitesile sorulur esasen nazik bagirsagin yuxari hissesinde ve qana kecerek butun orqanizme yayilir Belelikle hemin ionlar basqa merhelede sinir refrektorlari vasitesile basqa muhitine de dusur Mineral sularin orqanizmde yigilib saxladigi esas yer qaraciyerdir Suyun artiq miqdarini qaraciyer o vaxta qeder saxlayir ki nehayet nizamlayici mexanizm terefinden orqanizmden artiq su xaric edilir Orqanizmden xaric olunan su muxtelif mubadile mehsullarini ve mineral maddeleri de cixarir Eger terkibinde az mineral madde olan su cox icilerse orqanizmde bezi ionlarin catismazligi hiss olunur lakin mineral sular orqanizmden bezi ionlari cixarmaqla yanasi eyni zamanda orqanizme onlara oxsar kimyevi birlesmeler daxil olur Orqanizmde olan nizamlayici mexanizmler oraya daxil olan elektrolitleri cixarir lakin bezi ionlar orqanizmden tez bezileri ise cox yavas cixir Ona gore de mineral suyu uzun muddet qebul etmek orqanizmde bir ionun cox basqasini ise az olmasina getirib cixarir Mineral sularin terkibiMineral sular novunden ve terkibindeki mineral duzlarin miqdarindan muxtelif elementlerin yod brom ve s ve qazlarin karbon kukurd radon olmasindan asili olaraq insan orqanizmine mueyyen fizioloji tesir gosterir ve ona gore de mualicevi vasite kimi tetbiq edilir Mineral sularin terkibinde olan mineral duzlarin miqdari adi icmeli sudan qat qat coxdur En asagi hed 1 litr suda 2 q en yuxari hed ise 1 l suda 50 q dir Buna baxmayaraq tebietde terkibinde 1 q l den az mineral duz olan sular da vardir ki bunlar da mueyyem derecede orqanizme mualicevi tesir gosterir Terkibinde 50 q l den cox mineral duz olan sular mehlul adlanir Mineral suya heddinden artiq durulasdirilmis duz mehlulu kimi baxmaq olar Burada duz molekullari ionlara parcalanmis olur Ona gore de mineral sularin terkibinde duz yox musbet yuklenmis hidrogen natrium kalsium maqnezium kationlari ve onlara beraber miqdarda menfi yuklenmis xlor sulfat ve hidrokarbonat anionlari olur Mualicevi meqsedle isledilen suyun terkibinde 0 25 q l e qeder karbon qazi hidrogen sulfid ve radon ola biler Radon Radon qisaomurlu radioaktiv elementdir O radiumun ve onun birlesmelerinin parcalanmasindan alinir Tebii mineral sularda radonun miqdari 10 3 den 10 11 kuri l e qeder olur Tebii mineral sularda bu cox olduqda radonlu su adlanir Tibbi praktikada radonlu sulardan vannalar teyin olunur ve bunun orqanizmin funksiyalarinin aktvlesdirmek kimi fizioloji tesiri vardir Radon ve onun parcalanmasi mehsullari qan damarlarini genislendirir maddeler muadilesini nizamlayir orqanizmden bezi zererli maddelerin cixarilmasina komek edir Kimyevi xasseleriMineral sularin icilmesi neticesinde ion terkibinin kemiyyet ve keyfiyyetce deyismesi heyat ucun lazimi sayilan xlor ionu medenin selikli qisasini qiciqlandirdigi ucun vezilerin sekresiyasini guclendirir duz tursusunun ifrazini artirir Bikarbonat ionu selikli qisaya tesir ederek mede bagirsaqdaki seliyin olub yuyulmasini musayiet edir Terkibinde bikarbonat ionu olan suda natrium ionu da olduqda bele su sufre suyu kimi tetbiq edile biler cunki susuzlugu yaxsi yatirir Mineral sularin Borjom Polyana Kvasova Berezovski Badamli Vayxir Sirab ve s bele istehlaki qida qebulundan evvel asagidaki kimi oz tesirini gosterir Mede vezileri vasitesi ile ifraz olunan xlorid tursusu bikarbonat natriumla reaksiyaya girir HCl NaHCO3 NaCl H2O CO2Mineral suda olan ionu maqneziumla birleserek aci ingilis duzu MgSO4 emele getirir sulfat ionu natriumla qlauber duzu NaSO4 emele getirir Bu aci duzlar medenin ve bagirsagin motor funksiyasini ve odun ifrazini suretlendirir Suda ionunun olmasi onun mualicevi deyerini artirir cunki kalsium ionu soyuq deymeye qarsi tesir gosterir mede bagirsaq sisteminin fealiyyetini guclendirir Menseyine gore mineral sularin novleriMenseyine gore mineral sular tebii mineral suya ve suni suretde bezi mineral duzlarin suda hell olunub CO2 ile doydurulmasi yolu ile alinan suni mineral sulara ayrilir Mineral sular qazli tebii ve suni ve qazsiz olur Tebii mineral sulari sufre ve mualicevi sulara ayirirlar lakin bezi mualicevi sular hem de sufre suyu kimi istifade olunur Sufre suyunun terkibinde mueyyen miqdarda faydali mineral maddeler 2 8 q l vardir ve serinlesdirici xosa gelen dada malikdir Mualice sulari muxtelif xesteliklerin mualicesi ucun oz teyinati uzre istehlak edilir Tebii mineral sularin terkibinde mineralli maddeler nisbeten cox 8 50 q l olur ve terkibine tesir usullarina ve cixarildigi yere gore tesniflesdirirler Kimyevi terkibine gore mineral sulari 6 sinfe bolurler Hidrokarbonatli su Terkibinde hidrokarbonat anionu natrium kalium kalsium ve maqnezium kationlari vardir Bu qrupa Brajom Sairme Kuka Sirab Batabat Nehecir Badamli sulari aiddir Terkibinde 1200 8000 m l hidrokarbonat ve karbonat ionu vardir Xlorlu su Terkibinde xlor anionu kalium natrium kalsium ve maqnezium kationlari vardir Bu qrupa Minskaya Vitautac Omsk ve Druskininkay sulari aiddir Sulfatli su Terkibinde sulfat anionu kalium natrium kalsium ve maqnezium kationlari vardir Bu qrupa Moskovski Askabat Batalinskaya Suraxani suyu aiddir Terkibinde 1700 3200 mq l xlor ionu olur Terkibinde bioloji aktiv demir misyaq brom yod latyum ionlari ve xususi bioloji xesseleri katalitik kalloid ve s olan su Bu qrupa terkibinde 20 30 mq l demir olan Polyustrovskaya 50 70 m l demir olan Martsialnaya terkibinde 10 15 mq l yod olan Semiqorski 150 200 mq l brom olan Luqela 1 1 5 mq l misyak olan Cermuk ve Istisu 25 40 mq l brom olan Nijneserginskaya ve s sular aiddir Navtusya suyu zeif neft qoxusu verir Simali Qafqazda Narzan Yesentuki 20 Yesentuki 17 Yesentuki 4 Smirnovski Slavyanovski Batalinski ve s Gurcustanda Barjom Sairme Lugela ve s Azerbaycanda Badamli Istisu Turssu Vayxir Sirab ve s Ukrainada Naftusya Polyana Kvasova Svalyava Berezovski Mirqorodski Kiyev ve s Moskva yaxinliginda Moskovski Sankt Peterburq yaxinliginda Polyustrovski Tataristanda Ijevski Zabaykalyede Darasun Ozbekistanda Daskend Turssu ve s mineral sular vardir Mineral sularin istehsaliAzexpo Mineral sular kimyevi terkibinden ve suzulme usulundan asili olaraq 4 texnoloji qrupa bolunur qazlasdirilmamis sular karbon qazli sular terkibinde demir olan qazli karbon qazli sular hidrosulfidli ve hidrosulfidli hidrogensulfidli sular I texnoloji qrupa daha davamli suzulme zamani oksidlesmeye meruz qalmayan ve kimyevi terkibini deyismeyen mineral sular aiddir II texnoloji qrupa kimyevi terkibi deyisikliye meruz qalan mineral sular aiddir Onlarda olan CO2 kimyevi terkibin stabilizator rolunu oynadigindan bele suyun butulkalara suzulmesi nisbeten CO2 nin ifrat tezyiq altinda aparilmalidir ki qazsizlasdirma prosesi minimuma ensin Ikinci texnoloji qrupa aid olan mineral sularin suzulmesinin texnoloji sxemi yuxaridaki sxemle identik olub ancaq butun texnoloji emeliyyatlar yeni neql etdirilme saxlanma ve suzme CO2 nin nisbeten ifrat tezyiqi altinda aparilir III texnoloji qrupa 1 litrde 5 70 mq demir olan mineral sular aiddir Bu sularin butulkalara doldurulmasi zamani butulkada cokuntunun emele gelmesinin qarsisini almaq ucun demirin oksidlesme ve suzme zamani qazsizlasmaya mane olan seraitin olmasi vacibdir Bu meqsedle mineral suya stabillesdirici tursular askorbin ve ya limon tursulari elave edilir Terkibinde demir olan mineral sularSuni mineral sular xususi muessiselerde adi icmeli sudan hazirlanir bu suya karbon qazi vurulur ve bezen de kimyevi cehetden saf qelevi duzlar elave olunur Suni mineral sularin cesidine soda suyu ve suyu daxil olur onlar sorteher dad verir ve susuzlugu yaxsi sondurur Soda suyu qazli suda hell edilmis icmeli soda ile xorek duzunun mehlulundan ibaretdir selter suyu qazli suda hell edilmis soda xorek duzu kalsium ve natrium xlor mehlulundan ibaretdir Suni mineral sulardan Selter suyu Sodali daha cox istehsal edilir Selter suyu ilk defe serinlesdirici icki kimi yayilmisdir Onun adi Almaniyadaki Niderselters dagliq yerinin adi ile adlanir Hele kecen esrde rus kimyacisi Calavskiy bu suyu tedqiq ederek mueyyen etmisdir ki yerli ehali bu sudan urek damar ve mede bagirsaq xesteliklerinin mualicesinde istifade edirmis Eyni zamanda Niderselters suyu cox dadli idi lakin onun miqdari genis miqyasda eksport ucun catmadigi ucun muxtelif olkelerde suni olaraq selter suyu hazirlayirlar Tebii selter suyunun terkibinde dal q la asagidaki miqdarda madde vardir Na2CO3 13 2 NACl 16 0 KCl 0 47 MgCl 2 7 NaSO4 0 52 K2 SO4 2 95 Na3PO4 0 13 Bu terkibe uygun olaraq suni selter suyu asagidaki miqdarda muxtelif duzlardan istifade etmekle hazirlanir Natrium karbonat 12 25q ve ya 40 q natriun hidrokarbvonat xorek duzu 10 15q kalsium xlorid 10 15q 0 10 0 15q MgCl Bu duzlardan istifade olunmasi muvafiq sdart ve ya texniki sertlerle mueyyenlesdirilir Bu duzlardan mueyyen qatiliqda mehlul hazirlanir ve onu filtrden kecirib soyudur su ile qarisdirirlar Belelikle hazirlanmis duz mehlulu xususi rezervuarlarda saxlanilir oradan dozalasdirici aparatin komeye ile butulkalara tokulur uzerine karbon qazi ile doydurulmus su elave edilir Selter suyunu basqa usullarla da hazirlayirlar Bunun ucun xususi rezervuarlarda mineral duzlarin mehlulu ile qazsiz icki hazirlanir sonra hemin icki istilik deyisdirici qurguya verilerek soyudulur saturatorda qazla doydurulur ve tezyiq altinda doldurucu masina verilib butulkalara doldurulur Selter suyu qelevi xasseli olur cunli natrium karbonat su ile birlesdikde qelevi emele getirir Na2 CO3 HOH NaHCO3 NaOH Reaksiyanin ion tenliyi asagidaki kimi olur CO3 HOH HCO3 OH Avropada hazirlanan selter suyu nun terkibi cox muxtelifdir lakin esas duzlar natrium karbonatdan ve xorek duzundan kalsium xloridden az miqdarda MgCl den de istifade edilir ABS da selter suyunu hazirlamaq ucun 1 dal suya 25 5q natrium bikarbonat 18 4q natrium xlorid ve 1 4q Natrium sulfat goturulur Sodali su Selter suyu ndan onunla ferqlenir ki orada maqnezium xlor ve kalsium xlor duzlari olmur 1 dal Sodali su hazirlamaq ucun 20 25 q natrium karbonat ve ya 40 q natrium bikarbonat ve 10 15 q natrium xlorid goturulur Sufre suyu Selter suyu ndan tamamile ferqlenir Onun terkibinde natrium karbonat ve maqnezium xlor olmur Axsana suyu nu hazirlamaq ucun 1 dal suya 12 6 q natrium bikarbonat 3 8 q kalsium xlor ve 2 3 q maqnezium sulfat goturulur Axsana suyu nda natrium bikarbonatin miqdari 0 08 0 13 natrium xlorun miqdari kalsium xlorla birlikde 0 12 0 17 arasinda olmalidir Sufre suyu nun dequstasiyasi gostermisdir ki xloridlerin miqdari nisbeten cox ve bikarbonatin miqdari az olduqda su yaxsi xosagelen dada malik olur Sufre suyu doldurulmus butulkalarin agzina aluminium zervereq sarinmis probka qoymaq olmaz cunki qelevinin tesirinden aluminium reaksiya verir ve su bulaniqlasir Butulkalara tokulmus Sodali su ve Selter suyu nu ticarete buraxana qeder istehsal yerinde horizantal veziyyetde saxlamaq lazimdir Karbon qazinin miqdari kutleye gore 0 4 den az olmamalidir istehsalinda son iller qazlasdirilmis sular xususi yer tutur Bele sular temizlenmis codlugu aradan qaldirilmis yumsaldilmis sudan ve tezyiq altinda karbon qazinin vurulmasindan hazirlanir Bele sulara misal olaraq Bonaqua Akva vita sularini gosrere bilerik Karbon qazi qazlasdirilimis sularin esas terkib hissesidir Bu qaz suya xususi dad verir ve bioloji aktivliyini artirir suyun oynaqligi ve teravetverici xususiyyetinden xeber verir Karbon qazi suda hell olduqda karbon tursusu emele getirir Suda kimyevi reaksiyaya girerek muxtelif metallarin duzlarini emele getirir Ona gore saxlandigi metal qaba ve betona dagidici tesir gosterir Sularin saturasiyasiSularin saturasiyasi ucun karbon qazi tezyiq altinda maye hala kecirilir Temperaturdan ve tezyiqden asili olaraq bu qaz hem qaz halinda hem de berk halda ola biler 78 50 temperaturda maye karbon qazi donur ve quru buz emele getirir Bu buz tutqun ag rengde berkliyi tabasire oxsayir Quru buz maye qaza nizbeten gec buxarlanir ve qaz halina kecir Qaz halinda karbon qazi rengsiz Iysiz zeif turs dada malik qazdir 00 temperaturda tezyiq altinda havadan 1 529 defe agirdir 1kq qaz 00 de tezyiq altinda 506l hecm tutur Sixlasdirilmis maye hala kecmis qaz rengsiz seffaf asan hereket eden mayedir Polad balonlarda saxlanir Balondan serbest buraxildiqda coxlu miqdarda istilik udaraq buxarlanir Suyun saturasiyasi saturatorlarda ve ya karbonizatorla aparilir Suyun saturasiyasi ucun bir nece usullardan istifade edilir Suyun icerisine hereket eden karbon qazinin vurulmasi suyun kicik hisselere ayrilaraq karbon qazi atmosferine cilenmesi suyun keramiki cokuntuden karbon qazinin uzerine buraxilmasi suyun qazla ejektorda qarisdirilmasi Saturatorlar cileyici qarisdirici ve kombine edilmis olurlar Suyun qazla doydurulmasi barbatordan gelen qazla qarisdirilirsa bu saturator qarisdirici adlanir Cileyici saturator suyu qazin uzerine cilemekle isleyir Kombine edilmis saturatorlar yuxarida gosterilen usullarin her ikisinden istifade etmekle isleyir Suyun karbon qazi ile yaxsi doydurulmasi ucun vakuum nasos vasitesile sudan hava cixarilir sonra karbon qazi vurulur Bele saturatorlara vakuum saturatorlar deyilir Son iller fasilesiz isleyen kombine edilmis avtomatik vakuum satoratorlardan istifade olunur Hemcinin baxVittelIstinadlar empty citation Xarici kecidlerhttp library adau edu az view php lang az amp menu subject amp id 4 2011 11 04 at the Wayback Machine