Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
3
| ||||||
| Ümumi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ad, İşarə, Nömrə | maqnezium, Mg, 12 | |||||
| Qrup, Dövr, Blok | 2, 3, s | |||||
| Xarici görünüşü |  | |||||
| Atom kütləsi | 24.3050 q/mol | |||||
| Elektron formulu | [Ne] 3s2 | |||||
| Fiziki xassələr | ||||||
| Halı | ||||||
| Sıxlığı | (0 °C, 101.325 kPa) q/L | |||||
| Ərimə temperaturu | 650 °C (923 K, 1202 °F) | |||||
| Qaynama temperaturu | 1091 °C (1363 K, 1994 °F) | |||||
| Elektromənfiliyi | ||||||
| Oksidləşmə dərəcəsi | ||||||
| Spektr = | ||||||
| İonlaşma enerjisi | kCmol-1 | |||||
Maqnezium (Mg) – D.İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 12-ci elementdir. Maqnezium ilk dəfə olaraq 1808-ci ildə ingilis kimyaçısı Q.Devi tərəfindən nəm MgO-dən alınmışdır. Adı latın sözü olan “maqnesiya alba” (ağ maqneziya) sözündəndir. Qədim yunanlar tərəfindən Maqnesiya şəhəri yaxınlığında tapılmış və tərkibində maqnezium metalı olan hidromaqnezit mineralından götürülmüşdür.
Təbiətdə tapılması
Maqnezium birləşmələrinə müxtəlif minerallarda rast gəlinir. Maqnezium karbonat, dolomit CaCO3.MgCO3 və maqnezitin tərkibində olur. Maqnezium-xlorid karnallitin KCl.MgCl2.6H2O tərkibində olur. Maqnezium duzlarının xeyli miqdarı dəniz sularında olur ki, bunlarda ona acı dad verir.
Fiziki xassələri
Maqnezium - sıxlığı 1.744 q/sm3 olan gümüşü - ağ rəngli metaldır, 6510C-də əriyir, 11100C-də qaynayır. Soyuqda maqnezium oksid təbəqəsi ilə örtülür, buda onun sonradan havanın oksigeni ilə oksidləşməsinin qarşısını alır.
Birləşmələri:
Maqneziumun ən çox məlum olan və insan tərəfindən isitfadə olunan birləşmələri aşağıdakılardır:
MgSO4·7H2O – maqnezium sulfat, acı ingilis duzu;
MgCO3 – maqnezium karbonat, maqnezit;
MgO – maqnezium oksid, yandırılmış maqnezium.
Maqnezium silikatları: talk 3MgO·4SiO2·H2O və asbest CaO·3MgO·4SiO2.
Yerdə olan bütün bitkilərin xlorofillərində maqneziumun ümumi miqdarı 100 milyard tona yaxındır.
Bitkilərdə
Bitkilərdə maqneziumun orta hesabla 0,07 kütlə faizi miqdarındadır. Maqnezium çox böyük işdə - günəş enerjisinin akkumlyasiyasında iştirak edir. O, xlorofil molekulunun tərkibinə daxildir və molekulun mərkəzi atomudur. Xlorofil günəş enerjisini udur və onun köməyi ilə karbon qazı və suyu mürəkkəb üzvi maddələrə - şəkər, nişasta və s. köçürür.
Maqnezium ribosomun məcburi komponentidir: onun iştirakı ilə (ATF ilə birlikdə) zülalın biosintezi zamanı aminturşuların nəqliyyat RNT-si ilə əlaqələnməsi baş verir. Mg2+ ionları zülal molekulunu yumaq kimi “tikir” və bununla da zülal molekullarının strukturunun saxlanmasını təmin edir. Maqnezium nukleoziddifosfatlardan ATF sintezini katalizləşdirir, alma turşusunun limon turşusuna, turşəng turşusunun qarışqa turşusuna və karbon qazına çevrilməsinin ferment sistemini aktivləşdirir.
Maqnezium çatışmazlığı olduqda mədəni bitkilərin məhsuldarlığı azalır, xloroplastların və xlorofillərin əmələ gəlməsi pozulur: yarpaqlar “mərmərəbənzər” olur, zoğlar arası sahə solğunlaşır, zoğlar boyu isə yaşıl qalır. Zoğlar arasındakı toxumalar müxtəlif rənglər ala bilər – sarı, narıncı, qırmızı, bənövşəyi. Sonra onların ölməsi baş verir. Əvvəlcə yarpaqların kənarları burulur və tədricən tökülür.
Bitki mənşəli məhsullar: meyvələr, badam, araxis, hind qozu, tərəvəz (pomidor, kartof, boranı, lobya), nanə, zeytun, cəfəri, bütöv buğda, yulaf, qarabaşaq dəni, kəpək. Heyvan mənşəli məhsullar: qaraciyər, yumurta sarısı.
Heyvan orqanizmində
Heyvanların orqanizmində təxminən 0,03-0,07 % (kütlə ilə) maqnezium olur. O, sümüklərin və dişlərin tərkibinə daxildir, qara ciyərdə, qanda, sinir toxumalarında və beyində olur, zülal və karbon mübadiləsində iştirak edir. İnsanın çəkisi 70 kq olduqda orqanizmdə 19-20 qram maqnezium olur.
İnsan orqanizmində
İnsan bədənində maqnezium atomlarının sayı 8,7·1023, bir insan hüceyrəsində isə 8,7·109 ədəddir.
Maqnezium (Mg) orqanizmdə gedən fermentativ proseslərdə iştirak edir. Sinir və əzələ sisteminin normal fəaliyyəti üçün vacib hesab edilir. Maqneziumun miqdarı orqanizmdə kalsiumdan 30-35 dəfə azdır. Ərzaq məhsullarında maqneziumun miqdarı mq%-lə belədir: lobya – 139; vələmir yarması – 133; noхud – 107; darı yarması – 87; buğda çörəyi – 30; kartof – 28; yerkökü – 21; ağbaş kələm – 12; alma – 8; limon – 7; mal əti – 15; yumurta – 11; süd – 12.
O, antiseptik, damar genişləndirici təsir göstərir, arterial təzyiqi və qanda xolesterinin miqdarını azaldır, baş beyin qabığında ləngimə proseslərini gücləndirir, əsəb sisteminə sakitləşdirici (sedativ) təsir edir, orqanizmin xərçəngə qarşı müdafiə qüvvəsinin aktivləşməsində böyük rol oynayır. Maqnezium immun sistemini gücləndirir, antiaritmik təsirə malikdir, fiziki yüklənmədən sonra gücün bərpasına kömək edir. Acı MgSO4 duzu və ya ingilis duzu tibbdə işlədici, öd qovucu və ağrıkəsici maddə kimi istifadə olunur.
Maqnezium çatışmadıqda infarkta meyllilik artır. Bunu macar alimlərinin XX əsrdə heyvanlar üzərində apardıqları tədqiqatlar göstərmişdir (heyvanlarda belə xəstəlik ot tetaniyası adlanır). Bir neçə itə maqnezium duzları ilə zəngin, digərlərinə zəngin olmayan qida verilmişdir. Təcrübələrin sonunda rasionunda az maqnezium olan itlər miokard infarktına tutulmuşlar.
Maqneziumun insan orqanizminə sutka ərzində daxil olan miqdarı 240-720 mq miqdarındadır.
Maqnezium orqanizmdən sidik, nəcis və tər vasitəsi ilə xaric olunur.
Tətbiqi
Maqnezium ionları dəniz suyuna acı dad verməklə yanaşı onu içməyə yararsız edir, kəskin ishal və qusma yaradır. Maqnezium dəmir və alüminiumdan sonra dünyada ən çox istifadə olunan metaldır. Maqneziumun tərkibinə bir neçə faiz alüminium əlavə edildikdə onun korroziyaya qarşı dayanıqlılığı artır və qaynaq edilmə prosesinə müqaviməti çoxalır. Bu ərintini velosipedlərin, avtomobil və təyyarə oturacaqlarının istehsalında istifadə edirlər. Həmçinin bu ərinti yüngül çamodanların, qazon biçən maşınların və elektrik alətlərinin hazırlanmasında istifadə olunur. Yandırıldıqda maqnium işıq saçır və bu xassəsinə görə onu İkinci Dünya müharibəsi zamanı bombaların tərkibinə daxil edirdilər. Maqnezium tərkibli əsas minerallar maqnezium karbonatın növləri olan dolomit və maqnezitdir. Dolomiti, müasir pəncərələrin arasını doldurmaq üçün uçucu qazın alınmasnda istifadə edirlər. Maqnezit qızdırıldıqda oksid əmələ gəlir və o, gübrələrin və odadavamlı kərpiclərin istehsalında istifadə olunur, bundan əlavə iri mal-qara üçün yemin tərkibinə əlavə edilir. Maqnezium bitkilərin karbon qazının karbohidrata (qlükozaya) çevrilməsində istifadə etdikləri xlorofil molekulunun tərkibində aşkar olunmuşdur
İstinadlar
- Musayev N.Х. "Ərzaq malları əmtəəşünaslığının nəzəri əsasları". Dərslik. Bakı, "Çaşıoğlu" nəşriyyatı, 2003 – 368 səh.
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
3 12 natrium maqnezium aluminiumBe Mg Ca dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre maqnezium Mg 12Qrup Dovr Blok 2 3 sXarici gorunusuAtom kutlesi 24 3050 q molElektron formulu Ne 3s2Fiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa q LErime temperaturu 650 C 923 K 1202 F Qaynama temperaturu 1091 C 1363 K 1994 F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesiSpektr Ionlasma enerjisi kCmol 1 Maqnezium Mg D I Mendeleyevin elementlerin dovri sisteminde 12 ci elementdir Maqnezium ilk defe olaraq 1808 ci ilde ingilis kimyacisi Q Devi terefinden nem MgO den alinmisdir Adi latin sozu olan maqnesiya alba ag maqneziya sozundendir Qedim yunanlar terefinden Maqnesiya seheri yaxinliginda tapilmis ve terkibinde maqnezium metali olan hidromaqnezit mineralindan goturulmusdur Tebietde tapilmasiMaqnezium birlesmelerine muxtelif minerallarda rast gelinir Maqnezium karbonat dolomit CaCO3 MgCO3 ve maqnezitin terkibinde olur Maqnezium xlorid karnallitin KCl MgCl2 6H2O terkibinde olur Maqnezium duzlarinin xeyli miqdari deniz sularinda olur ki bunlarda ona aci dad verir Fiziki xasseleriMaqnezium sixligi 1 744 q sm3 olan gumusu ag rengli metaldir 6510C de eriyir 11100C de qaynayir Soyuqda maqnezium oksid tebeqesi ile ortulur buda onun sonradan havanin oksigeni ile oksidlesmesinin qarsisini alir Birlesmeleri Maqneziumun en cox melum olan ve insan terefinden isitfade olunan birlesmeleri asagidakilardir MgSO4 7H2O maqnezium sulfat aci ingilis duzu MgCO3 maqnezium karbonat maqnezit MgO maqnezium oksid yandirilmis maqnezium Maqnezium silikatlari talk 3MgO 4SiO2 H2O ve asbest CaO 3MgO 4SiO2 Yerde olan butun bitkilerin xlorofillerinde maqneziumun umumi miqdari 100 milyard tona yaxindir BitkilerdeBitkilerde maqneziumun orta hesabla 0 07 kutle faizi miqdarindadir Maqnezium cox boyuk isde gunes enerjisinin akkumlyasiyasinda istirak edir O xlorofil molekulunun terkibine daxildir ve molekulun merkezi atomudur Xlorofil gunes enerjisini udur ve onun komeyi ile karbon qazi ve suyu murekkeb uzvi maddelere seker nisasta ve s kocurur Maqnezium ribosomun mecburi komponentidir onun istiraki ile ATF ile birlikde zulalin biosintezi zamani amintursularin neqliyyat RNT si ile elaqelenmesi bas verir Mg2 ionlari zulal molekulunu yumaq kimi tikir ve bununla da zulal molekullarinin strukturunun saxlanmasini temin edir Maqnezium nukleoziddifosfatlardan ATF sintezini katalizlesdirir alma tursusunun limon tursusuna turseng tursusunun qarisqa tursusuna ve karbon qazina cevrilmesinin ferment sistemini aktivlesdirir Maqnezium catismazligi olduqda medeni bitkilerin mehsuldarligi azalir xloroplastlarin ve xlorofillerin emele gelmesi pozulur yarpaqlar mermerebenzer olur zoglar arasi sahe solgunlasir zoglar boyu ise yasil qalir Zoglar arasindaki toxumalar muxtelif rengler ala biler sari narinci qirmizi benovseyi Sonra onlarin olmesi bas verir Evvelce yarpaqlarin kenarlari burulur ve tedricen tokulur Bitki menseli mehsullar meyveler badam araxis hind qozu terevez pomidor kartof borani lobya nane zeytun ceferi butov bugda yulaf qarabasaq deni kepek Heyvan menseli mehsullar qaraciyer yumurta sarisi Heyvan orqanizmindeHeyvanlarin orqanizminde texminen 0 03 0 07 kutle ile maqnezium olur O sumuklerin ve dislerin terkibine daxildir qara ciyerde qanda sinir toxumalarinda ve beyinde olur zulal ve karbon mubadilesinde istirak edir Insanin cekisi 70 kq olduqda orqanizmde 19 20 qram maqnezium olur Insan orqanizmindeInsan bedeninde maqnezium atomlarinin sayi 8 7 1023 bir insan huceyresinde ise 8 7 109 ededdir Maqnezium Mg orqanizmde geden fermentativ proseslerde istirak edir Sinir ve ezele sisteminin normal fealiyyeti ucun vacib hesab edilir Maqneziumun miqdari orqanizmde kalsiumdan 30 35 defe azdir Erzaq mehsullarinda maqneziumun miqdari mq le beledir lobya 139 velemir yarmasi 133 nohud 107 dari yarmasi 87 bugda coreyi 30 kartof 28 yerkoku 21 agbas kelem 12 alma 8 limon 7 mal eti 15 yumurta 11 sud 12 O antiseptik damar genislendirici tesir gosterir arterial tezyiqi ve qanda xolesterinin miqdarini azaldir bas beyin qabiginda lengime proseslerini guclendirir eseb sistemine sakitlesdirici sedativ tesir edir orqanizmin xercenge qarsi mudafie quvvesinin aktivlesmesinde boyuk rol oynayir Maqnezium immun sistemini guclendirir antiaritmik tesire malikdir fiziki yuklenmeden sonra gucun berpasina komek edir Aci MgSO4 duzu ve ya ingilis duzu tibbde isledici od qovucu ve agrikesici madde kimi istifade olunur Maqnezium catismadiqda infarkta meyllilik artir Bunu macar alimlerinin XX esrde heyvanlar uzerinde apardiqlari tedqiqatlar gostermisdir heyvanlarda bele xestelik ot tetaniyasi adlanir Bir nece ite maqnezium duzlari ile zengin digerlerine zengin olmayan qida verilmisdir Tecrubelerin sonunda rasionunda az maqnezium olan itler miokard infarktina tutulmuslar Maqneziumun insan orqanizmine sutka erzinde daxil olan miqdari 240 720 mq miqdarindadir Maqnezium orqanizmden sidik necis ve ter vasitesi ile xaric olunur TetbiqiMaqnezium ionlari deniz suyuna aci dad vermekle yanasi onu icmeye yararsiz edir keskin ishal ve qusma yaradir Maqnezium demir ve aluminiumdan sonra dunyada en cox istifade olunan metaldir Maqneziumun terkibine bir nece faiz aluminium elave edildikde onun korroziyaya qarsi dayaniqliligi artir ve qaynaq edilme prosesine muqavimeti coxalir Bu erintini velosipedlerin avtomobil ve teyyare oturacaqlarinin istehsalinda istifade edirler Hemcinin bu erinti yungul camodanlarin qazon bicen masinlarin ve elektrik aletlerinin hazirlanmasinda istifade olunur Yandirildiqda maqnium isiq sacir ve bu xassesine gore onu Ikinci Dunya muharibesi zamani bombalarin terkibine daxil edirdiler Maqnezium terkibli esas minerallar maqnezium karbonatin novleri olan dolomit ve maqnezitdir Dolomiti muasir pencerelerin arasini doldurmaq ucun ucucu qazin alinmasnda istifade edirler Maqnezit qizdirildiqda oksid emele gelir ve o gubrelerin ve odadavamli kerpiclerin istehsalinda istifade olunur bundan elave iri mal qara ucun yemin terkibine elave edilir Maqnezium bitkilerin karbon qazinin karbohidrata qlukozaya cevrilmesinde istifade etdikleri xlorofil molekulunun terkibinde askar olunmusdurIstinadlarMusayev N H Erzaq mallari emteesunasliginin nezeri esaslari Derslik Baki Casioglu nesriyyati 2003 368 seh Xarici kecidlerHemcinin bax