Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
| ||||||
| Ümumi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ad, İşarə, Nömrə | , , | |||||
| Qrup, Dövr, Blok | , , | |||||
| Xarici görünüşü | ||||||
| Atom kütləsi | q/mol | |||||
| Elektron formulu | ||||||
| Fiziki xassələr | ||||||
| Halı | ||||||
| Sıxlığı | (0 °C, 101.325 kPa) q/L | |||||
| Ərimə temperaturu | °C ( K, °F) | |||||
| Qaynama temperaturu | °C ( K, °F) | |||||
| Elektromənfiliyi | ||||||
| Oksidləşmə dərəcəsi | ||||||
| Spektr = | ||||||
| İonlaşma enerjisi | kCmol-1 | |||||
Berillium (Be) – D. İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 4-cü elementdir. Berillium 1798-ci ildə fransız kimyaçısı L. Voklen tərəfindən qiymətli daş olan berrilldə aşkar etmişdir və adı da burdan götürülmüşdür. Yunan sözü olan "beryllos" berill deməkdir. Yüksək nisbətdə istilik çəkə bilmə xüsusiyyəti səbəbiylə, hava və kosmik cihazlarda, rabitə peyklərində, nüvə stansiyalarında və raket istehsalında istifadə edilir. Bundan əlavə, yüngül metal ərintilərində, X-şüası balonlarının pəncərələrində və saat yaylarının istehsalında da istifadə edilir. Yüksək bir ərimə nöqtəsinə sahib olması, yüngüllüyü və poladdan çox daha elastik bir metal olması səbəbiylə, kompüter hissələri istehsalında, jiroskoplarda və tikinti sektorunda sıx istifadə edilən bir elementdir. Berillium mis qarışığı da, qaynaq istehsalında, elektrik əlaqələrində və elektrodlarda istifadə edilir. Zümrüd və Akuamarin, Berilliumun qiymətli kristal formalarıdır. Berillium və tozları, zəhərli olmalardan dolayı, xüsusilə ağciyər xərçənginə yol aça bilməkdədir.
Canlı orqanizmlərdə
Bitkilərdə berilliumun orta miqdarı quru maddəyə görə 0,010±0,001q/kq olur. Əgər berillium torpaqda həll olmuş formadadırsa bitkilər tərəfindən asan mənimsənilir. Təbii şəraitlərdə bitkilərdə onun miqdarı 0,001–0,4 mq/kq (quru kütlədə) olur.
Bitkilər üçün berillium praktiki olaraq zərərsizdir.
Yaşlı insanın orqanizmində berilliumun miqdarı 0,4-dən 40 mkq-a qədər olur. Berillium ağ ciyərlərdə, limfa qovşaqlarında, qara ciyərdə, ürək əzələsində, sümük toxumasında aşkar edilmişdir.
Berilliumun heyvan və insan orqanizminə daxil olmasının əsas yolu nəfəs vasitəsilədir. Qida və su ilə daxil olan miqdar olduqca azdır. Berilliumun bioloji rolu ondan ibarətdir ki, kalsium, maqnezium və fosfat mübadiləsində (sümük toxumasında) iştirak edir.
Berillium bitkilər üçün zərərsiz olduğu halda heyvanlarda berillium raxiti yaradır. Qidada berillium duzlarının artıq miqdarda olması orqanizmdə həll olan berillium fosfatın əmələ gəlməsinə səbəb olur. Daima fosfatları "oğurlayaraq" berillium sümük toxumasının zəiflənməsinə səbəb olur ki, bu da xəstəliyin səbəbidir.
Berilliumun bir çox birləşmələri zəhərlidir. Onlar dərinin və nəfəs alma orqanlarının iltihabı proseslərinə səbəbi ola bilər: berillioza – spesifik xəstəlik olub berillium və onun birləşmələri düşmüş hava ilə nəfəs aldıqda baş verir.
Berilliumun həll olan birləşmələrinin böyük qatılıqda olduğu hava ilə qısamüddətli nəfəs aldıqda kəskin berillioz yaranır. Bu zaman nəfəs yolları qıcıqlanır, bəzən ağ ciyərlərin ödemi və boğulma müşahidə olunur. Berrilliozun xroniki növü də var. Onun üçün az kəskin simptomlar xarakterikdir, amma bütün orqanizmin daha çox pozulmaları müşahidə olunur. Odur ki, havada berilliumun icazə verilən qatılıq norması olduqca az olub cəmi 0,001 mq/m³ təşkil edir. Berillium orqanizmə əsasən hava və heyvan mənşəli məhsullar olan ət, ağ ciyər, qara ciyər vasitəsilə daxil olur.
Berilliumun daha geniş məlum olan və insan tərəfindən geniş istifadə olunan birləşməsi berilldir – Be3Al2(SiO3)6.
Qida məhsulları ilə sutka ərzində orqanizmə 0,01 mq hava ilə 0,000009 mq berillium daxil olur.
Tibdə berillium rentgen qurğularında istifadə olunur.
1964-cü ildə Tacigistan SSR Elmləri Akademiyasının vitse prezidenti, kimya elmləri doktoru K. T. Poroşinin rəhbərliyi altında bir qrup sovet kimyaçıları qədim müalicə vasitəsi olan "mumya"nı kimyəvi analiz etmişlər və müəyyən etmişlər ki, mumyada digər elementlərlə yanaşı berillium da var.
Berillium bəzi mineralların tərkibinə daxil olur və onlardan daha çox rast gələni berilldir Be3Al2(SiO3)6.
Qeyd edək ki, mumya, "dağ qatranı" Mərkəzi Asiyanın dağ mağaralarından yığılır. O, üzvi və qeyri-üzvi maddələrin suda yaxşı həll olan təbii qarışığıdır. Mumya qayaların çatlarında, boşluqlarda, diblərdə təbəqə, qərtmək, qara çöküntülər, tərkibində qum əlavəsi olan tünd darçın və darçın qatranabənzər kütlədir.
Əlavələrdən təmizlənmiş və ekstraksiya olunmuş mumya tünd darçını rəngli bircinsli, elastik konsistensiyalı, parıltılı səthə malik, özünə məxsus aromatik ətirli və acıtəhər və stimullaşdırıcı təsiri artıq çoxdan Orta Şərqdə və Hindistanda yüksək qiymətləndirilir. Çox qədimdən mumya müxtəlif xəstəliklərin və zədələrin müalicəsi üçün, həmçinin cinsi funksiyanı stimullaşdırmaq – kişi və qadın sonsuzluğunu müalicə etmək, potensiyanı artırmaq üçün geniş istifadə olunur.
Fiziki xassələri
Berillium yüngül metal olub, kompakt şəkildə açıq sarı, toz halında isə tünd boz rəngdədir, adi temperaturda kövrək, nisbətən yüksək temperaturda isə plastikdir.
Berillium üçün zəif istilikkeçiricilik və yüksək istilik tutumu xarakterikdir. onun elektrik keçiriciliyi misdən təxminən 3 dəfə azdır. Berilliumun rentgen şüalarını keçirtmə qabiliyyəti alüminiumdan 16–17 dəfə artıqdır.
Tərkibində 0.5–3%-ə qədər berillium olan bürünclər və həmçinin nikel-berilliumlu xəlitələr, xüsusi yaylar, membran, pres-formalar, təzyiq altında tökmə işi aparan maşınlar və s. üçün ən yararlı materiallar hesab olunur. Berilliumun müxtəlif poladlara, nikel, alüminium və maqnezium xəlitlərinə aşqar kimi qatılması, onların texniki keyfiyyətlərini xeyli yaxşılaşdırır. V. M. Abbasov, A. M. Məhərrəmov, M. M. Abbasov, M. B. Babanlı, A. M. Tağıyeva. "Qeyri-üzvi kimya" Bakı-2021. s. 559.
İstinadlar
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre Qrup Dovr Blok Xarici gorunusuAtom kutlesi q molElektron formuluFiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa q LErime temperaturu C K F Qaynama temperaturu C K F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesiSpektr Ionlasma enerjisi kCmol 1 Berillium Be D I Mendeleyevin elementlerin dovri sisteminde 4 cu elementdir Berillium 1798 ci ilde fransiz kimyacisi L Voklen terefinden qiymetli das olan berrillde askar etmisdir ve adi da burdan goturulmusdur Yunan sozu olan beryllos berill demekdir Yuksek nisbetde istilik ceke bilme xususiyyeti sebebiyle hava ve kosmik cihazlarda rabite peyklerinde nuve stansiyalarinda ve raket istehsalinda istifade edilir Bundan elave yungul metal erintilerinde X suasi balonlarinin pencerelerinde ve saat yaylarinin istehsalinda da istifade edilir Yuksek bir erime noqtesine sahib olmasi yungulluyu ve poladdan cox daha elastik bir metal olmasi sebebiyle komputer hisseleri istehsalinda jiroskoplarda ve tikinti sektorunda six istifade edilen bir elementdir Berillium mis qarisigi da qaynaq istehsalinda elektrik elaqelerinde ve elektrodlarda istifade edilir Zumrud ve Akuamarin Berilliumun qiymetli kristal formalaridir Berillium ve tozlari zeherli olmalardan dolayi xususile agciyer xercengine yol aca bilmekdedir Canli orqanizmlerdeBitkilerde berilliumun orta miqdari quru maddeye gore 0 010 0 001q kq olur Eger berillium torpaqda hell olmus formadadirsa bitkiler terefinden asan menimsenilir Tebii seraitlerde bitkilerde onun miqdari 0 001 0 4 mq kq quru kutlede olur Bitkiler ucun berillium praktiki olaraq zerersizdir Yasli insanin orqanizminde berilliumun miqdari 0 4 den 40 mkq a qeder olur Berillium ag ciyerlerde limfa qovsaqlarinda qara ciyerde urek ezelesinde sumuk toxumasinda askar edilmisdir Berilliumun heyvan ve insan orqanizmine daxil olmasinin esas yolu nefes vasitesiledir Qida ve su ile daxil olan miqdar olduqca azdir Berilliumun bioloji rolu ondan ibaretdir ki kalsium maqnezium ve fosfat mubadilesinde sumuk toxumasinda istirak edir Berillium bitkiler ucun zerersiz oldugu halda heyvanlarda berillium raxiti yaradir Qidada berillium duzlarinin artiq miqdarda olmasi orqanizmde hell olan berillium fosfatin emele gelmesine sebeb olur Daima fosfatlari ogurlayaraq berillium sumuk toxumasinin zeiflenmesine sebeb olur ki bu da xesteliyin sebebidir Berilliumun bir cox birlesmeleri zeherlidir Onlar derinin ve nefes alma orqanlarinin iltihabi proseslerine sebebi ola biler berillioza spesifik xestelik olub berillium ve onun birlesmeleri dusmus hava ile nefes aldiqda bas verir Berilliumun hell olan birlesmelerinin boyuk qatiliqda oldugu hava ile qisamuddetli nefes aldiqda keskin berillioz yaranir Bu zaman nefes yollari qiciqlanir bezen ag ciyerlerin odemi ve bogulma musahide olunur Berrilliozun xroniki novu de var Onun ucun az keskin simptomlar xarakterikdir amma butun orqanizmin daha cox pozulmalari musahide olunur Odur ki havada berilliumun icaze verilen qatiliq normasi olduqca az olub cemi 0 001 mq m teskil edir Berillium orqanizme esasen hava ve heyvan menseli mehsullar olan et ag ciyer qara ciyer vasitesile daxil olur Berilliumun daha genis melum olan ve insan terefinden genis istifade olunan birlesmesi berilldir Be3Al2 SiO3 6 Qida mehsullari ile sutka erzinde orqanizme 0 01 mq hava ile 0 000009 mq berillium daxil olur Tibde berillium rentgen qurgularinda istifade olunur 1964 cu ilde Tacigistan SSR Elmleri Akademiyasinin vitse prezidenti kimya elmleri doktoru K T Porosinin rehberliyi altinda bir qrup sovet kimyacilari qedim mualice vasitesi olan mumya ni kimyevi analiz etmisler ve mueyyen etmisler ki mumyada diger elementlerle yanasi berillium da var Berillium bezi minerallarin terkibine daxil olur ve onlardan daha cox rast geleni berilldir Be3Al2 SiO3 6 Qeyd edek ki mumya dag qatrani Merkezi Asiyanin dag magaralarindan yigilir O uzvi ve qeyri uzvi maddelerin suda yaxsi hell olan tebii qarisigidir Mumya qayalarin catlarinda bosluqlarda diblerde tebeqe qertmek qara cokuntuler terkibinde qum elavesi olan tund darcin ve darcin qatranabenzer kutledir Elavelerden temizlenmis ve ekstraksiya olunmus mumya tund darcini rengli bircinsli elastik konsistensiyali pariltili sethe malik ozune mexsus aromatik etirli ve aciteher ve stimullasdirici tesiri artiq coxdan Orta Serqde ve Hindistanda yuksek qiymetlendirilir Cox qedimden mumya muxtelif xesteliklerin ve zedelerin mualicesi ucun hemcinin cinsi funksiyani stimullasdirmaq kisi ve qadin sonsuzlugunu mualice etmek potensiyani artirmaq ucun genis istifade olunur Fiziki xasseleriBerillium yungul metal olub kompakt sekilde aciq sari toz halinda ise tund boz rengdedir adi temperaturda kovrek nisbeten yuksek temperaturda ise plastikdir Berillium ucun zeif istilikkeciricilik ve yuksek istilik tutumu xarakterikdir onun elektrik keciriciliyi misden texminen 3 defe azdir Berilliumun rentgen sualarini kecirtme qabiliyyeti aluminiumdan 16 17 defe artiqdir Terkibinde 0 5 3 e qeder berillium olan buruncler ve hemcinin nikel berilliumlu xeliteler xususi yaylar membran pres formalar tezyiq altinda tokme isi aparan masinlar ve s ucun en yararli materiallar hesab olunur Berilliumun muxtelif poladlara nikel aluminium ve maqnezium xelitlerine asqar kimi qatilmasi onlarin texniki keyfiyyetlerini xeyli yaxsilasdirir V M Abbasov A M Meherremov M M Abbasov M B Babanli A M Tagiyeva Qeyri uzvi kimya Baki 2021 s 559 IstinadlarXarici kecidlerHemcinin bax