Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| ||||||
| Ümumi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ad, İşarə, Nömrə | natrium, Na, 11 | |||||
| Qrup, Dövr, Blok | 1, 3, s | |||||
| Xarici görünüşü |  | |||||
| Atom kütləsi | 22.98976928 q/mol | |||||
| Elektron formulu | [Ne] 3s1 | |||||
| Fiziki xassələr | ||||||
| Halı | ||||||
| Sıxlığı | (0 °C, 101.325 kPa) q/L | |||||
| Ərimə temperaturu | 97.72 °C (370.87 K, 207.9 °F) | |||||
| Qaynama temperaturu | 883 °C (1156 K, 1621 °F) | |||||
| Elektromənfiliyi | ||||||
| Oksidləşmə dərəcəsi | ||||||
| Spektr = | ||||||
| İonlaşma enerjisi | kCmol-1 | |||||
Natrium (Na) – D. İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 11-ci element.
Haqqında
Natrium (Na) – bütün ərzaq məhsullarında var. Əsas mənbəyi xörək duzudur. Natrium maddələr mübadiləsində iştirak edir və toxumalarda osmotik təzyiqi müəyyən normada saxlayır. Orqanizmin fizioloji funksiyalarının normallığını təmin etmək üçün insan hər gün bütün yeməklərlə birlikdə 10–15 q xörək duzu qəbul etməlidir. Xörək duzunun tərkibindəki xlor mədə şirəsinin tərkibinə daxil olan duz turşusunun alınmasında iştirak edir və tripsin fermentinin təsiri ilə qidanın tərkibindəki zülalın parçalanmasına səbəb olur. Ərzaq məhsullarında natriumun miqdarı mq%-lə belədir: çovdar çörəyi – 701; düyü – 25; kartof – 21; pendir – 606; alma – 11; mal əti – 84; yumurta – 143; inək südü – 51.
Bitkilərin orqanizmində natriumun miqdarı orta hesabla kütlə faizi ilə 0,02 % miqdarında olur. Natrium maddələrin membrandan nəqli üçün əhəmiyyətlidir, natrium-kalium nasosunun (Na+/K+) tərkibinə daxildir.
Natrium bitkidə karbonun nəqlini tənzimləyir. Bitkilərin natrium ilə yaxşı təmin olunması onların qışa davamlılığını artırır. Natrium tikinti maddəsi kimi əhəmiyyət kəsb etmir. Natrium çatışmadıqda xlorofilin əmələ gəlməsində ləngimə baş verir.
Heyvan orqanizmində kütləcə təxminən 0,1 % natrium olur.
Natrium bütün orqanizmdə paylanır.
İnsan orqanizmində natrium eritrositlərdə — qırmızı qan hüceyrələrində, zərdabda, qida həzmi şirələrində, sümüklərdə, əzələlərdə, bütün daxili orqanlarda, dəridə olur. Natriumun 40 %-i sümük toxumalarında olur.
Kalium ilə birlikdə hüceyrənin transmembran potensialını yaradır və hüceyrə membranının həyəcanlanmasını təmin edir. Həmçinin, natrium-kalium nasosunun (Na+/K+ nasosu), xüsusi zülalın (məsaməli kompleks) tərkibinə daxildir. Xüsusi zülal membranın bütün qalınlığı boyu yayılmış olur, hüceyrədən natrium ionlarını sorub çıxarır, kalium ionlarını onun daxilinə vurur və bununla da maddələrin hüceyrəyə aktiv nəqlini təmin edir. Natrium orqanizmdə turşu-qələvi balansını saxlayır, qan təzyiqini, sinirlərin və əzələlərin fəaliyyətini, hüceyrələrin qlükozanı udmasını, qlikogenin əmələ gəlməsini, zülalların sintezini tənzimləyir, qida həzmi traktının həyati əhəmiyyətli üzvlərinin selikli qişasının vəziyyətinə təsir edir. Natrium mübadiləsi qalxanabənzər vəzin nəzarəti altında olur.
Onun çatışmazlığı baş ağrısına, zəifliyə, zəif yaddaşa, iştahın itməsinə gətirib çıxarır. Natrium çatışmadıqda mədənin divarları zəif olur və mədə şirəsinin turşuluğu artır, sidik kisəsi ilə problemlər yarana bilir, yorğunluq yaranır.
Onun orqanizmə düşmə mənbələri aşağıdakılardır:
Xörək duzu; bütün duzlu məhsulların hamısı; dəniz məhsulları. Tərəvəz və göyərti: ispanaq, kələm, şüyüt, nanə, cəfəri, kök, soğan, bibər, sarımsaq, qulançar, qıtıqotu, zəncirotu. Meyvələr və giləmeyvələr: qara qarağat, limon, quşüzümü. Heyvan mənşəli məhsullar: kolbasa, sala, duzlu balıq, kürü, pendir.
Natriumun kimyəvi birləşmələri
Ən çox məlum olan və insanlar tərəfindən istifadə olunan birləşmələri aşağıdakılardır:
NaCl – natrium xlorid, xörək duzu, qalit;
NaHCO3 – natrium hidrokarbonat, çay sodası, qida sodası.
Natrium 1807-ci ildə ingilis kimyaçısı və fiziki Q. Devi tərəfindən kəşf olunmuşdur, adını ərəb sözü olan natron və ya natrun – yuyucu maddə sözündən götürmüşdür. Təbii duzlarından və natrium hidroksiddən sabun hazırlanmasında istifadə edildiyindən bu ad verilmişdir.
İnsan orqanizmində natrium atomlarının sayı 2,8·1024, bir insan hüceyrəsində isə 2,8·1010 ədəddir.
Çəkisi 70 kq olan adamın bədənində orta hesabla 100 qram natrium var.
Qida məhsulları ilə natriumun orqanizmə daxil olan sutkalıq miqdarı orta hesabla 4,4 qramdır.
Tibbdə natrium xlorid orqanizmin susuzlaşması zamanı izotonik 0,9 %-li məhlul kimi istifadə olunur (belə qatılıqda məhlul fizioloji məhlul adlanır, belə ki, qanın plazmasının duz tərkibinə uyğun gəlir). Natrium bir çox dərman preparatlarının tərkibinə daxildir.
Normal həyat fəaliyyəti üçün hüceyrəyə hüceyrə xarici mühit ilə müxtəlif maddələrin intensiv mübadiləsi tələb olunur. Mübadilə passiv nəql vasitəsilə maddənin hüceyrəyə qatılıq qradienti üzrə (məsələn, oksigen, karbon qazı, qlükoza) və ya osmos yolu ilə (su) düşdüyü zaman baş verir. Amma hüceyrə nəqli qatılıq və ya elektrik qradientlərinin əksinə də apara bilər. Belə nəql enerji tələb edir və aktiv nəql adlanır. Belə mübadilə membranlarda kanallar əmələ gətirən xüsusi zülallar vasitəsilə həyata keçirilir. Natrium elementi kimyəvi aktivliyinə baxmayaraq, natrium karbonat birləşməsi hesabına məşhurlaşmışdır. Bu maddə küldən alınırdı. Soda sözü baş ağrısı ifadə edən "suda"ərəb sözündən yaranmışdır: o zamanlar soda baş ağrılarının müalicəsində istifadə edilirdi. Keçmiş "natron" termini natrium hidrokarbonat və ya içməli soda deməkdir. Bu element yol fonarlarında sarı işığın alınması üçün istifadə olunur. Canlı orqanizmlərin həyat fəaliyyətində natriumun rolu çox vacibdir. O, bizim qan təzyiqimizin tənzimlənməsində, həmçinin baş beyin neyronlarının elektrik yükünün toplanması prosesində iştirak edir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Musayev N.Х. "Ərzaq malları əmtəəşünaslığının nəzəri əsasları". Dərslik. Bakı, "Çaşıoğlu" nəşriyyatı, 2003 – 368 səh.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
11 neon natrium maqneziumLi Na K dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre natrium Na 11Qrup Dovr Blok 1 3 sXarici gorunusuAtom kutlesi 22 98976928 q molElektron formulu Ne 3s1Fiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa q LErime temperaturu 97 72 C 370 87 K 207 9 F Qaynama temperaturu 883 C 1156 K 1621 F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesiSpektr Ionlasma enerjisi kCmol 1 Natrium Na D I Mendeleyevin elementlerin dovri sisteminde 11 ci element HaqqindaNatrium Na butun erzaq mehsullarinda var Esas menbeyi xorek duzudur Natrium maddeler mubadilesinde istirak edir ve toxumalarda osmotik tezyiqi mueyyen normada saxlayir Orqanizmin fizioloji funksiyalarinin normalligini temin etmek ucun insan her gun butun yemeklerle birlikde 10 15 q xorek duzu qebul etmelidir Xorek duzunun terkibindeki xlor mede siresinin terkibine daxil olan duz tursusunun alinmasinda istirak edir ve tripsin fermentinin tesiri ile qidanin terkibindeki zulalin parcalanmasina sebeb olur Erzaq mehsullarinda natriumun miqdari mq le beledir covdar coreyi 701 duyu 25 kartof 21 pendir 606 alma 11 mal eti 84 yumurta 143 inek sudu 51 Bitkilerin orqanizminde natriumun miqdari orta hesabla kutle faizi ile 0 02 miqdarinda olur Natrium maddelerin membrandan neqli ucun ehemiyyetlidir natrium kalium nasosunun Na K terkibine daxildir Natrium bitkide karbonun neqlini tenzimleyir Bitkilerin natrium ile yaxsi temin olunmasi onlarin qisa davamliligini artirir Natrium tikinti maddesi kimi ehemiyyet kesb etmir Natrium catismadiqda xlorofilin emele gelmesinde lengime bas verir Heyvan orqanizminde kutlece texminen 0 1 natrium olur Natrium butun orqanizmde paylanir Insan orqanizminde natrium eritrositlerde qirmizi qan huceyrelerinde zerdabda qida hezmi sirelerinde sumuklerde ezelelerde butun daxili orqanlarda deride olur Natriumun 40 i sumuk toxumalarinda olur Kalium ile birlikde huceyrenin transmembran potensialini yaradir ve huceyre membraninin heyecanlanmasini temin edir Hemcinin natrium kalium nasosunun Na K nasosu xususi zulalin mesameli kompleks terkibine daxildir Xususi zulal membranin butun qalinligi boyu yayilmis olur huceyreden natrium ionlarini sorub cixarir kalium ionlarini onun daxiline vurur ve bununla da maddelerin huceyreye aktiv neqlini temin edir Natrium orqanizmde tursu qelevi balansini saxlayir qan tezyiqini sinirlerin ve ezelelerin fealiyyetini huceyrelerin qlukozani udmasini qlikogenin emele gelmesini zulallarin sintezini tenzimleyir qida hezmi traktinin heyati ehemiyyetli uzvlerinin selikli qisasinin veziyyetine tesir edir Natrium mubadilesi qalxanabenzer vezin nezareti altinda olur Onun catismazligi bas agrisina zeifliye zeif yaddasa istahin itmesine getirib cixarir Natrium catismadiqda medenin divarlari zeif olur ve mede siresinin tursulugu artir sidik kisesi ile problemler yarana bilir yorgunluq yaranir Onun orqanizme dusme menbeleri asagidakilardir Xorek duzu butun duzlu mehsullarin hamisi deniz mehsullari Terevez ve goyerti ispanaq kelem suyut nane ceferi kok sogan biber sarimsaq qulancar qitiqotu zencirotu Meyveler ve gilemeyveler qara qaragat limon qusuzumu Heyvan menseli mehsullar kolbasa sala duzlu baliq kuru pendir Natriumun kimyevi birlesmeleriEn cox melum olan ve insanlar terefinden istifade olunan birlesmeleri asagidakilardir NaCl natrium xlorid xorek duzu qalit NaHCO3 natrium hidrokarbonat cay sodasi qida sodasi Natrium 1807 ci ilde ingilis kimyacisi ve fiziki Q Devi terefinden kesf olunmusdur adini ereb sozu olan natron ve ya natrun yuyucu madde sozunden goturmusdur Tebii duzlarindan ve natrium hidroksidden sabun hazirlanmasinda istifade edildiyinden bu ad verilmisdir Insan orqanizminde natrium atomlarinin sayi 2 8 1024 bir insan huceyresinde ise 2 8 1010 ededdir Cekisi 70 kq olan adamin bedeninde orta hesabla 100 qram natrium var Qida mehsullari ile natriumun orqanizme daxil olan sutkaliq miqdari orta hesabla 4 4 qramdir Tibbde natrium xlorid orqanizmin susuzlasmasi zamani izotonik 0 9 li mehlul kimi istifade olunur bele qatiliqda mehlul fizioloji mehlul adlanir bele ki qanin plazmasinin duz terkibine uygun gelir Natrium bir cox derman preparatlarinin terkibine daxildir Normal heyat fealiyyeti ucun huceyreye huceyre xarici muhit ile muxtelif maddelerin intensiv mubadilesi teleb olunur Mubadile passiv neql vasitesile maddenin huceyreye qatiliq qradienti uzre meselen oksigen karbon qazi qlukoza ve ya osmos yolu ile su dusduyu zaman bas verir Amma huceyre neqli qatiliq ve ya elektrik qradientlerinin eksine de apara biler Bele neql enerji teleb edir ve aktiv neql adlanir Bele mubadile membranlarda kanallar emele getiren xususi zulallar vasitesile heyata kecirilir Natrium elementi kimyevi aktivliyine baxmayaraq natrium karbonat birlesmesi hesabina meshurlasmisdir Bu madde kulden alinirdi Soda sozu bas agrisi ifade eden suda ereb sozunden yaranmisdir o zamanlar soda bas agrilarinin mualicesinde istifade edilirdi Kecmis natron termini natrium hidrokarbonat ve ya icmeli soda demekdir Bu element yol fonarlarinda sari isigin alinmasi ucun istifade olunur Canli orqanizmlerin heyat fealiyyetinde natriumun rolu cox vacibdir O bizim qan tezyiqimizin tenzimlenmesinde hemcinin bas beyin neyronlarinin elektrik yukunun toplanmasi prosesinde istirak edir Hemcinin baxNatrium aluminat Natrium dihidrogen pirofosfat Natrium florid Natrium hidrofosfat Natrium peroksid Natrium salisilatIstinadlarMusayev N H Erzaq mallari emteesunasliginin nezeri esaslari Derslik Baki Casioglu nesriyyati 2003 368 seh Xarici kecidler