Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, lakin mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. |
| ||||||
| Ümumi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ad, İşarə, Nömrə | xlor, Cl, 17 | |||||
| Qrup, Dövr, Blok | 17, 3, p | |||||
| Xarici görünüşü |  | |||||
| Atom kütləsi | 35.453 q/mol | |||||
| Elektron formulu | [Ne] 3s2 3p5 | |||||
| Fiziki xassələr | ||||||
| Halı | ||||||
| Sıxlığı | (0 °C, 101.325 kPa) q/L | |||||
| Ərimə temperaturu | -101.5 °C (171.6 K, -150.7 °F) | |||||
| Qaynama temperaturu | -34.04 °C (239.11 K, -29.27 °F) | |||||
| Elektromənfiliyi | ||||||
| Oksidləşmə dərəcəsi | ||||||
| Spektr = | ||||||
| İonlaşma enerjisi | kCmol-1 | |||||
Xlor (Cl) – D. İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 17-ci element.
Xlor kəskin iyli sarımtıl – bərk maddedir Birinci dünya müharibəsində xlordan zəhərləyici maddə kimi istifadə edilmişdir. Kimyəvi reaksiyalarda tərkibində xlor olan birləşmələrdən və xlorlu sudan xlor aldıqda o, təhlükəli sayılır. Tərkibində xlor olan ağardıcılardan istifadə etdikdə də otağın havasını yaxşı dəyişmək lazımdır. Xlorun hətta kiçik dozası nəfəs yollarını güclü qıcıqlandırır. Bitkilərin orqanizmində xlorun miqdarı təxminən kütləcə 0,1 %-dir. Bu bütün canlı orqanizmlərdə su-duz mübadiləsinin əsas elementlərindən biridir. Bəzi bitkilər (halofitlər – şoranlıqlarda bitən bitkilər) yüksək qatılıqda natrium xloridə malik duzlu torpaqlarda inkişaf etmək qabiliyyəti ilə yanaşı xloridləri də toplamaq qabiliyyətinə malikdirlər. Onlara şoran ot, yulgün və s. aiddir. Xlor ionları bitkilərin enerji mübadiləsində iştirak edir, köklərin oksigen udmasına müsbət təsir edir. Bitkilərdə xlor oksidləşdirici reaksiyalarda və fotosintezdə iştirak edir.
Halofil mikroorqanizmlər natrium xloridin qatılığı 32 %-ə qədər olan mühitdə — duzlu su hövzələrində və şoran torpaqlarda yaşayırlar. Bunlar Paracoccus, Pseudomonas, Vibrion və bəzi başqa bakteriya növləridir. Natrium xloridin yüksək qatılığı sitoplazmatik membranın struktur tamlığını və onunla əlaqəli fermentativ sistemin fəaliyyətini təmin etmək üçün lazımdır.
Heyvan orqanizmində xlor təxminən 0,08-dən 0,2 %-ə (kütlə ilə) qədər olur. Mənfi yüklənmiş xlor ionları heyvan orqanizmində üstünlük təşkil edir və su-duz mübadiləsində olduqca böyük rol oynayır. Yüksək duzluluq şəraitində, suda duzların miqdarı 30 %-dən az olmadıqda halofitlər inkişaf edir.
İnsanın əzələ toxumasında 0,20–0,52 %, sümük toxumasında 0,09 %, qanda 2,89 q/l xlor var. Yaşlı adamın orqanizmində 95 qram xlor var. Hər gün insan qida ilə 3–6 qram xlor qəbul edir. O, orqanizmə natrium xlorid şəklində daxil olur. O, maddələri mübadiləsini, tüklərin inkişafını stimullaşdırır, gümrahlıq və güc verir. Xlor orqanizmin toxumalarında fiziki-kimyəvi prosesləri müəyyənləşdirir. O, toxumalarda turşu-qələvi tarazlığını tənzimləmədə iştirak edir (osmotənzimləmə). Xlor qanın, limfaların və bədənin digər mayelərinin əsas osmotik aktiv maddəsidir.
Mədə şirəsinin tərkibinə daxil olan xlorid turşusu pepsin fermentinin aktivliyini təmin edərək və bakterisid təsiri göstərərək qida həzmində xüsusi rol oynayır.
Havada 0,0001 % -ə qədər xlorun olması selikli qişaya qıcıqlandırıcı təsir göstərir. Daima belə atmosferdə olmaq bronxların xəstələnməsinə səbəb olur, iştahı azaldır, dəri yaşılımtıl çalarlar əldə edir. Mövcud sanitar normalara görə otaq havasında xlorun miqdarı 0,001 mq/l –dən çox olmamalıdır, yəni 0,00003 %. Havada 0,1 % xlorun olması kəskin zəhərlənməyə səbəb olur ki, onun da birinci əlaməti olduqca kəskin öskürək tutmalarıdır. Xlor ilə zəhərlənmə zamanı tam sakitlik lazımdır, oksigen və ya ammonyak (naşatır spirti) ilə nəfəs almaq faydalıdır. Bu halda spirtin efir ilə buxarları da faydalıdır.
Xlorun bədənə daxil olmasının əsas mənbəyi xörək duzudur (natrium xlorid), duzlu məhsulların hamısıdır. Gün ərzində insan 20 qrama qədər xörək duzu istifadə etməlidir.
Daha çox məlum olan və insanlar tərəfindən geniş istifadə olunan xlorlu birləşmələr aşağıdakılardır:
NaCl – natrium xlorid, xörək duzu;
HCl – hidrogen xlorid turşusu, xlorid turşusu;
HgCl2 – civə (II) xlorid, sulema.
Xloru ilk dəfə isveç kimyaçısı K. Şeyele xlorid turşusunun pirolizit (MnO2·H2O) ilə qarşılıqlı təsirindən almışdır.
Xlor adı yunan sözü olan kloros sözündən götürülüb və mənası solmaqda olan yarpaqların sarı-yaşıl rəngi deməkdir və bu, qaz halında xlorun rənginə uyğundur.
Xörək duzu insanlara çox-çox qədimlərədn məlumdur. Xlorid turşusu və onun nitrat turşusu ilə qarışığı – çar arağı əlkimyaçılara məlum idi.
İnsan bədənində xlor atomlarının sayı 1,8·1024 və bir insan hüceyrəsində 1,8·1010 atom var.
Zəhərli xlor qazı az miqdarda olduqda zəhər əleyhinə də istifadə olunur. Belə ki, hidrogen sulfid ilə zəhərlənmiş adama xlorlu əhəng nastoykası qoxladırlar. İki zəhər qarşılıqlı təsirdə olaraq qarşılıqlı neytrallaşırlar.
İçməli suyu xlorlaşdırdıqda xəstəlik törədici bakteriyalar məhv olur.
HgCl2 olduqca güclü zəhərdir. Onun olduqca duru məhlulu (1:1000) tibbdə dezinfeksiyaedici vasitə kimi istifadə olunur. Xlor Yerin ozon qatının dağılmasında əsas M. Y. Ekoloqların məlumat kitabı. "Elm" nəşriyyatı. Bakı: 2003. 516 s.</ref>
Suyun xlorlanması
Suyun xlorlanması- suyun xlor və onun birləşmələri ilə emalı; içməli suyu zərərsizləşdirmək üçün ən çox yayılmış üsul. Suyun xlorlanması sərbəst xlorun və onun birləşmələrinin mikrobların ferment sisteminin dağıtması xassəsinə əsaslanır. İçməli suyu zərərsizləşdirmək üçün xlor, xloramin və xlorlu əhəngdən istifadə olunur. Xlorlamadan sonra suya düşən mikrobları məhv etmək məqsədilə suya xlor artıqlaması ilə (qalıq xlor) qatılır. Suyun xlorlanmasıdan 30 dəq. sonra qalıq sərbəst xlorun suda miqdarı 0.3 mq/l-dən az olmamalıdır. Suyun xlorlanmasından sonra suda pis iy verən maddələr olarsa, belə hallarda xlorlamadan əvvəl suyu ammonyaklı və ya ammonium duzları ilə emal edirlər. Çöl şəraitində içməli suyu zərərsizləşdirmək üçün də su xlorlanır. Axar suları, üzgüçülük hovuzlarının suyunu zərərsizləşdirmək, istehsalat sularını rəngsizləşdirmək, dəmirsizləşdirmək və s. məqsədlə də xlorlamadan istifadə olunur. Lakin xlor suda olan çirkləndirici üzvi maddələrlə qarışıqlı əlaqədə olduqda yüksək toksik, hətta konserogen maddələr, o cümlədən dioksinlər əmələ gələ bilər. Buna görə c.x ozonlaşdırma ilə əvəz olunur.
Fiziki xassələri:Xlor havadan 2.5 dəfə ağırdır.20C-də 1l suda 2.5l xlor həll olur. Xlorun suda məhlulu xlorlu su adlanır. Xlor təzyiq altında mayeləşir və maye xlor polad balonlarda saxlanılır. Kimyəvi xassələri:Xlor qüvvətli oksidləşdiricidir. O, oksigen, azot və karbon ilə bilavasitə qarşılıqlı təsirdə olmur.
Həmçinin bax
İstinadlar
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var lakin metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin 17 kukurd xlor arqonF Cl Br dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre xlor Cl 17Qrup Dovr Blok 17 3 pXarici gorunusuAtom kutlesi 35 453 q molElektron formulu Ne 3s2 3p5Fiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa q LErime temperaturu 101 5 C 171 6 K 150 7 F Qaynama temperaturu 34 04 C 239 11 K 29 27 F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesiSpektr Ionlasma enerjisi kCmol 1 Xlor Cl D I Mendeleyevin elementlerin dovri sisteminde 17 ci element Xlor keskin iyli sarimtil berk maddedir Birinci dunya muharibesinde xlordan zeherleyici madde kimi istifade edilmisdir Kimyevi reaksiyalarda terkibinde xlor olan birlesmelerden ve xlorlu sudan xlor aldiqda o tehlukeli sayilir Terkibinde xlor olan agardicilardan istifade etdikde de otagin havasini yaxsi deyismek lazimdir Xlorun hetta kicik dozasi nefes yollarini guclu qiciqlandirir Bitkilerin orqanizminde xlorun miqdari texminen kutlece 0 1 dir Bu butun canli orqanizmlerde su duz mubadilesinin esas elementlerinden biridir Bezi bitkiler halofitler soranliqlarda biten bitkiler yuksek qatiliqda natrium xloride malik duzlu torpaqlarda inkisaf etmek qabiliyyeti ile yanasi xloridleri de toplamaq qabiliyyetine malikdirler Onlara soran ot yulgun ve s aiddir Xlor ionlari bitkilerin enerji mubadilesinde istirak edir koklerin oksigen udmasina musbet tesir edir Bitkilerde xlor oksidlesdirici reaksiyalarda ve fotosintezde istirak edir Halofil mikroorqanizmler natrium xloridin qatiligi 32 e qeder olan muhitde duzlu su hovzelerinde ve soran torpaqlarda yasayirlar Bunlar Paracoccus Pseudomonas Vibrion ve bezi basqa bakteriya novleridir Natrium xloridin yuksek qatiligi sitoplazmatik membranin struktur tamligini ve onunla elaqeli fermentativ sistemin fealiyyetini temin etmek ucun lazimdir Heyvan orqanizminde xlor texminen 0 08 den 0 2 e kutle ile qeder olur Menfi yuklenmis xlor ionlari heyvan orqanizminde ustunluk teskil edir ve su duz mubadilesinde olduqca boyuk rol oynayir Yuksek duzluluq seraitinde suda duzlarin miqdari 30 den az olmadiqda halofitler inkisaf edir Insanin ezele toxumasinda 0 20 0 52 sumuk toxumasinda 0 09 qanda 2 89 q l xlor var Yasli adamin orqanizminde 95 qram xlor var Her gun insan qida ile 3 6 qram xlor qebul edir O orqanizme natrium xlorid seklinde daxil olur O maddeleri mubadilesini tuklerin inkisafini stimullasdirir gumrahliq ve guc verir Xlor orqanizmin toxumalarinda fiziki kimyevi prosesleri mueyyenlesdirir O toxumalarda tursu qelevi tarazligini tenzimlemede istirak edir osmotenzimleme Xlor qanin limfalarin ve bedenin diger mayelerinin esas osmotik aktiv maddesidir Mede siresinin terkibine daxil olan xlorid tursusu pepsin fermentinin aktivliyini temin ederek ve bakterisid tesiri gostererek qida hezminde xususi rol oynayir Havada 0 0001 e qeder xlorun olmasi selikli qisaya qiciqlandirici tesir gosterir Daima bele atmosferde olmaq bronxlarin xestelenmesine sebeb olur istahi azaldir deri yasilimtil calarlar elde edir Movcud sanitar normalara gore otaq havasinda xlorun miqdari 0 001 mq l den cox olmamalidir yeni 0 00003 Havada 0 1 xlorun olmasi keskin zeherlenmeye sebeb olur ki onun da birinci elameti olduqca keskin oskurek tutmalaridir Xlor ile zeherlenme zamani tam sakitlik lazimdir oksigen ve ya ammonyak nasatir spirti ile nefes almaq faydalidir Bu halda spirtin efir ile buxarlari da faydalidir Xlorun bedene daxil olmasinin esas menbeyi xorek duzudur natrium xlorid duzlu mehsullarin hamisidir Gun erzinde insan 20 qrama qeder xorek duzu istifade etmelidir Daha cox melum olan ve insanlar terefinden genis istifade olunan xlorlu birlesmeler asagidakilardir NaCl natrium xlorid xorek duzu HCl hidrogen xlorid tursusu xlorid tursusu HgCl2 cive II xlorid sulema Xloru ilk defe isvec kimyacisi K Seyele xlorid tursusunun pirolizit MnO2 H2O ile qarsiliqli tesirinden almisdir Xlor adi yunan sozu olan kloros sozunden goturulub ve menasi solmaqda olan yarpaqlarin sari yasil rengi demekdir ve bu qaz halinda xlorun rengine uygundur Xorek duzu insanlara cox cox qedimleredn melumdur Xlorid tursusu ve onun nitrat tursusu ile qarisigi car aragi elkimyacilara melum idi Insan bedeninde xlor atomlarinin sayi 1 8 1024 ve bir insan huceyresinde 1 8 1010 atom var Zeherli xlor qazi az miqdarda olduqda zeher eleyhine de istifade olunur Bele ki hidrogen sulfid ile zeherlenmis adama xlorlu eheng nastoykasi qoxladirlar Iki zeher qarsiliqli tesirde olaraq qarsiliqli neytrallasirlar Icmeli suyu xlorlasdirdiqda xestelik toredici bakteriyalar mehv olur HgCl2 olduqca guclu zeherdir Onun olduqca duru mehlulu 1 1000 tibbde dezinfeksiyaedici vasite kimi istifade olunur Xlor Yerin ozon qatinin dagilmasinda esas M Y Ekoloqlarin melumat kitabi Elm nesriyyati Baki 2003 516 s lt ref gt Suyun xlorlanmasiSuyun xlorlanmasi suyun xlor ve onun birlesmeleri ile emali icmeli suyu zerersizlesdirmek ucun en cox yayilmis usul Suyun xlorlanmasi serbest xlorun ve onun birlesmelerinin mikroblarin ferment sisteminin dagitmasi xassesine esaslanir Icmeli suyu zerersizlesdirmek ucun xlor xloramin ve xlorlu ehengden istifade olunur Xlorlamadan sonra suya dusen mikroblari mehv etmek meqsedile suya xlor artiqlamasi ile qaliq xlor qatilir Suyun xlorlanmasidan 30 deq sonra qaliq serbest xlorun suda miqdari 0 3 mq l den az olmamalidir Suyun xlorlanmasindan sonra suda pis iy veren maddeler olarsa bele hallarda xlorlamadan evvel suyu ammonyakli ve ya ammonium duzlari ile emal edirler Col seraitinde icmeli suyu zerersizlesdirmek ucun de su xlorlanir Axar sulari uzguculuk hovuzlarinin suyunu zerersizlesdirmek istehsalat sularini rengsizlesdirmek demirsizlesdirmek ve s meqsedle de xlorlamadan istifade olunur Lakin xlor suda olan cirklendirici uzvi maddelerle qarisiqli elaqede olduqda yuksek toksik hetta konserogen maddeler o cumleden dioksinler emele gele biler Buna gore c x ozonlasdirma ile evez olunur Fiziki xasseleri Xlor havadan 2 5 defe agirdir 20C de 1l suda 2 5l xlor hell olur Xlorun suda mehlulu xlorlu su adlanir Xlor tezyiq altinda mayelesir ve maye xlor polad balonlarda saxlanilir Kimyevi xasseleri Xlor quvvetli oksidlesdiricidir O oksigen azot ve karbon ile bilavasite qarsiliqli tesirde olmur Hemcinin bax1 XlornaftalinIstinadlarXarici kecidler