Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalənin mətnini Azərbaycan dilinə uyğunlaşdırmaq lazımdır. |
Bu məqaləni lazımdır. |
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Maddə — materiyanın bir mövcudluq forması olub, sahədən fərqli olaraq , fiziki kütləyə malikdir. Maddə elementar hissəciklərdən ibarətdir. Maddədən cisimlər əmələ gəlir. Maddələr molekullardan, molekullar isə atomlardan yaranmışlar. Onları xüsusi mikroskoplarla görmək olar. Sahə maddədən fərqli olaraq kəsilməzliyə malikdir. Məsələn, elektromaqnit, qravitasiya sahələri, elementar hissəciklərin dalğavari sahələri və s. Maddə ilə sahə ayrı-ayrı hissəciklərdən ibarətdir. Onların fərqləndirilməsi maddi dünya haqqında təsəvvürlərin genişləndirilməsinə gətirib çıxardı.
Maddələr sıxlığa malikdir, fiziki sahənin isə bu xarakteristikası yoxdur.
Maddələrin xassəsi
Maddələr tərkibi, quruluşu və xassələrinə görə bir-birindən fərqlənirlər. Müxtəlif maddələri fərqləndirən və onların oxşarlığını müəyyən edən əlamətlərə maddələrin xassəsi deyilir.
Maddələr iki cəhətdən xarakterizə olunur — fiziki və kimyəvi. Maddənin aqreqat halı, rəngi, iyi, dadı, sıxlığı, istiliyi və elektriki keçirmə qabiliyyəti, ərimə və qaynama temperaturu və s. onun fiziki xassələrini, maddənin çevrilməsi, yaxud başqa maddələrlə reaksiyaya daxil olması isə kimyəvi xassələrini müəyyən edir.
Maddənin özəllikləri
Maddələri bir çox özəlliklərinə görə bölüşdürülür.
Məsələn:
1. Aqreqat halına görə . Maddələrin 4 aqreqat halı var: qatı(bərk), suyuq(maye), buğ(qaz), plazma.
a)Qatı maddələri oluşduran molekullar çox sıx yerləşdiyinə üçün qatı halda olan maddələrin biçimləri də, tutumları da dəyişməzdir. Qızıl, gümüş, dəmir, alüminium, nikel, almaz, qalay, mis və s qatı maddələrdir.
b)Suyuqları oluşduran molekullar isə dağınıq yerləşiblər. Ona görə də suyuqlar yerləşdikləri ortamın biçimini alırlar. Ancaq onların tutumu dəyişməzdir. Su, brom, aseton, civə, sirkə, spirt və s suyuqlara örnəkdir.
c)Buğları oluşduran molekulların arasındakı aralıqlar özlərindən qat-qat böyükdür. Onlar düzənsiz qımıldayırlar. Hidrogen, oksigen, helium,azot, ozon, karbon və s buğ halında olan maddələrdir.
2. Arı(saf) maddələr və qarışıqlar Maddələr içindəkilərə görə 2 yerə bölünürlər:
- a)Arı(saf) maddələr-dəyişməz fiziki özəllikləri olan maddələrə arı maddələr deyilir. Qızıl, gümüş, mis, qrafit, soda, almaz, xörək duzu, azot, karbon, oksigen və s arı(saf) maddələrdir.
- b)Qarışıqlar-2 və daha artıq arı maddənin birləşməsindən yaranan sistemlərə qarışıqlar deyilir.
Su, neft, spirt, qum, hava, mərmər, təbaşir, tunc, bürünc və s qarışıqlardır.
3. Bəsit və mürəkkəb maddələr.
- a)Bəsit maddə — eyni element atomlarından ibarət olan maddələrə deyilir. Azot, oksigen, hidrogen, karbon, fosfor, almaz, qalay, kükürd, qızıl, nikel, qrafit, gümüş, civə və s bəsit maddələrdir. Hər hansı bir kimyəvi elementin bir və ya bir neçə bəsit maddə əmələ gətirməsi allotropiya, əmələ gələn maddələr isə allotropik şəkildəyişmələr adlanır. Ona görə də bəsit maddələrin sayı kimyəvi elementlərin sayından çoxdur.
- b)Mürəkkəb maddə — bir neçə element atomlarından ibarətdir. Su, xörək duzu, aseton, spirt, şəkər, yağ və s bunlara aiddir. Bütün üzvi maddələr mürəkkəb maddələrdir.
Mürəkkəb maddələrə başqa sözlə kimyəvi birləşmələr deyilir.
Maddənin təsnifatı
Maddənin aqreqat halları
Maddənin 4 aqreqat halı var: qatı(bərk), suyuq(maye), buğ(qaz) və plazma. Bütün maddələrdə molekullar var. Molekullar atomların birləşməsindən yaranıblar. Atom və molekullar daim hərəkət edirlər və molekullar arasında itələmə, cəzbetmə qarşılıqlı təsirləri mövcuddur.
- Qatı. Qatı maddələri oluşduran molekullar düzənli düzülüşə yiyədirlər. Onlar bir-birlərindən uzaqlaşa bilmirlər. Ona görə də qatı cisimlər biçim və tutumlarını saxlaya bilirlər. Həm də onlarda diffuziya həddən artıq yavaş gedir. Qatı maddələrin sıxma dərəcəsi 90°dir. Qızıl, gümüş, qrafit, mis, sink, almaz, qalay, nikel və s. Qatı maddələrdir.
- Suyuq. Suyuqlarım özəl bir biçimləri yoxdur. Onlar yerləşdiyi mühitin biçimini alırlar. Ancaq bunun da bir səbəbi var: suyuqların molekulları yerlərini sərbəst dəyişirlər. Ona görə də suyuqlarda biçim dəyişkən, tutum isə dəyişməzdir. Suyuqun sıxma dərəcəsi 70–80°-dir. Su, kerosin, spirt, civə, sirkə və s. Suyuqlarda diffuziya asanlıqla gedir.
- Buğ. Buğları oluşduran molekullar düzənsiz qımıldayırlar. Buğlar yerləşdiyi ortamda tutumlarını saxlaya bilmirlər. Ümumiyyətlə, bu maddələrdə nə biçim, nə də tutum dəyişməz deyil. Hidrogen, oksigen, karbon, azot və s.bu halda olan maddələrdir.
- Plazma. Plazma ionlaşmış maddədir. Günəş, alov və ulduzlar plazmadır. Ən az yayılan maddə halıdır.
İstinadlar
- Abbasov, Vaqif; Məhərrəmov, Abel. Ümumi kimyanın əsasları. Bakı: Azərbaycan Ensiklopediyası NPB. 2000. səh. səh. 6. ISBN . (#accessdate_missing_url)
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalenin metnini Azerbaycan diline uygunlasdirmaq lazimdir Meqalede cumle quruluslarindaki yanlisliqlari ve orfoqrafik sehvleri duzeltdikden sonra Azerbaycanca deyil sablonunu silmeyi unutmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Madde materiyanin bir movcudluq formasi olub saheden ferqli olaraq fiziki kutleye malikdir Madde elementar hisseciklerden ibaretdir Maddeden cisimler emele gelir Maddeler molekullardan molekullar ise atomlardan yaranmislar Onlari xususi mikroskoplarla gormek olar Sahe maddeden ferqli olaraq kesilmezliye malikdir Meselen elektromaqnit qravitasiya saheleri elementar hisseciklerin dalgavari saheleri ve s Madde ile sahe ayri ayri hisseciklerden ibaretdir Onlarin ferqlendirilmesi maddi dunya haqqinda tesevvurlerin genislendirilmesine getirib cixardi Su genis yayilmis kimyevi madde Maddeler sixliga malikdir fiziki sahenin ise bu xarakteristikasi yoxdur Maddelerin xassesiMaddeler terkibi qurulusu ve xasselerine gore bir birinden ferqlenirler Muxtelif maddeleri ferqlendiren ve onlarin oxsarligini mueyyen eden elametlere maddelerin xassesi deyilir Maddeler iki cehetden xarakterize olunur fiziki ve kimyevi Maddenin aqreqat hali rengi iyi dadi sixligi istiliyi ve elektriki kecirme qabiliyyeti erime ve qaynama temperaturu ve s onun fiziki xasselerini maddenin cevrilmesi yaxud basqa maddelerle reaksiyaya daxil olmasi ise kimyevi xasselerini mueyyen edir Maddenin ozellikleriMaddeleri bir cox ozelliklerine gore bolusdurulur Meselen 1 Aqreqat halina gore Maddelerin 4 aqreqat hali var qati berk suyuq maye bug qaz plazma a Qati maddeleri olusduran molekullar cox six yerlesdiyine ucun qati halda olan maddelerin bicimleri de tutumlari da deyismezdir Qizil gumus demir aluminium nikel almaz qalay mis ve s qati maddelerdir b Suyuqlari olusduran molekullar ise daginiq yerlesibler Ona gore de suyuqlar yerlesdikleri ortamin bicimini alirlar Ancaq onlarin tutumu deyismezdir Su brom aseton cive sirke spirt ve s suyuqlara ornekdir c Buglari olusduran molekullarin arasindaki araliqlar ozlerinden qat qat boyukdur Onlar duzensiz qimildayirlar Hidrogen oksigen helium azot ozon karbon ve s bug halinda olan maddelerdir 2 Ari saf maddeler ve qarisiqlar Maddeler icindekilere gore 2 yere bolunurler a Ari saf maddeler deyismez fiziki ozellikleri olan maddelere ari maddeler deyilir Qizil gumus mis qrafit soda almaz xorek duzu azot karbon oksigen ve s ari saf maddelerdir b Qarisiqlar 2 ve daha artiq ari maddenin birlesmesinden yaranan sistemlere qarisiqlar deyilir Su neft spirt qum hava mermer tebasir tunc burunc ve s qarisiqlardir 3 Besit ve murekkeb maddeler a Besit madde eyni element atomlarindan ibaret olan maddelere deyilir Azot oksigen hidrogen karbon fosfor almaz qalay kukurd qizil nikel qrafit gumus cive ve s besit maddelerdir Her hansi bir kimyevi elementin bir ve ya bir nece besit madde emele getirmesi allotropiya emele gelen maddeler ise allotropik sekildeyismeler adlanir Ona gore de besit maddelerin sayi kimyevi elementlerin sayindan coxdur b Murekkeb madde bir nece element atomlarindan ibaretdir Su xorek duzu aseton spirt seker yag ve s bunlara aiddir Butun uzvi maddeler murekkeb maddelerdir Murekkeb maddelere basqa sozle kimyevi birlesmeler deyilir Maddenin tesnifatiMaddenin aqreqat hallariEsas meqale Maddelerin aqreqat hali Maddenin 4 aqreqat hali var qati berk suyuq maye bug qaz ve plazma Butun maddelerde molekullar var Molekullar atomlarin birlesmesinden yaraniblar Atom ve molekullar daim hereket edirler ve molekullar arasinda iteleme cezbetme qarsiliqli tesirleri movcuddur Qati Qati maddeleri olusduran molekullar duzenli duzuluse yiyedirler Onlar bir birlerinden uzaqlasa bilmirler Ona gore de qati cisimler bicim ve tutumlarini saxlaya bilirler Hem de onlarda diffuziya hedden artiq yavas gedir Qati maddelerin sixma derecesi 90 dir Qizil gumus qrafit mis sink almaz qalay nikel ve s Qati maddelerdir Suyuq Suyuqlarim ozel bir bicimleri yoxdur Onlar yerlesdiyi muhitin bicimini alirlar Ancaq bunun da bir sebebi var suyuqlarin molekullari yerlerini serbest deyisirler Ona gore de suyuqlarda bicim deyisken tutum ise deyismezdir Suyuqun sixma derecesi 70 80 dir Su kerosin spirt cive sirke ve s Suyuqlarda diffuziya asanliqla gedir Bug Buglari olusduran molekullar duzensiz qimildayirlar Buglar yerlesdiyi ortamda tutumlarini saxlaya bilmirler Umumiyyetle bu maddelerde ne bicim ne de tutum deyismez deyil Hidrogen oksigen karbon azot ve s bu halda olan maddelerdir Plazma Plazma ionlasmis maddedir Gunes alov ve ulduzlar plazmadir En az yayilan madde halidir IstinadlarAbbasov Vaqif Meherremov Abel Umumi kimyanin esaslari Baki Azerbaycan Ensiklopediyasi NPB 2000 seh seh 6 ISBN 5 9600 275 accessdate missing url