Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| ||||||
| Ümumi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ad, İşarə, Nömrə | karbon, C, 6 | |||||
| Qrup, Dövr, Blok | 14, 2, p | |||||
| Xarici görünüşü |  | |||||
| Atom kütləsi | 12.0107(8) q/mol | |||||
| Elektron formulu | 1s2 2s2 2p2 or [He] 2s2 2p2 | |||||
| Fiziki xassələr | ||||||
| Halı | ||||||
| Sıxlığı | (0 °C, 101.325 kPa) 2.267 q/sm³ q/L | |||||
| Ərimə temperaturu | 3500–4700 °C (4027-4427 K, °F) | |||||
| Qaynama temperaturu | 4000 °C (3727 K, °F) | |||||
| Elektromənfiliyi | ||||||
| Oksidləşmə dərəcəsi | -4, -3, -2, -1, 0, +1, +2, +3, +4 | |||||
| Spektr = | ||||||
| İonlaşma enerjisi | kCmol-1 | |||||
Karbon (C) – D.İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 6-cı element.
Karbon Mendeleyevin dövri sistem cədvəlində 2-ci dövr, 4-cü qrupda yerləşir. Karbonla eyni yarımqrupa silisium Si, germanium Ge, qalay Sn, qurğuşun Pb elementləri daxildir. Valent elektronlarının sayı 4-dür.
Karbon təbiətdə çox tapılan qeyri-metal kimyəvi elementdir. Kainatda yayılmasına görə altıncı yerdədir. Dünyada həm təbii, həm də mürəkkəb birləşmələr şəklində olan karbon ağırlıq olaraq Yer qabığının təxminən 0,2% — ni təşkil edir. Atmosferin isə təxminən 0,05% — ni təşkil edən karbon dioksid, mərmər kimi karbonat minerallarının, kömürün, neftin, təbii qazın əsas elementlərindən olan hidrokarbonatların və s. tərkibində vardır. Birləşmələrin 94% — in (4 milyondan çoxunun) tərkibində karbon vardır.
Xüsusiyyətləri
Canlılardakı maddənin təxminən 18 % — ni karbon birləşmələri (geriyə qalanı əsasən sudur) təşkil edir. Bu birləşmələr canlı hüceyrələrdə əsasən yeni huceyrə yaradılmasında istifadə olunur. Həmin karbon birləşmələri yaşıl bitkidə işıq vasitəsi ilə yenilənir. Orqanizm öldükdə xarici mühitlə karbon arasında mübadilə dayanır və geriyə qalan radioaktiv karbon-14 izotopu (14C) bioloji mənşəli maddələrin yaşının təyin edilməsində istifadə olunur.
İnkişaf etmiş olkələrin iqtisadiyyatlarının böyük bir hissəsini karbon olan yanacaqların, plastiklərin, kimyəvi maddələrin və dərmanların istehsalına əsaslanır. Karbon əsaslı sintetik birləşmələrin istehsalı və istifadə edilməsi bir çox ölkələrdə həyat səviyyəsinə dərindən təsir etmişdir.
Karbonun ən çox olan izotopu, təbii karbonun 98,89%-ni təşkil edən karbon-12 (12C) izotopudur. Tam olaraq 12 a.k.v dəyərində olan bu izotop, atom ağırlığı mövzusunda beynəlxalq standart olaraq istifadə edilər. Təbii karbonun 1,11%-ni təşkil edən karbon-13 (13C), ikinci izotoptur. Karbonun beş radioaktiv izotopu məlumdur; bunlardan karbon-14 (14C) (yaranma müddəti 5 730 il) ən stabil və ən faydalı olandır. Karbon bioelement olub orqanizmin qurulmasında və həyat fəaliyyətinin təmin olunmasında iştirak edən bütün üzvi birləşmələrin struktur vahididir (zülalların, karbohidratların, lipidlərin, nuklein turşularının, vitaminlərin, hormonların). Biosferi təşkil edən bütün canlılar karbonun birləşmələrindən qurulmuşdur.
Karbon bitkilərin kütləsinin orta hesabla 45 %-ni təşkil edir: su bitkilərində onun miqdarı 40 % -ə, yerüstü bitkilərdə 46 % -ə çatır.
Karbon atmosferdə karbon qazının tərkibinə daxildir ki, bitkilər onu havadan udur. Fotosintez prosesində karbon qazından və sudan günəş enerjisinin təsiri ilə üzvi maddələr – qlükoza, nişasta və s. əmələ gəlir. Əmələ gələn karbohidratlar bitkilərin qabıq hissəsindəki borulu-lifli topalardan ibarət floema toxumasının ələkşəkilli boruları vasitəsi ilə bitkinin bütün orqanlarına yayılır və orada onların toplanması və ehtiyatı yaranır. Qida zənciri üzrə hazır üzvi maddələr bitkilərdən heyvanlara ötürülür. Karbohidratların oksidləşməsi zamanı lazımi enerji ayrılır.
Canlıların orqanizmlərində karbon orta hesabla kütləcə 21 % -dir. Kalsium karbonatın tərkibində karbon əksər onurğasızların xarici skeletində əmələ gəlir, mərcanlarda yumurta qabığında olur. Əzələnin 2/3 kütləsi və sümük toxumasının 1/3 kütləsi karbondan ibarətdir.
Karbonlu birləşmələr həyat daşıyıcılarıdırlar: zülallar, yağlar, karbohidratlar, nuklein turşuları, vitaminlər və s.
Karbon maddələr mübadiləsi prosesləri üçün lazımdır. Orqanizmlərin həyat fəaliyyəti nəticəsində üzvi birləşmələrin oksidləşdirici parçalanması baş verir və nəticədə ətraf mühitə karbon qazı ayrılır. Bioloji mayelərdə və təbii sularda həll olmuş bu qaz həyat fəaliyyəti üçün optimal olan mühit turşuluğunu təmin edir.
Karbon birləşmələrinin oksigenin təsiri ilə oksidləşməsi su və karbon qazının əmələ gəlməsinə səbəb olur. Bu proses orqanizm üçün enerji mənbəyi rolunu oynayır. Karbon dioksid (karbon qazı) maddələr mübadiləsi prosesində əmələ gəlir və nəfəsalma mərkəzinin stimullaşdırıcısıdır, nəfəs almanın və qan dövranının tənzimlənməsində mühüm rol oynayır.
Karbon birləşmələrinin orqanizmə daxil olmasının əsas mənbələri: bütün meyvə və tərəvəzlərin nazik qabığı. Paxlalılar: noxud, göy noxud, soya, lobya, mərci. Tərəvəzlər: ispanaq, kök, turp, kələm, çuğundur, kartof, xiyar, cavan zəncirotunun yarpaqları, kərəviz, qırmızı turp. Meyvələr və giləmeyvələr: alma, gilənar, çiyələk, ərik, moruq, portağal, ananas, şaftalı, üzüm, qarağat, böyürtikən. Turş süd məhsulları, yumurta.
Karbonun insan tərəfindən daha çox istifadə olunan birləşmələri:
CO2 — karbon (IV) oksid, karbon qazı;
H2CO3 — karbonat turşusu;
CaCO3 — kalsium karbonat;
C6H12O6 — qlükoza;
CO — karbon (II) oksid, dəm qazı.
Karbon ilə bəşəriyyətin tanışlığı çox qədimlərə gedir. Karbonun kim tərəfindən kəşf edildiyi bilinmir. O da məlum deyil ki, allotropik şəkildəyişməndən olan qrafit və almazdan hansı daha əvvəl kəşf olunub.
Karbon daş kömürün 99 % -ni, boz kömürün 72 %-ni, torfun 57 % -ni təşkil edir.
Kütləsi 70 kq olan insanın bədənində 15 kq karbon vardır.
İnsan qanında karbonun miqdarı 25000 mq/l, sümük toxumalarında 28000 mq/l miqdarındadır.
Sutkada hava ilə insan orqanizminə orta hesabla 3,7 qram karbon daxil olur.
Sutkada insan orqanizmi qida məhsulları ilə birlikdə 300 qrama qədər karbon qəbul edir.
Təbabətdə karbonat turşusunun və karbon turşularının törəmələri; karbolen (aktivləşmiş kömür) qazların absorbsiyası və orqanizmdən müxtəlif toksinləri çıxarmaq üçün, qrafit (sürtkü şəklində) dəri xəstəliklərinin müalicəsində və s. istifadə olunur.
Siçanların orqanizmində karbonun kütlə payı 10,77 %, pişikdə təxminən iki dəfə çox – 20,56 % -dir.
Karbon monooksid (CO) olduqca zəhərli qazdır. Onun nəfəs alınan havada öldürücü dozası cəmi 0,2 %-dir. Dəm qazının (CO) molekulu oksigen molekulundan daha davamlıdır və qanın hemoqlobini ilə əlaqələnmə qabiliyyətinə malik olub orqanizmin toxumalarına oksigen daxil olmasını pozur.
Tərkibində CO olan texniki qazlar yanar qaz kimi istifadə olunur.
CO2 bir çox kimyəvi məhsulların (karbamid, salisil turşusu və s.) sənaye istehsalında, qaynaq üçün, qazlaşdırılmış içkilər hazırlanmasında və soyuducu reagent (quru buz) kimi istifadə olunur.
Aktivləşdirilmiş kömür (karbolen) benzol, ksilol, həlledicilər və s. kimi maddələrin təmizlənməsində, ayrılmasında və çıxarılmasında, etanolun sivuş yağından təmizlənilməsində, havanın zərərsizləşdirilməsində (məsələn, əleyhqazlarda) istifadə olunur.
Təbabətdə aktivləşdirilmiş kömür sorbsiyaedici vasitə kimi istifadə olunur, taksikologiya və qastroenterologiyada geniş istifadə edilir: qazları adsorbsiya edir və müxtəlif toksinləri orqanizmdən çıxarır.
14C izotopu radioindikasiyada, həmçinin arxeologiya və paleontologiyada istifadə olunur: tapıntının yaşını müəyyən etmək üçün.
Kömür, qrafit və almaz karbonun allotropik şəkildəyişməsidir.
Daş kömür dövrü 360-dan 286 milyon il əvvəl davam etmişdir. O dövrün çöküntülərində böyük daş kömür ehtiyatları var. Dövrün adı da buradan götürülüb. O dövrdə meşələrdə böyüyən ağacların hündürlüyü 45 metrə çatırdı. Bitki kütləsi o qədər sürətlə artırdı ki, torpaqda yaşayan onurğasız heyvanlar sadəcə ölmüş bitki materialını mənimsəməyə çatdırmırdılar və nəticədə ölmüş biokütlə getdikcə daha çox qalırdı. Daş kömür dövrünün rütubətli iqlimində bu materiallardan qalın torf yataqları formalaşmışdır. Bataqlıqlarda torf tezliklə su altına çökür və orada çöküntü təbəqələri altında qalır. Zaman keçdikcə bu çöküntü təbəqələri çöküntü süxurları yataqlarının karbonlu təbəqəsinə çevrilir. Daş kömür torfda bitkilərin daşlaşmış qalıqlarından əmələ gəlir.
Kömür
Kömür — Bitkilər öldükdən sonra, bakteriyalar təsiriylə dəyişməyə uğrayar. Əgər su altında qalaraq dəyişməyə uğrasa, C (karbon) miqdarı artaraq kömürləşmə başlayır. C miqdarı 60% isə türban, C miqdarı 70% isə linyit, C miqdarı 80–90% isə daş kömürü, C miqdarı 94% isə antrasit adını alır.
Ağac kömürü
Ağac kömürü — bataqlıqlarda uyğun nəm və istiliyin meydana gəlməsi, mühitin turşu miqdarının artması, lazımlı üzvi maddələrin mühitdə tapılması, çürüyən bitkilərin su altına enməsi və bataqlığın müəyyən zamanla üstünün örtülməsi kimi hadisələr nəticəsində meydana gələr.
Geoloji dövrdə iki böyük kömür meydana gəlmə dövrü vardır. Bunlardan daha köhnə olanı Karbonifer (345–280 milyon il əvvəl) və Permiyen (280–225) dövrlərini əhatə edir. Şimali Amerikanın şərqi ilə Avropadakı taşkömürü yataqlarının çoxu Karbonifer dövründə; Sibir, Asiyanın şərqi və Avstraliyadakı kömür yataqları Permiyen dövründə meydana gəlmişdir. İkinci böyük kömürleşme çağı isə Kretase (təbaşir) dövründə başladı və Tresiyer dövrü əsnasında sona çatdı. Dünyadakı linyitlerin və yağsız kömürlərin əksəriyyəti bu dövrdə meydana gəlmişdir. Kömür törədiyi bitkilərdən geriyə çox az iz qalmışdır. Kömür laylarının altında və üstündə iştirak edən qayalarda kibritotları, atquyruqları və bir çox bitki qalığında rast gəlinə bilər. Kömürlər sıxlıq, sərtlik və parlaqlıq baxımından fərqlilik göstərə bilər. Ümumiyyətlə kömür növləri bəzi qeyri-üzvi maddələr, kükürd və xlor tərkiblidir.
Sümük kömürü
Ağac kömürünün katışıklı bir növü də, yalnız yüzdə 10 nisbətində karbon olan sümük kömürüdür. Sümük kömürü, heyvan sümüklərinin yaxşıca qırılıb havasız mühitdə yandırılması ilə əldə edilir. Sümük kömürü hər hansı bir maye ilə qızdırıldıqda, məhlulun rəngini yox edər, bu səbəblə sənayedə rəng aradan qaldırıcı olaraq istifadə edilər. Məsələn, şəkər bu üsulla təmizlənir. Çay sümük kömürü ilə qaynadıldıqda tamamilə rəngsiz hala gəlir.
Allotropik Şəkildəyişmələri
Almaz, fullerin, qrafit, karbin, karbonun allotropik şəkildəyişmələridir. Almazdan hər karbon atomu, dörd başqa karbon atomuna bağlanaraq üç ölçülü qatı bir quruluş meydana gətirər; qrafitdə isə karbon atomları, üst-üstə yığılmış geniş, yastı lövhələr meydana gətirəcək şəkildə, iki ölçülü müstəvidə bir-birlərinə bağlanmışdır. Bu lövhələr bir-birlərinin üzərindən asanca sürüşür; qrafit yaxşı bir yağlayıcı olma xüsusiyyəti də bundan alır. Qrafit kağız üzərində iz buraxmasının səbəbi də, bu incə atom lövhələrinin qrafitdən ayrılaraq kağızın üzərində yığılmasıdır. Karbonun özlərinə xas bir quruluşu ya da forması olmayan allotropiyasına amorf karbon deyilir. Kömür bu formadadır.
Almaz
Almaz – tanınan ən sərt təbii maddədir (Mohs şkalası ilə sərtliyi 10-a bərabərdir). Almazda C atomları sp3 hibridləşmə halındadır. Valent bucağı 109° 28'dir. Atom kristal qəfəsinə malikdir. Elektriki keçirmir. Rəngsiz və şəffaf olmasına baxmayaraq, başqa minerallarla birləşdikdə, istənilən rəngi ala bilir. Almaz, kimyəvi baxımdan reaktiv deyil, amma yüksək dərəcələrdə xüsusilə havada yanması təmin edilə bilər. 1955-ci ilə qədər, vulkan mənşəli təbii yataqlar tək almaz qaynağıykən, o tarixdən bu yana qrafitin 100000MPa təzyiq və 1200 'C temperatur ilə çevrilməsindən də əldə edilir. (ləl-cəvahirat xüsusiyyətində almazlar bu üsulla əldə edilə bilməz).
Qrafit
Qrafit – karbonun geniş bir allotropudur. Yumşaq, yağlı, kağızda iz buraxan, qara rəngli bir qatı maddədir. Qrafitdə hər bir karbon atomu eyni müstəvidə olan digər üç atoma altıbucaqlı halqalar meydana gətirəcək şəkildə bağlanır. Yaranan rabitə iki ölçülüdür və bu şəkildə meydana gələn təbəqələr bir-birinə zəif Van der Waals qüvvəti ilə bağlanır. Buna görə, təbəqələr bir-birlərinin üzərindən asanca sürüşür. Qrafit, yağ halına gətirilib maşınlarda, çalışan parçaların bir-birinə sürtülərkən aşılmasını azaltmaq ya da maneə törətmək məqsədiylə yağlayıcı olaraq istifadə edilər. Sadə karandaşların içindəki uc da, içinə gil qatılaraq bir az sərtləşdirilmiş qrafitdir. Qrafit əldə edildiyi əsas yerlər Şri-Lanka, Sibir, Şimali Amerika və Meksikadır. Qrafit, kokömürünün çox yüksək dərəcələrdə xüsusilə işlənməsiylə süni olaraq da istehsal edilə bilər. Qrafit çox yüksək istiliklərə dözə bilər, həm də çox yaxşı bir elektrik keçiricidir. Bu səbəblə, paltaryuyan maşın və elektrik süpürgə kimi elektrik mühərriklərinin fırçaları qrafitdən edilir. Son dövrlərdə, kosmos kapsulalarının istilik qalxanlarının istehsalında da qrafitdən istifadə olunmağa başlanmışdır.
Fülleren
Fülleren — sp2 hibridləşmə halındadır.Digər birləşmələr kimi atom kristal qəfəs əmələ gətirir.Quruluşu əsasən futbol topunu, bəzi hallarda yemişi xatırladır.Valent bucağı 120'-dir.
Karbin
Karbin — narın, qara kristallik tozdur. Elektriki keçirmir. 2 cür karbin vardır: α karbin (poliin), β karbin (polikumulen). C atomları sp hibridləşmə halındadır.
Həmçinin bax
İstinadlar
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
6 bor karbon azot C dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre karbon C 6Qrup Dovr Blok 14 2 pXarici gorunusuAtom kutlesi 12 0107 8 q molElektron formulu 1s2 2s2 2p2 or He 2s2 2p2Fiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa 2 267 q sm q LErime temperaturu 3500 4700 C 4027 4427 K F Qaynama temperaturu 4000 C 3727 K F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesi 4 3 2 1 0 1 2 3 4Spektr Ionlasma enerjisi kCmol 1 Karbon C D I Mendeleyevin elementlerin dovri sisteminde 6 ci element Karbon Mendeleyevin dovri sistem cedvelinde 2 ci dovr 4 cu qrupda yerlesir Karbonla eyni yarimqrupa silisium Si germanium Ge qalay Sn qurgusun Pb elementleri daxildir Valent elektronlarinin sayi 4 dur Karbon tebietde cox tapilan qeyri metal kimyevi elementdir Kainatda yayilmasina gore altinci yerdedir Dunyada hem tebii hem de murekkeb birlesmeler seklinde olan karbon agirliq olaraq Yer qabiginin texminen 0 2 ni teskil edir Atmosferin ise texminen 0 05 ni teskil eden karbon dioksid mermer kimi karbonat minerallarinin komurun neftin tebii qazin esas elementlerinden olan hidrokarbonatlarin ve s terkibinde vardir Birlesmelerin 94 in 4 milyondan coxunun terkibinde karbon vardir XususiyyetleriCanlilardaki maddenin texminen 18 ni karbon birlesmeleri geriye qalani esasen sudur teskil edir Bu birlesmeler canli huceyrelerde esasen yeni huceyre yaradilmasinda istifade olunur Hemin karbon birlesmeleri yasil bitkide isiq vasitesi ile yenilenir Orqanizm oldukde xarici muhitle karbon arasinda mubadile dayanir ve geriye qalan radioaktiv karbon 14 izotopu 14C bioloji menseli maddelerin yasinin teyin edilmesinde istifade olunur Inkisaf etmis olkelerin iqtisadiyyatlarinin boyuk bir hissesini karbon olan yanacaqlarin plastiklerin kimyevi maddelerin ve dermanlarin istehsalina esaslanir Karbon esasli sintetik birlesmelerin istehsali ve istifade edilmesi bir cox olkelerde heyat seviyyesine derinden tesir etmisdir Karbonun en cox olan izotopu tebii karbonun 98 89 ni teskil eden karbon 12 12C izotopudur Tam olaraq 12 a k v deyerinde olan bu izotop atom agirligi movzusunda beynelxalq standart olaraq istifade ediler Tebii karbonun 1 11 ni teskil eden karbon 13 13C ikinci izotoptur Karbonun bes radioaktiv izotopu melumdur bunlardan karbon 14 14C yaranma muddeti 5 730 il en stabil ve en faydali olandir Karbon bioelement olub orqanizmin qurulmasinda ve heyat fealiyyetinin temin olunmasinda istirak eden butun uzvi birlesmelerin struktur vahididir zulallarin karbohidratlarin lipidlerin nuklein tursularinin vitaminlerin hormonlarin Biosferi teskil eden butun canlilar karbonun birlesmelerinden qurulmusdur Karbon bitkilerin kutlesinin orta hesabla 45 ni teskil edir su bitkilerinde onun miqdari 40 e yerustu bitkilerde 46 e catir Karbon atmosferde karbon qazinin terkibine daxildir ki bitkiler onu havadan udur Fotosintez prosesinde karbon qazindan ve sudan gunes enerjisinin tesiri ile uzvi maddeler qlukoza nisasta ve s emele gelir Emele gelen karbohidratlar bitkilerin qabiq hissesindeki borulu lifli topalardan ibaret floema toxumasinin eleksekilli borulari vasitesi ile bitkinin butun orqanlarina yayilir ve orada onlarin toplanmasi ve ehtiyati yaranir Qida zenciri uzre hazir uzvi maddeler bitkilerden heyvanlara oturulur Karbohidratlarin oksidlesmesi zamani lazimi enerji ayrilir Canlilarin orqanizmlerinde karbon orta hesabla kutlece 21 dir Kalsium karbonatin terkibinde karbon ekser onurgasizlarin xarici skeletinde emele gelir mercanlarda yumurta qabiginda olur Ezelenin 2 3 kutlesi ve sumuk toxumasinin 1 3 kutlesi karbondan ibaretdir Karbonlu birlesmeler heyat dasiyicilaridirlar zulallar yaglar karbohidratlar nuklein tursulari vitaminler ve s Karbon maddeler mubadilesi prosesleri ucun lazimdir Orqanizmlerin heyat fealiyyeti neticesinde uzvi birlesmelerin oksidlesdirici parcalanmasi bas verir ve neticede etraf muhite karbon qazi ayrilir Bioloji mayelerde ve tebii sularda hell olmus bu qaz heyat fealiyyeti ucun optimal olan muhit tursulugunu temin edir Karbon birlesmelerinin oksigenin tesiri ile oksidlesmesi su ve karbon qazinin emele gelmesine sebeb olur Bu proses orqanizm ucun enerji menbeyi rolunu oynayir Karbon dioksid karbon qazi maddeler mubadilesi prosesinde emele gelir ve nefesalma merkezinin stimullasdiricisidir nefes almanin ve qan dovraninin tenzimlenmesinde muhum rol oynayir Karbon birlesmelerinin orqanizme daxil olmasinin esas menbeleri butun meyve ve terevezlerin nazik qabigi Paxlalilar noxud goy noxud soya lobya merci Terevezler ispanaq kok turp kelem cugundur kartof xiyar cavan zencirotunun yarpaqlari kereviz qirmizi turp Meyveler ve gilemeyveler alma gilenar ciyelek erik moruq portagal ananas saftali uzum qaragat boyurtiken Turs sud mehsullari yumurta Karbonun insan terefinden daha cox istifade olunan birlesmeleri CO2 karbon IV oksid karbon qazi H2CO3 karbonat tursusu CaCO3 kalsium karbonat C6H12O6 qlukoza CO karbon II oksid dem qazi Karbon ile beseriyyetin tanisligi cox qedimlere gedir Karbonun kim terefinden kesf edildiyi bilinmir O da melum deyil ki allotropik sekildeyismenden olan qrafit ve almazdan hansi daha evvel kesf olunub Karbon das komurun 99 ni boz komurun 72 ni torfun 57 ni teskil edir Kutlesi 70 kq olan insanin bedeninde 15 kq karbon vardir Insan qaninda karbonun miqdari 25000 mq l sumuk toxumalarinda 28000 mq l miqdarindadir Sutkada hava ile insan orqanizmine orta hesabla 3 7 qram karbon daxil olur Sutkada insan orqanizmi qida mehsullari ile birlikde 300 qrama qeder karbon qebul edir Tebabetde karbonat tursusunun ve karbon tursularinin toremeleri karbolen aktivlesmis komur qazlarin absorbsiyasi ve orqanizmden muxtelif toksinleri cixarmaq ucun qrafit surtku seklinde deri xesteliklerinin mualicesinde ve s istifade olunur Sicanlarin orqanizminde karbonun kutle payi 10 77 pisikde texminen iki defe cox 20 56 dir Karbon monooksid CO olduqca zeherli qazdir Onun nefes alinan havada oldurucu dozasi cemi 0 2 dir Dem qazinin CO molekulu oksigen molekulundan daha davamlidir ve qanin hemoqlobini ile elaqelenme qabiliyyetine malik olub orqanizmin toxumalarina oksigen daxil olmasini pozur Terkibinde CO olan texniki qazlar yanar qaz kimi istifade olunur CO2 bir cox kimyevi mehsullarin karbamid salisil tursusu ve s senaye istehsalinda qaynaq ucun qazlasdirilmis ickiler hazirlanmasinda ve soyuducu reagent quru buz kimi istifade olunur Aktivlesdirilmis komur karbolen benzol ksilol hellediciler ve s kimi maddelerin temizlenmesinde ayrilmasinda ve cixarilmasinda etanolun sivus yagindan temizlenilmesinde havanin zerersizlesdirilmesinde meselen eleyhqazlarda istifade olunur Tebabetde aktivlesdirilmis komur sorbsiyaedici vasite kimi istifade olunur taksikologiya ve qastroenterologiyada genis istifade edilir qazlari adsorbsiya edir ve muxtelif toksinleri orqanizmden cixarir 14C izotopu radioindikasiyada hemcinin arxeologiya ve paleontologiyada istifade olunur tapintinin yasini mueyyen etmek ucun Komur qrafit ve almaz karbonun allotropik sekildeyismesidir Das komur dovru 360 dan 286 milyon il evvel davam etmisdir O dovrun cokuntulerinde boyuk das komur ehtiyatlari var Dovrun adi da buradan goturulub O dovrde meselerde boyuyen agaclarin hundurluyu 45 metre catirdi Bitki kutlesi o qeder suretle artirdi ki torpaqda yasayan onurgasiz heyvanlar sadece olmus bitki materialini menimsemeye catdirmirdilar ve neticede olmus biokutle getdikce daha cox qalirdi Das komur dovrunun rutubetli iqliminde bu materiallardan qalin torf yataqlari formalasmisdir Bataqliqlarda torf tezlikle su altina cokur ve orada cokuntu tebeqeleri altinda qalir Zaman kecdikce bu cokuntu tebeqeleri cokuntu suxurlari yataqlarinin karbonlu tebeqesine cevrilir Das komur torfda bitkilerin daslasmis qaliqlarindan emele gelir KomurKomur Bitkiler oldukden sonra bakteriyalar tesiriyle deyismeye ugrayar Eger su altinda qalaraq deyismeye ugrasa C karbon miqdari artaraq komurlesme baslayir C miqdari 60 ise turban C miqdari 70 ise linyit C miqdari 80 90 ise das komuru C miqdari 94 ise antrasit adini alir Agac komuru Agac komuru bataqliqlarda uygun nem ve istiliyin meydana gelmesi muhitin tursu miqdarinin artmasi lazimli uzvi maddelerin muhitde tapilmasi curuyen bitkilerin su altina enmesi ve bataqligin mueyyen zamanla ustunun ortulmesi kimi hadiseler neticesinde meydana geler Geoloji dovrde iki boyuk komur meydana gelme dovru vardir Bunlardan daha kohne olani Karbonifer 345 280 milyon il evvel ve Permiyen 280 225 dovrlerini ehate edir Simali Amerikanin serqi ile Avropadaki taskomuru yataqlarinin coxu Karbonifer dovrunde Sibir Asiyanin serqi ve Avstraliyadaki komur yataqlari Permiyen dovrunde meydana gelmisdir Ikinci boyuk komurlesme cagi ise Kretase tebasir dovrunde basladi ve Tresiyer dovru esnasinda sona catdi Dunyadaki linyitlerin ve yagsiz komurlerin ekseriyyeti bu dovrde meydana gelmisdir Komur torediyi bitkilerden geriye cox az iz qalmisdir Komur laylarinin altinda ve ustunde istirak eden qayalarda kibritotlari atquyruqlari ve bir cox bitki qaliginda rast geline biler Komurler sixliq sertlik ve parlaqliq baximindan ferqlilik gostere biler Umumiyyetle komur novleri bezi qeyri uzvi maddeler kukurd ve xlor terkiblidir Sumuk komuru Agac komurunun katisikli bir novu de yalniz yuzde 10 nisbetinde karbon olan sumuk komurudur Sumuk komuru heyvan sumuklerinin yaxsica qirilib havasiz muhitde yandirilmasi ile elde edilir Sumuk komuru her hansi bir maye ile qizdirildiqda mehlulun rengini yox eder bu sebeble senayede reng aradan qaldirici olaraq istifade ediler Meselen seker bu usulla temizlenir Cay sumuk komuru ile qaynadildiqda tamamile rengsiz hala gelir Allotropik SekildeyismeleriAlmaz fullerin qrafit karbin karbonun allotropik sekildeyismeleridir Almazdan her karbon atomu dord basqa karbon atomuna baglanaraq uc olculu qati bir qurulus meydana getirer qrafitde ise karbon atomlari ust uste yigilmis genis yasti lovheler meydana getirecek sekilde iki olculu mustevide bir birlerine baglanmisdir Bu lovheler bir birlerinin uzerinden asanca surusur qrafit yaxsi bir yaglayici olma xususiyyeti de bundan alir Qrafit kagiz uzerinde iz buraxmasinin sebebi de bu ince atom lovhelerinin qrafitden ayrilaraq kagizin uzerinde yigilmasidir Karbonun ozlerine xas bir qurulusu ya da formasi olmayan allotropiyasina amorf karbon deyilir Komur bu formadadir Almaz Almaz taninan en sert tebii maddedir Mohs skalasi ile sertliyi 10 a beraberdir Almazda C atomlari sp3 hibridlesme halindadir Valent bucagi 109 28 dir Atom kristal qefesine malikdir Elektriki kecirmir Rengsiz ve seffaf olmasina baxmayaraq basqa minerallarla birlesdikde istenilen rengi ala bilir Almaz kimyevi baximdan reaktiv deyil amma yuksek derecelerde xususile havada yanmasi temin edile biler 1955 ci ile qeder vulkan menseli tebii yataqlar tek almaz qaynagiyken o tarixden bu yana qrafitin 100000MPa tezyiq ve 1200 C temperatur ile cevrilmesinden de elde edilir lel cevahirat xususiyyetinde almazlar bu usulla elde edile bilmez Qrafit Qrafit karbonun genis bir allotropudur Yumsaq yagli kagizda iz buraxan qara rengli bir qati maddedir Qrafitde her bir karbon atomu eyni mustevide olan diger uc atoma altibucaqli halqalar meydana getirecek sekilde baglanir Yaranan rabite iki olculudur ve bu sekilde meydana gelen tebeqeler bir birine zeif Van der Waals quvveti ile baglanir Buna gore tebeqeler bir birlerinin uzerinden asanca surusur Qrafit yag halina getirilib masinlarda calisan parcalarin bir birine surtulerken asilmasini azaltmaq ya da manee toretmek meqsediyle yaglayici olaraq istifade ediler Sade karandaslarin icindeki uc da icine gil qatilaraq bir az sertlesdirilmis qrafitdir Qrafit elde edildiyi esas yerler Sri Lanka Sibir Simali Amerika ve Meksikadir Qrafit kokomurunun cox yuksek derecelerde xususile islenmesiyle suni olaraq da istehsal edile biler Qrafit cox yuksek istiliklere doze biler hem de cox yaxsi bir elektrik keciricidir Bu sebeble paltaryuyan masin ve elektrik supurge kimi elektrik muherriklerinin fircalari qrafitden edilir Son dovrlerde kosmos kapsulalarinin istilik qalxanlarinin istehsalinda da qrafitden istifade olunmaga baslanmisdir Fulleren Fulleren sp2 hibridlesme halindadir Diger birlesmeler kimi atom kristal qefes emele getirir Qurulusu esasen futbol topunu bezi hallarda yemisi xatirladir Valent bucagi 120 dir Karbin Karbin narin qara kristallik tozdur Elektriki kecirmir 2 cur karbin vardir a karbin poliin b karbin polikumulen C atomlari sp hibridlesme halindadir Hemcinin baxKarbon disulfid Karbon nanoborulari Karbon nanolifleriIstinadlarXarici kecidlerKarbon tursulari