Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Mikroskop (yun. μικρός — kiçik və σκοπέω — baxıram) və ya Xürdəbin — baxılan obyektin təsvirinin böyüdülməsi, həmçinin gözlə görünə bilinməyən hissənin ölçülməsi üçün cihaz. Linzaların xüsusi prinsiplə qurulması nəticəsində yaranır
Mikroskopların hazırlanması texnologiyası və praktiki istifadəsi adlanır.
Tarixi
Əyri səthlərin bir sıra optik xüsusiyyətlərə malik olması hələ çox qədim zamanlardan Evklid (miladdan əvvəl 300-cü il) və Ptolomeyə (miladdan əvvəl 127–151-ci illər) də məlum idi. Ancaq mikroskopun ixtirası XVI-XVII əsrlərdə optikanın sürətli inkişafından sonra mümkün oldu. XVI əsrdə Leonardo da Vinçi kiçik obyektləri xüsusi böyüdücünün köməyi ilə daha yaxşı görmək mümkün olması ideyasını irəli sürdü. İlk mikroskopu isə 1590-cı ildə hollandiyalı Zaxari Yansen icad etdi. Bu cihaz borunun içərisinə yerləşdirilmiş iki linzadan ibarət idi. Onlardan biri obyekti böyüdür, digəri isə böyüdülmüş obyekti yenidən böyüdürdü. Zaxari Yansenin mikroskopu 3 dəfədən 10 dəfəyə qədər böyütmək qabiliyyətinə malik idi. Ancaq "Yansen mikroskopu"nun təkmilləşdirilməsində Qalileo Qaliley, Leonard Eyler, Ernst Abbe kimi məşhur alimlərin də böyük rolu oldu. 1674-cü ildə isə məşhur ingilis alimi Robert Huk (1635–1703) daha güclü bir mikroskop icad etdi. O, öz mikroskopu ilə mantar kəsiyinə baxanda onun arı pətəyinə oxşar ayrı-ayrı gözcüklərdən ibarət olduğunu gördü və Robert Huk bu gözcükləri "hüceyrə" adlandırdı.
Mikroskopun tarixində ən böyük addımı isə hollandiyalı Anton van Levenhuk (1632–1723) atdı. Levenhuk atası və babası kimi yun ticarəti ilə məşğul idi və yəqin ki, onun elmi axtarışları olmasaydı, bu gün adi bir yun tacirini heç kim yada salmayacaqdı.
Levenhuk hər gün boş vaxtlarında yaşadığı evin arxa otağında oturur və burada böyüdücü şüşələri — linzaları cilalayaraq onların köməyi ilə ağac qabıqlarına, bitki yarpaqlarına baxırdı. Bir gün qabarıq linzanın altında gölməçədən götürülmüş bir yağış damcısına baxanda onun qarşısında bütöv bir canlı aləm açıldı. Burada külli miqdarda kiçik "heyvanlar" var idi. Levenhuk gördüklərinin hamısını təkcə dəqiq təsvir etmədi, həm də dəqiq şəklini çəkdi.
Levenhuk insanlara məlum olmayan, ancaq təbiətdə (hətta insan həyatında da) mühüm rol oynayan canlı aləmi — mikroorqanizmləri kəşf etdi. Hollandiyalı bir yun ticarətçisinin bu kəşfi Avropanın məşhur alimlərinin də böyük marağına səbəb oldu. Əvvəllər də gözlə görünməyən və təhlükəli yoluxucu xəstəliklərə səbəb olan kiçik varlıqların mövcudluğu barədə fikirlər var idi. Ancaq Levenhuk mikrobları gözlə görən ilk alim idi. Əlbəttə bu, hələ mikroskop deyildi və bir neçə linzadan ibarət olan mürəkkəb cihazlar — mikroskoplar sonralar kəşf edildi. Levenhukun "Mikroskopu" isə əslində 300 dəfə böyüdə bilən çox güclü bir böyüdücü idi. 1933-cü ildə isə alman alimləri və Ernst Ruska elektron mikroskopu icad etdilər. Bu mikroskopun köməyi ilə ən kiçik zərrəcikləri belə görmək mümkün oldu.Virusların bəziləri nəhəng,bəziləri isə çox kiçikdir.
Tələb olunan ölçüdən asılı olaraq mikroskopun əsas növləri isə aşağıdakılardır:
Mikroskopun quruluşu
Mikroskopun əsas kütləsini ştativ təşkil edir. Ştativə , əşya kürsüsü, kremalyer adlı dişli çarx və oturacaq birləşmişdir. Tubusun yuxarı hissəsində okulyar, aşağı hissəsində revolver və obyektivlər yerləşir. Əşya kürsüsünə , onun altında , onun da altında , ən altda isə yerləşir. Kremalyer dişli çarxı 2 vintdən — makrovint və mikrovintdən ibarətdir. Vintlərlə əşya masası arasında onları əlaqələndirən yerləşir. Mikroskopun ən aşağı hissəsini oturacaq təşkil edir. Oturacağın üstündə, çıxarılıb-qoyula bilən güzgünün aşağı hisəsində yerləşir.
Okulyar
Okulyar tubusun yuxarı hissəsində yerləşir. Biz mikroskopda əşyanı izlədiyimiz zaman gözümüzü okulyara söykəyirik. Okulyarın vəzifəsi insanın gözünə dayaq olub mikroskopda alınan xəyalı ona göstərməkdir. Okulyar sözü "okulus" sözündən gəlib "göz" mənasını verir. Okulyar 2 linzadan və onları saxlayan çərçivədən ibarətdir. Bu linzalardan tubusa daha uzaq olanı yuxarı linza və ya "göz linzası", digəri isə aşağı linza adlanır. Okulyar mikroskopun əsas böyüdücü iki hissəsindən biri olub lupa funksiyasını yerinə yetirir.
Obyektiv
Mikroskopun əsas iki böyüdücü hissəsindən biri də obyektivdir. "Obyektiv" sözü "obyektum" sözündən götürülüb "əşya" mənasını verir. Çünki obyektiv böyüdülmüş xəyalını almaq istədiyimiz əşyaya tərəf yönəlib onu böyüdür. Mikroskopa 2–4 (əsasən 3) ədəd obyektiv olur.Hər obyektiv müəyyən böyütmə dərəcəsinə malik olub bir neçə linzadan ibarətdir. Bu linzalardan tədqiq olunan əşyaya ən yaxın olanının vəzifəsi əşyanın xəyalını böyütmək, digərlərinin vəzifəsi isə əvvəlki linzanın nöqsanlarını aradan qaldırmaqdır. Obyektivlər revolverin fırlanan aşağı səthində yerləşir.
Revolver
Revolver mikroskopda tubusun aşağı hissəsində, obyektivlərdən yuxarıda yerləşir. Revolverin obyektiv səthi fırlanmaq qabiliyyətinə malikdir. Əsas vəzifəsi də obyektivi hərəkət etdirib lazım olan yerə gətirməkdir. Revolverin daxilində yay var ki, obyektiv əşyanı görmək üçün uyğun yerə gəldiyində yay açılaraq obyektivə daxil olur. Beləliklə, obyektivin tərpənməsinin qarşısını alır.
Tubus
Okulyarla revolver arasında tubus və ya baxış borusu yerləşir. Tubus istiqamətləndirici funksiyasını daşıyır. Başqa sözlə, xəyaldan gələn işıq dalğalarını gözə doğru istiqamətləndirir. Obyektiv ilə okulyar arasındakı məsafə tubusun optik uzunluğu adlanır.
Əşya masası
Əşya masası mikroskopun üstünə preparat qoyulub tədqiq edilən hissəsidir. Onun üzərində bərkidici yaylar yerləşir. Bu bərkidici yaylar elastiki olub, tədqiq olunan cismi əşya masasına sıxır. Əşya masası mikroskopun mexaniki hissəsinə daxildir.
Mikroskopların göstərmə imkanları
Mikroskopların göstərmə imkanları — mikroskopların iki yaxın nöqtədə yerləşən obyektlərin ayrı-ayrı dəqiq təsvirlə göstərə bilməsidir.
Mikrodünyaya giriş cihazın göstərmə imkanlarından asılıdır. Bu xarakteristika mikroskopda istifadə edilən şüanın uzunluğundan asılıdır. Məhdudiyyət ondadır ki, heç vaxt şüanın uzunluğundan kiçik obyektin təsvirini almaq olmur.
Ona görə də mikrodünyanın təsvirini ancaq daha kiçik ölçülü şüalar vasitəsilə etmək olur.
Mikroskopların növləri
Tələb olunan ölçüdən asılı olaraq mikroskoplar aşağıdakı növlərə bölünürlər:
| Optik mikroskop |
|
| Elektron mikroskop |
|
| Köçürən zond mikroskopu |
|
| Rentgen mikroskopu |
|
| Differensial interferension-kontrast mikroskop |
Mikroskop qalereyası
-
![image]()
Laboratory microscope -
![image]()
Binocular laboratory microscope -
![image]()
Microscope binoviewers -
![image]()
Stereo-microscope -
![image]()
Modern stereomicroscope optical design -
![image]()
Microscope objectives -
![image]()
Microscope objectives -
![image]()
Microscope objectives -
![image]()
Microscope eyepieces -
![image]()
Microscope measuring eyepiece -
![image]()
Stereo-microscope eyepiece -
![image]()
Microscope eyepiece -
![image]()
Microscope eyepiece
Mikroskopun mexaniki hissələri
Həmçinin bax
Mənbə
- БСЭ. Статья "Микроскоп" (оптический прибор) 2009-03-01 at the Wayback Machine
İstinadlar
- Видеть невидимое — всё о микроскопах
- Обзор стереоскопических микроскопов ST60
- https://archive.org/stream/Seilmisrlri-liByHseynzad/Sechilmish_eserleri_djvu.txt mikroskop, yəni, Xürdəbin “Həyat", 1905-ci il, №112
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Mikroskop yun mikros kicik ve skopew baxiram ve ya Xurdebin baxilan obyektin tesvirinin boyudulmesi hemcinin gozle gorune bilinmeyen hissenin olculmesi ucun cihaz Linzalarin xususi prinsiple qurulmasi neticesinde yaranirMikroskop 1876 ci il Mikroskoplarin hazirlanmasi texnologiyasi ve praktiki istifadesi adlanir TarixiEyri sethlerin bir sira optik xususiyyetlere malik olmasi hele cox qedim zamanlardan Evklid miladdan evvel 300 cu il ve Ptolomeye miladdan evvel 127 151 ci iller de melum idi Ancaq mikroskopun ixtirasi XVI XVII esrlerde optikanin suretli inkisafindan sonra mumkun oldu XVI esrde Leonardo da Vinci kicik obyektleri xususi boyuducunun komeyi ile daha yaxsi gormek mumkun olmasi ideyasini ireli surdu Ilk mikroskopu ise 1590 ci ilde hollandiyali Zaxari Yansen icad etdi Bu cihaz borunun icerisine yerlesdirilmis iki linzadan ibaret idi Onlardan biri obyekti boyudur digeri ise boyudulmus obyekti yeniden boyudurdu Zaxari Yansenin mikroskopu 3 defeden 10 defeye qeder boyutmek qabiliyyetine malik idi Ancaq Yansen mikroskopu nun tekmillesdirilmesinde Qalileo Qaliley Leonard Eyler Ernst Abbe kimi meshur alimlerin de boyuk rolu oldu 1674 cu ilde ise meshur ingilis alimi Robert Huk 1635 1703 daha guclu bir mikroskop icad etdi O oz mikroskopu ile mantar kesiyine baxanda onun ari peteyine oxsar ayri ayri gozcuklerden ibaret oldugunu gordu ve Robert Huk bu gozcukleri huceyre adlandirdi Mikroskopun tarixinde en boyuk addimi ise hollandiyali Anton van Levenhuk 1632 1723 atdi Levenhuk atasi ve babasi kimi yun ticareti ile mesgul idi ve yeqin ki onun elmi axtarislari olmasaydi bu gun adi bir yun tacirini hec kim yada salmayacaqdi Levenhuk her gun bos vaxtlarinda yasadigi evin arxa otaginda oturur ve burada boyuducu suseleri linzalari cilalayaraq onlarin komeyi ile agac qabiqlarina bitki yarpaqlarina baxirdi Bir gun qabariq linzanin altinda golmeceden goturulmus bir yagis damcisina baxanda onun qarsisinda butov bir canli alem acildi Burada kulli miqdarda kicik heyvanlar var idi Levenhuk gorduklerinin hamisini tekce deqiq tesvir etmedi hem de deqiq seklini cekdi Levenhuk insanlara melum olmayan ancaq tebietde hetta insan heyatinda da muhum rol oynayan canli alemi mikroorqanizmleri kesf etdi Hollandiyali bir yun ticaretcisinin bu kesfi Avropanin meshur alimlerinin de boyuk maragina sebeb oldu Evveller de gozle gorunmeyen ve tehlukeli yoluxucu xesteliklere sebeb olan kicik varliqlarin movcudlugu barede fikirler var idi Ancaq Levenhuk mikroblari gozle goren ilk alim idi Elbette bu hele mikroskop deyildi ve bir nece linzadan ibaret olan murekkeb cihazlar mikroskoplar sonralar kesf edildi Levenhukun Mikroskopu ise eslinde 300 defe boyude bilen cox guclu bir boyuducu idi 1933 cu ilde ise alman alimleri ve Ernst Ruska elektron mikroskopu icad etdiler Bu mikroskopun komeyi ile en kicik zerrecikleri bele gormek mumkun oldu Viruslarin bezileri neheng bezileri ise cox kicikdir Teleb olunan olcuden asili olaraq mikroskopun esas novleri ise asagidakilardir Optik mikroskoplar Elektron mikroskoplar Zond mikroskoplari ve s Mikroskopun qurulusuMikroskopun esas kutlesini stativ teskil edir Stative esya kursusu kremalyer adli disli carx ve oturacaq birlesmisdir Tubusun yuxari hissesinde okulyar asagi hissesinde revolver ve obyektivler yerlesir Esya kursusune onun altinda onun da altinda en altda ise yerlesir Kremalyer disli carxi 2 vintden makrovint ve mikrovintden ibaretdir Vintlerle esya masasi arasinda onlari elaqelendiren yerlesir Mikroskopun en asagi hissesini oturacaq teskil edir Oturacagin ustunde cixarilib qoyula bilen guzgunun asagi hisesinde yerlesir Okulyar Okulyar tubusun yuxari hissesinde yerlesir Biz mikroskopda esyani izlediyimiz zaman gozumuzu okulyara soykeyirik Okulyarin vezifesi insanin gozune dayaq olub mikroskopda alinan xeyali ona gostermekdir Okulyar sozu okulus sozunden gelib goz menasini verir Okulyar 2 linzadan ve onlari saxlayan cerciveden ibaretdir Bu linzalardan tubusa daha uzaq olani yuxari linza ve ya goz linzasi digeri ise asagi linza adlanir Okulyar mikroskopun esas boyuducu iki hissesinden biri olub lupa funksiyasini yerine yetirir Obyektiv Mikroskopun esas iki boyuducu hissesinden biri de obyektivdir Obyektiv sozu obyektum sozunden goturulub esya menasini verir Cunki obyektiv boyudulmus xeyalini almaq istediyimiz esyaya teref yonelib onu boyudur Mikroskopa 2 4 esasen 3 eded obyektiv olur Her obyektiv mueyyen boyutme derecesine malik olub bir nece linzadan ibaretdir Bu linzalardan tedqiq olunan esyaya en yaxin olaninin vezifesi esyanin xeyalini boyutmek digerlerinin vezifesi ise evvelki linzanin noqsanlarini aradan qaldirmaqdir Obyektivler revolverin firlanan asagi sethinde yerlesir Revolver Revolver mikroskopda tubusun asagi hissesinde obyektivlerden yuxarida yerlesir Revolverin obyektiv sethi firlanmaq qabiliyyetine malikdir Esas vezifesi de obyektivi hereket etdirib lazim olan yere getirmekdir Revolverin daxilinde yay var ki obyektiv esyani gormek ucun uygun yere geldiyinde yay acilaraq obyektive daxil olur Belelikle obyektivin terpenmesinin qarsisini alir Tubus Okulyarla revolver arasinda tubus ve ya baxis borusu yerlesir Tubus istiqametlendirici funksiyasini dasiyir Basqa sozle xeyaldan gelen isiq dalgalarini goze dogru istiqametlendirir Obyektiv ile okulyar arasindaki mesafe tubusun optik uzunlugu adlanir Esya masasi Esya masasi mikroskopun ustune preparat qoyulub tedqiq edilen hissesidir Onun uzerinde berkidici yaylar yerlesir Bu berkidici yaylar elastiki olub tedqiq olunan cismi esya masasina sixir Esya masasi mikroskopun mexaniki hissesine daxildir Mikroskoplarin gosterme imkanlariMikroskoplarin gosterme imkanlari mikroskoplarin iki yaxin noqtede yerlesen obyektlerin ayri ayri deqiq tesvirle gostere bilmesidir Mikrodunyaya giris cihazin gosterme imkanlarindan asilidir Bu xarakteristika mikroskopda istifade edilen suanin uzunlugundan asilidir Mehdudiyyet ondadir ki hec vaxt suanin uzunlugundan kicik obyektin tesvirini almaq olmur Ona gore de mikrodunyanin tesvirini ancaq daha kicik olculu sualar vasitesile etmek olur Mikroskoplarin novleriTeleb olunan olcuden asili olaraq mikroskoplar asagidaki novlere bolunurler Optik mikroskop yaxinolculu optik mikroskopElektron mikroskop Isiqlandiran elektron mikroskop Rastrov elektron mikroskopKocuren zond mikroskopu Kocuren atom guc mikroskopu Kocuren tunel mikroskopuRentgen mikroskopu Rentgen eksetdiren mikroskopu Rentgen proyeksiya mikroskopu Lazer rentgen mikroskopu Differensial interferension kontrast mikroskopMikroskop qalereyasiLaboratory microscope Binocular laboratory microscope Microscope binoviewers Stereo microscope Modern stereomicroscope optical design Microscope objectives Microscope objectives Microscope objectives Microscope eyepieces Microscope measuring eyepiece Stereo microscope eyepiece Microscope eyepiece Microscope eyepieceMikroskopun mexaniki hisseleriHemcinin baxFizika Optika Optik mikroskop Kocuren zond mikroskopu Elektron mikroskopMenbeBSE Statya Mikroskop opticheskij pribor 2009 03 01 at the Wayback MachineIstinadlarVidet nevidimoe vsyo o mikroskopah Obzor stereoskopicheskih mikroskopov ST60https archive org stream Seilmisrlri liByHseynzad Sechilmish eserleri djvu txt mikroskop yeni Xurdebin Heyat 1905 ci il 112