Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Evklid (ən tezi e.ə. 340 və ən geci e.ə. 315, bilinmir – bilinmir, bilinmir) — qədim yunan riyaziyyatçısı, məşhur "Başlanğıclar" kitabının müəllifi.
| EVKLİD | |
|---|---|
| q.yun. Εὐκλείδης | |
 | |
| Doğum adı | Εὐκλείδης |
| Doğum tarixi | E.ə. 330 |
| Doğum yeri | İsgəndəriyyə,Misir |
| Vəfat tarixi | E.ə. 275 |
| Vəfat yeri |
|
| Milliyyəti | Yunan |
| Elm sahəsi | həndəsə |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Bizim eradan əvvəl yaşamış Evklid Afina qəbiləsindən olan Platonun şagirdi olmuşdur. Evklid Qədim Yunanıstanın ən böyük astronomu olan Klavdi Ptolemeyin dəvəti ilə İsgəndəriyyə şəhərinə gəlmiş və orada riyaziyyat məktəbi təşkil etmişdir. Evklid "Başlanğıclar" əsərində planimetriya, stereometriya və ədədlər nəzəriyyəsinə aid bir çox məsələlərin həllini vermişdir. Onun "Fiqurların bölünməsi haqqında" və s. əsəri ərəb dilinə tərcümə edilmiş və günümüzə qədər gəlib çatmışdır. Evklidin paralellər aksiomunu teorem şəklində isbat etmək etmək istəyənlər çox olmuşdur, amma nəticəsiz qalmışlar. Yalnız 1826-cı ildə dahi rus alimi Lobaçevski bu riyazi təklifin isbatının qeyri-mümkünlüyünü isbat etdi və onun həqiqətən aksiom olduğunu göstərdi.
Evklidin həyatı, riyaziyyat və həndəsə xaricindəki işləri haqqında çox az məlumat vardır. Sadəcə İskəndəriyyə Krallıq İnstitutunda ən hörmətli müəllim sayılırdı və onu şöhrətləndirən də yüzilliklər boyu çox az dəyişikliklərə məruz qalmış bir dərsliyin müəllifi olmasıdır. Təhsilini Platonun məşhur Akademiyasında aldığı təxmin edilir. Sonralar İskəndəriyyə şəhərində yaşamışdır. Onunla Ptolomeylər sülaləsindən olan Misir kralı I Ptolemey arasında olmuş bir söhbət olduqca maraqlıdır. Kral ona həndəsə öyrənməyin daha asan yolu olub olmadığını soruşduqda Evklidin cavabı: "Həndəsəyə gedən bir kral yolu yoxdur" – olmuşdur. Evklid öz zamanında mövcud olan dağınıq həndəsi bilikləri sistemləşdirmiş və həndəsi isbat metodunu yaratmışdır. O həndəsəni beşi aksiom beşi də postulat olmaq şərtilə 10 ilkin mülahizə əsasında sistemləşdirmişdir. Bu qaydaya görə ilkin mülahizələr doğru qəbul olunur və bütün sistem onların üzərinə inşa edilir. Aksiomlar umumi, postulatlar isə sırf həndəsəyə aid mülahizələr idi.
Evklidə məxsus olan paralel xətlər haqqında 5-ci postulatda deyilir: müstəvi üzərində düz xətt və xəttin üzərində olmayan nöqtədən bu xətlə kəsişməyən yalnız və yalnız bir düz xətt keçirmək olar. Bu postulata əsaslanan həndəsə Evklid həndəsəsi adlanır.
XIX əsrdə 5-ci postulatın sübut eləmək cəhdləri qeyri-Evklid (Lobaçevski, Riman, David Hilbert) həndəsələrinin yaranmasına gətirib çıxartdı.
Evklidin aksiyomaları
Evklidin aksiyomaları:
1. Hər hansı bir nöqtədən hər hansı başqa bir nöqtəyə bir düz xətt çəkmək mümkündür.
2. Bir dənə düzgün parçanı hər iki istiqamətə də davamlı şəkildə uzatmaq mümkündür.
3. Hər hansı bir mərkəz və ya hər hansı bir radius ilə bir çevrə çəkmək mümkündür.
4. Bütün düz bucaqların bir-birinə bərabər olduğu doğrudur.
5. Əgər iki düz xətti başqa bir düz xətt kəsərsə, düz xəttlərin bir-birinə baxan tərəflərində yer alan və onları kəsən düz xəttin bir tərəfində qalan iki bucaqlar düz bucağın dərəcə ölçüsündən kiçikdirsə, həmin tərəfdən düz xəttlər uzadılarsa mütləq bir yerdə kəsişəcəkdir.
Ortaq qənaətlər:
1. Bir şeyə bərabər olan başqa şeylər bir-birinə də bərabərdirlər.
2. Əgər bərabər miqdarlara bərabər miqdarlar əlavə olunarsa, əldə edilən bütün miqdarlar da bir-birinə bərabərdir.
3. Əgər bərabər miqdarlardan bərabər miqdarlar çıxılarsa, qalanlar da bir-birinə bərabərdir.
4. Bir-biri ilə üst-üstə düşən (Xüsusiyyətləri baxımından üst-üstə düşən) şeylər bir-birinə bərabərdir.
5. Bütün parçadan böyükdür.
Mənbə
- "Uşaqlar üçün ensiklopediya. Riyaziyyat.", Bakı, "Şərq-Qərb", 2008. səh.605
- https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%96klid
İstinadlar
- Record #176184097, Record #113145857115322922311, Record #222960141, Record #301159474047527660202, Record #266578192, Record #305411082, Record #100219655, Record #667144647685769784378, Record #104169941, Record #314893948, Record #982154380949230291090, Record #173181669, Record #7963168049009338410008 // VIAF (çd.). [Dublin, Ohio]: OCLC, 2003.
- Dictionnaire des philosophes antiques III (fr.). // Dictionnaire des philosophes antiques / R. Goulet Paris: CNRS, 2000.
- Dictionnaire des philosophes antiques III (fr.). // Dictionnaire des philosophes antiques / R. Goulet Paris: CNRS, 2000. P. 255.
- Euclide Tutte le opere (it.). / F. Acerbi Milano: Bompiani, 2007. P. 183.
- . 2010-12-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-12-19.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Evklid en tezi e e 340 ve en geci e e 315 bilinmir bilinmir bilinmir qedim yunan riyaziyyatcisi meshur Baslangiclar kitabinin muellifi EVKLIDq yun EὐkleidhsDogum adi EὐkleidhsDogum tarixi E e 330Dogum yeri Isgenderiyye MisirVefat tarixi E e 275Vefat yeri bilinmirMilliyyeti YunanElm sahesi hendese Vikianbarda elaqeli mediafayllar Bizim eradan evvel yasamis Evklid Afina qebilesinden olan Platonun sagirdi olmusdur Evklid Qedim Yunanistanin en boyuk astronomu olan Klavdi Ptolemeyin deveti ile Isgenderiyye seherine gelmis ve orada riyaziyyat mektebi teskil etmisdir Evklid Baslangiclar eserinde planimetriya stereometriya ve ededler nezeriyyesine aid bir cox meselelerin hellini vermisdir Onun Fiqurlarin bolunmesi haqqinda ve s eseri ereb diline tercume edilmis ve gunumuze qeder gelib catmisdir Evklidin paraleller aksiomunu teorem seklinde isbat etmek etmek isteyenler cox olmusdur amma neticesiz qalmislar Yalniz 1826 ci ilde dahi rus alimi Lobacevski bu riyazi teklifin isbatinin qeyri mumkunluyunu isbat etdi ve onun heqiqeten aksiom oldugunu gosterdi Evklidin heyati riyaziyyat ve hendese xaricindeki isleri haqqinda cox az melumat vardir Sadece Iskenderiyye Kralliq Institutunda en hormetli muellim sayilirdi ve onu sohretlendiren de yuzillikler boyu cox az deyisikliklere meruz qalmis bir dersliyin muellifi olmasidir Tehsilini Platonun meshur Akademiyasinda aldigi texmin edilir Sonralar Iskenderiyye seherinde yasamisdir Onunla Ptolomeyler sulalesinden olan Misir krali I Ptolemey arasinda olmus bir sohbet olduqca maraqlidir Kral ona hendese oyrenmeyin daha asan yolu olub olmadigini sorusduqda Evklidin cavabi Hendeseye geden bir kral yolu yoxdur olmusdur Evklid oz zamaninda movcud olan daginiq hendesi bilikleri sistemlesdirmis ve hendesi isbat metodunu yaratmisdir O hendeseni besi aksiom besi de postulat olmaq sertile 10 ilkin mulahize esasinda sistemlesdirmisdir Bu qaydaya gore ilkin mulahizeler dogru qebul olunur ve butun sistem onlarin uzerine insa edilir Aksiomlar umumi postulatlar ise sirf hendeseye aid mulahizeler idi Evklid Evklide mexsus olan paralel xetler haqqinda 5 ci postulatda deyilir mustevi uzerinde duz xett ve xettin uzerinde olmayan noqteden bu xetle kesismeyen yalniz ve yalniz bir duz xett kecirmek olar Bu postulata esaslanan hendese Evklid hendesesi adlanir XIX esrde 5 ci postulatin subut elemek cehdleri qeyri Evklid Lobacevski Riman David Hilbert hendeselerinin yaranmasina getirib cixartdi Evklidin aksiyomalariEvklidin aksiyomalari 1 Her hansi bir noqteden her hansi basqa bir noqteye bir duz xett cekmek mumkundur 2 Bir dene duzgun parcani her iki istiqamete de davamli sekilde uzatmaq mumkundur 3 Her hansi bir merkez ve ya her hansi bir radius ile bir cevre cekmek mumkundur 4 Butun duz bucaqlarin bir birine beraber oldugu dogrudur 5 Eger iki duz xetti basqa bir duz xett keserse duz xettlerin bir birine baxan tereflerinde yer alan ve onlari kesen duz xettin bir terefinde qalan iki bucaqlar duz bucagin derece olcusunden kicikdirse hemin terefden duz xettler uzadilarsa mutleq bir yerde kesisecekdir Ortaq qenaetler 1 Bir seye beraber olan basqa seyler bir birine de beraberdirler 2 Eger beraber miqdarlara beraber miqdarlar elave olunarsa elde edilen butun miqdarlar da bir birine beraberdir 3 Eger beraber miqdarlardan beraber miqdarlar cixilarsa qalanlar da bir birine beraberdir 4 Bir biri ile ust uste dusen Xususiyyetleri baximindan ust uste dusen seyler bir birine beraberdir 5 Butun parcadan boyukdur Menbe Usaqlar ucun ensiklopediya Riyaziyyat Baki Serq Qerb 2008 seh 605 https tr wikipedia org wiki C3 96klidIstinadlarRecord 176184097 Record 113145857115322922311 Record 222960141 Record 301159474047527660202 Record 266578192 Record 305411082 Record 100219655 Record 667144647685769784378 Record 104169941 Record 314893948 Record 982154380949230291090 Record 173181669 Record 7963168049009338410008 VIAF cd Dublin Ohio OCLC 2003 Dictionnaire des philosophes antiques III fr Dictionnaire des philosophes antiques R Goulet Paris CNRS 2000 Dictionnaire des philosophes antiques III fr Dictionnaire des philosophes antiques R Goulet Paris CNRS 2000 P 255 Euclide Tutte le opere it F Acerbi Milano Bompiani 2007 P 183 ISBN 978 88 452 5975 3 2010 12 19 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 12 19