Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Klavdi Ptolemey (yun. Κλαύδιος Πτολεμαῖος lat. Claudius Ptolomaeus; təq. 100[…], güm. Ptolemey Hermi[d], Roma Misiri[d], Roma imperiyası – təq. 170[…], güm. İsgəndəriyyə, Roma Misiri[d], Roma imperiyası) və ya Bətləmius (az-əbcəd. بطلمیوس) — antik yunan riyaziyyatçısı, coğrafiyaçısı, astronomu, astroloqu və filosofu. Klavdi Ptolemeyin adı öz dövründə yaşamış tarixçilərin əsərlərində çəkilmir. Onu çox vaxt Ptolemey şahlarının sülaləsinə aid edirlər. Bu isə müasir tarixçilər tərəfindən yanlış hesab edilir.
| Ptolemey | |
|---|---|
| q.yun. Κλαύδιος Πτολεμαῖος | |
 | |
| Doğum adı | Κλαύδιος Πτολεμαῖος |
| Doğum tarixi | təq. 100[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | təq. 170[…] |
| Vəfat yeri |
|
| Elm sahələri | astronomiya, astrologiya, riyaziyyat, mexanika, optika, coğrafiya, musiqi nəzəriyyəçisi[d], Musiqi nəzəriyyəsi |
| İş yeri | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı və elmi
Ptolemey təxminən 90–100-cü illərdə eramızın 2-ci əsrində Misirin Hermi şəhərində anadan olmuşdur, 160–175-ci illərdə İsgəndəriyyədə vəfat etmişdir. Ptolemey dövrünün ən görkəmli şəxslərindən olmuşdur. Məlumdur ki, Ptolomey Klavdi ömrünün çox hissəsini İsgəndəriyyədə keçirmiş, burada astronomik müşahidələr aparmışdır. Əsərləri astronomiyanın, coğrafiyanın və optikanın inkişafına böyük təsir göstərmişdir. Ən mühüm əsəri 13 kitabdan ibarət "Almagest"dir (Böyük Toplu). Birinci kitabda düzxətli və sferik triqonometriya, bir də Ptolomey teoremi şərh edilmişdir. Əsər bu sahədə bizə gəlib çatan ən qədim yunan mənbəi olub N. Kopernikin "Göy cisimlərinin fırlanması haqqında" əsərinədək bütün astronomik biliklərin şərhinə aid əvəz edilməz mənbə idi. Dənizçilikdə və coğrafi koordinatların təyinində Ptolomey Klavdi daha böyük rolu olmuşdur. O, ədədinin təqribi qiymətini hesablamış, sinuslar cədvəlini tərtib etmişdir. Bu, uzun müddət üçbucağa aid məsələlərin həllində yeganə mənbə idi.
Astronomiya elmində araşdırmaları
Astronomiyanın tarixində uzun illər Hipparxdan Biruniyə qədər olan bir dövrdə onun tayı-bərabəri olmamışdır. O fərziyyələrə görə 127–151-ci illər arasında İsgəndəriyyədə çalışmış, orada astronomik müşahidələr aparmışdır.
Onun "Əl-Məcisti" kitabında qədim dövrün bütün astronomik bilikləri toplanmışdır. Bu kitabın həqiqi adı "Astronomiyanın böyük riyazi düzəni"dir. "Əl-Məcisti" isə ona verilmiş ərəb adıdır. Orta yüzillikdə ərəbdilli alimlər bu kitabı araşdırmışdırlar. Avropalılar isə bu kitabla onların vasitəsi ilə tanış olmuşdurlar.
Ptolemey dünyanın modelini yaratmağa cəhd etmişdir. Onun təsəvvürünə əsasən yer kürəsi dünyanın mərkəzində durur və bütün başqa göy cisimləri (ay, ulduzlar, planetlər) onun ətrafında fırlanırlar. Bunu astronomik cəhətdən təsdiq etmək üçün o bir çox göy cisminin trayektoriyasını hesablayaraq onları çevrə şəklində yerin ətrafında təsvir etmişdir. Ptolemeyin dünya modeli (geosentrik nəzəriyyə) öz dəqiqliyinə görə Kopernikinkindən üstün idi. Kopernik də yer və göy cisimlərinin çevrə üzrə hərəkət etməsini qəbul edirdi. Yalnız Keplerin yerin ellips üzrə hərkət etməsini sübut edəndən sonra dünya haqqında düzgün təsəvvür yaranmağa başlamışdır.
Riyaziyyat elmində araşdırmaları
Riyaziyyatda Ptolemey elə də məşhur olmayan "Ptolemey teoremi" ilə tanınır. Onun bu teoreminə əsasən təpə nöqtələri çevrə üzərində yerləşən dördbucaqlının qarşı tərəflərinin cəmi onun diaqonallarının cəminə bərabərdir. Bu həm də tərsinə düzgündür.
Coğrafiya elmində araşdırmaları
Bundan əlavə Ptolemey yerin xəritəsinin işlənməsi ilə məşğul olmuşdur. Ptolemey bilirdi ki, yer kürə şəklindədir. Ona görə də, o yer kürəsini açaraq müstəviyə proyeksiya etmişdir. Başlanğıc meridian üçün o XIX əsrə qədər tətbiq olunan Ferro meredianından faydalanmışdır. Eninə uzunluğu isə bizə bu gün məlum olan ekvatordan hesablamışdır.Onu da qeyd edək ki, Ptolomey coğrafiya elminə ilk dəfə meridian və paralelləri gətirən insan olmuşdur.
Cənubda bir naməlum kontinentin olmasından da ilk dəfə Ptolemey bəhs etmişdir. Yer kürəsində yaşayan əhali haqqında onun verilənləri isə qeyri-dəqiq olmuşdur. Çünki, burada o informasiyanı başqalarından götürmüşdür. Yerin əhatə uzunluğunun hesablanmasında da Ptolemey səhvə yol vermişdir. Belə ki, bu qiyməti o 30000 km həddində olduğunu bildirir və bu rəqəm səhv olaraq bütün ədəbiyyatlara daxil olur.
Mənbə
- Wilfried Haag: Wege zu geometrischen Sätzen. Ernst Klett Verlag, Stuttgart 2003, .
- Alfred Stückelberger, Gerd Graßhoff (Hrsg.): Klaudius Ptolemaios. Handbuch der Geographie. Schwabe Basel, Basel 2006, (Griechisch-Deutsch).
- Wilfried Neumaier: Was ist ein Tonsystem? Eine historisch-systematische Theorie der abendländischen Tonsysteme, gegründet auf die antiken Theoretiker, Aristoxenos, Eukleides und Ptolemaios, dargestellt mit Mitteln der modernen Algebra. Lang, Frankfurt am Main/Bern/New York 1986, .
- Claudius Ptolemäus: Tetrabiblos — nach der von Melanchthon besorgten seltenen Ausgabe aus dem Jahre 1553. Chiron, Tübingen 2000, .
- "Uşaqlar üçün ensiklopediya. Riyaziyyat.", Bakı, "Şərq-Qərb", 2008. səh.610
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Complete Dictionary of Scientific Biography. Detroyt: Charles Scribner's Sons, 2008.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- encyclopedia.com (ing.). HighBeam Research.
- Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi. 1994.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Klavdi Ptolemey yun Klaydios Ptolemaῖos lat Claudius Ptolomaeus teq 100 gum Ptolemey Hermi d Roma Misiri d Roma imperiyasi teq 170 gum Isgenderiyye Roma Misiri d Roma imperiyasi ve ya Betlemius az ebced بطلمیوس antik yunan riyaziyyatcisi cografiyacisi astronomu astroloqu ve filosofu Klavdi Ptolemeyin adi oz dovrunde yasamis tarixcilerin eserlerinde cekilmir Onu cox vaxt Ptolemey sahlarinin sulalesine aid edirler Bu ise muasir tarixciler terefinden yanlis hesab edilir Ptolemeyq yun Klaydios PtolemaῖosDogum adi Klaydios PtolemaῖosDogum tarixi teq 100 Dogum yeri gum Ptolemey Hermi d Roma Misiri d Roma imperiyasiVefat tarixi teq 170 Vefat yeri gum Isgenderiyye Roma Misiri d Roma imperiyasiElm saheleri astronomiya astrologiya riyaziyyat mexanika optika cografiya musiqi nezeriyyecisi d Musiqi nezeriyyesiIs yeri Isgenderiyye kitabxanasi Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyati ve elmiPtolemey texminen 90 100 cu illerde eramizin 2 ci esrinde Misirin Hermi seherinde anadan olmusdur 160 175 ci illerde Isgenderiyyede vefat etmisdir Ptolemey dovrunun en gorkemli sexslerinden olmusdur Melumdur ki Ptolomey Klavdi omrunun cox hissesini Isgenderiyyede kecirmis burada astronomik musahideler aparmisdir Eserleri astronomiyanin cografiyanin ve optikanin inkisafina boyuk tesir gostermisdir En muhum eseri 13 kitabdan ibaret Almagest dir Boyuk Toplu Birinci kitabda duzxetli ve sferik triqonometriya bir de Ptolomey teoremi serh edilmisdir Eser bu sahede bize gelib catan en qedim yunan menbei olub N Kopernikin Goy cisimlerinin firlanmasi haqqinda eserinedek butun astronomik biliklerin serhine aid evez edilmez menbe idi Denizcilikde ve cografi koordinatlarin teyininde Ptolomey Klavdi daha boyuk rolu olmusdur O ededinin teqribi qiymetini hesablamis sinuslar cedvelini tertib etmisdir Bu uzun muddet ucbucaga aid meselelerin hellinde yegane menbe idi Astronomiya elminde arasdirmalari Astronomiyanin tarixinde uzun iller Hipparxdan Biruniye qeder olan bir dovrde onun tayi beraberi olmamisdir O ferziyyelere gore 127 151 ci iller arasinda Isgenderiyyede calismis orada astronomik musahideler aparmisdir Onun El Mecisti kitabinda qedim dovrun butun astronomik bilikleri toplanmisdir Bu kitabin heqiqi adi Astronomiyanin boyuk riyazi duzeni dir El Mecisti ise ona verilmis ereb adidir Orta yuzillikde erebdilli alimler bu kitabi arasdirmisdirlar Avropalilar ise bu kitabla onlarin vasitesi ile tanis olmusdurlar Ptolemey dunyanin modelini yaratmaga cehd etmisdir Onun tesevvurune esasen yer kuresi dunyanin merkezinde durur ve butun basqa goy cisimleri ay ulduzlar planetler onun etrafinda firlanirlar Bunu astronomik cehetden tesdiq etmek ucun o bir cox goy cisminin trayektoriyasini hesablayaraq onlari cevre seklinde yerin etrafinda tesvir etmisdir Ptolemeyin dunya modeli geosentrik nezeriyye oz deqiqliyine gore Kopernikinkinden ustun idi Kopernik de yer ve goy cisimlerinin cevre uzre hereket etmesini qebul edirdi Yalniz Keplerin yerin ellips uzre herket etmesini subut edenden sonra dunya haqqinda duzgun tesevvur yaranmaga baslamisdir Riyaziyyat elminde arasdirmalari Ptolemeyin dunya tesvirine aid resm 1661 Riyaziyyatda Ptolemey ele de meshur olmayan Ptolemey teoremi ile taninir Onun bu teoremine esasen tepe noqteleri cevre uzerinde yerlesen dordbucaqlinin qarsi tereflerinin cemi onun diaqonallarinin cemine beraberdir Bu hem de tersine duzgundur Cografiya elminde arasdirmalari Bundan elave Ptolemey yerin xeritesinin islenmesi ile mesgul olmusdur Ptolemey bilirdi ki yer kure seklindedir Ona gore de o yer kuresini acaraq musteviye proyeksiya etmisdir Baslangic meridian ucun o XIX esre qeder tetbiq olunan Ferro meredianindan faydalanmisdir Enine uzunlugu ise bize bu gun melum olan ekvatordan hesablamisdir Onu da qeyd edek ki Ptolomey cografiya elmine ilk defe meridian ve paralelleri getiren insan olmusdur Cenubda bir namelum kontinentin olmasindan da ilk defe Ptolemey behs etmisdir Yer kuresinde yasayan ehali haqqinda onun verilenleri ise qeyri deqiq olmusdur Cunki burada o informasiyani basqalarindan goturmusdur Yerin ehate uzunlugunun hesablanmasinda da Ptolemey sehve yol vermisdir Bele ki bu qiymeti o 30000 km heddinde oldugunu bildirir ve bu reqem sehv olaraq butun edebiyyatlara daxil olur MenbeQuadripartitum 1622Wilfried Haag Wege zu geometrischen Satzen Ernst Klett Verlag Stuttgart 2003 ISBN 3 12 720120 6 Alfred Stuckelberger Gerd Grasshoff Hrsg Klaudius Ptolemaios Handbuch der Geographie Schwabe Basel Basel 2006 ISBN 3 7965 2148 7 Griechisch Deutsch Wilfried Neumaier Was ist ein Tonsystem Eine historisch systematische Theorie der abendlandischen Tonsysteme gegrundet auf die antiken Theoretiker Aristoxenos Eukleides und Ptolemaios dargestellt mit Mitteln der modernen Algebra Lang Frankfurt am Main Bern New York 1986 ISBN 3 8204 9492 8 Claudius Ptolemaus Tetrabiblos nach der von Melanchthon besorgten seltenen Ausgabe aus dem Jahre 1553 Chiron Tubingen 2000 ISBN 978 3 925100 17 8 Usaqlar ucun ensiklopediya Riyaziyyat Baki Serq Qerb 2008 seh 610IstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Complete Dictionary of Scientific Biography Detroyt Charles Scribner s Sons 2008 ISBN 978 0 684 31559 1 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 encyclopedia com ing HighBeam Research Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi 1994