Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Leonard Eyler (alm. Leonhard Euler; 15 aprel, 1707, Bazel, İsveçrə — 18 sentyabr, 1783, Sankt-Peterburq, Rusiya) — isveçrəli riyaziyyatçı və fizik və astronomdur; milliyətcə isveçrəlidir. Rusiyada və Almaniyada işləmişdir. Riyazi analiz, ədədlər nəzəriyyəsi, diferensial həndəsə, riyazi fizika, göy mexanikası və s. sahələrdə 800-dən artıq əsərin müəllifidir. Elmin inkişafına əhəmiyyətli dərəcədə təsir etmişdir. XVIII əsrin ən əhəmiyyətli riyaziyyatçısı.
| Leonard Eyler Leonhard Euler | |
|---|---|
| alm. Leonhard Euler | |
 | |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Bazel, İsveçrə |
| Vəfat tarixi | (76 yaşında) |
| Vəfat yeri | Sankt-Peterburq, Rusiya imperiyası |
| Vəfat səbəbi | beyin qansızması[d] |
| Dəfn yeri |
|
| Elm sahələri | riyazi analiz, ədədlər nəzəriyyəsi, gəmiqayırma, astronomiya, mexanika, ballistika, optika, riyaziyyat, Musiqi nəzəriyyəsi, qraf nəzəriyyəsi, fizika, məntiq |
| Elmi dərəcəsi | |
| İş yerləri |
|
| Təhsili |
|
| Elmi rəhbəri | İohann Bernulli |
| Tanınmış yetirmələri | Stepan Rumovski, Jozef Lui Laqranj |
| Üzvlüyü |
|
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Eyler 15 aprel 1707-ci ildə İsveçrənin Bazel şəhərində Paul Eyler və Marqaret Brukerin ailəsində dünyaya gəlib. Az sonra Eylerlər Rien şəhərinə köçürlər.
Müəllimi dövrün qabaqcıl avropalı riyaziyyatçılardan İohann Bernulli olub. Eyni zamanda Euler ailəsinin yaxın dostu olan Bernoulli, oğlunun keşiş olmasını istəyən atanı razı edərək, L. Eulerin mükəmməl bir riyaziyyatçı olmasına imkan yaradıb.
13 yaşında olarkən Eyler Bazel Universitetinə daxil olur və 1723-cü ildə 16 yaşında Nyuton və Dekartın fəlsəfəsini müqayisə edən dissertasiyası ilə elmi dərəcəyə sahib olur.
17 may 1727-ci ildə Eyler Rusiya imperiyasının paytaxtı Sankt-Peterburq şəhərinə gəlir. Onun yaradıcılığı Peterburq EA ilə sıx bağlıdır. L. Eyler Akademiyanın bir çox sahələrinin fəaliyyətində yaxından iştirak etmiş, 1738–1740-cı illərdə "Hesaba rəhbərlik" dərsliyini yazmış, texniki ekspert işlərində, Rusiyanın xəritələrinin tərtibində iştirak etmişdir.
Leonard 1741-ci ildə Prusya Kralı Böyük Frederikin təklifini qəbul edərək Berlin Akademiyasına gəlib. Berlində 25 il yaşayan Euler bu müddətdə 380-dən çox məqalə yazıb. Böyük Katerinanın taxta keçməsindən sonra, 1766-cı ildə Rusiyaya gedən Euler burada bir çox faciə ilə qarşılaşıb. 1771-ci ildə meydana gələn yanğın hadisəsi bütün əmlakının məhv olmasına səbəb olub. Üç il sonra 40 illik həyat yoldaşı Katharinayı itirib.
L. Euler 17 sentyabr 1783-cü il tarixində alim Anders Johan Lexell ilə yeni kəşf edilən Uran planeti haqqında söhbət edərkən beyin qanaması keçirib və bir neçə saat sonra ölüb.
Fəaliyyəti
XVIII əsrin ən əhəmiyyətli və bütün dövrlərin aparıcı riyaziyyatçılarından biri hesab edilir. Ən məhsuldar riyaziyyatçılardan biri olaraq işlərinin ümumi həcmi 72 kitabdan ibatərtdir. O riyazi analiz, differensial coğrafiya, ədədlər nəzəriyyəsi, səma mexanikası, riyazi fizika, optika, ballistika, gəmiqayırma, musiqi nəzəriyyəsi və s. üzrə 865 orijinal əsərin müəllifidir.
Bu işləri sayəsində indi istifadə edilən müasir riyaziyyat terminologiyasının əsasını qoymuş, funksiya anlayışı və onun yazılışını təyin etmişdir. Misal olaraq, triqonometrik funksiyalar üçün (sinus) və (kosinus) təyin etmişdir.
Eyler fövqəladə işgüzarlığa malik olan adam idi. Onun tədqiqatları riyaziyyat, mexanika, elastiklik nəzəriyyəsi, riyazi fizika, optika, musiqi nəzəriyyəsi, Ayın hərəkəti, maşın nəzəriyyəsi, ballistika, dənizçilik elmi və s. sahələri əhatə edirdi. Məhz bu işgüzarlığın nəticəsində o artıq 19 yaşında gəmi təchizatına dair dissertasiya yazmış, 20 yaşında Peterburq EA-nın adyunku-kiçik elmi işçisi, 23 yaşında fizika kafedrasının professoru, 26 yaşında isə Peterburq EA-nın üzvü olmuşdur. L. Eyler 865 orijinal əsərin müəllifi olmuşdur ki, bunlar da 72 cild təşkil edir. Onun adı ilə bağlı bir çox riyazi termin və düsturlar vardır. Bunlara misal olaraq "Eyler bucaqları"nı, "Eyler düsturları"nı, "Eyler tənlikləri"ni, "Eyler funksiyası"nı və s. göstərmək olar. "Mexanika və ya analitik ifadə olunan hərəkət haqqında elm", "Analizə giriş", "Diferensial hesabı", "İnteqral hesabı", "Bərk cismin hərəkət nəzəriyyəsi" və s. əsərləri Eylerin gərgin əməyinin məhsuludur.
Eylerin mexanika üzrə əsərləri ona dünya şöhrəti bəxş etdi, 1736-cı ildə Paris EA Eylerə Daniil Bernulli və Maklorenlə birlikdə yazdığı əsərə görə yeni bir mükafat təqdim etdi. 1738-ci ildə isə Lozanna şəhərində Eylerin şah əsəri — 3 cilddən ibarət "Sonsuz kiçilənlərin təhlilinə giriş" nəşr olundu. Demək olar ki, indiki ali texniki məktəblərdə ali cəbr və riyazi təhlil üzrə nə keçilirsə, bunlar hamısı bu əsərin həcmindədir. Köniqsberq şəhərində yaşayarkən Eylerin həll etdiyi 7 körpü haqqında məsələ riyaziyyatın tam yeni bir sahəsinin-topologiyanın bünövrəsini qoydu. Eylerin əsərlərinin 60 %-i riyaziyyat üzrə yazılmışdır.
İstinadlar
- Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- Mathematics Genealogy Project (ing.). 1997.
- Boyer C. B., Bell A. Leonhard Euler // Encyclopædia Britannica (brit. ing.). Encyclopædia Britannica, Inc., 1768.
- Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi. 1994.
- NNDB (ing.). 2002.
- https://www.amacad.org/sites/default/files/academy/multimedia/pdfs/publications/bookofmembers/ChapterE.pdf.
- Эйлер, Леонард (rus.). // Русский биографический словарь СПб: 1912. Т. 24. С. 189–193.
- Berry A. A Short History of Astronomy (brit. ing.). London: John Murray, 1898.
- Mathematics Genealogy Project (ing.). 1997.
- İlknur Salamova, "Google"nin məşhur riyaziyyatçı – "Doodle"si 2021-10-25 at the Wayback Machine — simsar.az saytı
- "Uşaqlar üçün ensiklopediya. Riyaziyyat.", Bakı, "Şərq-Qərb", 2008. səh.606
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
 | Elm xadimi ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Leonard Eyler alm Leonhard Euler 15 aprel 1707 Bazel Isvecre 18 sentyabr 1783 Sankt Peterburq Rusiya isvecreli riyaziyyatci ve fizik ve astronomdur milliyetce isvecrelidir Rusiyada ve Almaniyada islemisdir Riyazi analiz ededler nezeriyyesi diferensial hendese riyazi fizika goy mexanikasi ve s sahelerde 800 den artiq eserin muellifidir Elmin inkisafina ehemiyyetli derecede tesir etmisdir XVIII esrin en ehemiyyetli riyaziyyatcisi Leonard Eyler Leonhard Euleralm Leonhard Euler Dogum tarixi 15 aprel 1707Dogum yeri Bazel IsvecreVefat tarixi 18 sentyabr 1783 76 yasinda Vefat yeri Sankt Peterburq Rusiya imperiyasiVefat sebebi beyin qansizmasi d Defn yeri Smolensk luteran qebiristanligi d Lazarev qebiristanligi d Elm saheleri riyazi analiz ededler nezeriyyesi gemiqayirma astronomiya mexanika ballistika optika riyaziyyat Musiqi nezeriyyesi qraf nezeriyyesi fizika mentiqElmi derecesi felsefe doktoruIs yerleri Peterburq Elmler Akademiyasi Prussiya Elmler Akademiyasi d Tehsili Bazel Universiteti 1720 Elmi rehberi Iohann BernulliTaninmis yetirmeleri Stepan Rumovski Jozef Lui LaqranjUzvluyu Prussiya Elmler Akademiyasi d 1741 Isvec Kral Elmler Akademiyasi Peterburq Elmler Akademiyasi 1730 Fransa Elmler Akademiyasi 1755 Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi 1782 London Kral Cemiyyeti 1747 Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiEyler 15 aprel 1707 ci ilde Isvecrenin Bazel seherinde Paul Eyler ve Marqaret Brukerin ailesinde dunyaya gelib Az sonra Eylerler Rien seherine kocurler Muellimi dovrun qabaqcil avropali riyaziyyatcilardan Iohann Bernulli olub Eyni zamanda Euler ailesinin yaxin dostu olan Bernoulli oglunun kesis olmasini isteyen atani razi ederek L Eulerin mukemmel bir riyaziyyatci olmasina imkan yaradib 13 yasinda olarken Eyler Bazel Universitetine daxil olur ve 1723 cu ilde 16 yasinda Nyuton ve Dekartin felsefesini muqayise eden dissertasiyasi ile elmi dereceye sahib olur 17 may 1727 ci ilde Eyler Rusiya imperiyasinin paytaxti Sankt Peterburq seherine gelir Onun yaradiciligi Peterburq EA ile six baglidir L Eyler Akademiyanin bir cox sahelerinin fealiyyetinde yaxindan istirak etmis 1738 1740 ci illerde Hesaba rehberlik dersliyini yazmis texniki ekspert islerinde Rusiyanin xeritelerinin tertibinde istirak etmisdir Leonard 1741 ci ilde Prusya Krali Boyuk Frederikin teklifini qebul ederek Berlin Akademiyasina gelib Berlinde 25 il yasayan Euler bu muddetde 380 den cox meqale yazib Boyuk Katerinanin taxta kecmesinden sonra 1766 ci ilde Rusiyaya geden Euler burada bir cox facie ile qarsilasib 1771 ci ilde meydana gelen yangin hadisesi butun emlakinin mehv olmasina sebeb olub Uc il sonra 40 illik heyat yoldasi Katharinayi itirib L Euler 17 sentyabr 1783 cu il tarixinde alim Anders Johan Lexell ile yeni kesf edilen Uran planeti haqqinda sohbet ederken beyin qanamasi kecirib ve bir nece saat sonra olub FealiyyetiXVIII esrin en ehemiyyetli ve butun dovrlerin aparici riyaziyyatcilarindan biri hesab edilir En mehsuldar riyaziyyatcilardan biri olaraq islerinin umumi hecmi 72 kitabdan ibatertdir O riyazi analiz differensial cografiya ededler nezeriyyesi sema mexanikasi riyazi fizika optika ballistika gemiqayirma musiqi nezeriyyesi ve s uzre 865 orijinal eserin muellifidir Bu isleri sayesinde indi istifade edilen muasir riyaziyyat terminologiyasinin esasini qoymus funksiya anlayisi ve onun yazilisini teyin etmisdir Misal olaraq triqonometrik funksiyalar ucun sinus ve kosinus teyin etmisdir Eyler fovqelade isguzarliga malik olan adam idi Onun tedqiqatlari riyaziyyat mexanika elastiklik nezeriyyesi riyazi fizika optika musiqi nezeriyyesi Ayin hereketi masin nezeriyyesi ballistika denizcilik elmi ve s saheleri ehate edirdi Mehz bu isguzarligin neticesinde o artiq 19 yasinda gemi techizatina dair dissertasiya yazmis 20 yasinda Peterburq EA nin adyunku kicik elmi iscisi 23 yasinda fizika kafedrasinin professoru 26 yasinda ise Peterburq EA nin uzvu olmusdur L Eyler 865 orijinal eserin muellifi olmusdur ki bunlar da 72 cild teskil edir Onun adi ile bagli bir cox riyazi termin ve dusturlar vardir Bunlara misal olaraq Eyler bucaqlari ni Eyler dusturlari ni Eyler tenlikleri ni Eyler funksiyasi ni ve s gostermek olar Mexanika ve ya analitik ifade olunan hereket haqqinda elm Analize giris Diferensial hesabi Inteqral hesabi Berk cismin hereket nezeriyyesi ve s eserleri Eylerin gergin emeyinin mehsuludur Eylerin mexanika uzre eserleri ona dunya sohreti bexs etdi 1736 ci ilde Paris EA Eylere Daniil Bernulli ve Maklorenle birlikde yazdigi esere gore yeni bir mukafat teqdim etdi 1738 ci ilde ise Lozanna seherinde Eylerin sah eseri 3 cildden ibaret Sonsuz kicilenlerin tehliline giris nesr olundu Demek olar ki indiki ali texniki mekteblerde ali cebr ve riyazi tehlil uzre ne kecilirse bunlar hamisi bu eserin hecmindedir Koniqsberq seherinde yasayarken Eylerin hell etdiyi 7 korpu haqqinda mesele riyaziyyatin tam yeni bir sahesinin topologiyanin bunovresini qoydu Eylerin eserlerinin 60 i riyaziyyat uzre yazilmisdir IstinadlarCex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi Mathematics Genealogy Project ing 1997 Boyer C B Bell A Leonhard Euler Encyclopaedia Britannica brit ing Encyclopaedia Britannica Inc 1768 Maktutor riyaziyyat tarixi arxivi 1994 NNDB ing 2002 https www amacad org sites default files academy multimedia pdfs publications bookofmembers ChapterE pdf Ejler Leonard rus Russkij biograficheskij slovarSPb 1912 T 24 S 189 193 Berry A A Short History of Astronomy brit ing London John Murray 1898 Mathematics Genealogy Project ing 1997 Ilknur Salamova Google nin meshur riyaziyyatci Doodle si 2021 10 25 at the Wayback Machine simsar az sayti Usaqlar ucun ensiklopediya Riyaziyyat Baki Serq Qerb 2008 seh 606Hemcinin baxEyler dusturlari Eyler inteqrallari Eyler usulu Eyler diski Eyler adina Beynelxalq Riyaziyyat InstitutuXarici kecidler Elm xadimi ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin