Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qalileo Qaliley (it. Galileo Galilei; 15 fevral 1564[…], Piza, Florensiya hersoqluğu[d] – 8 yanvar 1642[…], Arçetri[d], Böyük Toskana hersoqluğu) — italyan alimi, mexaniki, fiziki, astronomu, riyaziyyatçısı, universal insan, müasir fizika və astronomiya elmlərinin və elmi metodun banilərindən biri. Adı tarixdə 100 ən çox öyrənilmiş şəxsiyyətlər siyahısına daxil edilib.
| Qalileo Qaliley | |
|---|---|
| it. Galileo Galilei | |
 | |
| Doğum adı | Galileo di Vincenzo Bonaiuti de' Galilei |
| Doğum tarixi | 15 fevral 1564[…] |
| Doğum yeri |
|
| Vəfat tarixi | 8 yanvar 1642[…](77 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Dəfn yeri | |
| Uşaqları |
|
| Atası | Vinçenzo Qaliley[d] |
| Anası | Culiya Ammannati[d] |
| Elm sahələri | astronomiya, fizika, mexanika, fəlsəfə, riyaziyyat |
| İş yerləri |
|
| Təhsili |
|
| Elmi rəhbəri | Ostilio Riççi[d] |
| Tanınmış yetirmələri | Nikkolo Arrigetti[d] |
| Üzvlüyü | |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Qalileo Qaliley italyan fiziki, riyaziyyatçısı, astronomu və filosofu olub. Elmi inqilabda böyük bir rol oynamışdır. Qalileo, "müasir astronomiyanın atası", " atası", "elmin atası" və "müasir elmin atası" olaraq adlandırılmaqdadır. Stiven Hokinq "Qalileo, bəlkə digər insanlardan müasir elmin doğuşundan məsul olduğu üçün daha çox insan idi" deyir.
O, 1564-cü ildə İtaliyanın Piza şəhərində doğulub. Dövrünün tanınmış musiqiçilərindən Vinçenzo Qalileyin oğlu olan Qalileo, ilk təhsilini Florensiyada alıb. 1581-ci ildə Piza Universitetində tibb təhsilinə başlayıb. Ancaq pulsuzluqdan məktəbi tərk edir. 1583-cü ildən etibarən riyaziyyata maraq duyan Qalileo, bu mövzudakı işləri sayəsində, 1589-cu ildə Pizada professorluq əldə edir.
Mexaniki rəqqasın, üzən cisimlərin və hərəkətin Aristotel fizikasından fərqli bir düşüncə ilə riyazi olaraq ələ alınmasını təklif edir. Qalileo Piza qülləsindən ağırlıq daşı sallayaraq Aristotelin nəzəriyyəsinə ciddi dəyişiklik edir. Onun fikrincə bütün şərtlər bərabər olduqda hər cismin düşmə sürəti, ağırlığından asılıdır. Bu təklifi yaşlı professorlarla münaqişəyə səbəb olur. 1592-ci ildə o Pizanı tərk edərək, Paduya Universitetində riyaziyyat kafedrasına gəlir.
1597-ci ildə praktikada çox faydası olan kompası ticari olaraq bazara çıxartdı. 1600-cü ildən dərhal sonra primitiv bir termometr, insanın ürək döyüntülərinin ölçülməsində istifadə edilmək üçün bir rəqqas və 1604-cü ildə sərbəstdüşmənin riyazi qanunlarını kəşf etdi. Ancaq onun bərabərtəcilli hərəkət anlayışında səhv var idi. O, 1609-cu ildə Hollandiyada teleskopun olduğunu eşitdi və özü daha təkmil alət düzəldərək astronomiya müşahidələrində istifadə etdi. 1610-cu ildə Aydakı dağlar, ulduz topaları və Süd yolu barədə ilk təsbitlərini nəşr etdirdi. Bu vaxt Yupiterin dörd peykinin varlığını bildirdi. Onun bu kitabı oxucularda çox maraq oyandırdı və onun Florensiyada saray riyaziyyatçısı olmasını təmin etdi. Dərhal sonra Venera planetinin fazaları və Saturnun şəkli haqqında məlumat verərkən, astronomiyada qəbul edilmiş şübhə altına aldı.
1611-ci ildə Romaya getdi və oradakı Elmlər Akademiyasına üzv seçildi. Florensiyaya dönüşündə hidrostatika üzərinə bir çox professorun etirazına səbəb olan kitabı ilə 1613-cü ildə günəş ləkələri üzərinə yazdığı əsərini nəşr etdi. Bu əsərində açıq bir şəkildə müdafiə etdi. Bundan ötəri kilsə inkvizisiyasının ağır hücumuna məruz qaldı. 1615-ci ildə şəxsən Romaya gedərək öz iddiasını müdafiə etsə də, yalnız 1616-cı ildə Papa Beşinci Paul tərəfindən kitablarının tədqiqi üçün bir komissiya yaradıldı. Bu komissiya Qalileonun kitablarını qadağan etmədi. Yalnız dünyanın öz oxu ətrafında döndüyü iddiasından imtina etməsini istədi.
Qalileo, bir müddət elmin praktik istiqamətinə döndü, mikroskopu inkişaf etdirdi. Ancaq 1618-ci ildə üç kometanın görülməsi zamanı kilsə ilə münaqişəyə girdi. Dostunun VIII Urban adı ilə Papa seçilməsindən cəsarətlənərək yazdığı "" adlı əsərini 1632-ci ildə nəşr etdirdi. Kitab kilsə tərəfindən edilən xəbərdarlıqlarla ziddiyyət təşkil etdiyi üçün Romada məhkəməyə çağırıldı. 1633-cü ildə bu kitab qadağan edildi və Müqəddəs İnkvizisiya tərəfindən ömürlük həbsə məhkum edildi. Cəzası ev həbsi ilə əvəz edildi. Yetmiş yaşında həbs edilən Qalileo kor oldu və 1642-ci ildə həyatını itirdi.
Elmi kəşfləri
Qaliley zəmanəsinin ən qabaqcıl şəxsiyyətlərindən olub, mütərəqqi ideyaların yaranmasına təkan verən, elmi dindən ayıran, köhnəliyə qarşı mübariz olan, insanların gələcəyi üçün yeni-yeni yollar açan alim olmuşdur.
Elmin korifeyi olan Qaliley klassik fizikanın əsas banilərindən biri, astronom, riyaziyyatçı, Nikolay Kopernikin dünya sistemini müdafiə edərək inkişaf etdirən, Ptolomeyin yanlış geosentrik sistemini ifşa edən, materiya və hərəkətin əbədiliyini əsaslandıran, Aristotel fizikasının səhvlərini aşkar edən, böyük alim, mütəfəkkir və ədibdir. O, təcrübi fizikanın əsasını qoymuş, elmdə eksperimental tədqiqat üsulunu tətbiq etmişdir.
Qaliley Qalileo 1564-cü il fevral ayının 15-də İtaliyanın Piza şəhərində musiqiçi ailəsində anadan olmuşdur. 11 yaşına qədər məktəbdə oxuduqdan sonra Qaliley ailəsi ilə birlikdə Florensiyaya köçmüş və burada monastıra verilmişdir.
Qaliley 1581-ci ildə Piza universitetinə daxil olub təbabət elmini öyrənməyə başlamışdır. Buraya o, atasının təkidi ilə getmişdir. Çünki atasının məqsədi onu həkim etmək idi, lakin Qaliley Evklidin, Arximedin əsərlərini oxumuşdur, ona görə onun ən çox marağı riyaziyyat və mexanika sahələrinə idi. O, universitetdə bir az oxuduqdan sonra atasının razılığı ilə buranı tərk edib Florensiyaya gedir. Orada fizika və riyaziyyat elmlərini öyrənməyə başlayır.
Tələbəlik illərində Qaliley böyük elmi və praktik əhəmiyyəti olan rəqqasın rəqsinin kəşf edir.
Qaliley öz müəllimi Ostilio Riççinin rəhbərliyi ilə riyaziyyat və mexanikanı öyrənməklə kifayətlənməyib, mexanikanın texniki tətbiqlərini, hətta hərbi-mühəndislik işlərini də öyrənmiş və Florensiyada qalaların tikilməsi, su kəmərlərinin çəkilməsi, çayların tənzimlənməsi və s. işləri müşahidə etmişdir.
Deyilənlərə görə, kilsədə ibadət zamanı tavandan asılmış iki çilçırağın yellənməsini müşahidə edərkən Qaliley, rəqqasın periodunun amplitud və kütlədən asılı olmadığını müəyyən etmişdir.
Qaliley fitri istedadın əsasında Aristotel fizikasının səhvlərini göstərmiş, təbiət elmlərinin yeni təməlini qurmuş, onun gizli sirlərini açaraq, cəmiyyətin materialist dünyagörüşünün inkişafına böyük təkan vermişdir.
Qaliley Kopernikin nəzəriyyəsi və dünyagörüşü ilə tanış olduqdan sonra nəinki onun tərəfdarı olmuş, hətta onun doğruluğunu təcrübədə sübut etməyə çalışmışdır.
1608-ci ildə teleskopun hollandiyalılar (Z. Yansen, Y. Metsius və Q. Lipperşey) tərəfindən ixtira olunması xəbəri hər tərəfə böyük sürətlə yayıldı. Bu xəbəri eşidən Qaliley 1609-cu ildə müstəqil olaraq öz teleskopunu hazırlamışdır. Onun ilk teleskopu 3 dəfə böyüdürdü. Tezliklə o, bu böyütməni 32 dəfəyə çatdırmışdır.
Qaliley fikirləşirdi ki, ruhanilərdən gizlin olaraq, gecə öz borusunu səmaya yönəltsə necə olar? Bu olduqca qorxulu və cəsarətli addım idi. Çünki, ruhanilər təlqin edirdilər ki, adamlar "allahın işlərinə" nəzər yetirməməlidirlər.
Qaliley ilk dəfə öz astronomik borusunu 1610-cu ilin yanvar ayının 7-də gecə Aya tərəf yönəldir. Ayda dağların, Kraterlərin olmasını görür. Ay səthinin mahiyyət etibarilə Yerə oxşar olması fikrini söyləyir. Bu isə din əleyhinə atılmış ən cəsarətli addım idi. Bundan sonra edilmiş başqa astronomik kəşflər elm xəzinəsinə daxil edilən qiymətli hədiyyələr olmaqla bərabər həm də Ptolomey sisteminə və onun doğruluğunu rəsmən təsdiq etmiş olan kilsəyə, məscidə, dinə, bütün mövhumata və xurafata endirilən ağır bir zərbədir.
Bundan başqa Qaliley Yupiterin ətrafında fırlanan dörd peyki kəşf edib, Veneranın fazalarını, Ağ yolun ulduzlardan ibarət olduğunu müəyyənləşdirdi. Gündüz isə Qaliley hislə qaraldılmış şüşə vasitəsilə Günəşə baxaraq Günəşdə ləkələr olduğunu və ləkələrin hərəkətinə görə Günəş diskinin fırlandığını müəyyən etmişdir.
1607-ci ildə Qaliley dünyada ilk dəfə olaraq işıq sürətini təyin etmək üçün təşəbbüs göstərmiş, lakin zaman fasiləsini dəqiq ölçə bilmədiyindən düzgün nəticə almamışdır.
Qaliley şüşələrin cilalanması ilə məşğul olmuş, müxtəlif əyrilikli linzalar hazırlamışdır.
Qaliley həm , həm də fiziki optikanın bəzi məsələləri ilə məşğul olmuş, ömrünün 15 ilini bolonya daşının fosforessensiyasının tədqiqinə sərf etmişdir. O, Boloniya şəhərinin yaxınlığındakı dağdan tapılmış işıldayan bolonya daşını 1611-ci ildə Romada çağırılmış müşavirədə nümayiş etdirərək, onun işıldamasının səbəbini belə izah etmişdir:
Bolonya daşı qızdırıldıqda və Günəş işığı ilə işıqlandırıldıqda o işıq atomlarını udub, özündə saxlayır və sonra yavaş-yavaş şüalanmağa başlayır.
Qalileyin bu nöqteyi-nəzəri onun işığın təbiəti haqqındakı fikrinə və eləcə də enerjinin saxlanması mülahizələrinə tamamilə uyğundur.
1597-ci ildə Qaliley ilk termometr hesab edilən qurmuşdur ki, istilik hadisələrini öyrənməkdə cihazın böyük rolu olmuşdur.
Akustika bir elm kimi Qalileylə başlayır. O, eksperimental üsulla səs hadisələrini öyrənən birinci fizikdir. Qaliley öyrənir ki, səs tonunun yüksəkliyi yalnız mənbəyin rəqs tezliyindən asılıdır.
Qalileyin mexanikaya aid kəşfləri içərisində , nisbilik prinsipi, sərbəst düşmə qanunları, mail müstəvidə düşmə, rəqqasın hərəkəti, üfüqə paralel və üfüqə bucaq altında atılmış cismin hərəkəti, mühitin müqaviməti, zərbə və s. göstərmək olar. Qaliley zamanı ölçmək üçün rəqqasdan istifadə etmişdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, Aristotel tərəfindən kəşf edilmiş: "Cisim qiymət və istiqaməti sabit olan qüvvənin təsiri altında düz xətt boyunca bərabər sürətli hərəkət edir" kimi səhv nəzəriyyə Qalileyə qədər elmdə "həqiqət" kimi qəbul edilmişdir. Qaliley bu səhvi düzəltdi və göstərdi ki, cisim qiymət və istiqamətcə sabit olan qüvvənin təsiri altında düz xətt boyunca bərabərartan hərəkət edir və belə bir qüvvə cismə təsir etmədikdə cisim düz xətt boyunca bərabərsürətli hərəkət edir. Bu, hərəkətin birinci qanunu olub "Ətalət" qanunu adı ilə məşhurdur.
Qaliley isbat etmişdir ki, havanın müqaviməti olmadıqda bütün cisimlər kütlələrindən asılı olmayaraq eyni sürətlə düşür və bərabəryeyinləşən hərəkət edirlər. O, öyrənmişdir ki, sərbəst düşmədə cismə sabit qüvvə /cazibə qüvvəsi/ təsir etdiyindən cisim şaquli istiqamətdə bərabərartan sürətlə hərəkət edir. Dahi alim bu kəşflərlə yanaşı hərəkətin nisbilik prinsipini də kəşf etmişdir.
1632-ci ildə Qalileyin "Dünyanın iki əsas sistemi — Ptolemey və Kopernik sistemləri haqqında söhbət" əsəri çapdan çıxır. Bu kitab üç venetsiyalının /Salviati, Saqredo və Simpliçio/ söhbəti şəklində yazılmışdır. Salviati öz söhbətində Qalileyin görüşlərini ifadə edir; Saqredo canıyananlıq edir. Simpliçio isə Ptolemey və Aristotelin nüfuzunu müdafiə etməklə, Aristotel fəlsəfəsi tərəfdarlarının görüşlərini ifadə edir.
Bu kitabın yazılmasına görə Qaliley kilsə tərəfindən təqib olunmuşdur.
Aristotel belə hesab edib ki, cisim sabit qüvvənin təsiri ilə hərəkət etdikdə getdiyi yol zamanla düz mütənasib olmalıdır, lakin Qaliley isbat edir ki, bu hərəkət təcilli olduğundan, gedilən yol, həmin yola sərf olunan zamanın kvadratı ilə mütənasibdir: Qaliley əvvəllər vaxtı nəbzin vurması ilə ölçürmüş, sonralar isə rəqqasdan istifadə etmişdir. Rəqqaslı saatı ilk dəfə 1649-cu ildə onun oğlu Vinçes Qaliley qurub düzəltmişdir.
Aristotelə görə cismin düşmə sürəti onun çəkisi ilə düz mütənasibdir. Bunun əksinə olaraq Qaliley isbat etmişdir ki, sərbəstdüşmədə sürət cismin çəkisindən asılı deyildir. Bunu isbat etmək üçün Maili Piza qülləsinin başından çəkiləri müxtəlif olan iki cisim salınmaqla təcrübə aparılır və bu təcrübədə Qalileyin nəzəriyyəsi özünü doğruldur.
1633-cü ildə Qaliley Kopernikçilikdə və allahsızlıqda təqsirləndirilərək İnkvizisiya məhkəməsinə cəlb edilir. Məhkəmədə əsərlərinin yandırılması və tutduğu yoldan əl çəkmədikdə ölüm cəzası ilə hədələnərək "tövbə etməyə" məcbur edilmişdir, lakin belə rəvayət var ki, Qaliley məhkəmə qurtardıqdan sonra "onsuzda o fırlanır" demişdir. Burada o, yerin fırlanmasını nəzərdə tuturdu. Məhkəmədən sonra yenə də qoca alim elmi yaradıcılıqdan əl çəkməmiş və öz ideyasını dəyişməmişdir. O, 1642-ci il yanvar ayının 8-də Florensiya yaxınlığında vəfat etmişdir.
Ədəbiyyat
- Davidsen, Bjørn Are (2010). "Slaget om solen — hva sloss egentlig kirken og Galileo om?". I: Da jorden ble flat. Mytene som ikke ville dø. Luther forlag. .
- Hannam, James (2009). God's Philosophers. How the Medieval World Laid the Foundations of Modern Science. Icon Books. .
- Linton, Christopher (2004). From Eudoxus to Einstein. A History of Mathematical Astronomy. Cambridge University Press. .
- Næss, Atle (2001). Da jorden stod stille. Gyldendal. .
- Strømholm, Per (1984). Den vitenskapelige revolusjonen 1500–1700. Solum forlag. [Boken bygger på forelesninger ved Universitetet i Trondheim].
- "Uşaqlar üçün ensiklopediya. Riyaziyyat.", Bakı, "Şərq-Qərb", 2008. səh.608
İstinadlar
- http://www-history.mcs.st-andrews.ac.uk/Biographies/Galileo.html.
- BeWeB.
- Berry A. A Short History of Astronomy (brit. ing.). London: John Murray, 1898.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Галилей Галилео // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1969.
- Mathematics Genealogy Project (ing.). 1997.
- Fərhad Hacıyev Görkəmli fiziklər kitabı
- Hilliam (2005), p. 96 2014-01-11 at the Wayback Machine.
- Rutkin, H. Darrel. "Galileo, Astrology, and the Scientific Revolution: Another Look". Program in History & Philosophy of Science & Technology, Stanford University. 2012-10-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2007-04-15.
- Kusukawa, Sachiko. . 2012-06-20 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-07-29.
Xarici keçidlər
- "Galileo Galilei"
- Striden om Galilei
- Оригинални документи за процеса срещу Галилей 2008-03-29 at the Wayback Machine
- Биография
- Компасът на Галилей (на английски)
- Galileo//Thek@, архив с източници за Галилей (на английски)
- Проектът Галилео на Rice University (на английски)
- Статия в Станфордската философска енциклопедия (на английски)
- Текстове на Галилей 2005-12-14 at the Wayback Machine (на италиански)
- Статия
- Atıl Bulu. Okan Üniversitesi
- Yavuz Unat
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qalileo Qaliley it Galileo Galilei 15 fevral 1564 Piza Florensiya hersoqlugu d 8 yanvar 1642 Arcetri d Boyuk Toskana hersoqlugu italyan alimi mexaniki fiziki astronomu riyaziyyatcisi universal insan muasir fizika ve astronomiya elmlerinin ve elmi metodun banilerinden biri Adi tarixde 100 en cox oyrenilmis sexsiyyetler siyahisina daxil edilib Qalileo Qalileyit Galileo GalileiDogum adi Galileo di Vincenzo Bonaiuti de GalileiDogum tarixi 15 fevral 1564 Dogum yeri Piza Florensiya hersoqlugu d Vefat tarixi 8 yanvar 1642 1642 01 08 77 yasinda Vefat yeri Arcetri d Boyuk Toskana hersoqluguDefn yeri Santa Korce BazilikasiUsaqlari Vincenzo Qamba d Mariya Seleste d Atasi Vincenzo Qaliley d Anasi Culiya Ammannati d Elm saheleri astronomiya fizika mexanika felsefe riyaziyyatIs yerleri Padua Universiteti 1592 Piza Universiteti 1589 Tehsili Piza Universiteti 1581 1585 Elmi rehberi Ostilio Ricci d Taninmis yetirmeleri Nikkolo Arrigetti d Uzvluyu Dei Lincei Akademiyasi Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiQalileo QalileyPoct markasi uzerinde Qalileo Qalileyin sekli Qalileo Qaliley italyan fiziki riyaziyyatcisi astronomu ve filosofu olub Elmi inqilabda boyuk bir rol oynamisdir Qalileo muasir astronomiyanin atasi atasi elmin atasi ve muasir elmin atasi olaraq adlandirilmaqdadir Stiven Hokinq Qalileo belke diger insanlardan muasir elmin dogusundan mesul oldugu ucun daha cox insan idi deyir O 1564 cu ilde Italiyanin Piza seherinde dogulub Dovrunun taninmis musiqicilerinden Vincenzo Qalileyin oglu olan Qalileo ilk tehsilini Florensiyada alib 1581 ci ilde Piza Universitetinde tibb tehsiline baslayib Ancaq pulsuzluqdan mektebi terk edir 1583 cu ilden etibaren riyaziyyata maraq duyan Qalileo bu movzudaki isleri sayesinde 1589 cu ilde Pizada professorluq elde edir Mexaniki reqqasin uzen cisimlerin ve hereketin Aristotel fizikasindan ferqli bir dusunce ile riyazi olaraq ele alinmasini teklif edir Qalileo Piza qullesinden agirliq dasi sallayaraq Aristotelin nezeriyyesine ciddi deyisiklik edir Onun fikrince butun sertler beraber olduqda her cismin dusme sureti agirligindan asilidir Bu teklifi yasli professorlarla munaqiseye sebeb olur 1592 ci ilde o Pizani terk ederek Paduya Universitetinde riyaziyyat kafedrasina gelir 1597 ci ilde praktikada cox faydasi olan kompasi ticari olaraq bazara cixartdi 1600 cu ilden derhal sonra primitiv bir termometr insanin urek doyuntulerinin olculmesinde istifade edilmek ucun bir reqqas ve 1604 cu ilde serbestdusmenin riyazi qanunlarini kesf etdi Ancaq onun berabertecilli hereket anlayisinda sehv var idi O 1609 cu ilde Hollandiyada teleskopun oldugunu esitdi ve ozu daha tekmil alet duzelderek astronomiya musahidelerinde istifade etdi 1610 cu ilde Aydaki daglar ulduz topalari ve Sud yolu barede ilk tesbitlerini nesr etdirdi Bu vaxt Yupiterin dord peykinin varligini bildirdi Onun bu kitabi oxucularda cox maraq oyandirdi ve onun Florensiyada saray riyaziyyatcisi olmasini temin etdi Derhal sonra Venera planetinin fazalari ve Saturnun sekli haqqinda melumat vererken astronomiyada qebul edilmis subhe altina aldi 1611 ci ilde Romaya getdi ve oradaki Elmler Akademiyasina uzv secildi Florensiyaya donusunde hidrostatika uzerine bir cox professorun etirazina sebeb olan kitabi ile 1613 cu ilde gunes lekeleri uzerine yazdigi eserini nesr etdi Bu eserinde aciq bir sekilde mudafie etdi Bundan oteri kilse inkvizisiyasinin agir hucumuna meruz qaldi 1615 ci ilde sexsen Romaya gederek oz iddiasini mudafie etse de yalniz 1616 ci ilde Papa Besinci Paul terefinden kitablarinin tedqiqi ucun bir komissiya yaradildi Bu komissiya Qalileonun kitablarini qadagan etmedi Yalniz dunyanin oz oxu etrafinda donduyu iddiasindan imtina etmesini istedi Qalileo bir muddet elmin praktik istiqametine dondu mikroskopu inkisaf etdirdi Ancaq 1618 ci ilde uc kometanin gorulmesi zamani kilse ile munaqiseye girdi Dostunun VIII Urban adi ile Papa secilmesinden cesaretlenerek yazdigi adli eserini 1632 ci ilde nesr etdirdi Kitab kilse terefinden edilen xeberdarliqlarla ziddiyyet teskil etdiyi ucun Romada mehkemeye cagirildi 1633 cu ilde bu kitab qadagan edildi ve Muqeddes Inkvizisiya terefinden omurluk hebse mehkum edildi Cezasi ev hebsi ile evez edildi Yetmis yasinda hebs edilen Qalileo kor oldu ve 1642 ci ilde heyatini itirdi Elmi kesfleriQalileo Qaliley Italiya Dojuna Teleskopu gosterirQalileo Qalileyin abidesi FlorensiyaQalileo Qaliley mehkeme qarsisindaPul uzerinde Qalileo Qalileyin sekliQalileo Qalileyin abidesiQalileo Qalileyin Yupiter haqqinda meqalesi Qaliley zemanesinin en qabaqcil sexsiyyetlerinden olub mutereqqi ideyalarin yaranmasina tekan veren elmi dinden ayiran kohneliye qarsi mubariz olan insanlarin geleceyi ucun yeni yeni yollar acan alim olmusdur Elmin korifeyi olan Qaliley klassik fizikanin esas banilerinden biri astronom riyaziyyatci Nikolay Kopernikin dunya sistemini mudafie ederek inkisaf etdiren Ptolomeyin yanlis geosentrik sistemini ifsa eden materiya ve hereketin ebediliyini esaslandiran Aristotel fizikasinin sehvlerini askar eden boyuk alim mutefekkir ve edibdir O tecrubi fizikanin esasini qoymus elmde eksperimental tedqiqat usulunu tetbiq etmisdir Qaliley Qalileo 1564 cu il fevral ayinin 15 de Italiyanin Piza seherinde musiqici ailesinde anadan olmusdur 11 yasina qeder mektebde oxuduqdan sonra Qaliley ailesi ile birlikde Florensiyaya kocmus ve burada monastira verilmisdir Qaliley 1581 ci ilde Piza universitetine daxil olub tebabet elmini oyrenmeye baslamisdir Buraya o atasinin tekidi ile getmisdir Cunki atasinin meqsedi onu hekim etmek idi lakin Qaliley Evklidin Arximedin eserlerini oxumusdur ona gore onun en cox maragi riyaziyyat ve mexanika sahelerine idi O universitetde bir az oxuduqdan sonra atasinin raziligi ile burani terk edib Florensiyaya gedir Orada fizika ve riyaziyyat elmlerini oyrenmeye baslayir Telebelik illerinde Qaliley boyuk elmi ve praktik ehemiyyeti olan reqqasin reqsinin kesf edir Qaliley oz muellimi Ostilio Riccinin rehberliyi ile riyaziyyat ve mexanikani oyrenmekle kifayetlenmeyib mexanikanin texniki tetbiqlerini hetta herbi muhendislik islerini de oyrenmis ve Florensiyada qalalarin tikilmesi su kemerlerinin cekilmesi caylarin tenzimlenmesi ve s isleri musahide etmisdir Deyilenlere gore kilsede ibadet zamani tavandan asilmis iki cilciragin yellenmesini musahide ederken Qaliley reqqasin periodunun amplitud ve kutleden asili olmadigini mueyyen etmisdir Qaliley fitri istedadin esasinda Aristotel fizikasinin sehvlerini gostermis tebiet elmlerinin yeni temelini qurmus onun gizli sirlerini acaraq cemiyyetin materialist dunyagorusunun inkisafina boyuk tekan vermisdir Qaliley Kopernikin nezeriyyesi ve dunyagorusu ile tanis olduqdan sonra neinki onun terefdari olmus hetta onun dogrulugunu tecrubede subut etmeye calismisdir 1608 ci ilde teleskopun hollandiyalilar Z Yansen Y Metsius ve Q Lippersey terefinden ixtira olunmasi xeberi her terefe boyuk suretle yayildi Bu xeberi esiden Qaliley 1609 cu ilde musteqil olaraq oz teleskopunu hazirlamisdir Onun ilk teleskopu 3 defe boyudurdu Tezlikle o bu boyutmeni 32 defeye catdirmisdir Qaliley fikirlesirdi ki ruhanilerden gizlin olaraq gece oz borusunu semaya yoneltse nece olar Bu olduqca qorxulu ve cesaretli addim idi Cunki ruhaniler telqin edirdiler ki adamlar allahin islerine nezer yetirmemelidirler Qaliley ilk defe oz astronomik borusunu 1610 cu ilin yanvar ayinin 7 de gece Aya teref yoneldir Ayda daglarin Kraterlerin olmasini gorur Ay sethinin mahiyyet etibarile Yere oxsar olmasi fikrini soyleyir Bu ise din eleyhine atilmis en cesaretli addim idi Bundan sonra edilmis basqa astronomik kesfler elm xezinesine daxil edilen qiymetli hediyyeler olmaqla beraber hem de Ptolomey sistemine ve onun dogrulugunu resmen tesdiq etmis olan kilseye mescide dine butun movhumata ve xurafata endirilen agir bir zerbedir Bundan basqa Qaliley Yupiterin etrafinda firlanan dord peyki kesf edib Veneranin fazalarini Ag yolun ulduzlardan ibaret oldugunu mueyyenlesdirdi Gunduz ise Qaliley hisle qaraldilmis suse vasitesile Gunese baxaraq Gunesde lekeler oldugunu ve lekelerin hereketine gore Gunes diskinin firlandigini mueyyen etmisdir 1607 ci ilde Qaliley dunyada ilk defe olaraq isiq suretini teyin etmek ucun tesebbus gostermis lakin zaman fasilesini deqiq olce bilmediyinden duzgun netice almamisdir Qaliley suselerin cilalanmasi ile mesgul olmus muxtelif eyrilikli linzalar hazirlamisdir Qaliley hem hem de fiziki optikanin bezi meseleleri ile mesgul olmus omrunun 15 ilini bolonya dasinin fosforessensiyasinin tedqiqine serf etmisdir O Boloniya seherinin yaxinligindaki dagdan tapilmis isildayan bolonya dasini 1611 ci ilde Romada cagirilmis musavirede numayis etdirerek onun isildamasinin sebebini bele izah etmisdir Bolonya dasi qizdirildiqda ve Gunes isigi ile isiqlandirildiqda o isiq atomlarini udub ozunde saxlayir ve sonra yavas yavas sualanmaga baslayir Qalileyin bu noqteyi nezeri onun isigin tebieti haqqindaki fikrine ve elece de enerjinin saxlanmasi mulahizelerine tamamile uygundur 1597 ci ilde Qaliley ilk termometr hesab edilen qurmusdur ki istilik hadiselerini oyrenmekde cihazin boyuk rolu olmusdur Akustika bir elm kimi Qalileyle baslayir O eksperimental usulla ses hadiselerini oyrenen birinci fizikdir Qaliley oyrenir ki ses tonunun yuksekliyi yalniz menbeyin reqs tezliyinden asilidir Qalileyin mexanikaya aid kesfleri icerisinde nisbilik prinsipi serbest dusme qanunlari mail mustevide dusme reqqasin hereketi ufuqe paralel ve ufuqe bucaq altinda atilmis cismin hereketi muhitin muqavimeti zerbe ve s gostermek olar Qaliley zamani olcmek ucun reqqasdan istifade etmisdir Qeyd etmek lazimdir ki Aristotel terefinden kesf edilmis Cisim qiymet ve istiqameti sabit olan quvvenin tesiri altinda duz xett boyunca beraber suretli hereket edir kimi sehv nezeriyye Qalileye qeder elmde heqiqet kimi qebul edilmisdir Qaliley bu sehvi duzeltdi ve gosterdi ki cisim qiymet ve istiqametce sabit olan quvvenin tesiri altinda duz xett boyunca beraberartan hereket edir ve bele bir quvve cisme tesir etmedikde cisim duz xett boyunca berabersuretli hereket edir Bu hereketin birinci qanunu olub Etalet qanunu adi ile meshurdur Qaliley isbat etmisdir ki havanin muqavimeti olmadiqda butun cisimler kutlelerinden asili olmayaraq eyni suretle dusur ve beraberyeyinlesen hereket edirler O oyrenmisdir ki serbest dusmede cisme sabit quvve cazibe quvvesi tesir etdiyinden cisim saquli istiqametde beraberartan suretle hereket edir Dahi alim bu kesflerle yanasi hereketin nisbilik prinsipini de kesf etmisdir 1632 ci ilde Qalileyin Dunyanin iki esas sistemi Ptolemey ve Kopernik sistemleri haqqinda sohbet eseri capdan cixir Bu kitab uc venetsiyalinin Salviati Saqredo ve Simplicio sohbeti seklinde yazilmisdir Salviati oz sohbetinde Qalileyin goruslerini ifade edir Saqredo caniyananliq edir Simplicio ise Ptolemey ve Aristotelin nufuzunu mudafie etmekle Aristotel felsefesi terefdarlarinin goruslerini ifade edir Bu kitabin yazilmasina gore Qaliley kilse terefinden teqib olunmusdur Aristotel bele hesab edib ki cisim sabit quvvenin tesiri ile hereket etdikde getdiyi yol zamanla duz mutenasib olmalidir lakin Qaliley isbat edir ki bu hereket tecilli oldugundan gedilen yol hemin yola serf olunan zamanin kvadrati ile mutenasibdir Qaliley evveller vaxti nebzin vurmasi ile olcurmus sonralar ise reqqasdan istifade etmisdir Reqqasli saati ilk defe 1649 cu ilde onun oglu Vinces Qaliley qurub duzeltmisdir Aristotele gore cismin dusme sureti onun cekisi ile duz mutenasibdir Bunun eksine olaraq Qaliley isbat etmisdir ki serbestdusmede suret cismin cekisinden asili deyildir Bunu isbat etmek ucun Maili Piza qullesinin basindan cekileri muxtelif olan iki cisim salinmaqla tecrube aparilir ve bu tecrubede Qalileyin nezeriyyesi ozunu dogruldur 1633 cu ilde Qaliley Kopernikcilikde ve allahsizliqda teqsirlendirilerek Inkvizisiya mehkemesine celb edilir Mehkemede eserlerinin yandirilmasi ve tutdugu yoldan el cekmedikde olum cezasi ile hedelenerek tovbe etmeye mecbur edilmisdir lakin bele revayet var ki Qaliley mehkeme qurtardiqdan sonra onsuzda o firlanir demisdir Burada o yerin firlanmasini nezerde tuturdu Mehkemeden sonra yene de qoca alim elmi yaradiciliqdan el cekmemis ve oz ideyasini deyismemisdir O 1642 ci il yanvar ayinin 8 de Florensiya yaxinliginda vefat etmisdir EdebiyyatDavidsen Bjorn Are 2010 Slaget om solen hva sloss egentlig kirken og Galileo om I Da jorden ble flat Mytene som ikke ville do Luther forlag ISBN 978 82 531 4617 1 Hannam James 2009 God s Philosophers How the Medieval World Laid the Foundations of Modern Science Icon Books ISBN 978 1 84831 150 3 Linton Christopher 2004 From Eudoxus to Einstein A History of Mathematical Astronomy Cambridge University Press ISBN 0 521 82750 7 Naess Atle 2001 Da jorden stod stille Gyldendal ISBN 82 05 27508 4 Stromholm Per 1984 Den vitenskapelige revolusjonen 1500 1700 Solum forlag ISBN 82 560 0341 3 Boken bygger pa forelesninger ved Universitetet i Trondheim Usaqlar ucun ensiklopediya Riyaziyyat Baki Serq Qerb 2008 seh 608Istinadlarhttp www history mcs st andrews ac uk Biographies Galileo html BeWeB Berry A A Short History of Astronomy brit ing London John Murray 1898 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Galilej Galileo Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1969 Mathematics Genealogy Project ing 1997 Ferhad Haciyev Gorkemli fizikler kitabi Hilliam 2005 p 96 2014 01 11 at the Wayback Machine Rutkin H Darrel Galileo Astrology and the Scientific Revolution Another Look Program in History amp Philosophy of Science amp Technology Stanford University 2012 10 28 tarixinde Istifade tarixi 2007 04 15 Kusukawa Sachiko 2012 06 20 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2012 07 29 Xarici kecidlerVikianbarda Qalileo Qaliley ile elaqeli mediafayllar var Galileo Galilei Striden om Galilei Originalni dokumenti za procesa sreshu Galilej 2008 03 29 at the Wayback Machine Biografiya Kompast na Galilej na anglijski Galileo Thek arhiv s iztochnici za Galilej na anglijski Proektt Galileo na Rice University na anglijski Statiya v Stanfordskata filosofska enciklopediya na anglijski Tekstove na Galilej 2005 12 14 at the Wayback Machine na italianski Statiya Atil Bulu Okan Universitesi Yavuz UnatHemcinin baxNikolay Kopernik Cordano Bruno