Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Cordano Bruno (it. Giordano Bruno; ən tezi yanvar 1548 və ən geci fevral 1548 – 17 fevral 1600[…], Roma[…]) — italyan filosof-panteisti və şairi.
| Cordano Bruno | |
|---|---|
| it. Giordano Bruno lat. Iordanus Brunus Nolanus | |
 | |
| Doğum tarixi | ən tezi yanvar 1548 və ən geci fevral 1548 |
| Vəfat tarixi | 17 fevral 1600[…](52 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Vəfat səbəbi | yanaraq ölmə[d] |
| Vətəndaşlığı | |
| İstiqaməti | İntibah humanizmi, Neoplatonizm, Neopifaqorçuluq |
| Əsas maraqları | fəlsəfə, Kosmologiya |
| Təsirlənib | İbn Rüşd, Nikolay Kopernik, Nikolay Kuzanlı, Tit Lukretsi Kar, Raymon Lulli, Marsilio Fiçino |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyat və fəaliyyəti
Böyük İtaliya mütəfəkkiri Cordano əsl qəhrəman, elm fədaisi oldu. Valideynləri onu yeniyetmə ikən monastıra vermişdilər. Lakin Cordano hələ uşaq yaşlarından başlayaraq biliyə böyük maraq göstərir, özünü ibadətə yox, elmə həsr edirdi. Bruno monastır başçılarından gizlin Nikolay Kopernikin kitabını oxudu və başa düşdü ki, dini dünyagörüş yalan və cəfəngiyyatdan başqa bir şey deyil. Onun haqqında monastır başçılarına dayanmadan çuğulluq etməyə başladılar və Bruno monastırdan qaçmalı oldu.
Sərgərdanlıq, təhlükə ilə dolu, lakin parlaq və qaynar həyat başlandı. Katolik və protestant ruhaniləri alimi rahat yaşamağa və işləməyə qoymurdular. 16 il ərzində o, Fransa, İngiltərə, Almaniya və Çexiyada olmuşdu. Bruno gözəl mühazirəçi və istedadlı yazıçı idi.
Kopernik təlimini inkişaf etdirən Bruno göstərirdi ki, Kainatın hüdudu, ölçüsü və sonu yoxdur. Nəinki Yer, hətta Günəşin özü də dünyanın mərkəzi deyil. Kainat saysız-hesabsız ulduzlardan ibarətdir; onlardan hər biri bizdən uzaqda olan günəşdir. Bu günəşlərin hər birinin ətrafında öz planetləri fırlanır.
Vətən həsrətinə dözə bilməyən Bruno İtaliyaya qayıtdı. Burada o, xaincəsinə ələ verildi və kilsə məhkəməsinin pəncəsinə keçdi. Bruno, demək olar səkkiz il dəhşətli həbsxanalarda saxlanıldı. Lakin kilsə məhkəməsi nə işgəncə, nə də dilə tutmaqla onu öz baxışlarından döndərə bilmədi. Kilsə məhkəməsi alimi tonqalda yandırılmağa məhkum etdi. Bruno məhkəmənin hökmünü dinlədikdən sonra öz cəlladlarının üzünəcə dedi: Hökmü oxuyarkən siz qorxudan tir-tir əsirsiniz, mən isə tonqalda yandırılmağa gedərkən sizin qədər qorxmuram.
1600-cü ildə Bruno yandırıldı. Onun edam olunduğu yerdə, Romanın Güllər meydanında sonralar alimə abidə ucaldıldı. Həmin abidənin üzərində bu sözlər həkk olunmuşdur: O, bütün xalqların fikir azadlığı uğrunda öz səsini ucaltmış və bu azadlıq yolunda da ölümə getmişdir. İtalyan rahib-dominikan; • Filosof və şair; • Panteizmin nümayəndəsi; • Əsgər Covanni Brunonun ailəsində Neapol yaxınlığında Nolada anadan olub; • 11 yaşında onu Neapola ədəbiyyatı, məntiqi və dialektikanı öyrənməyə oxumağa aparmışlar. 15 yaşında 1563-cü ildə o, yerli Müqəddəs Dominik kilsəsinə daxil olmuşdur. Burada 1565-ci ildə o, rahib olmuş və Cordano adını almışdır; • Xeyli müddətdən sonra Məryəm ananın günahsız döllənməsinə dair şübhələri olduğuna görə özünə qarşı şübhə yaratmışdır. Rəhbərlik onun fəaliyyətini araşdırmağa məcbur olmuşdur. Nəticələri gözləmədən Bruno Romaya qaçmış lakin buranı kifayət qədər təhlükəsiz saymayaraq İtaliyanın şimalına doğru qaçmışdır; • 35 yaşlı filosof Londonda yaşamış, sonra isə Oksfordda lakin yerli professorla mübahisə etdikdən sonra o, yenə Londona köçmüş və orada bir çox əsərlər nəşr etdirmişdir ki, onların arasında da ən əsası «Kainatın sonsuzluğu və dünyalar haqqında» (1584) əsəridir. İngiltərədə Cordano Bruno Yelizaveta krallığının yüksək rütbəli şəxslərini Kopernikin ideyalarının düzgünlüyünə inandırmağa çalışırdı ki, buna görə Günəş planet sisteminin mərkəzində yerləşir, Yer yox. Bu Qalileyin Kopernikin doktrinasını ümumiləşdirməzdən əvvəl baş vermişdir.İngiltərədə ona Kopernikin sadə sistemini yaymaq müyəssər olmadı: nə Şekspir, nə də ki, Bekon onun göstərdiyi səylərə uymadılar, lakin ciddi şəkildə Aristotelin sistemi ilə gedirdilər və hesab edirdilər ki, Günəş Yer ətrafında fırlanan başqa planetlər kimidir. Yalnız Vilyam Herbert, həkim və fizik Kopernikin sistemini həqiqət kimi qəbul etmiş və təcrübə yolu ilə belə nəticəyə gəlmişdir ki, Yer böyük bir maqnitdir. O, müəyyən etdi ki, Yer hərəkət zamanı maqnetizm qüvvələri ilə idarə edilir. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, Cordano Brunonun sözləri və sübutları təhtəlşüur səviyyədə Şekspirin dəstəyini qazandı ki, o, da tez-tez onun ideyalarını öz əsərlərində istifadə etməyə başladı; • İngiltərənin yüksək hakimiyyətlərinin himayəsinə baxmayaraq iki soldan sonra 1585-ci ildə o, faktiki olaraq Fransaya, sonra da Almaniyaya qaçmalı olmuşdu və orada ona mühazirə oxumaq qadağan edilmişdir. Cordano Bruno yeddi il Venesiya və Romada müqəddəs inkvizisiyada keçirmişdir. Bruno özünə düşmən qazanmaqda çox maraqlı bir istedada malik idi. O, özünün idrakının qəbul etmədiyi istənilən ənənədən imtina edirdi və onunla mübahisə edənlərə birbaşa olaraq deyirdi ki, onlar axmaq və səfehdirlər. O, özünü dünya vətəndaşı, Günəş və Yer oğlu, akademiyasız akademik sayırdı;
Fəlsəfəsi
O, fəlsəfi baxışları ilə mistisizmə meyli idi. Öz əsərlərində Bruno tez-tez Hermes Trismegistin adına istinad edirdi. Brunoya Kopernikin təliminin böyük təsiri vardır, bu təlimi o, dini-fəlsəfi yanaşmadan və Platonun ideyalarının Marsilio Façino tərəfindən edilən tərcümələrindən özü üçün yeni kəşf etmiş kimi şərh edirdi. Digər təsirlər arasında Foma Akvinski, Averros(İbn Rüşd), Duns Skot və Nikolay Kuzanskinin adlarını çəkmək olar. Bruno öz fəlsəfəsində neoplatonizm ideyaları (xüsusən vahid başlanğıc və dünya ruhunun Kainatın hərəkətverici prinsipi olması haqqında təsəvvürlər – bunlar Brunonu hilozoizmə gətirmişdir) antik dövrün materialistləri və pifaqorçuların baxışlarının güclü təsir ilə kəsişirdi. Bruno Nikolay Kuzanskidən Allahın müsbət müəyyən edilməsinin qeyri-mümkünlüyü ideyasından yaranan “mənfi teologiya” ideyasını götürmüşdür. Bu ona imkan vermişdir ki, sxolastik aristotelizmə özünün panteistik təbiət fəlsəfəsini qarşı qoymağa imkan vermişdir. Bruno hesab edirdi ki, fəlsəfənin məqsədi təbiətdən üstün Allahın deyil , təbiətin anlanmasıdır ki, bu da “əşyalarda Allahdır”.
Varlığın əsas vahidi monaddır, bunun fəaliyyətində cismani və ruhi, subyekt və obyekt birləşirlər. Ən ali substansiya «monadların monadıdır», və ya Allahdır; bir vahid kimi o, bütün tək şeylərdə üzə çarpır — «hər bir şeydə hər şey». Brunonun bu ideyaları Yeni əsrin fəlsəfəsinin inkişafına müəyyən təsir göstərmişdir: vahid substansiyanın tək əşyalara münasibətdə ideyası Spinoza tərəfindən işlənib hazırlanmış, monadlar ideyası Leybnits tərəfindən, varlıq və vahidlik ideyaları və «ziddiyyətlərin üst-üstə düşməsi» dialektikada Şellinq və Hegel tərəfindən işlənib hazırlanırdı.
Kosmologiya
Kopernikin heliosentrik nəzəriyyəsini və Nikolay Kuzanskinin fəlsəfəsini inkişaf etdirərkən Bruno bir neçə mülahizə irəli sürürdü: maddi göy sferalarının olmaması, Kainatın hüdudsuzluğu barədə, ulduzların ətrafında planetlərin fırlandığı uzaq günəşlər olması barədə, bizim Günəş sistemi daxilində o zamanlar naməlum planetlərin mövcudluğu barədə. Bruno Yer və göy arasında ziddiyyətin orta əsr təqdimatını rədd edirdi və dünyanın fiziki cəhətdə yekcins olmasını təkid edirdi ( cismin ibarət olduğu 5 element haqqında təlimi — yer, su, alov, hava və efir). O, digər planetlərdə həyatın mövcudluğunun mümkünlüyünü təxmin etmişdir. Bruno təbiət elmlərinə xas olan ideyalardan uzaq görünən dünyanın mistik anlamına meyli idi. Bruno Kopernikin təliminin təbliğatçısı deyil, onun aşkar etdiyi okkult sirlərinin təbliğatçısı idi. Bruno riyazi sintezi dini təlimə döndərdi, kainatı Lulliy, Fiçino və Piko kimi eyni terminlərdə, yəni sehrli kainat kimi nəzərdən keçirirdi. Filosofun məqsədi kainatı dəlib keçən görünməz qüvvələrdən istifadə hesab edilirdi, və bu qüvvələr açar isə Trismegistdə idi.
9 fevralda inkvizisiya tribunalı öz hökmü ilə Brunonu «peşmançılığını etiraf etməmiş, tərs və dəyişməz kafir» kimi tanımışdır. Bruno ruhani addan məhrum olmuş və kilsədən qovulmuşdur. Onu Romanın qubernatorunun məhkəməsinə həvalə etmiş və onu “ən amansız cəzaya və qan axıtmamaqla” məruz qoymağı tapşırmışlar ki, bu da onu diri-diri yandırmaq demək idi.
Hökmə cavab olaraq Bruno hakimlərə demişdir:
 | Ola bilsin ki, siz bu hökmü mən onu qulaq asarkən keçirdiyim qorxu hissindən daha çox qorxu ilə elan edirsiniz. |  |
Qeyri-dini məhkəmənin qərarı ilə 17 fevral 1600-ci ildə Brunonu Romada Güllər meydanında (italyanca Campo dei Fiori) diri-diri yandırdılar. Cəlladlar Brunonu edam yerinə ağzında əski ilə gərtimiş, onu alovun mərkəzində olan tirə onu dəmir zəncirlə bağlamış və üzərindən də yaş kəndiri bağlamışlar. Bu yaş kəndir alovun təsiri ilə quruduqca dartılır və onun bədəninə yeriyirdi. Brunonun söz sözləri bu oldu: « Mən könüllü şəkildə bir əzabkeş kimi ölürəm və bilirəm ki, mənin ruhum mənim son nəfəsimlə cənnətə qalxacaq».
İstinadlar
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Aquilecchia G. BRUNO, Giordano // Dizionario Biografico degli Italiani (it.). 1972. Vol. 14.
- Plancy J. C. Bruno (fr.). // Dictionnaire infernal 6 Plon, 1863.
- https://iep.utm.edu/lucretiu/#SH2e.
- https://stanford.library.sydney.edu.au/archives/sum2018/entries/bruno/.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cordano Bruno it Giordano Bruno en tezi yanvar 1548 ve en geci fevral 1548 17 fevral 1600 Roma italyan filosof panteisti ve sairi Cordano Brunoit Giordano Bruno lat Iordanus Brunus NolanusDogum tarixi en tezi yanvar 1548 ve en geci fevral 1548Vefat tarixi 17 fevral 1600 1600 02 17 52 yasinda Vefat yeri Roma Papa dovleti Vefat sebebi yanaraq olme d Vetendasligi Napoli KralligiIstiqameti Intibah humanizmi Neoplatonizm NeopifaqorculuqEsas maraqlari felsefe KosmologiyaTesirlenib Ibn Rusd Nikolay Kopernik Nikolay Kuzanli Tit Lukretsi Kar Raymon Lulli Marsilio Ficino Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyat ve fealiyyetiBoyuk Italiya mutefekkiri Cordano esl qehreman elm fedaisi oldu Valideynleri onu yeniyetme iken monastira vermisdiler Lakin Cordano hele usaq yaslarindan baslayaraq biliye boyuk maraq gosterir ozunu ibadete yox elme hesr edirdi Bruno monastir bascilarindan gizlin Nikolay Kopernikin kitabini oxudu ve basa dusdu ki dini dunyagorus yalan ve cefengiyyatdan basqa bir sey deyil Onun haqqinda monastir bascilarina dayanmadan cugulluq etmeye basladilar ve Bruno monastirdan qacmali oldu Sergerdanliq tehluke ile dolu lakin parlaq ve qaynar heyat baslandi Katolik ve protestant ruhanileri alimi rahat yasamaga ve islemeye qoymurdular 16 il erzinde o Fransa Ingiltere Almaniya ve Cexiyada olmusdu Bruno gozel muhazireci ve istedadli yazici idi Kopernik telimini inkisaf etdiren Bruno gosterirdi ki Kainatin hududu olcusu ve sonu yoxdur Neinki Yer hetta Gunesin ozu de dunyanin merkezi deyil Kainat saysiz hesabsiz ulduzlardan ibaretdir onlardan her biri bizden uzaqda olan gunesdir Bu guneslerin her birinin etrafinda oz planetleri firlanir Veten hesretine doze bilmeyen Bruno Italiyaya qayitdi Burada o xaincesine ele verildi ve kilse mehkemesinin pencesine kecdi Bruno demek olar sekkiz il dehsetli hebsxanalarda saxlanildi Lakin kilse mehkemesi ne isgence ne de dile tutmaqla onu oz baxislarindan dondere bilmedi Kilse mehkemesi alimi tonqalda yandirilmaga mehkum etdi Bruno mehkemenin hokmunu dinledikden sonra oz celladlarinin uzunece dedi Hokmu oxuyarken siz qorxudan tir tir esirsiniz men ise tonqalda yandirilmaga gederken sizin qeder qorxmuram 1600 cu ilde Bruno yandirildi Onun edam olundugu yerde Romanin Guller meydaninda sonralar alime abide ucaldildi Hemin abidenin uzerinde bu sozler hekk olunmusdur O butun xalqlarin fikir azadligi ugrunda oz sesini ucaltmis ve bu azadliq yolunda da olume getmisdir Italyan rahib dominikan Filosof ve sair Panteizmin numayendesi Esger Covanni Brunonun ailesinde Neapol yaxinliginda Nolada anadan olub 11 yasinda onu Neapola edebiyyati mentiqi ve dialektikani oyrenmeye oxumaga aparmislar 15 yasinda 1563 cu ilde o yerli Muqeddes Dominik kilsesine daxil olmusdur Burada 1565 ci ilde o rahib olmus ve Cordano adini almisdir Xeyli muddetden sonra Meryem ananin gunahsiz dollenmesine dair subheleri olduguna gore ozune qarsi subhe yaratmisdir Rehberlik onun fealiyyetini arasdirmaga mecbur olmusdur Neticeleri gozlemeden Bruno Romaya qacmis lakin burani kifayet qeder tehlukesiz saymayaraq Italiyanin simalina dogru qacmisdir 35 yasli filosof Londonda yasamis sonra ise Oksfordda lakin yerli professorla mubahise etdikden sonra o yene Londona kocmus ve orada bir cox eserler nesr etdirmisdir ki onlarin arasinda da en esasi Kainatin sonsuzlugu ve dunyalar haqqinda 1584 eseridir Ingilterede Cordano Bruno Yelizaveta kralliginin yuksek rutbeli sexslerini Kopernikin ideyalarinin duzgunluyune inandirmaga calisirdi ki buna gore Gunes planet sisteminin merkezinde yerlesir Yer yox Bu Qalileyin Kopernikin doktrinasini umumilesdirmezden evvel bas vermisdir Ingilterede ona Kopernikin sade sistemini yaymaq muyesser olmadi ne Sekspir ne de ki Bekon onun gosterdiyi seylere uymadilar lakin ciddi sekilde Aristotelin sistemi ile gedirdiler ve hesab edirdiler ki Gunes Yer etrafinda firlanan basqa planetler kimidir Yalniz Vilyam Herbert hekim ve fizik Kopernikin sistemini heqiqet kimi qebul etmis ve tecrube yolu ile bele neticeye gelmisdir ki Yer boyuk bir maqnitdir O mueyyen etdi ki Yer hereket zamani maqnetizm quvveleri ile idare edilir Lakin qeyd etmek lazimdir ki Cordano Brunonun sozleri ve subutlari tehtelsuur seviyyede Sekspirin desteyini qazandi ki o da tez tez onun ideyalarini oz eserlerinde istifade etmeye basladi Ingilterenin yuksek hakimiyyetlerinin himayesine baxmayaraq iki soldan sonra 1585 ci ilde o faktiki olaraq Fransaya sonra da Almaniyaya qacmali olmusdu ve orada ona muhazire oxumaq qadagan edilmisdir Cordano Bruno yeddi il Venesiya ve Romada muqeddes inkvizisiyada kecirmisdir Bruno ozune dusmen qazanmaqda cox maraqli bir istedada malik idi O ozunun idrakinin qebul etmediyi istenilen eneneden imtina edirdi ve onunla mubahise edenlere birbasa olaraq deyirdi ki onlar axmaq ve sefehdirler O ozunu dunya vetendasi Gunes ve Yer oglu akademiyasiz akademik sayirdi FelsefesiO felsefi baxislari ile mistisizme meyli idi Oz eserlerinde Bruno tez tez Hermes Trismegistin adina istinad edirdi Brunoya Kopernikin teliminin boyuk tesiri vardir bu telimi o dini felsefi yanasmadan ve Platonun ideyalarinin Marsilio Facino terefinden edilen tercumelerinden ozu ucun yeni kesf etmis kimi serh edirdi Diger tesirler arasinda Foma Akvinski Averros Ibn Rusd Duns Skot ve Nikolay Kuzanskinin adlarini cekmek olar Bruno oz felsefesinde neoplatonizm ideyalari xususen vahid baslangic ve dunya ruhunun Kainatin hereketverici prinsipi olmasi haqqinda tesevvurler bunlar Brunonu hilozoizme getirmisdir antik dovrun materialistleri ve pifaqorcularin baxislarinin guclu tesir ile kesisirdi Bruno Nikolay Kuzanskiden Allahin musbet mueyyen edilmesinin qeyri mumkunluyu ideyasindan yaranan menfi teologiya ideyasini goturmusdur Bu ona imkan vermisdir ki sxolastik aristotelizme ozunun panteistik tebiet felsefesini qarsi qoymaga imkan vermisdir Bruno hesab edirdi ki felsefenin meqsedi tebietden ustun Allahin deyil tebietin anlanmasidir ki bu da esyalarda Allahdir Varligin esas vahidi monaddir bunun fealiyyetinde cismani ve ruhi subyekt ve obyekt birlesirler En ali substansiya monadlarin monadidir ve ya Allahdir bir vahid kimi o butun tek seylerde uze carpir her bir seyde her sey Brunonun bu ideyalari Yeni esrin felsefesinin inkisafina mueyyen tesir gostermisdir vahid substansiyanin tek esyalara munasibetde ideyasi Spinoza terefinden islenib hazirlanmis monadlar ideyasi Leybnits terefinden varliq ve vahidlik ideyalari ve ziddiyyetlerin ust uste dusmesi dialektikada Sellinq ve Hegel terefinden islenib hazirlanirdi KosmologiyaKopernikin heliosentrik nezeriyyesini ve Nikolay Kuzanskinin felsefesini inkisaf etdirerken Bruno bir nece mulahize ireli sururdu maddi goy sferalarinin olmamasi Kainatin hududsuzlugu barede ulduzlarin etrafinda planetlerin firlandigi uzaq gunesler olmasi barede bizim Gunes sistemi daxilinde o zamanlar namelum planetlerin movcudlugu barede Bruno Yer ve goy arasinda ziddiyyetin orta esr teqdimatini redd edirdi ve dunyanin fiziki cehetde yekcins olmasini tekid edirdi cismin ibaret oldugu 5 element haqqinda telimi yer su alov hava ve efir O diger planetlerde heyatin movcudlugunun mumkunluyunu texmin etmisdir Bruno tebiet elmlerine xas olan ideyalardan uzaq gorunen dunyanin mistik anlamina meyli idi Bruno Kopernikin teliminin tebligatcisi deyil onun askar etdiyi okkult sirlerinin tebligatcisi idi Bruno riyazi sintezi dini telime donderdi kainati Lulliy Ficino ve Piko kimi eyni terminlerde yeni sehrli kainat kimi nezerden kecirirdi Filosofun meqsedi kainati delib kecen gorunmez quvvelerden istifade hesab edilirdi ve bu quvveler acar ise Trismegistde idi 9 fevralda inkvizisiya tribunali oz hokmu ile Brunonu pesmanciligini etiraf etmemis ters ve deyismez kafir kimi tanimisdir Bruno ruhani addan mehrum olmus ve kilseden qovulmusdur Onu Romanin qubernatorunun mehkemesine hevale etmis ve onu en amansiz cezaya ve qan axitmamaqla meruz qoymagi tapsirmislar ki bu da onu diri diri yandirmaq demek idi Hokme cavab olaraq Bruno hakimlere demisdir Ola bilsin ki siz bu hokmu men onu qulaq asarken kecirdiyim qorxu hissinden daha cox qorxu ile elan edirsiniz Qeyri dini mehkemenin qerari ile 17 fevral 1600 ci ilde Brunonu Romada Guller meydaninda italyanca Campo dei Fiori diri diri yandirdilar Celladlar Brunonu edam yerine agzinda eski ile gertimis onu alovun merkezinde olan tire onu demir zencirle baglamis ve uzerinden de yas kendiri baglamislar Bu yas kendir alovun tesiri ile quruduqca dartilir ve onun bedenine yeriyirdi Brunonun soz sozleri bu oldu Men konullu sekilde bir ezabkes kimi olurem ve bilirem ki menin ruhum menim son nefesimle cennete qalxacaq Diger layihelerdeVikisitatda elaqeli sitatlarVikianbarda elaqeli media fayllarIstinadlarBibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Aquilecchia G BRUNO Giordano Dizionario Biografico degli Italiani it 1972 Vol 14 Plancy J C Bruno fr Dictionnaire infernal6 Plon 1863 https iep utm edu lucretiu SH2e https stanford library sydney edu au archives sum2018 entries bruno