Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| ||||||
| Ümumi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ad, İşarə, Nömrə | helium, He, 2 | |||||
| Qrup, Dövr, Blok | 8, 1, s | |||||
| Xarici görünüşü | rəngsiz qaz | |||||
| Atom kütləsi | 4.002602 q/mol | |||||
| Elektron formulu | 1s2 | |||||
| Fiziki xassələr | ||||||
| Halı | ||||||
| Sıxlığı | (0 °C, 101.325 kPa) 0.1786 q/L | |||||
| Ərimə temperaturu | −272.2 °C (0.95 K, −458.0 °F) | |||||
| Qaynama temperaturu | −268.93 °C (4.22 K, −452.07 °F) | |||||
| Elektromənfiliyi | ||||||
| Oksidləşmə dərəcəsi | ||||||
| Spektr = | ||||||
| İonlaşma enerjisi | kCmol-1 | |||||
Helium (He) – D.İ.Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 2-ci elementdir. Rəngsiz, iysiz, dadsız, zəhərsiz, inert monoatomik qazdır, cədvəldə təsirsiz qazlar yarımqrupunda ilk elementdir. Helium bütün elementlər arasında ən aşağı qaynama və ərimə temperaturuna malikdir. Onu, yalnız 25·105 Pa təzyiq altında bərk hala keçirmək olur. Heliumun yanlız bir energetik səviyyəsi var və bu səviyyə təmamilə dolub. Bu səbəbdən helium təsirsiz qazdır və inert qazlar siyahısında birincidir. Heliumun adı Günəşi himayə edən yunan titanı Heliosun şərəfinə qoyulub. Buna səbəb helium elementinin günəş işığında kəşf edilməsidir.
Tarixi
Kəşfi
Heliumun qalıqlarına ilk dəfə 18 Avqust 1868-ci ildə Günəşin xromosferinin spektrində 587.49 nanometr dalğa uzunluğu olan parlaq sarı bir xətt olaraq rast gəlindi. Xətt, Hindistanın Guntur şəhərində günəş tutulması zamanı fransız astronomu Jül Janssen tərəfindən aşkar edilmişdir. Bu xəttin əvvəlcə natrium olduğu ehtimal edildi. Elə həmin il oktyabrın 20-də İngilis astronomu Norman Lockyer günəş spektrində sarı bir xətt müşahidə etdi. O bu xəttə D 3 adını verdi, çünki məlum D 1 və D 2 Fraunhofer xəttləri yaxınlığında idi. Bunun Yer kürəsində bilinməyən Günəşdəki bir elementin səbəb olduğu qənaətinə gəldi.İngilis kimyaçı Edward Frankland bu elementə Helium,(ἥλιος yunanca Helios- günəş titanı) adını verdi.
1881-ci ildə, İtalyan fiziki Luigi Palmieri, Vezuvi vulkanının son püskürməsi zamanı sublimasiya edilmiş bir materialı təhlil edərkən ilk dəfə D 3 spektral xətti ilə Yerdəki heliumu aşkar etdi.
26 mart 1895-ci ildə Şotlandiyalı kimyaçı ser William Ramsay, klivit mineralını( tərkibində ən azı 10% torpaq elementi olan uraninit mineralı ) mineral turşuları ilə reaksiyaya daxil edərək heliumu mineraldan təcrid etdi və yer üzündəki heliumu əldə etdi. Ramsay mineralda argon axtarırdı, amma azot və oksigen sulfat turşusu ilə qazdan ayrıldıqdan sonra Günəşin spektrində müşahidə olunan D 3 xəttinə uyğun bir parlaq sarı xətt gördü. Bu nümunələr Lockyer və İngilis fiziki William Crookes helium olaraq təyin olundu. Eyni ildə kimyəvi maddələr, atom ağırlığını dəqiq müəyyənləşdirmək üçün kifayət qədər qaz toplayan İsveçin Uppsala şəhərində kimyaçılar Per Teodor Cleve və Abraham Langlet tərəfindən müstəqil şəkildə ayrıldı. Helium, amerikalı geokimyaçı William Francis Hillebrand tərəfindən, Ramsay'ın kəşfindən əvvəl, mineral uraninit nümunəsini sınayarkən qeyri-adi spektral xətləri görəndə kəşf edilmişdi. LakinHillebrand xətləri azotla əlaqələndirmişdi.
1907-ci ildə Ernest Rutherford və Tomas Royds, hissəciklərin boşaldılmış bir borunun nazik, şüşə divarına nüfuz etməsini və sonra boruda boşalma yaratmağa və içərisindəki yeni qazın spektrini öyrənməyə imkan verərək alfa hissəciklərinin helium nüvələr olduğunu nümayiş etdirdi. 1908-ci ildə helium ilk dəfə Hollandiyalı fizik Heike Kamerlingh Onnes tərəfindən qazı beş kelvin- dən az soyudaraq mayeləşdirildi. Temperaturu daha da azaltmaqla onu bərkitməyə çalışdı, lakin uğursuz oldu, çünki helium atmosfer təzyiqində qatılaşmırdı. Onnesin tələbəsi Willem Hendrik Keesom, 1926-cı ildə əlavə xarici təzyiq tətbiq edərək 1 sm3 heliumu bərkitməyə müvəffəq oldu.
1938-ci ildə rus fiziki Pyotr Leonidoviç Kapitsa, helium-4- in mütləq sıfıra yaxın olan temperaturda demək olar ki, heç bir viskoziteye malik olmadığını, artıq superflik fenomenini teoremini irəli sürdü. Bu fenomen Bose-Eynşteyn kondensasiyası ilə əlaqədardır. 1972-ci ildə eyni fenomen helium-3- də müşahidə edildi, lakin mütləq sıfıra daha yaxın olan temperaturda Amerika fizikləri Duqlas D. Osheroff, David M. Li və Robert C. Richardson tərəfindən edildi .
İstehsalı və tətbiqi
1903-cü ildə Kanzasda bir qazma əməliyyatından sonra yanıcı olmayan bi qaz sızması baş verir, Kanzas əyalət geoloqu Erasmus Haworth sızan qazdan nümunə toplayaraq onları kimyaçı Hemmiltonun köməyi ilə Lourensdəki Kanzas Universitetinə apardı. Cady və David McFarland, qazın həcmi ilə 72% azotdan, 15% metandan (yalnız kifayət qədər oksigen ilə yanan bir faiz), 1% hidrogendən və 12% -i bilinməyən qazdan ibarət olduğunu kəşf etdi. Əlavə təhlillərlə, Cady və McFarland qaz nümunəsinin 1.84% -nin helium olduğunu tapdı. Bu, Yerdəki ümumi həcminə görə az olmasına baxmayaraq, heliumun Amerika Böyük Düzənliklərinin altında təbii qazın əlavə məhsulu kimi çıxarmaq üçün çox miqdarda cəmləşdiyini göstərdi.
Bu, Birləşmiş Ştatlara dünyada heliumun aparıcı istehsalçı olmağa zəmin yaratdı. Sir Richard Threlfallın bir təklifindən sonra Birləşmiş Ştatların Hərbi Dəniz Qüvvələri Birinci Dünya Müharibəsi dövründə üç kiçik eksperimental helium zavoduna sponsorluq etdi. Məqsəd baraj balonlarını hava olmayan, daha yüngül olan qazla təmin etmək idi. Əvvəllər bir kubmetrdən az qaz alınmasına baxmayaraq proqramda ümumilikdə 5.700 m3 (% 200,000 kub fut) 92% helium istehsal edildi. Bu qazın bir hissəsi dünyadakı ilk helium dolu havagəmisində istifadə edildi Təxminən iki il əvvəl Hərbi Dəniz Qüvvələrinin ilk sərt helium dolu hava gəmisi olan Dəniz Təyyarə Zavodunda nşa edilmiş USS Shenandoah, 1923-cü ilin sentyabrında uçdu.
Birinci Dünya Müharibəsi dövründə aşağı temperaturlu qaz mayeləşdirməsindən istifadə etməklə hasilat prosesi vaxtında əhəmiyyətli olmasa da, istehsal davam etdi. Helium, ilk növbədə, havadan daha yüngül sənətkarlıqda qaldırıcı qaz kimi istifadə olunurdu. İkinci Dünya Müharibəsi dövründə qazın qaldırılması və ekranlı qövs qaynağı üçün heliuma tələbat artdı. Heliumun ilk nüvə silahı olan Manhetten Layihəsində də əhəmiyyətli rol oynayırdı.
Amerika Birləşmiş Ştatları hökuməti, sülh dövründə müharibə və ticarət təyyarələri ilə hərbi gəmilər təmin etmək məqsədi ilə 1925-ci ildə Texas ştatının Amarillo şəhərində Milli Helium Qoruğu yaratdı. 1925-ci ildə Helium Qanununa görə, ABŞ-nin hasilat inhisarına sahib olduğu heliumun ixracını qadağan etdikdən sonra bütün Alman drijablları kimi Hindenburg da hidrogen istifadə etməyə məcbur oldu. İkinci Dünya Müharibəsindən sonra helium bazarı depressiyaya uğradı, ancaq 1950-ci illərdə Kosmik Yarış və Soyuq Müharibə dövründə oksigen / hidrogen raket yanacağını (digər istifadələr arasında) yaratmaq üçün soyuducu olaraq maye helium tədarükünü təmin etmək üçün ehtiyat genişləndirildi. 1965-ci ildə ABŞ-də Helium istifadəsi ən yüksək döyüş dövrü istehlakının səkkiz qatından çox idi.
Xüsusiyyətlər
Atom quruluşu
Helium, iki proton və (adətən) iki neytrondan ibarət olan nüvəyə və onun ətrafında dönən iki elektrona sahipdir. Bir energetik səviyyəsi və bu səviyyədə yerləşən iki elektron orbitalı var. Hər iki orbitalda dolduğundan helium aşağı elektromənfiliyə sahipdir və nəcib (inert) qazlar qrupuna daxildir. Helium neondan sonra ikinci ən az aktiv elementdir və normal təsirdə heç bir elemetlə reaksiyaya girmir.
Aqreqat halları
Heliumun nisbətən aşağı molyar (atom) kütləsi olduğundan, onun istilik keçiriciliyi, xüsusi istilik və qaz fazasında səs sürəti hidrogendən başqa bütün digər qazlardan daha yüksəkdir. Bu səbəblərə və helium monatomik molekulların kiçik ölçüsünə görə, helium bərk maddələrlə havadan üç qat və hidrogendən 65 qat nisbətində diffuziya edir .
Xaricdənkənar helium, plazma vəziyyətində olur, xassələri atom heliumundan çox fərqli olur. Bir plazmada, heliumun elektronları öz nüvəsinə bağlanmır, nəticədə qaz yalnız qismən ionlaşmış olsa belə, çox yüksək elektrik keçiriciliyi yaranır. Şarj edilmiş hissəciklər maqnit və elektrik sahələrinə yüksək təsir göstərir.
Hər hansı digər elementdən fərqli olaraq, helium normal təzyiqlərdə mütləq sıfıra qədər maye olaraq qalacaq. Bu kvant mexanikasının birbaşa təsiridir: konkret olaraq, sistemin sıfır nöqtəli enerjisi donmağı təmin etmək üçün çox yüksəkdir. Qatı helium 1-1.5 °K (-272 °C) temperatur və 2,5 MPa təyziq tələb edir. Tez-tez bərk və maye heliumu ayırmaq çətindir, çünki iki aqreqat halı refraktiv göstəricisi təxminən eyni olur. Qatı hal kəskin bir ərimə nöqtəsinə malikdir və kristal quruluşa malikdir, lakin yüksək sıxışdırıcıdır ; bir laboratoriyada təzyiq tətbiq etmək, həcmini 30% -dən çox azalda bilər. Təxminən 27 MPa həcmli modul ilə sudan ~ 100 qat daha sıxışdırılır. Qatı heliumun 0.214± 0,006 sıxlığı var . Daha yüksək temperaturda, helium kifayət qədər təzyiqlə qatılaşacaqdır. Otaq temperaturunda bunun üçün 114.000 atm tələb olunur.
İzotoplar
Heliumun 9 bilinən izotopu vardır. Ama ən geniş yayılanlar 3He və 4He-dür. Yer atmosferində bir 3He atomu bir milyon 4He atomuna uyğun gəlir. Ən geniş yayılmış izotop olan helium-4 yer üzündə daha ağır radioaktiv elementlərin alfa parçalanması ilə istehsal olunur; ortaya çıxan alfa hissəcikləri tam ionlaşmış helium-4 nüvələridir. Helium-4 qeyri-adi bir nüvədir, çünki onun nüvəsi tam qabıqlara yerləşdirilmişdir . Big Bang nukleosintezi zamanı da çox miqdarda əmələ gəlmişdir.
Helium-3 Yerdə yalnız iz miqdarında mövcuddur. Bəzi hissəsi Yerin yaranmasından bəri mövcuddur, baxmayaraq ki, bəziləri vasitəsilə yerə gəlir. Bir qismi tritiumun beta çürüməsi ilə də istehsal olunur. Helium-3 nüvə birləşməsinin məhsulu kimi ulduzlarda daha çoxdur.
Maye helium-4, 1 K-lik bir temperaturda buxarlandırıcı soyutma istifadə edərək təxminən 1 kelvine qədər soyudula bilər. Daha az qaynama nöqtəsi olan helium-3-in oxşar soyutması təxminən 0.2 K qədər çata bilər.
Birləşmələr
Helium sıfır bir valentliliyə malikdir və bütün normal şəraitdə kimyəvi cəhətdən təsirsizdir. İonlaşmayan bir elektrik izolyatorudur. Helium, bir parıltı axıdılmasına məruz qaldıqda, elektron bombardmanına məruz qaldıqda və ya digər üsullarla plazmaya düşdükdə volfram, yod, flüor, kükürd və fosfor olan eksimerlər kimi tanınan qeyri-sabit birləşmələr yarada bilər. HeNe, HgHe10 və WHe2 molekulyar birləşmələri bu şəkildə yaradılmışdır.
İstinadlar
- Kochhar, R. K. "French astronomers in India during the 17th – 19th centuries". 1991: 95–100.
- Emsley, John. Nature's Building Blocks. Oxford: Oxford University Press. 2001. 175–179. ISBN .
- Lockyer, J. N. "Notice of an observation of the spectrum of a solar prominence". October 1868: 91–92.
- (#empty_citation)
- Thomson, William. "Inaugural Address of Sir William Thomson". August 3, 1871: 261–278 [268].
Frankland and Lockyer find the yellow prominences to give a very decided bright line not far from D, but hitherto not identified with any terrestrial flame. It seems to indicate a new substance, which they propose to call Helium
- Palmieri, Luigi. "La riga dell'Helium apparsa in una recente sublimazione vesuviana". 1881.
Raccolsi alcun tempo fa una sostanza amorfa di consistenza butirracea e di colore giallo sbiadato sublimata sull'orlo di una fumarola prossima alla bocca di eruzione. Saggiata questa sublimazione allo spettroscopio, ho ravvisato le righe del sodio e del potassio ed una lineare ben distinta che corrisponde esattamente alla D3 che è quella dell'Helium. Do per ora il semplice annunzio del fatto, proponendomi di ritornare sopra questo argomento, dopo di aver sottoposta la sublimazione ad una analisi chimica. (I collected some time ago an amorphous substance having a buttery consistency and a faded yellow color which had sublimated on the rim of a fumarole near the mouth of the eruption. Having analyzed this sublimated substance with a spectroscope, I recognized the lines of sodium and potassium and a very distinct linear line which corresponds exactly to D3, which is that of helium. For the present, I'm making a mere announcement of the fact, proposing to return to this subject after having subjected the sublimate to a chemical analysis.)
- Ramsay, William. "On a Gas Showing the Spectrum of Helium, the Reputed Cause of D3, One of the Lines in the Coronal Spectrum. Preliminary Note". 1895: 65–67.
- Ramsay, William. "Helium, a Gaseous Constituent of Certain Minerals. Part I". 1895: 81–89.
- Ramsay, William. "Helium, a Gaseous Constituent of Certain Minerals. Part II – Density". 1895: 325–330.
- Lockyer, J. Norman. "On the new gas obtained from uraninite. Preliminary note, part II". 1895: 67–70.
- See:
- Langlet, N. A. "Das Atomgewicht des Heliums". 1895: 289–292.
- Weaver, E. R. Industrial & Engineering Chemistry. 1919.
- (#empty_citation)[ölü keçid]
- Onnes, H. Kamerlingh (1908) Communications from the Physical Laboratory at the University of Leiden, 9 (108) : 1–23.
- (#empty_citation)
- See:
- (#empty_citation)
- Kapitza, P. "Viscosity of Liquid Helium below the λ-Point". Nature. 141 (3558). 1938. doi:10.1038/141074a0.
- McFarland, D. F. "Composition of Gas from a Well at Dexter, Kan". Transactions of the Kansas Academy of Science. 19. 1903. doi:10.2307/3624173.
- Cady, H. P. "Helium in Natural Gas". Science. 24 (611). 1906. doi:10.1126/science.24.611.344.
- Cady, H. P. "Helium in Kansas Natural Gas". Transactions of the Kansas Academy of Science. 20. 1906. doi:10.2307/3624645.
- Hampel. The Encyclopedia of the Chemical Elements. New York: Van Nostrand Reinhold. 1968. 256–268. ISBN .
- Aeronautics and Astronautics: An American Chronology of Science and Technology in the Exploration of Space, 1915–1960. 1961.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
2 hidrogen helium litium He Ne dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre helium He 2Qrup Dovr Blok 8 1 sXarici gorunusu rengsiz qazAtom kutlesi 4 002602 q molElektron formulu 1s2Fiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa 0 1786 q LErime temperaturu 272 2 C 0 95 K 458 0 F Qaynama temperaturu 268 93 C 4 22 K 452 07 F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesiSpektr Ionlasma enerjisi kCmol 1 Helium He D I Mendeleyevin elementlerin dovri sisteminde 2 ci elementdir Rengsiz iysiz dadsiz zehersiz inert monoatomik qazdir cedvelde tesirsiz qazlar yarimqrupunda ilk elementdir Helium butun elementler arasinda en asagi qaynama ve erime temperaturuna malikdir Onu yalniz 25 105 Pa tezyiq altinda berk hala kecirmek olur Heliumun yanliz bir energetik seviyyesi var ve bu seviyye temamile dolub Bu sebebden helium tesirsiz qazdir ve inert qazlar siyahisinda birincidir Heliumun adi Gunesi himaye eden yunan titani Heliosun serefine qoyulub Buna sebeb helium elementinin gunes isiginda kesf edilmesidir source source source source source Helium lazerTarixiKesfi Heliumun qaliqlarina ilk defe 18 Avqust 1868 ci ilde Gunesin xromosferinin spektrinde 587 49 nanometr dalga uzunlugu olan parlaq sari bir xett olaraq rast gelindi Xett Hindistanin Guntur seherinde gunes tutulmasi zamani fransiz astronomu Jul Janssen terefinden askar edilmisdir Bu xettin evvelce natrium oldugu ehtimal edildi Ele hemin il oktyabrin 20 de Ingilis astronomu Norman Lockyer gunes spektrinde sari bir xett musahide etdi O bu xette D 3 adini verdi cunki melum D 1 ve D 2 Fraunhofer xettleri yaxinliginda idi Bunun Yer kuresinde bilinmeyen Gunesdeki bir elementin sebeb oldugu qenaetine geldi Ingilis kimyaci Edward Frankland bu elemente Helium ἥlios yunanca Helios gunes titani adini verdi 1881 ci ilde Italyan fiziki Luigi Palmieri Vezuvi vulkaninin son puskurmesi zamani sublimasiya edilmis bir materiali tehlil ederken ilk defe D 3 spektral xetti ile Yerdeki heliumu askar etdi Klivit mehlulu 26 mart 1895 ci ilde Sotlandiyali kimyaci ser William Ramsay klivit mineralini terkibinde en azi 10 torpaq elementi olan uraninit minerali mineral tursulari ile reaksiyaya daxil ederek heliumu mineraldan tecrid etdi ve yer uzundeki heliumu elde etdi Ramsay mineralda argon axtarirdi amma azot ve oksigen sulfat tursusu ile qazdan ayrildiqdan sonra Gunesin spektrinde musahide olunan D 3 xettine uygun bir parlaq sari xett gordu Bu numuneler Lockyer ve Ingilis fiziki William Crookes helium olaraq teyin olundu Eyni ilde kimyevi maddeler atom agirligini deqiq mueyyenlesdirmek ucun kifayet qeder qaz toplayan Isvecin Uppsala seherinde kimyacilar Per Teodor Cleve ve Abraham Langlet terefinden musteqil sekilde ayrildi Helium amerikali geokimyaci William Francis Hillebrand terefinden Ramsay in kesfinden evvel mineral uraninit numunesini sinayarken qeyri adi spektral xetleri gorende kesf edilmisdi LakinHillebrand xetleri azotla elaqelendirmisdi 1907 ci ilde Ernest Rutherford ve Tomas Royds hisseciklerin bosaldilmis bir borunun nazik suse divarina nufuz etmesini ve sonra boruda bosalma yaratmaga ve icerisindeki yeni qazin spektrini oyrenmeye imkan vererek alfa hisseciklerinin helium nuveler oldugunu numayis etdirdi 1908 ci ilde helium ilk defe Hollandiyali fizik Heike Kamerlingh Onnes terefinden qazi bes kelvin den az soyudaraq mayelesdirildi Temperaturu daha da azaltmaqla onu berkitmeye calisdi lakin ugursuz oldu cunki helium atmosfer tezyiqinde qatilasmirdi Onnesin telebesi Willem Hendrik Keesom 1926 ci ilde elave xarici tezyiq tetbiq ederek 1 sm3 heliumu berkitmeye muveffeq oldu 1938 ci ilde rus fiziki Pyotr Leonidovic Kapitsa helium 4 in mutleq sifira yaxin olan temperaturda demek olar ki hec bir viskoziteye malik olmadigini artiq superflik fenomenini teoremini ireli surdu Bu fenomen Bose Eynsteyn kondensasiyasi ile elaqedardir 1972 ci ilde eyni fenomen helium 3 de musahide edildi lakin mutleq sifira daha yaxin olan temperaturda Amerika fizikleri Duqlas D Osheroff David M Li ve Robert C Richardson terefinden edildi Istehsali ve tetbiqi Ifrat axiciliq veziyyetinde olan helium dolu boru 1903 cu ilde Kanzasda bir qazma emeliyyatindan sonra yanici olmayan bi qaz sizmasi bas verir Kanzas eyalet geoloqu Erasmus Haworth sizan qazdan numune toplayaraq onlari kimyaci Hemmiltonun komeyi ile Lourensdeki Kanzas Universitetine apardi Cady ve David McFarland qazin hecmi ile 72 azotdan 15 metandan yalniz kifayet qeder oksigen ile yanan bir faiz 1 hidrogenden ve 12 i bilinmeyen qazdan ibaret oldugunu kesf etdi Elave tehlillerle Cady ve McFarland qaz numunesinin 1 84 nin helium oldugunu tapdi Bu Yerdeki umumi hecmine gore az olmasina baxmayaraq heliumun Amerika Boyuk Duzenliklerinin altinda tebii qazin elave mehsulu kimi cixarmaq ucun cox miqdarda cemlesdiyini gosterdi Bu Birlesmis Statlara dunyada heliumun aparici istehsalci olmaga zemin yaratdi Sir Richard Threlfallin bir teklifinden sonra Birlesmis Statlarin Herbi Deniz Quvveleri Birinci Dunya Muharibesi dovrunde uc kicik eksperimental helium zavoduna sponsorluq etdi Meqsed baraj balonlarini hava olmayan daha yungul olan qazla temin etmek idi Evveller bir kubmetrden az qaz alinmasina baxmayaraq proqramda umumilikde 5 700 m3 200 000 kub fut 92 helium istehsal edildi Bu qazin bir hissesi dunyadaki ilk helium dolu havagemisinde istifade edildi Texminen iki il evvel Herbi Deniz Quvvelerinin ilk sert helium dolu hava gemisi olan Deniz Teyyare Zavodunda nsa edilmis USS Shenandoah 1923 cu ilin sentyabrinda ucdu Birinci Dunya Muharibesi dovrunde asagi temperaturlu qaz mayelesdirmesinden istifade etmekle hasilat prosesi vaxtinda ehemiyyetli olmasa da istehsal davam etdi Helium ilk novbede havadan daha yungul senetkarliqda qaldirici qaz kimi istifade olunurdu Ikinci Dunya Muharibesi dovrunde qazin qaldirilmasi ve ekranli qovs qaynagi ucun heliuma telebat artdi Heliumun ilk nuve silahi olan Manhetten Layihesinde de ehemiyyetli rol oynayirdi Amerika Birlesmis Statlari hokumeti sulh dovrunde muharibe ve ticaret teyyareleri ile herbi gemiler temin etmek meqsedi ile 1925 ci ilde Texas statinin Amarillo seherinde Milli Helium Qorugu yaratdi 1925 ci ilde Helium Qanununa gore ABS nin hasilat inhisarina sahib oldugu heliumun ixracini qadagan etdikden sonra butun Alman drijabllari kimi Hindenburg da hidrogen istifade etmeye mecbur oldu Ikinci Dunya Muharibesinden sonra helium bazari depressiyaya ugradi ancaq 1950 ci illerde Kosmik Yaris ve Soyuq Muharibe dovrunde oksigen hidrogen raket yanacagini diger istifadeler arasinda yaratmaq ucun soyuducu olaraq maye helium tedarukunu temin etmek ucun ehtiyat genislendirildi 1965 ci ilde ABS de Helium istifadesi en yuksek doyus dovru istehlakinin sekkiz qatindan cox idi XususiyyetlerAtom qurulusu 4He atomu Helium iki proton ve adeten iki neytrondan ibaret olan nuveye ve onun etrafinda donen iki elektrona sahipdir Bir energetik seviyyesi ve bu seviyyede yerlesen iki elektron orbitali var Her iki orbitalda doldugundan helium asagi elektromenfiliye sahipdir ve necib inert qazlar qrupuna daxildir Helium neondan sonra ikinci en az aktiv elementdir ve normal tesirde hec bir elemetle reaksiyaya girmir Aqreqat hallari Heliumun nisbeten asagi molyar atom kutlesi oldugundan onun istilik keciriciliyi xususi istilik ve qaz fazasinda ses sureti hidrogenden basqa butun diger qazlardan daha yuksekdir Bu sebeblere ve helium monatomik molekullarin kicik olcusune gore helium berk maddelerle havadan uc qat ve hidrogenden 65 qat nisbetinde diffuziya edir Maye helium Xaricdenkenar helium plazma veziyyetinde olur xasseleri atom heliumundan cox ferqli olur Bir plazmada heliumun elektronlari oz nuvesine baglanmir neticede qaz yalniz qismen ionlasmis olsa bele cox yuksek elektrik keciriciliyi yaranir Sarj edilmis hissecikler maqnit ve elektrik sahelerine yuksek tesir gosterir Her hansi diger elementden ferqli olaraq helium normal tezyiqlerde mutleq sifira qeder maye olaraq qalacaq Bu kvant mexanikasinin birbasa tesiridir konkret olaraq sistemin sifir noqteli enerjisi donmagi temin etmek ucun cox yuksekdir Qati helium 1 1 5 K 272 C temperatur ve 2 5 MPa teyziq teleb edir Tez tez berk ve maye heliumu ayirmaq cetindir cunki iki aqreqat hali refraktiv gostericisi texminen eyni olur Qati hal keskin bir erime noqtesine malikdir ve kristal qurulusa malikdir lakin yuksek sixisdiricidir bir laboratoriyada tezyiq tetbiq etmek hecmini 30 den cox azalda biler Texminen 27 MPa hecmli modul ile sudan 100 qat daha sixisdirilir Qati heliumun 0 214 0 006 sixligi var Daha yuksek temperaturda helium kifayet qeder tezyiqle qatilasacaqdir Otaq temperaturunda bunun ucun 114 000 atm teleb olunur He3 atomuIzotoplar Heliumun 9 bilinen izotopu vardir Ama en genis yayilanlar 3He ve 4He dur Yer atmosferinde bir 3He atomu bir milyon 4He atomuna uygun gelir En genis yayilmis izotop olan helium 4 yer uzunde daha agir radioaktiv elementlerin alfa parcalanmasi ile istehsal olunur ortaya cixan alfa hissecikleri tam ionlasmis helium 4 nuveleridir Helium 4 qeyri adi bir nuvedir cunki onun nuvesi tam qabiqlara yerlesdirilmisdir Big Bang nukleosintezi zamani da cox miqdarda emele gelmisdir He4 atomu Helium 3 Yerde yalniz iz miqdarinda movcuddur Bezi hissesi Yerin yaranmasindan beri movcuddur baxmayaraq ki bezileri vasitesile yere gelir Bir qismi tritiumun beta curumesi ile de istehsal olunur Helium 3 nuve birlesmesinin mehsulu kimi ulduzlarda daha coxdur Maye helium 4 1 K lik bir temperaturda buxarlandirici soyutma istifade ederek texminen 1 kelvine qeder soyudula biler Daha az qaynama noqtesi olan helium 3 in oxsar soyutmasi texminen 0 2 K qeder cata biler BirlesmelerHelium sifir bir valentliliye malikdir ve butun normal seraitde kimyevi cehetden tesirsizdir Ionlasmayan bir elektrik izolyatorudur Helium bir parilti axidilmasina meruz qaldiqda elektron bombardmanina meruz qaldiqda ve ya diger usullarla plazmaya dusdukde volfram yod fluor kukurd ve fosfor olan eksimerler kimi taninan qeyri sabit birlesmeler yarada biler HeNe HgHe10 ve WHe2 molekulyar birlesmeleri bu sekilde yaradilmisdir IstinadlarKochhar R K French astronomers in India during the 17th 19th centuries 1991 95 100 Emsley John Nature s Building Blocks Oxford Oxford University Press 2001 175 179 ISBN 978 0 19 850341 5 Lockyer J N Notice of an observation of the spectrum of a solar prominence October 1868 91 92 empty citation Thomson William Inaugural Address of Sir William Thomson August 3 1871 261 278 268 Frankland and Lockyer find the yellow prominences to give a very decided bright line not far from D but hitherto not identified with any terrestrial flame It seems to indicate a new substance which they propose to call Helium Palmieri Luigi La riga dell Helium apparsa in una recente sublimazione vesuviana 1881 Raccolsi alcun tempo fa una sostanza amorfa di consistenza butirracea e di colore giallo sbiadato sublimata sull orlo di una fumarola prossima alla bocca di eruzione Saggiata questa sublimazione allo spettroscopio ho ravvisato le righe del sodio e del potassio ed una lineare ben distinta che corrisponde esattamente alla D3 che e quella dell Helium Do per ora il semplice annunzio del fatto proponendomi di ritornare sopra questo argomento dopo di aver sottoposta la sublimazione ad una analisi chimica I collected some time ago an amorphous substance having a buttery consistency and a faded yellow color which had sublimated on the rim of a fumarole near the mouth of the eruption Having analyzed this sublimated substance with a spectroscope I recognized the lines of sodium and potassium and a very distinct linear line which corresponds exactly to D3 which is that of helium For the present I m making a mere announcement of the fact proposing to return to this subject after having subjected the sublimate to a chemical analysis Ramsay William On a Gas Showing the Spectrum of Helium the Reputed Cause of D3 One of the Lines in the Coronal Spectrum Preliminary Note 1895 65 67 Ramsay William Helium a Gaseous Constituent of Certain Minerals Part I 1895 81 89 Ramsay William Helium a Gaseous Constituent of Certain Minerals Part II Density 1895 325 330 Lockyer J Norman On the new gas obtained from uraninite Preliminary note part II 1895 67 70 See Langlet N A Das Atomgewicht des Heliums 1895 289 292 Weaver E R Industrial amp Engineering Chemistry 1919 empty citation olu kecid Onnes H Kamerlingh 1908 Communications from the Physical Laboratory at the University of Leiden 9 108 1 23 empty citation See empty citation Kapitza P Viscosity of Liquid Helium below the l Point Nature 141 3558 1938 doi 10 1038 141074a0 McFarland D F Composition of Gas from a Well at Dexter Kan Transactions of the Kansas Academy of Science 19 1903 doi 10 2307 3624173 Cady H P Helium in Natural Gas Science 24 611 1906 doi 10 1126 science 24 611 344 Cady H P Helium in Kansas Natural Gas Transactions of the Kansas Academy of Science 20 1906 doi 10 2307 3624645 Hampel The Encyclopedia of the Chemical Elements New York Van Nostrand Reinhold 1968 256 268 ISBN 978 0 442 15598 8 Aeronautics and Astronautics An American Chronology of Science and Technology in the Exploration of Space 1915 1960 1961 Vikianbarda Helium ile elaqeli mediafayllar var