Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədə heç bir məlumatın mənbəsi . |
Texas — ABŞ-nin cənubunda yerləşən ştat. ABŞ-də ərazi böyüklüyünə görə Alyaskadan sonra 2-ci yeri tutur (696 241 km2) əhalisinə görə isə Kaliforniyadan sonra 2-ci yerdədir. (26 956 958 nəfər) Texas Amerikanın kənd təsərrüfatı, maldarlıq, təhsil, , maliyyə institutlarının mərkəzlərindən biridir. Ştatın paytaxtı — Ostindir. ABŞ ştatları arasında abbreviaturası — "TX"-dir.
| Texas | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| State of Texas | |||||
 | |||||
| |||||
|
| |||||
| Ölkə | |||||
| İnzibati mərkəz | Ostin | ||||
| Tarixi və coğrafiyası | |||||
| Yaradılıb | 29 dekabr 1845 | ||||
| Sahəsi |
| ||||
| Hündürlük | 520 m | ||||
| Saat qurşağı | |||||
| Əhalisi | |||||
| Əhalisi |
| ||||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||||
| ISO kodu | US-TX | ||||
| Rəsmi sayt | |||||
 | |||||
 | |||||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||||
Tarixi
İspan müstəmləkəçiliyi
Avropadan olan İspanlar və digər köçkünlər məskunlaşmazdan əvvəl Texasın müasir ərazisi müxtəlif Hindu tayfalarının yaşayış yeri idi: Apaça, Atakapa, Bidai, Caddo, Komançi, Çeroki, Kayova, Tonkara, Viçita və Karankava. Apaçilər 1870-ci illərdə Texası tərk etd. Onlar ştatın xeyli ərazisini tutan son hindilər idilər. Hal-hazırda ABŞ hökuməti Texasın üç yerli tayfasını — Alabama və Kuşat tayfasını, Kikapu tayfasını və İslet Del Sur Pueblo Saliko qəbiləsini tanıyıb.
1519-cu ildə Texas sahili boyunca ilk dəfə Meksika Körfəzinin sahil xəttini xəritəyə çəkən İspan dənizçisi Alonso Alvarez de Pineda keçib. Texas torpağına (6 noyabr 1528-ci il) ayaq basmış ilk avropalı Konkistador Alvar Nunez Kabes de Vaka tərəfindən qəzaya uğramış bir gəmi oldu. Altı il Texasda yerli tayfalarla ticarət əlaqələri quraraq keçirdi. İlk məskunlaşma yeri 1682-ci ildə El Paso ' nın müasir yaxınlığında islet rayonunda ispaniyalılar tərəfindən yaradılıb. Bu anda, müasir Texas Şərq Luiziana onun koloniyası genişləndirilməsi Fransız tərəfindən mənimsənilir başladı. 18 fevral 1685-ci ildə fransız Rene-Rober kavalye Texas ərazisində Fransanın forpostu olan Saint-Louis Matagord körfəzində təsis etmişdir. 1690-da Alonso de Leon Rio Grande çayını keçdi və Texasın şərq hissəsində San Francisco de los Texas katolik missiyasını qurdu. Missiya San Antonio köhnə yol ərazisində yerləşən, müasir ABŞ ərazisində qədim nəqliyyat arteriyası. XVIII əsrin sonunda müasir Texasın bütün ərazisi Meksika ilə birlikdə yeni İspaniyanın İspan koloniyasının bir hissəsi idi.
XIX əsrin əvvəllərində Texasın şərqləri ABŞ-dən köçkünlərə çevrilməyə başladı. Austin mozes 800 km² əldə etmişdir; 3 yanvar 1823 Brazos çayı üzərində Stephen Austin (İndi "köhnə üç yüz"kimi tanınan) 300 Amerika ailələrinin bir koloniyası təşkil edib. 1821-ci ildə Texasın tərkibinə daxil olduğu Yeni İspaniya İspaniyadan müstəqillik əldə etdi və beləliklə Texas Meksika imperiyasının bir hissəsinə çevrildi.
Texas Respublikası
1830-cu illərin ortalarında Meksikada diktatura və qanunsuzluq dövlətin parçalanma həddinə çatmasına gətirib çıxardı: Texasla Yukatanın əraziləri Konstitusiya hüququna əsasən — ayrılmaq arzusunu ifadə etdi. 1835-ci ildə Meksika prezidenti general Antonio Lopes de Santa-Anna yeni konstitusiya təklif edib. Bundan başqa, o, amerikalılara təzyiqlərini artıraraq, tərksilah tələb edib və qeyri-leqal immiqrantların ABŞ sərhəd Ştatlarından zorla qovulmasını və torpaqlarının geri qaytarılmasını tələb edib. Meksika hökumətinin bu siyasəti Texas sakinləri arasında narazılığa səbəb olmuş və müstəqillik uğrunda müharibəyə səbəb olmuşdur.
2 oktyabr 1835-ci ildə Texaslıların Gonzales şəhəri yaxınlığında Meksika süvari dəstəsi ilə toqquşması baş verdi və bu da hərbi əməliyyatların başlanmasına gətirib çıxardı. 28 oktyabr 1835-ci ildə Konsepsyon döyüşündə 90 texaslı 450 meksikalını məğlub edib. 2 mart 1836-cı ildə Amerika köçkünlərinin nümayəndələrinin toplantısında Meksikadan müstəqillik haqqında bəyannamə imzalanıb. Buna cavab olaraq, Meksika qoşunları San Antonio Alamo qalası döyüşündə, on üç günlük mühasirədən sonra azsaylı Texas qarnizonu demək olar ki, tamamilə məhv etdi. Ardınca, meksikalılar Lopes de Santa-Anna əmri ilə 27 mart 1836-cı ildə Ceyms fennini və Goliadada təxminən 400 texaslıları edam etdilər. Bu məğlubiyyət, öz növbəsində, Sam Houston rəhbərliyi altında San Jacinto (Lopez De Santa Anna əsir edilmişdir) 21 aprel 1836-cı il qazanan bir ordu yaratmaq üçün Texans İlham.
14 may 1836-cı ildə Texasın rəsmi nümayəndələri və Santa-Anna generalı Velasko şəhərində müstəqillik haqqında müqavilə imzalayıblar. Lakin Meksika hökuməti bu müqaviləni ratifikasiya etməyib, Meksikadan müstəqillik məsələsini açıq şəkildə tərk etdi (eyni zamanda müasir Texasın qərb hissəsi qeyri-müəyyən hüquqi statusa malik olmağa davam etdi). 1836-cı ilin sonunda konstitusiya qəbul edildi (köləlik hüququnu təsdiq edən) və Texas Respublika tərəfindən elan edildi. İlk prezident sem Hyüston oldu. Paytaxt bir neçə dəfə köçürüldükdən sonra 1837-ci ildə Hyüston hakimiyyət mərkəzi seçilib. Texas Respublikası beynəlxalq tanınma qazanmışdır. Eyni zamanda Meksikalıların Texasa reydləri davam etdi. 5 mart 1842-ci ildə Raphael Vasquez tərəfindən idarə olunan 500-dən çox adam sayında meksikalıların dəstəsi inqilabdan sonra ilk dəfə Texasa hücum etdi; San Antonio 'ya çatdıqdan sonra Rio Granda' ya geri çəkildi; 11 sentyabr 1842-ci il yarım minlik Meksika ordusu, Adrian Uoll tərəfindən idarə olunan, San Antonio ' nın bir hissəsini ələ keçirdi, lakin daha sonra əsirləri ələ keçirərək geri çəkildi. Toqquşmalar təxminən 10 il davam edib və Meksika hökumətinin mövqeyinin möhkəmlənib-möhkəmlənməsindən və ya zəifləməsindən asılı olub. ABŞ rəsmi olaraq bu mübarizəyə qarışmadı, baxmayaraq ki, minlərlə könüllü texaslılara kömək etmək üçün ABŞ-yə cəlb edildi. Meksika ilə Texas Respublikası arasındakı silahlı münaqişələr onun 1845-ci ildə ABŞ-yə qoşulmasından çox, Meksika-Amerika müharibəsində 1846–1848 ABŞ-nin qələbəsi ilə nəticələndi. Texas Meksikadan ayrıldığı zaman, əvvəlcə ABŞ-nin gec-tez bir hissəsi olmağı planlaşdırırdı (texaslılar arasında Texasın genişləndirilməsi ideyası da var idi, baxmayaraq ki, Sakit okeana qədər ərazisi olan böyük bir dövlətə çevrildi.
29 dekabr 1845-ci il tarixli müqaviləyə əsasən Texas ABŞ-nin 28-ci ştatı olub. Bundan əvvəl amerika hökuməti iki dəfə (1837 və 1844-cü illərdə) qoşulma xahişini rədd etsə də, 1844-cü ildə ABŞ prezidenti qoşulmanın tərəfdarı olan Ceyms Alaydır.
Texas ABŞ — ın tərkibinə birbaşa İttifaqın bərabər hüquqlu üzvü kimi qəbul edilmiş ilk və indiyə qədər yeganə beynəlxalq səviyyədə tanınmış müstəqil dövlətdir. Yüksək statusa malik Texas ABŞ-yə daxil olduqda, ABŞ üçün unikal olan bəzi xüsusiyyətləri ifadə etdi. Birincisi, dövlətin bütün torpaqları və bağırsaqları Dövlət xalqına məxsus idi, Texasda Federal torpaqlar yox idi. İkincisi, siyasi qeyri-sabitliyin qorxularından, Texas beş dövlətə bölünmə imkanını təmin etdi. 2009-cu ildə o zaman ştatın qubernatoru vəzifəsini tutan Rik Perri Texasın ABŞ-nin tərkibindən çıxmaq hüququnun olduğunu bəyan etsə də, bu hüququ şübhə altına alır.
XIX əsrin ikinci yarısı
ABŞ-nin tərkibinə daxil olan zaman Texas ərazisi müasir Texas ştatının bütün torpaqlarını, eləcə də 9 sentyabr 1850-ci il tarixli müqaviləyə əsasən Texasın xarici borcunun ödənilməsi kimi ABŞ hökumətinə verilmiş qeyri-yaşayış şimal bölgələrini (10 milyon dollar) əhatə edirdi. Sonradan bu Federal ərazilər Nyu-Meksikanın, Kolorado, Oklahoma, Kanzas və Vayominqin gələcək Ştatları arasında bölüşdürüldü.
Texasdakı döyüşlərin bütün sakinlərinə və veteranlarına torpaq sahələri və digər imtiyazlar verilsə də, immiqrantların xüsusi axını olmayıb. Avropadan mühacirlərin cəlb edilməsi üzrə xüsusi agentliklər yaradılmışdır: alman, fransız, isveç və Hollandiya agentlikləri var idi. Ən fəal immiqrasiya Almaniyadan gedib (bu barədə bir çox şəhərlərin adları — Frederiksberq, Aldorf, Nyu-Braunfels və s.). 1848-ci il Avropa inqilablarından sonra Polşalar, isveçlilər, norveçlilər, çexlər və fransızlar Alman köçkünlərinə qoşuldular. İmmiqrasiya artıb qədər İkinci Dünya müharibəsi.
Texas vətəndaş müharibəsi illərində Konfederasiyanın tərkibində olub (23 fevral 1861-ci ildə keçirilmiş referendumda Texas sakinləri ABŞ-dən 46 129 səs verib, 14 697–76% səs verib. Lakin Qubernator sem Hyuston konfederasiyaya and içməkdən imtina etdi və konvensiya yeni dövlət Hökumətini topladı. Məhz Texasda — 12 may 1865-ci ildə vətəndaş müharibəsinin son döyüşü baş tutub (texaslılar hələ bilmirdilər ki, general Robert Linin başçılığı ilə Konfederasiyanın qoşunları aprelin 9-da Virciniyaya təslim olub). 1870-ci ildə ABŞ Konqresi Texası yenidən ölkənin tərkibinə daxil etdi. 1876-da müasir Texas Konstitusiyası qəbul edildi.
XX əsr
XX əsrin əvvəllərində Texas və Meksika körfəzində dövlətin iqtisadiyyatını yenidən formalaşdıran əhəmiyyətli neft ehtiyatları aşkar edilmişdir (Texasda ikinci Dünya Müharibəsinə qədər əkinçilik və əkinçilik üstünlük təşkil edirdi). 1910–20-ci illərdə Texasın sərhədyanı ərazisi Meksika inqilabından qatılmış Meksika quldurları tərəfindən hücuma məruz qalırdı. Böyük Depressiya illərində ştat həmçinin həyat keyfiyyətinin kəskin aşağı düşməsini yaşadı; buna 30-cu illərdə çoxsaylı toz fırtınaları əlavə edildi. Bütün bunlar Texas əhalisinin əhəmiyyətli axınına gətirib çıxardı.
İkinci Dünya müharibəsindən sonra Texas elmi Texnologiyalar, Təhsil və sənaye mərkəzlərindən birinə çevrildi. Hyustonda NASA Administrasiyası və uçuşların idarə edilməsi mərkəzi olan Lyndon Johnson adına Kosmik Mərkəz yerləşdirilib. 60-cı illərdə Texas tədricən segregasiya sistemindən imtina etməyə başladı-on ildən çox müddət ərzində qəbul edilən proses.
22 noyabr 1963-cü ildə Prezident Con Kennedi Dallas şəhərində qətlə yetirilib. Cinayətin indiyədək birmənalı izahı yoxdur. Onun vəzifəsini Texasdan ABŞ-nin keçmiş senatoru olan vitse-prezident Lyndon Conson tutub.
Coğrafiyası
Yerləşməsi
Texas Nyu-Meksiko (qərbdə), Oklahoma (şimalda), Louisiana (Şərqdə) və Arkanzas (şimal-şərqdə) Ştatları ilə həmsərhəddir. Texasın cənub-qərb sərhədi ABŞ və Meksikanı birləşdirən Rio Grande çayı boyunca uzanır. Cənub-şərqdə Texas Meksika körfəzi tərəfindən yuyulur.
Texasın Şərq və cənub hissəsi Primeksikan ovalığında (Meksika körfəzinin sahilində) yerləşir; qərbdə yüksələn bu, Eduards platosuna (835 m-ə qədər) və Lyano-estakadaya (1200 m-ə qədər) keçir. Uzaq qərbdə qayalı dağların (hündürlüyü 2665 m-ə qədər) yamacları başlayır.
Texasın ən böyük çayları: Red River, Triniti, Brazos, Kolorado və Rio Grande; mərkəzi və qərb hissələrində bir çox kiçik çaylar tez-tez quruyur.
Texasın əksəriyyəti (mərkəz və şimal) çöllərin və çöllərin başladığı qərbdən getdikcə daha çox nadir olan kolla örtülü düzənliklərdir. Şərqdə və cənub-şərqdə savannahlar və palıd-şam meşələri (Luiziana ilə sərhəddə həddindən artıq cənub-şərq sahələri əhəmiyyətli dərəcədə bataqlıqdır) qorunub saxlanmışdır.
İqlimi
Texasın iqlimi iki zonadan ibarətdir: Cənub (sahili boyunca) subtropik, isti, tropik keçən uzaq cənub; mərkəzi və şimal yerlərində isti yay və sərin qış kontinental (yanvar orta temperatur 1 15oc, iyul 25 30c). Yağıntılar 1000–1300 mm-dən ildə 200–300 mm-ə qədər şərqdən qərbə doğru azalır. Texas mərkəzi hissəsində tez-tez tornado və ciddi zərər səbəb olan sahilində epizodik tropik siklonları ilə xarakterizə olunur.
Flora və fauna
Texas flora və faunası zəngindir. Ən çox maral və armadillo var. Texasda bir neçə milli qoruq vardır. Həm də ətrafda ilanlar görə bilərsiniz. Dağlıq ərazilərdə əqrəblər belə yaşayır.
İnzibati sistem və siyasət
Dövlətin inzibati Təşkilatının əsasları
Texas müstəqil ştat olaraq ABŞ-yə daxil olduğundan, bu ştat müstəqillik məsələsi ilə bağlı ümumxalq referendumu keçirmək hüququna malikdir. Həmçinin, Texas bayrağı-federal ilə eyni səviyyədə bayraq dirəyində olmaq hüququna malik olan yalnız bir ştatdır.
Texas qubernatoru Respublikaçı Qreq Ebbott. O, bu postu 2015-ci ilin yanvarında tutub və 2014-cü ilin dekabrında Demokratik partiyanın nümayəndəsi Uendi Devisə qalib gəlib. Senatda ştat iki Respublikaçı — Ted Kruz (2013-cü ildən) və Con Kornin (2002-ci ildən) təmsil edirlər.
Texasın 1876-cı ildə qəbul edilmiş müasir Konstitusiyası bütün ştatlar arasında böyüklüyünə görə ikinci Konstitusiyası. Bir çox digər dövlət konstitusiyaları kimi, bu aydın şəkildə hakimiyyətin filiallarını ayırır və əsas mətnə (birinci məqalə) hüquqların bir hissəsini əhatə edir. Texas hüquqlarının bir dəstəsi ABŞ-nin hüquqlarının xülasəsi ilə müqayisədə daha uzun və daha ətraflı məlumat verir, bəzi Texas xüsusiyyətlərini də əhatə edir.
İcra hakimiyyəti orqanı Qubernator, vitse-qubernator (leytenant-Qubernator), Torpaq üzrə müvəkkil ictimai münasibətlər müfəttişi, Ali prokuror, kənd təsərrüfatı üzrə Müvəkkili, üç nəfərdən ibarət dəmir yolu Komissiyası, xalq təhsilinin nümayəndələri və dövlət katibi ibarətdir.
Ştatın katibi istisna olmaqla (Senatın razılığı ilə qubernatoru təyin edir), bütün digər vəzifələr seçilənlərdir. Həmçinin ştatda dövlət idarə heyəti və komissiyalar da az rol oynamırlar. Qismən məmurların böyük aparatına görə, qubernatorluq hakimiyyəti digər dövlətlərin qubernatorları və ABŞ Prezidenti ilə müqayisədə məhduddur. Daha çox Hakimiyyət Dövlət Senatına rəhbərlik edən və Senat komitələri və qrupları yaradan vitse-qubernatorun əlində cəmlənmişdir. Qubernator Dövlət polisini idarə edir və qanunverici məclislər tərəfindən təsdiq edilmiş qanunlara veto qoymaq hüququna malikdir. O, həmçinin icra və məhkəmə kollegiyalarının üzvlərini təyin edir.
Texasın ali qanunvericilik orqanı, həmçinin Nebraska ştatı istisna olmaqla, istənilən başqa dövlət kimi, ikipalatalı. Nümayəndələr Palatasında 150 nəfər, Senatda-31. Parlamentin aşağı palatasının rəhbəri-spiker, Senatın başında vitse-qubernator durur. Nümayəndələr palatası iki ildə yalnız bir dəfə müntəzəm iclaslara toplanır.
Texas məhkəmə sistemi dünyanın ən mürəkkəb biri kimi nüfuza malikdir, bunun səbəbi məhkəmə instansiyalarının çoxsaylı səviyyələridir və bir — birini üstələyən yurisdiksiyaların nüanslarıdır. Texas iki ən yüksək instansiya məhkəmələri var: Texas Ali Məhkəməsi — fiziki şəxslərin işlərinə baxır — və Texas Cinayət Məhkəməsi. Bəzi bələdiyyə qurumlarından başqa, bütün səviyyələrdə hakimlər səsvermə yerlərində seçilir, bundan sonra vəzifə qubernator tərəfindən təsdiq edilir. Dövlət cinayət ədalət Departamenti Huntsville yerləşir.
Texas 254 İlçe seçki komissiyaları tərəfindən idarə olunur. Belə bir komissiyanın başında, mahalın əhalisi tərəfindən seçilən dairə hakimidir.
Ştatın siyasəti
Texas siyasətində hazırda Texas Senatında və Nümayəndələr Palatasında yerlərin əksəriyyəti olan Respublika Partiyası üstünlük təşkil edir. Hər seçilmiş icra hakimiyyəti başçısı respublikaçıdır, eləcə də hər iki ali instansiya məhkəməsinin seçilmiş hər bir üzvü. Demokratlar 1994-cü ildən Texas seçkiləri qazana bilmədilər. Texasda seçilmiş Respublikaçı konqresmenlərin böyük əksəriyyəti, hər iki senator da respublikaçıdır.
İqtisadiyyat
İkinci Dünya Müharibəsinə qədər Texas iqtisadiyyatında kənd təsərrüfatı üstünlük təşkil etmişdir. İkinci Dünya müharibəsindən sonra ştat sürətlə sənayeləşməyə başladı. Onun iqtisadiyyatı (2000-ci il) əsasən informasiya texnologiyalarına, neft-qaz sahəsinə, elektrik enerjisinin, kənd təsərrüfatı fəaliyyətinin və emal sənayesinin hasilatına və ixracına əsaslanır. İki əsas iqtisadi mərkəz: Houston və Dallas—Fort-Uert metropolləri, onların yanında San Antonio və El Paso əhəmiyyətli iqtisadi rol oynayır. Houston-ın əsas ixtisaslaşma-neft-kimya sənayesi və kosmik texnologiyalar (NASA burada yerləşir), Dallas İnformasiya Texnologiyaları və kənd təsərrüfatı sənayesi mərkəzi isə.
Meksika Körfəzinin sahil zonasında balıqçılıq, neftçıxarma sənayesi, həmçinin turizm biznesi inkişaf edib. Mərkəzi və qərb hissələrində maldarlıq fermaları və aqrar təsərrüfatlar (qarğıdalı, pambıq) yerləşir. Ştatın şimal-qərb hissəsi bir çox xırda özəl neft hasilatı şirkətləri arasında bölünüb. Texas ərazisində qumar biznesi qadağandır.
2009-cu ildə ümumi məhsul Texas təşkil edib 1145 milyard dollar. ABŞ-nin[8]. Ştat iqtisadiyyatının artımı iş yerlərinin geniş spektri, yaşayış qiymətinin aşağı olması, yüksək yaşayış səviyyəsi, ştat vergisinin olmaması, biznesin güzəştli vergi tutulması və dövlət tərəfindən biznesə zəif müdaxilə ilə qızışdırılır. Əlverişli iqlim də az əhəmiyyət kəsb etmir
İstinadlar
- archINFORM (alm.). 1994.
- 2020 United States Census. / red. ABŞ əhalinin siyahıya alınması bürosu
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqalede hec bir melumatin menbesi gosterilmemisdir Lutfen etibarli menbeler elave etmekle meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Qerez yaradan menbesiz hisseler muzakiresiz siline biler Texas ABS nin cenubunda yerlesen stat ABS de erazi boyukluyune gore Alyaskadan sonra 2 ci yeri tutur 696 241 km2 ehalisine gore ise Kaliforniyadan sonra 2 ci yerdedir 26 956 958 nefer Texas Amerikanin kend teserrufati maldarliq tehsil maliyye institutlarinin merkezlerinden biridir Statin paytaxti Ostindir ABS statlari arasinda abbreviaturasi TX dir TexasState of TexasBayraq d Gerb31 sm e 100 q u Olke ABSInzibati merkez OstinTarixi ve cografiyasiYaradilib 29 dekabr 1845Sahesi 696 241 km Hundurluk 520 mSaat qursagi UTC 06 00EhalisiEhalisi 29 145 505 nef 1 aprel 2020 Reqemsal identifikatorlarISO kodu US TXResmi sayt Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiIspan mustemlekeciliyi Avropadan olan Ispanlar ve diger kockunler meskunlasmazdan evvel Texasin muasir erazisi muxtelif Hindu tayfalarinin yasayis yeri idi Apaca Atakapa Bidai Caddo Komanci Ceroki Kayova Tonkara Vicita ve Karankava Apaciler 1870 ci illerde Texasi terk etd Onlar statin xeyli erazisini tutan son hindiler idiler Hal hazirda ABS hokumeti Texasin uc yerli tayfasini Alabama ve Kusat tayfasini Kikapu tayfasini ve Islet Del Sur Pueblo Saliko qebilesini taniyib 1519 cu ilde Texas sahili boyunca ilk defe Meksika Korfezinin sahil xettini xeriteye ceken Ispan denizcisi Alonso Alvarez de Pineda kecib Texas torpagina 6 noyabr 1528 ci il ayaq basmis ilk avropali Konkistador Alvar Nunez Kabes de Vaka terefinden qezaya ugramis bir gemi oldu Alti il Texasda yerli tayfalarla ticaret elaqeleri quraraq kecirdi Ilk meskunlasma yeri 1682 ci ilde El Paso nin muasir yaxinliginda islet rayonunda ispaniyalilar terefinden yaradilib Bu anda muasir Texas Serq Luiziana onun koloniyasi genislendirilmesi Fransiz terefinden menimsenilir basladi 18 fevral 1685 ci ilde fransiz Rene Rober kavalye Texas erazisinde Fransanin forpostu olan Saint Louis Matagord korfezinde tesis etmisdir 1690 da Alonso de Leon Rio Grande cayini kecdi ve Texasin serq hissesinde San Francisco de los Texas katolik missiyasini qurdu Missiya San Antonio kohne yol erazisinde yerlesen muasir ABS erazisinde qedim neqliyyat arteriyasi XVIII esrin sonunda muasir Texasin butun erazisi Meksika ile birlikde yeni Ispaniyanin Ispan koloniyasinin bir hissesi idi XIX esrin evvellerinde Texasin serqleri ABS den kockunlere cevrilmeye basladi Austin mozes 800 km elde etmisdir 3 yanvar 1823 Brazos cayi uzerinde Stephen Austin Indi kohne uc yuz kimi taninan 300 Amerika ailelerinin bir koloniyasi teskil edib 1821 ci ilde Texasin terkibine daxil oldugu Yeni Ispaniya Ispaniyadan musteqillik elde etdi ve belelikle Texas Meksika imperiyasinin bir hissesine cevrildi Texas Respublikasi 1830 cu illerin ortalarinda Meksikada diktatura ve qanunsuzluq dovletin parcalanma heddine catmasina getirib cixardi Texasla Yukatanin erazileri Konstitusiya huququna esasen ayrilmaq arzusunu ifade etdi 1835 ci ilde Meksika prezidenti general Antonio Lopes de Santa Anna yeni konstitusiya teklif edib Bundan basqa o amerikalilara tezyiqlerini artiraraq terksilah teleb edib ve qeyri leqal immiqrantlarin ABS serhed Statlarindan zorla qovulmasini ve torpaqlarinin geri qaytarilmasini teleb edib Meksika hokumetinin bu siyaseti Texas sakinleri arasinda naraziliga sebeb olmus ve musteqillik ugrunda muharibeye sebeb olmusdur 2 oktyabr 1835 ci ilde Texaslilarin Gonzales seheri yaxinliginda Meksika suvari destesi ile toqqusmasi bas verdi ve bu da herbi emeliyyatlarin baslanmasina getirib cixardi 28 oktyabr 1835 ci ilde Konsepsyon doyusunde 90 texasli 450 meksikalini meglub edib 2 mart 1836 ci ilde Amerika kockunlerinin numayendelerinin toplantisinda Meksikadan musteqillik haqqinda beyanname imzalanib Buna cavab olaraq Meksika qosunlari San Antonio Alamo qalasi doyusunde on uc gunluk muhasireden sonra azsayli Texas qarnizonu demek olar ki tamamile mehv etdi Ardinca meksikalilar Lopes de Santa Anna emri ile 27 mart 1836 ci ilde Ceyms fennini ve Goliadada texminen 400 texaslilari edam etdiler Bu meglubiyyet oz novbesinde Sam Houston rehberliyi altinda San Jacinto Lopez De Santa Anna esir edilmisdir 21 aprel 1836 ci il qazanan bir ordu yaratmaq ucun Texans Ilham Texasin erazisinde yerlesen sehralar 14 may 1836 ci ilde Texasin resmi numayendeleri ve Santa Anna generali Velasko seherinde musteqillik haqqinda muqavile imzalayiblar Lakin Meksika hokumeti bu muqavileni ratifikasiya etmeyib Meksikadan musteqillik meselesini aciq sekilde terk etdi eyni zamanda muasir Texasin qerb hissesi qeyri mueyyen huquqi statusa malik olmaga davam etdi 1836 ci ilin sonunda konstitusiya qebul edildi kolelik huququnu tesdiq eden ve Texas Respublika terefinden elan edildi Ilk prezident sem Hyuston oldu Paytaxt bir nece defe kocuruldukden sonra 1837 ci ilde Hyuston hakimiyyet merkezi secilib Texas Respublikasi beynelxalq taninma qazanmisdir Eyni zamanda Meksikalilarin Texasa reydleri davam etdi 5 mart 1842 ci ilde Raphael Vasquez terefinden idare olunan 500 den cox adam sayinda meksikalilarin destesi inqilabdan sonra ilk defe Texasa hucum etdi San Antonio ya catdiqdan sonra Rio Granda ya geri cekildi 11 sentyabr 1842 ci il yarim minlik Meksika ordusu Adrian Uoll terefinden idare olunan San Antonio nin bir hissesini ele kecirdi lakin daha sonra esirleri ele kecirerek geri cekildi Toqqusmalar texminen 10 il davam edib ve Meksika hokumetinin movqeyinin mohkemlenib mohkemlenmesinden ve ya zeiflemesinden asili olub ABS resmi olaraq bu mubarizeye qarismadi baxmayaraq ki minlerle konullu texaslilara komek etmek ucun ABS ye celb edildi Meksika ile Texas Respublikasi arasindaki silahli munaqiseler onun 1845 ci ilde ABS ye qosulmasindan cox Meksika Amerika muharibesinde 1846 1848 ABS nin qelebesi ile neticelendi Texas Meksikadan ayrildigi zaman evvelce ABS nin gec tez bir hissesi olmagi planlasdirirdi texaslilar arasinda Texasin genislendirilmesi ideyasi da var idi baxmayaraq ki Sakit okeana qeder erazisi olan boyuk bir dovlete cevrildi 29 dekabr 1845 ci il tarixli muqavileye esasen Texas ABS nin 28 ci stati olub Bundan evvel amerika hokumeti iki defe 1837 ve 1844 cu illerde qosulma xahisini redd etse de 1844 cu ilde ABS prezidenti qosulmanin terefdari olan Ceyms Alaydir Texas ABS in terkibine birbasa Ittifaqin beraber huquqlu uzvu kimi qebul edilmis ilk ve indiye qeder yegane beynelxalq seviyyede taninmis musteqil dovletdir Yuksek statusa malik Texas ABS ye daxil olduqda ABS ucun unikal olan bezi xususiyyetleri ifade etdi Birincisi dovletin butun torpaqlari ve bagirsaqlari Dovlet xalqina mexsus idi Texasda Federal torpaqlar yox idi Ikincisi siyasi qeyri sabitliyin qorxularindan Texas bes dovlete bolunme imkanini temin etdi 2009 cu ilde o zaman statin qubernatoru vezifesini tutan Rik Perri Texasin ABS nin terkibinden cixmaq huququnun oldugunu beyan etse de bu huququ subhe altina alir XIX esrin ikinci yarisi ABS nin terkibine daxil olan zaman Texas erazisi muasir Texas statinin butun torpaqlarini elece de 9 sentyabr 1850 ci il tarixli muqavileye esasen Texasin xarici borcunun odenilmesi kimi ABS hokumetine verilmis qeyri yasayis simal bolgelerini 10 milyon dollar ehate edirdi Sonradan bu Federal eraziler Nyu Meksikanin Kolorado Oklahoma Kanzas ve Vayominqin gelecek Statlari arasinda bolusduruldu Texasdaki doyuslerin butun sakinlerine ve veteranlarina torpaq saheleri ve diger imtiyazlar verilse de immiqrantlarin xususi axini olmayib Avropadan muhacirlerin celb edilmesi uzre xususi agentlikler yaradilmisdir alman fransiz isvec ve Hollandiya agentlikleri var idi En feal immiqrasiya Almaniyadan gedib bu barede bir cox seherlerin adlari Frederiksberq Aldorf Nyu Braunfels ve s 1848 ci il Avropa inqilablarindan sonra Polsalar isvecliler norvecliler cexler ve fransizlar Alman kockunlerine qosuldular Immiqrasiya artib qeder Ikinci Dunya muharibesi Texas vetendas muharibesi illerinde Konfederasiyanin terkibinde olub 23 fevral 1861 ci ilde kecirilmis referendumda Texas sakinleri ABS den 46 129 ses verib 14 697 76 ses verib Lakin Qubernator sem Hyuston konfederasiyaya and icmekden imtina etdi ve konvensiya yeni dovlet Hokumetini topladi Mehz Texasda 12 may 1865 ci ilde vetendas muharibesinin son doyusu bas tutub texaslilar hele bilmirdiler ki general Robert Linin basciligi ile Konfederasiyanin qosunlari aprelin 9 da Virciniyaya teslim olub 1870 ci ilde ABS Konqresi Texasi yeniden olkenin terkibine daxil etdi 1876 da muasir Texas Konstitusiyasi qebul edildi XX esr Stratford rayonuna yaxinlasan tornado XX esrin evvellerinde Texas ve Meksika korfezinde dovletin iqtisadiyyatini yeniden formalasdiran ehemiyyetli neft ehtiyatlari askar edilmisdir Texasda ikinci Dunya Muharibesine qeder ekincilik ve ekincilik ustunluk teskil edirdi 1910 20 ci illerde Texasin serhedyani erazisi Meksika inqilabindan qatilmis Meksika quldurlari terefinden hucuma meruz qalirdi Boyuk Depressiya illerinde stat hemcinin heyat keyfiyyetinin keskin asagi dusmesini yasadi buna 30 cu illerde coxsayli toz firtinalari elave edildi Butun bunlar Texas ehalisinin ehemiyyetli axinina getirib cixardi Ikinci Dunya muharibesinden sonra Texas elmi Texnologiyalar Tehsil ve senaye merkezlerinden birine cevrildi Hyustonda NASA Administrasiyasi ve ucuslarin idare edilmesi merkezi olan Lyndon Johnson adina Kosmik Merkez yerlesdirilib 60 ci illerde Texas tedricen segregasiya sisteminden imtina etmeye basladi on ilden cox muddet erzinde qebul edilen proses 22 noyabr 1963 cu ilde Prezident Con Kennedi Dallas seherinde qetle yetirilib Cinayetin indiyedek birmenali izahi yoxdur Onun vezifesini Texasdan ABS nin kecmis senatoru olan vitse prezident Lyndon Conson tutub CografiyasiYerlesmesi Texas Nyu Meksiko qerbde Oklahoma simalda Louisiana Serqde ve Arkanzas simal serqde Statlari ile hemserheddir Texasin cenub qerb serhedi ABS ve Meksikani birlesdiren Rio Grande cayi boyunca uzanir Cenub serqde Texas Meksika korfezi terefinden yuyulur Texasin Serq ve cenub hissesi Primeksikan ovaliginda Meksika korfezinin sahilinde yerlesir qerbde yukselen bu Eduards platosuna 835 m e qeder ve Lyano estakadaya 1200 m e qeder kecir Uzaq qerbde qayali daglarin hundurluyu 2665 m e qeder yamaclari baslayir Texasin en boyuk caylari Red River Triniti Brazos Kolorado ve Rio Grande merkezi ve qerb hisselerinde bir cox kicik caylar tez tez quruyur Texasin ekseriyyeti merkez ve simal collerin ve collerin basladigi qerbden getdikce daha cox nadir olan kolla ortulu duzenliklerdir Serqde ve cenub serqde savannahlar ve palid sam meseleri Luiziana ile serhedde heddinden artiq cenub serq saheleri ehemiyyetli derecede bataqliqdir qorunub saxlanmisdir Iqlimi Texasda iqlim tipleri Texasin iqlimi iki zonadan ibaretdir Cenub sahili boyunca subtropik isti tropik kecen uzaq cenub merkezi ve simal yerlerinde isti yay ve serin qis kontinental yanvar orta temperatur 1 15oc iyul 25 30c Yagintilar 1000 1300 mm den ilde 200 300 mm e qeder serqden qerbe dogru azalir Texas merkezi hissesinde tez tez tornado ve ciddi zerer sebeb olan sahilinde epizodik tropik siklonlari ile xarakterize olunur Flora ve fauna Texas flora ve faunasi zengindir En cox maral ve armadillo var Texasda bir nece milli qoruq vardir Hem de etrafda ilanlar gore bilersiniz Dagliq erazilerde eqrebler bele yasayir Inzibati sistem ve siyasetDovletin inzibati Teskilatinin esaslari Texas musteqil stat olaraq ABS ye daxil oldugundan bu stat musteqillik meselesi ile bagli umumxalq referendumu kecirmek huququna malikdir Hemcinin Texas bayragi federal ile eyni seviyyede bayraq direyinde olmaq huququna malik olan yalniz bir statdir Texas qubernatoru Respublikaci Qreq Ebbott O bu postu 2015 ci ilin yanvarinda tutub ve 2014 cu ilin dekabrinda Demokratik partiyanin numayendesi Uendi Devise qalib gelib Senatda stat iki Respublikaci Ted Kruz 2013 cu ilden ve Con Kornin 2002 ci ilden temsil edirler Texasin 1876 ci ilde qebul edilmis muasir Konstitusiyasi butun statlar arasinda boyukluyune gore ikinci Konstitusiyasi Bir cox diger dovlet konstitusiyalari kimi bu aydin sekilde hakimiyyetin filiallarini ayirir ve esas metne birinci meqale huquqlarin bir hissesini ehate edir Texas huquqlarinin bir destesi ABS nin huquqlarinin xulasesi ile muqayisede daha uzun ve daha etrafli melumat verir bezi Texas xususiyyetlerini de ehate edir Icra hakimiyyeti orqani Qubernator vitse qubernator leytenant Qubernator Torpaq uzre muvekkil ictimai munasibetler mufettisi Ali prokuror kend teserrufati uzre Muvekkili uc neferden ibaret demir yolu Komissiyasi xalq tehsilinin numayendeleri ve dovlet katibi ibaretdir Statin katibi istisna olmaqla Senatin raziligi ile qubernatoru teyin edir butun diger vezifeler secilenlerdir Hemcinin statda dovlet idare heyeti ve komissiyalar da az rol oynamirlar Qismen memurlarin boyuk aparatina gore qubernatorluq hakimiyyeti diger dovletlerin qubernatorlari ve ABS Prezidenti ile muqayisede mehduddur Daha cox Hakimiyyet Dovlet Senatina rehberlik eden ve Senat komiteleri ve qruplari yaradan vitse qubernatorun elinde cemlenmisdir Qubernator Dovlet polisini idare edir ve qanunverici meclisler terefinden tesdiq edilmis qanunlara veto qoymaq huququna malikdir O hemcinin icra ve mehkeme kollegiyalarinin uzvlerini teyin edir Texasin ali qanunvericilik orqani hemcinin Nebraska stati istisna olmaqla istenilen basqa dovlet kimi ikipalatali Numayendeler Palatasinda 150 nefer Senatda 31 Parlamentin asagi palatasinin rehberi spiker Senatin basinda vitse qubernator durur Numayendeler palatasi iki ilde yalniz bir defe muntezem iclaslara toplanir Texas mehkeme sistemi dunyanin en murekkeb biri kimi nufuza malikdir bunun sebebi mehkeme instansiyalarinin coxsayli seviyyeleridir ve bir birini usteleyen yurisdiksiyalarin nuanslaridir Texas iki en yuksek instansiya mehkemeleri var Texas Ali Mehkemesi fiziki sexslerin islerine baxir ve Texas Cinayet Mehkemesi Bezi belediyye qurumlarindan basqa butun seviyyelerde hakimler sesverme yerlerinde secilir bundan sonra vezife qubernator terefinden tesdiq edilir Dovlet cinayet edalet Departamenti Huntsville yerlesir Texas 254 Ilce secki komissiyalari terefinden idare olunur Bele bir komissiyanin basinda mahalin ehalisi terefinden secilen daire hakimidir Statin siyaseti Texas siyasetinde hazirda Texas Senatinda ve Numayendeler Palatasinda yerlerin ekseriyyeti olan Respublika Partiyasi ustunluk teskil edir Her secilmis icra hakimiyyeti bascisi respublikacidir elece de her iki ali instansiya mehkemesinin secilmis her bir uzvu Demokratlar 1994 cu ilden Texas seckileri qazana bilmediler Texasda secilmis Respublikaci konqresmenlerin boyuk ekseriyyeti her iki senator da respublikacidir IqtisadiyyatIkinci Dunya Muharibesine qeder Texas iqtisadiyyatinda kend teserrufati ustunluk teskil etmisdir Ikinci Dunya muharibesinden sonra stat suretle senayelesmeye basladi Onun iqtisadiyyati 2000 ci il esasen informasiya texnologiyalarina neft qaz sahesine elektrik enerjisinin kend teserrufati fealiyyetinin ve emal senayesinin hasilatina ve ixracina esaslanir Iki esas iqtisadi merkez Houston ve Dallas Fort Uert metropolleri onlarin yaninda San Antonio ve El Paso ehemiyyetli iqtisadi rol oynayir Houston in esas ixtisaslasma neft kimya senayesi ve kosmik texnologiyalar NASA burada yerlesir Dallas Informasiya Texnologiyalari ve kend teserrufati senayesi merkezi ise Meksika Korfezinin sahil zonasinda baliqciliq neftcixarma senayesi hemcinin turizm biznesi inkisaf edib Merkezi ve qerb hisselerinde maldarliq fermalari ve aqrar teserrufatlar qargidali pambiq yerlesir Statin simal qerb hissesi bir cox xirda ozel neft hasilati sirketleri arasinda bolunub Texas erazisinde qumar biznesi qadagandir 2009 cu ilde umumi mehsul Texas teskil edib 1145 milyard dollar ABS nin 8 Stat iqtisadiyyatinin artimi is yerlerinin genis spektri yasayis qiymetinin asagi olmasi yuksek yasayis seviyyesi stat vergisinin olmamasi biznesin guzestli vergi tutulmasi ve dovlet terefinden biznese zeif mudaxile ile qizisdirilir Elverisli iqlim de az ehemiyyet kesb etmirIstinadlararchINFORM alm 1994 2020 United States Census red ABS ehalinin siyahiya alinmasi burosu