Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bu məqaləni lazımdır. |
| ||||||
| Ümumi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ad, İşarə, Nömrə | 《yod》, I, 53 | |||||
| Qrup, Dövr, Blok | 17, 5, p | |||||
| Xarici görünüşü |  | |||||
| Atom kütləsi | 126.90447 q/mol | |||||
| Elektron formulu | [Kr] 4d10 5s2 5p5 | |||||
| Fiziki xassələr | ||||||
| Halı | ||||||
| Sıxlığı | (0 °C, 101.325 kPa) q/L | |||||
| Ərimə temperaturu | 113.7 °C (386.85 K, 236.66 °F) | |||||
| Qaynama temperaturu | 184.3 °C (457.4 K, 363.7 °F) | |||||
| Elektromənfiliyi | ||||||
| Oksidləşmə dərəcəsi | ||||||
| Spektr = | ||||||
| İonlaşma enerjisi | kCmol-1 | |||||
Yod (I) — D. İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 53-cü element.
Ətraflı məlumat
Yod (I) – 70 kq ağırlığında sağlam insanın orqanizmində təxminən 25 mq-dır. Bir gün ərzində qalxanabənzər vəzidən qana 100–300 mkq-a qədər hormonal yod keçir. İnsan qidasında yodun çatışmazlığı endemik ur (zob) xəstəliyinin əmələ gəlməsinə səbəb olur. Yod balıqda (5–8 mkq%), dəniz suyunda, feyxoada (390 mkq%), dəniz kələmində, balıq yağında vardır.
Suyunda yod çatışmayan rayonların əhalisi üçün yodlaşdırılmış duz hazırlanır. 1 ton duza 25 q KJ əlavə edilir ki, həmin duz vasitəsilə insan sutkada 200 mkq yod qəbul edir. Sutkalıq tələbat insanın əməyindən və həyat tərzindən asılı olaraq 100–260 mkq-dır. Mikroelementlər yeyinti məhsullarında cüzi miqdarda vardır və bunların miqdarı mikroqram və ya qamma ilə göstərilir. Mikroelementlərin də orqanizm üçün çox böyük əhəmiyyəti vardır. Belə ki, Cu və Co qanın əmələ gəlməsində, F və Mn dişlərin formalaşmasında iştirak edir. Yod davamlı hallogenlərin ən ağırıdır. Adi şəraitlərdə dörd yalnız yod bərk bəsit maddə kimi mövcuddur. Bu demək olar ki, zəif metallik parıltılı və bənövşəyi çalarlı qara kristallardır. Əgər yod kristalları sınaq şüşəsinin dibində yerləşirsə, onda onun üzərində hava zəif bənövşəyi rəng alır. Qızdırdıqda kristallar tamamilə sublimasiya olunur və intensiv bənövşəyi buxarlar əmələ gətirir.
Təbiətdə yod nadir və səpələnmiş elementdir, amma canlı sistemlər onu dəfələrlə qatılaşdıra bilər. Belə xassə laminariya yosununda kəskin ifadə olnur. Bir ton dəniz suyunda 20–30 mq yod olur, bir ton qurudulmuş laminariyada 5 kq-a qədər yod olur. Bu qədər yod 200 min ton dəniz suyunda ola bilər, amma sahilə çıxan yosunlarda yod oksigen ilə oksidləşir və havada yod iyi hiss olunur. Beləliklə, yod yeganə hallogendir ki, biosferdə təbii proseslər nəticəsində sərbəst halda əmələ gəlir. Yod biogen mikroelementdir. İnsan orqanizmində normal həyat fəaliyyəti üçün 13 mq-a qədər yod olmalıdır. Bu kütlənin yarıya qədəri qalxanabənzər vəzdə toplanır (qalxanabənzər vəzin kütləsi cəmi 20 qramdır). Asanlıqla hesablamaq olar ki, qalxanabənzər vəzdə yodun miqdarı digər orqanlarda və toxumalarda olduğundan təxminən 3000 dəfə çoxdur.
Yod analitik kimyada istifadə üçün ən qiymətli oksidləşdiricidir. Amma o xüsusi xassəyə malik olmasaydı bu mümkün olmazdı: J2 molekulu J– ionuna birləşərək J3– kompleksi əmələ gətirir. Bu zaman yodun oksidləşdirici xassəsi praktiki olaraq dəyişmir, həll olma kifayət qədər artır ki, bu da analitik praktika üçün məhlul hazırlamağa imkan verir.
Yod yüksək təmizlikli metalları almaq üçün nəqliyat reaksiyalarında xüsusi tətbiq tapdı. Bu üsulun əsasında yodun aktivliyinin onun birləşmələrinin termiki davamsızlığı arasındakı uğurlu əlaqə durur. Sirkoniumun təmizlənməsi misalında üsulun mahiyyətinə baxaq. Qarışıqlardan təmizlənməli olan metal və yod vakuum kamerasına qoyulur ki, onun içərisinə təmiz metaldan keçirici bərkidilir. Bütün kamera içindəki ilə birlikdə qızdırılır, keçirici isə elektrik cərəyanı ilə közərdilir. Yod sirkonium ilə reaksiyaya girərək uçucu sirkonium (IV) yodid əmələ gətirir:
Zr + 2J2 ↔ ZrJ4
Közərmiş keçirici səthində sirkonium (IV) yodid əks reaksiya ilə parçalanır və yüksək təmizlikli metalın kristalları böyüməyə başlayır.
Yod ən az üzvi maddələrin izlərinin yaxşı əks etdiricisidir.
Tarixi
B. Courtois barut istehsalında istifadə edilməsi üçün Kalium-Nitrat istehsal edən bir adamın oğlu idi. Courtois kimya təhsili aldı və hərbi xəstəxanalarda əczaçı olaraq çalışdı. Atası borc səbəbiylə həbsə girincə, Courtois Kalium-Nitrat işinə girdi. Napaleonun ordularına barut düzəltmək üçün lazım olan Kalium-Nitrat (Hindistan Şorası) Fransada istehsal edilirdi. Courtois kalium-karbonatı dəniz yosunu küllərindən əldə edirdi. Şumerlər və Misirlilər dəniz küllərini sabun yerinə istifadə bilirdi. Kalium karbonat kiri təmizlədiyi üçün Afrikada hələ də sabun yerinə bu külü istifadə edən qəbilələr vardır. Courtois dəniz yosunu külündəki kalium-karbonatı külləri suyla yuyaraq təcrid etməkdə idi. Küllərə sulfat turşusu töküb istənməyən maddələri də uzaqlaşdırırdı. Courtois 1811-ci ildə bir gün sulfat turşusu çox tökdükdə qarışıqdan bənövşəyi bir qaz çıxdı. Bənövşəyi rəngli qaz soyuq bir səthə vuran tünd rəngli kristallara çevrilmişdi. Bu maddənin nə olduğunu anlamaq istəyən Courtois kristalları yığdı. Kristalların bəzilərini araşdırması üçün qazlar mövzusunda mütəxəssis olan kimyaçı J. L. Gay- Lussac’a, bəzilərini də fizik A. Marie Ampere’e verdi. Gay-Lussac bunun yeni bir element ola biləcəyini açıqladı və maddəyə Yunan bənövşəyi mənasını daşıyan "iodes" sözündən törətdiyi "iode" adını verdi. AMPS, kristalların bəzilərini İngilis kimyaçı 'ye vermişdi. Davy, yodun yeni bir element olduğunu kəşf etdiyini elan edincə ilə aralarında anlaşılmazlıq çıxdı. Ancaq hər ikisi də yod adlı elementi ilk dəfə Courtois’in təcrid etiğini açıqladı.
Yod məhlulu və indiki vaxtda istifadə edilən Batikonun tərkibi Yod təşkil edir.
İstinadlar
- Musayev N.Х. "Ərzaq malları əmtəəşünaslığının nəzəri əsasları". Dərslik. Bakı, "Çaşıoğlu" nəşriyyatı, 2003 – 368 səh.
Xarici keçidlər
 | Kimyəvi element haqqında olan bu məqalə halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin 53 tellur yod ksenonBr I At dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre yod I 53Qrup Dovr Blok 17 5 pXarici gorunusuAtom kutlesi 126 90447 q molElektron formulu Kr 4d10 5s2 5p5Fiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa q LErime temperaturu 113 7 C 386 85 K 236 66 F Qaynama temperaturu 184 3 C 457 4 K 363 7 F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesiSpektr Ionlasma enerjisi kCmol 1 Yod I D I Mendeleyevin elementlerin dovri sisteminde 53 cu element Etrafli melumatYod I 70 kq agirliginda saglam insanin orqanizminde texminen 25 mq dir Bir gun erzinde qalxanabenzer veziden qana 100 300 mkq a qeder hormonal yod kecir Insan qidasinda yodun catismazligi endemik ur zob xesteliyinin emele gelmesine sebeb olur Yod baliqda 5 8 mkq deniz suyunda feyxoada 390 mkq deniz keleminde baliq yaginda vardir Suyunda yod catismayan rayonlarin ehalisi ucun yodlasdirilmis duz hazirlanir 1 ton duza 25 q KJ elave edilir ki hemin duz vasitesile insan sutkada 200 mkq yod qebul edir Sutkaliq telebat insanin emeyinden ve heyat terzinden asili olaraq 100 260 mkq dir Mikroelementler yeyinti mehsullarinda cuzi miqdarda vardir ve bunlarin miqdari mikroqram ve ya qamma ile gosterilir Mikroelementlerin de orqanizm ucun cox boyuk ehemiyyeti vardir Bele ki Cu ve Co qanin emele gelmesinde F ve Mn dislerin formalasmasinda istirak edir Yod davamli hallogenlerin en agiridir Adi seraitlerde dord yalniz yod berk besit madde kimi movcuddur Bu demek olar ki zeif metallik pariltili ve benovseyi calarli qara kristallardir Eger yod kristallari sinaq susesinin dibinde yerlesirse onda onun uzerinde hava zeif benovseyi reng alir Qizdirdiqda kristallar tamamile sublimasiya olunur ve intensiv benovseyi buxarlar emele getirir Tebietde yod nadir ve sepelenmis elementdir amma canli sistemler onu defelerle qatilasdira biler Bele xasse laminariya yosununda keskin ifade olnur Bir ton deniz suyunda 20 30 mq yod olur bir ton qurudulmus laminariyada 5 kq a qeder yod olur Bu qeder yod 200 min ton deniz suyunda ola biler amma sahile cixan yosunlarda yod oksigen ile oksidlesir ve havada yod iyi hiss olunur Belelikle yod yegane hallogendir ki biosferde tebii prosesler neticesinde serbest halda emele gelir Yod biogen mikroelementdir Insan orqanizminde normal heyat fealiyyeti ucun 13 mq a qeder yod olmalidir Bu kutlenin yariya qederi qalxanabenzer vezde toplanir qalxanabenzer vezin kutlesi cemi 20 qramdir Asanliqla hesablamaq olar ki qalxanabenzer vezde yodun miqdari diger orqanlarda ve toxumalarda oldugundan texminen 3000 defe coxdur Yod analitik kimyada istifade ucun en qiymetli oksidlesdiricidir Amma o xususi xasseye malik olmasaydi bu mumkun olmazdi J2 molekulu J ionuna birleserek J3 kompleksi emele getirir Bu zaman yodun oksidlesdirici xassesi praktiki olaraq deyismir hell olma kifayet qeder artir ki bu da analitik praktika ucun mehlul hazirlamaga imkan verir Yod yuksek temizlikli metallari almaq ucun neqliyat reaksiyalarinda xususi tetbiq tapdi Bu usulun esasinda yodun aktivliyinin onun birlesmelerinin termiki davamsizligi arasindaki ugurlu elaqe durur Sirkoniumun temizlenmesi misalinda usulun mahiyyetine baxaq Qarisiqlardan temizlenmeli olan metal ve yod vakuum kamerasina qoyulur ki onun icerisine temiz metaldan kecirici berkidilir Butun kamera icindeki ile birlikde qizdirilir kecirici ise elektrik cereyani ile kozerdilir Yod sirkonium ile reaksiyaya girerek ucucu sirkonium IV yodid emele getirir Zr 2J2 ZrJ4 Kozermis kecirici sethinde sirkonium IV yodid eks reaksiya ile parcalanir ve yuksek temizlikli metalin kristallari boyumeye baslayir Yod en az uzvi maddelerin izlerinin yaxsi eks etdiricisidir TarixiB Courtois barut istehsalinda istifade edilmesi ucun Kalium Nitrat istehsal eden bir adamin oglu idi Courtois kimya tehsili aldi ve herbi xestexanalarda eczaci olaraq calisdi Atasi borc sebebiyle hebse girince Courtois Kalium Nitrat isine girdi Napaleonun ordularina barut duzeltmek ucun lazim olan Kalium Nitrat Hindistan Sorasi Fransada istehsal edilirdi Courtois kalium karbonati deniz yosunu kullerinden elde edirdi Sumerler ve Misirliler deniz kullerini sabun yerine istifade bilirdi Kalium karbonat kiri temizlediyi ucun Afrikada hele de sabun yerine bu kulu istifade eden qebileler vardir Courtois deniz yosunu kulundeki kalium karbonati kulleri suyla yuyaraq tecrid etmekde idi Kullere sulfat tursusu tokub istenmeyen maddeleri de uzaqlasdirirdi Courtois 1811 ci ilde bir gun sulfat tursusu cox tokdukde qarisiqdan benovseyi bir qaz cixdi Benovseyi rengli qaz soyuq bir sethe vuran tund rengli kristallara cevrilmisdi Bu maddenin ne oldugunu anlamaq isteyen Courtois kristallari yigdi Kristallarin bezilerini arasdirmasi ucun qazlar movzusunda mutexessis olan kimyaci J L Gay Lussac a bezilerini de fizik A Marie Ampere e verdi Gay Lussac bunun yeni bir element ola bileceyini aciqladi ve maddeye Yunan benovseyi menasini dasiyan iodes sozunden toretdiyi iode adini verdi AMPS kristallarin bezilerini Ingilis kimyaci ye vermisdi Davy yodun yeni bir element oldugunu kesf etdiyini elan edince ile aralarinda anlasilmazliq cixdi Ancaq her ikisi de yod adli elementi ilk defe Courtois in tecrid etigini aciqladi Yod mehlulu ve indiki vaxtda istifade edilen Batikonun terkibi Yod teskil edir IstinadlarMusayev N H Erzaq mallari emteesunasliginin nezeri esaslari Derslik Baki Casioglu nesriyyati 2003 368 seh Xarici kecidlerVikianbarda Yod ile elaqeli mediafayllar var Kimyevi element haqqinda olan bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin