Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| ||||||
| Ümumi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Ad, İşarə, Nömrə | litium, Li, 3 | |||||
| Qrup, Dövr, Blok | 1, 2, s | |||||
| Xarici görünüşü | gümüşü ağ metal | |||||
| Atom kütləsi | 6.941 q/mol | |||||
| Elektron formulu | 1s22s1 | |||||
| Fiziki xassələr | ||||||
| Halı | ||||||
| Sıxlığı | (0 °C, 101.325 kPa) 0.534 q/L | |||||
| Ərimə temperaturu | 180.54 °C (453.69 K, 356.97 °F) | |||||
| Qaynama temperaturu | 1342 °C (1615 K, 2448 °F) | |||||
| Elektromənfiliyi | ||||||
| Oksidləşmə dərəcəsi | ||||||
| Spektr = | ||||||
| İonlaşma enerjisi | kCmol-1 | |||||
Litium (Li) – D.İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 3-cü element.
Kəşf olunması
Litium 1817-ci ildə isveç kimyaçısı İ.Arfedson tərəfindən, pentalit mineralının analizi zamanı kəşv olunub. Bu mineral ən adi daş kimi görünür və odur ki, metal litium (yunan sözü “lithos” – daş deməkdir) adlandırılmışdır.
Xassələri
Litium gümüşü-ağ rəngli yumuşaq metaldır. O, bütün metalların ən yüngülüdür. Qələvi metalların digər nümayəndələrinə nisbətən litiumun kimyəvi aktivliyi xeyli aşağıdır. Məsələn, onun su ilə reaksiyası başqa qələvi metallarda olduğu kimi şiddətli getmir. Litiumun yalnız təzə kəsilmiş səthi adi temperaturda havanın oksigeni ilə birləşərək Li2O əmələ gətirir. LiOH yüksək temperaturda parçalanaraq, (Mg(OH)2-də olduğu kimi) Li2O əmələ gətirir. NaOH, KOH və s. isə parçalanmadan sublimə edilir. LiOH-in suda həll olması NaOH-ın həll olmasına nisbətən zəifdir. Litium duzları həll olmalarına görə qələvi metalların başqa nümayəndələrinin oxşar duzlarından fərqlənir və maqnezium duzlarını xatırladır. Məsələn, LiCl, LiBr suda və tərkibində oksigen olan üzvi həlledicilərdə, maqneziumun analoji duzları kimi yaxşı həll olur.
İstifadəsi
Keramik və şüşə istehsalında, batareya istehsalında, sürtkü və ərinti sərtləşdirici maddələrin tərkibində, A vitamini sintezində, nüvə stansiyalarında soyuducu mexaniklərdə və raket itələyici qüvvə təmin edilməsində istifadə edilir. Qatı elementlər içində ən yüksək spesifik istilik tutumuna sahib olması səbəbiylə, istilik çatdırılmasında istifadə edilən mayelərin tərkibində yer alır. Ancaq, su ya da asid kimi həll edicilərlə qarışıldığında yüksək bir partlama və ya parlama xüsusiyyətinə sahib olması və xüsusilə sinir sistemi üçün zəhərli təsir göstərməsi səbəbiylə, diqqətli istifadə edilməsi lazımdır. Bəzi litium birləşmələri, beyin xəstəlikləri və psixoloji xəstəliklərin müalicəsində istifadə edilən dərmanların tərkibində də var.
Litium təbiətdə
Yüksək reaksiya qabiliyyəti iləəlaqədar olaraq, təbiətdə litiuma yalnız birləşmələr şəklində rast gəlinir. Litium nadir elementdir. Litium yer qabığında nisbətən az (0,006%) yayılan element olduğuna baxmayaraq, indiyə kimi onun 150-dən çox mineralda (xüsusilə natrium və kaliumla bir yerdə olmaqla, alümosilikatlarda) varlığı müəyyən edilmişdir. Litiumun əsas mineralları lepidolit KLi2Al(S4O10), spodumen - LiAl(SiO3)2, litiofilit- Li(Mn,Fe)PO4, ambliqonit AlLi[(F,OH)]PO4 və s.-dir. Litium , həmçinin bir sıra mineral sularda rast gəlinir. Belə suların bəzilərindən hətta litium istehsalında bir mənbə kimi istifadə edilir.
Bitkilərdə mövcudluğu
Bitkilərdə litiumun miqdarı təxminən 0,0001% (kütlə ilə) miqdardadır. Litium bitkilərdə su-duz mübadiləsinə təsir edir. On səkkiz dərman bitkisi litium toplayıcısıdır ki, onların 6-sı dah çox toplayıcıdır: qara bəng otu, yaşıl yarpaqlı kassiya, hind tatlası, bataqlıq gözdəvəri və ağacabənzər aloye (əzvay). Torpaqda litium çox olduqda sitrus bitkilərinin yarpaqları ləkəli olur.
Heyvan orqanizmində mövcudluğu
Heyvan orqanizmində litium miqdar kütlə ilə 0,001% təşkil edir, insanın çəkisi 70 kq olduqda isə onun bədənində 0,67 mq litium olur.
İnsan orqanizmində
Litium ultramikroelmentdir, ali sinir fəaliyyətində iştirak edir, həmçinin immunitetə və su-duz mübadiləsinə təsir edir. İnsan orqanizmində litium skeletdə və qalxanabənzər vəzdə toplanır.
Litium tibbdə
Litium psixoterapiya praktikasında da istifadə olunur. Həkimlər dəfələrlə müşahidə etmişlər ki, litiumun bəzi birləşmələri (əlbəttə ki, uyğun dozalarda) maniakal depressiyada olan xəstələrə müsbət təsir edir. Bir tərəfdən müəyyən edilmişdir ki, litium beyinin hüceyrələr arası mayesindən hüceyrələrə natrium və kalium ionlarını daşımaqda iştirak edən bəzi fermentləri aktivləşdirə bilir. Digər tərəfdən müşahidə olunmuşdur ki, litium ionları hüceyrənin ion balansına bir başa təsir edir. Natrium və kalium balansından isə xəstənin vəziyyəti xeyli dərəcədə asılı olur. Hüceyrələrdə natrium ionlarının artıqlığı depressiv pasientlər, çatışmazlığı isə maniyadan əziyyət çəkənlər üçün xarakterikdir. Natrium-kalium balansını bərabərləşdirərək litium duzu hər iki tip xəstəyə müsbət təsir edir. Nadir hallarda litium immun çatışmazlığı vəziyyətinin müalicəsində istifadə olunur.
Əsəbi pozğunluğu olan, böyrək xəstəlikləri olan, həm də alkoholizmə tutulmuş insanların nəvələrində, immun çatışmazlığı olan xəstələrdə litiumun miqdarı az olur.
Böyrəklərin ayırıcı funksiyası, natrium mübadiləsi pozulduqda, litiumlu preparatlar dozadan artıq istifadə edildikdə saçlarda litiumun yüksək qatılığı müşahidə olunur.
Litiumlu birləşmələr orqanizmə əsasən yaşıl bitkilər vasitəsi ilə daxil olur.
Litiumun daha geniş məlum olan və insan tərəfindən geniş istifadə olunan birləşmələri aşağıdakılardır:
Li2CO3 litium karbonat, litonit
[Li, Al] Si2O6 – spodumen, kunsit
LiAl [Si4O10] – petalit
Qida məhsulları ilə litiumun orqanizmə sutka ərzində daxil olan miqdarı təxminən 2 mq-dır.
Litiumun tibbi tətbiqi məhduddur litium duzları (Li2CO3, litonit) manikal – depressiv psixozların müalicəsində istifadə olunur. Litium preparatları şişlərin, alkoholizmin müalicəsində səmərəli ola bilər.
Orqanizm üçün litiumun toksiki dozası 92-200 mq həddindədir.
Pirotexnikada istifadəsi
Litium duzları alovu al qırmızı rəngə boyadığından onda atəşfəşanlıq üçün pirotexniki tərkiblərdə istifadə olunur.
İstinadlar
Mənbə
- Плющев В. Е., Степин Б. Д. Химия и технология соединений лития, рубидия и цезия. — М.-Л.: Химия, 1970. — 407 с.
- Литий — статья из Большой советской энциклопедии.
Xarici keçidlər
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
3 helium litium berilliumH Li Na dovri cedvelUmumiAd Isare Nomre litium Li 3Qrup Dovr Blok 1 2 sXarici gorunusu gumusu ag metalAtom kutlesi 6 941 q molElektron formulu 1s22s1Fiziki xasselerHaliSixligi 0 C 101 325 kPa 0 534 q LErime temperaturu 180 54 C 453 69 K 356 97 F Qaynama temperaturu 1342 C 1615 K 2448 F ElektromenfiliyiOksidlesme derecesiSpektr Ionlasma enerjisi kCmol 1 Litium Li D I Mendeleyevin elementlerin dovri sisteminde 3 cu element Kesf olunmasiLitium 1817 ci ilde isvec kimyacisi I Arfedson terefinden pentalit mineralinin analizi zamani kesv olunub Bu mineral en adi das kimi gorunur ve odur ki metal litium yunan sozu lithos das demekdir adlandirilmisdir Xasseleri source source source source source source source source track lithium battery Litium gumusu ag rengli yumusaq metaldir O butun metallarin en yunguludur Qelevi metallarin diger numayendelerine nisbeten litiumun kimyevi aktivliyi xeyli asagidir Meselen onun su ile reaksiyasi basqa qelevi metallarda oldugu kimi siddetli getmir Litiumun yalniz teze kesilmis sethi adi temperaturda havanin oksigeni ile birleserek Li2O emele getirir LiOH yuksek temperaturda parcalanaraq Mg OH 2 de oldugu kimi Li2O emele getirir NaOH KOH ve s ise parcalanmadan sublime edilir LiOH in suda hell olmasi NaOH in hell olmasina nisbeten zeifdir Litium duzlari hell olmalarina gore qelevi metallarin basqa numayendelerinin oxsar duzlarindan ferqlenir ve maqnezium duzlarini xatirladir Meselen LiCl LiBr suda ve terkibinde oksigen olan uzvi helledicilerde maqneziumun analoji duzlari kimi yaxsi hell olur IstifadesiKeramik ve suse istehsalinda batareya istehsalinda surtku ve erinti sertlesdirici madde lerin terkibinde A vitamini sintezinde nuve stansiyalarinda soyuducu mexaniklerde ve raket iteleyici quvve temin edilmesinde istifade edilir Qati elementler icinde en yuksek spesifik istilik tutumuna sahib olmasi sebebiyle istilik catdirilmasinda istifade edilen maye lerin terkibinde yer alir Ancaq su ya da asid kimi hell edicilerle qarisildiginda yuksek bir partlama ve ya parlama xususiyyetine sahib olmasi ve xususile sinir sistemi ucun zeherli tesir gostermesi sebebiyle diqqetli istifade edilmesi lazimdir Bezi litium birlesmeleri beyin xestelikleri ve psixoloji xestelikler in mualicesinde istifade edilen dermanlarin terkibinde de var Litium tebietdeYuksek reaksiya qabiliyyeti ileelaqedar olaraq tebietde litiuma yalniz birlesmeler seklinde rast gelinir Litium nadir elementdir Litium yer qabiginda nisbeten az 0 006 yayilan element olduguna baxmayaraq indiye kimi onun 150 den cox mineralda xususile natrium ve kaliumla bir yerde olmaqla alumosilikatlarda varligi mueyyen edilmisdir Litiumun esas minerallari lepidolit KLi2Al S4O10 spodumen LiAl SiO3 2 litiofilit Li Mn Fe PO4 ambliqonit AlLi F OH PO4 ve s dir Litium hemcinin bir sira mineral sularda rast gelinir Bele sularin bezilerinden hetta litium istehsalinda bir menbe kimi istifade edilir Bitkilerde movcudluguBitkilerde litiumun miqdari texminen 0 0001 kutle ile miqdardadir Litium bitkilerde su duz mubadilesine tesir edir On sekkiz derman bitkisi litium toplayicisidir ki onlarin 6 si dah cox toplayicidir qara beng otu yasil yarpaqli kassiya hind tatlasi bataqliq gozdeveri ve agacabenzer aloye ezvay Torpaqda litium cox olduqda sitrus bitkilerinin yarpaqlari lekeli olur Heyvan orqanizminde movcudluguHeyvan orqanizminde litium miqdar kutle ile 0 001 teskil edir insanin cekisi 70 kq olduqda ise onun bedeninde 0 67 mq litium olur Insan orqanizmindeLitium ultramikroelmentdir ali sinir fealiyyetinde istirak edir hemcinin immunitete ve su duz mubadilesine tesir edir Insan orqanizminde litium skeletde ve qalxanabenzer vezde toplanir Litium tibbdeLitium psixoterapiya praktikasinda da istifade olunur Hekimler defelerle musahide etmisler ki litiumun bezi birlesmeleri elbette ki uygun dozalarda maniakal depressiyada olan xestelere musbet tesir edir Bir terefden mueyyen edilmisdir ki litium beyinin huceyreler arasi mayesinden huceyrelere natrium ve kalium ionlarini dasimaqda istirak eden bezi fermentleri aktivlesdire bilir Diger terefden musahide olunmusdur ki litium ionlari huceyrenin ion balansina bir basa tesir edir Natrium ve kalium balansindan ise xestenin veziyyeti xeyli derecede asili olur Huceyrelerde natrium ionlarinin artiqligi depressiv pasientler catismazligi ise maniyadan eziyyet cekenler ucun xarakterikdir Natrium kalium balansini beraberlesdirerek litium duzu her iki tip xesteye musbet tesir edir Nadir hallarda litium immun catismazligi veziyyetinin mualicesinde istifade olunur Esebi pozgunlugu olan boyrek xestelikleri olan hem de alkoholizme tutulmus insanlarin nevelerinde immun catismazligi olan xestelerde litiumun miqdari az olur Boyreklerin ayirici funksiyasi natrium mubadilesi pozulduqda litiumlu preparatlar dozadan artiq istifade edildikde saclarda litiumun yuksek qatiligi musahide olunur Litiumlu birlesmeler orqanizme esasen yasil bitkiler vasitesi ile daxil olur Litiumun daha genis melum olan ve insan terefinden genis istifade olunan birlesmeleri asagidakilardir Li2CO3 litium karbonat litonit Li Al Si2O6 spodumen kunsit LiAl Si4O10 petalit Qida mehsullari ile litiumun orqanizme sutka erzinde daxil olan miqdari texminen 2 mq dir Litiumun tibbi tetbiqi mehduddur litium duzlari Li2CO3 litonit manikal depressiv psixozlarin mualicesinde istifade olunur Litium preparatlari sislerin alkoholizmin mualicesinde semereli ola biler Orqanizm ucun litiumun toksiki dozasi 92 200 mq heddindedir Pirotexnikada istifadesiLitium duzlari alovu al qirmizi renge boyadigindan onda atesfesanliq ucun pirotexniki terkiblerde istifade olunur IstinadlarMenbePlyushev V E Stepin B D Himiya i tehnologiya soedinenij litiya rubidiya i ceziya M L Himiya 1970 407 s Litij statya iz Bolshoj sovetskoj enciklopedii Xarici kecidlerHemcinin bax