Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ernest Rezerford (ing. Ernest Rutherford; 30 avqust 1871[…] – 19 oktyabr 1937[…], Kembric]) — Yeni Zelandiyalı fizik, atomun müəllifi. 1908-ci il kimya üzrə Nobel mükafatı laureatı. Nüvə fizikasının "atası" hesab olunur.
| Ernest Rezerford | |
|---|---|
| ing. Ernest Rutherford | |
 | |
| Doğum tarixi | 30 avqust 1871[…] |
| Vəfat tarixi | 19 oktyabr 1937[…](66 yaşında) |
| Vəfat yeri |
|
| Dəfn yeri | |
| Elm sahələri | fizika, Nüvə fizikası, kimya, Radioaktivlik |
| Elmi dərəcələri |
|
| İş yerləri |
|
| Təhsili | |
| Elmi rəhbərləri | Cozef Con Tomson |
| Tanınmış yetirmələri | Nils Bor, Pyotr Kapitsa, Patrik Blekett, Hans Geyger, Frederik Soddi, Ceyms Çedvik, Edvard Viktor Appleton[d], Otto Han |
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |  |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Ernest Rezerford Şotlandiyadan Yeni Zelandiyaya köçüb gəlmiş fermer Ceyms Rezerfordun ailəsində, Yeni Zelandiyanın Nelson şəhəri yaxınlığındakı Sprinq-Qruv (hal-hazırda Braytvoter) adlanan yerdə dünyaya gəlmişdir. Anası Marta Tomson İngiltərənin Esseks əyalətindən idi. İlk ibtidai təhsilini əvvəlcə Havlok məktəbində, daha sonra Nelson kollecində almışdır. İbtidai təhsilini uğurla tamamalyan Ernest təhsilini Yeni Zelandiya Universitetinin Kanteberi kollecində davam etdirmık hüququ əldə edir. Universitet illərdinə o yerli tələbə debat cəmiyyətinin sədri olur.
-
![image]()
E,Rezerford, 1892-ci il, 21 yaşında
1895-ci ildə bakalavr və magistr dərəcələrini alan Ernest daha iki il elektrik texnologiyaları sahəsində tədqiqatlarla məşğul olduqdan sonra doktorluq dərəcəsi almaq məqsədilə İngiltərəyə yollanır. Kembric Universitetinin nəzdində fəaliyyət göstərən Kavendiş laboratoriyasında çalışır. Bu illərdə o torium və uran elementlərinin buraxdığı radiasiyanın iki növünü – və radiasiyanı kəşf edir.
1898-ci ildə Kanadanın Monreal şəhərinin Makgill Universitetində işləməyə başlayır. Məhz bu universitetdə apardığı tədqiqatlar ona 1908-ci ilin kimya üzrə Nobel mükafatını gətirir. Ernest Rezerford radioaktivliyin atomun öz-özünə parçalanması olduğunu nümayiş etdirir. O, radioaktiv materialın yarısının parçalanmasına eyni zaman intervalının lazım gəldiyini göstərir və bu sabit parçalanma sürətini saat kimi istifadə etməklə sonralar Yerin əsl yaşını təyin etməyəyə böyük töhfə vermiş olur.
1907-ci ildə Rezerford Mançester Universitetinin fizika kafedrasına gəlir. Burada Hans Geiger və Ernest Marsdenlə birgə tədqiqatlar apararaq atomun nüvə təbiətini müəyyən edir. Bu tədqiqatların ona özünün irəli sürməyə imkan verir. Rezerford modelində atom müsbət yüklü nüvə və nüvə ətrafında hərəkət edən elektronlardan ibarət idi. Rezerford 1919-cu ildə nüvə reaksiyası vasitəsilə bir kimyəvi elemeneti (azotu) başqa bir kimyəvi elementə (oksigenə) çevirmiş ilk fizik olur – 14N(α,β)170. 1921-ci ildə Nils Borla birgə çalışdığı müddətdə Rezerford müsbət yüklü protonların bir-birini itələmə effektini kompensasiya etməklə nüvənin cəzbetmə qüvvəsni təmin edən və beləliklə nüvəni parçalanmadan saxlayan neytronlar haqqında fərziyyə irəli sürür. Bor hesab edirdi ki, elektronlar nüvə ətrafında spesifik orbitlər üzrə hərəkət edir. Rezefordun neytronlar haqqındakı nəzəriyyəsi 1932-ci ildə Ceyms Çadvik tərəfindən sübuta yetirilir və Çadvik bu kəşfinə görə 1935-ci il Nobel mükafatına layiq görülür.
Ernest Rezerford 1937-ci ildə vəfat etmişdir və Vestminster Abbatlığında İ.Nyuton, Ç.Darvin, M.Faradey, C.C.Tomsonun yanında dəfn edilmişdir. Rezerfordium kimyəvi elementi (104-cü element) 1997-ci ildə onun şərəfinə adlandırılmışdır.
Elmi fəaliyyəti və ixtiraları
Rezerford müəyyən etdi ki, elektromaqnit dalğalarının olmasını dəmirin maqnitsizləşməsi ilə aşkar etmək olar. Bu, iyirmi üç yaşlı Rezerfordun ilk və həqiqi kəşfi idi.
1895-ci ilin payızında Rezesford İngiltərənin elmi mərkəzi olan Kembricə gəlir və burada dahi ingilis fiziki Cozef Con Tompsonun rəhbərliyi altında Kavendiş laboratoriyasında çalışır.
Rezerford elektromaqnit dalğaları sahəsində öz işlərini davam etdirir və 1896-cı ildə o, üç kilometr məsafə ilə radioəlaqə yarada bilir. Radioəlaqənin praktiki tərəfi onu az maraqlandırırdı, və odur ki, o, bu sahədə öz tədqiqatlarını dayandırır və ötürücünü italyan mühəndis Q. Markoniyə hədiyyə edir.
Bu zaman Rezerford C.C. Tomson ilə birlikdə müxtəlif üsullarla, o cümlədən Rentgen şüaları ilə havanın və qazların ionlaşmasını öyrənir.
1896-cı ildə Bekkerel radioaktivliyi kəşf etdikdən sonra Rezerford Rentgen və Bekkerel şüalarının müqayisəsi ilə məşğul olur.
1898-ci ildə o, Monrealda (Kanada) Mak-Qillak Universitetində fizika professoru vəzifəsi alır və həmin ilin sentyabrında Kanadaya köçür. Rezerford həmin universitetdə 1907-ci ilə qədər çalışır və çoxlu sayda əhəmiyyətli kəşflər edir.
1898-ci ildə Reserford uran şüalanmasının tədqiqinə başlayır və bu işin nəticələri 1899-cu ildə “Uranın şüalanması və onun yaratdığı elektrik keçiriciliyi” adlı məqalədə verilir. Maqnit sahəsində uran şüalarını tədqiq edərək Rezerford müəyyən edir ki, şüalar iki tərkib hissəsinə malikdir. Bir tərəfə əyilən və kağız vərəqi ilə asan udulan birinci hissəni o, alfa-şüalar adlandırır, ikinci -əks tərəfə əyilən və yüksək nüfuzetmə qabiliyyətinə malik şüanı isə beta- şüalar adlandırır. 1900-cü ildə Villar tərəfindən uran şüalarının heç bir tərəfə əyilməyən üçüncü komponenti – daha güclü nüfuzetmə qabiliyyətli qamma-şüaları kəşf edildi.
1900-cü ildə toriumun radioaktivliyinin öyrənilməsi ilə məşğul olan Rezerford sonralar radon adlanan yeni qazı kəşf etdi İngilis fiziki və kimyaçısı Frederik Soddi ilə birlikdə Rezerford 1902-1903-cü illərdə radioaktiv parçalanma nəzəriyyəsini işləyib hazırladı və radioaktiv çevrilmələr qanununu müəyyən etdi. Rezerford transuran elementlərinin mövcudluğu haqqında əvvəlcədən söyləmişdi.
Monrealda Rezerfordun 9 illik yaradıcılığının nəticəsi olaraq 50-dən çox elmi məqalə çap olunmuşdu və radioaktivlik haqqında elmə məlum olan bütün bilikləri ümumiləşdirən “Radioaktivlik” kitabı nəşr edilmişdi.
Bu tədqiqatlar Rezerfordu məşurlaşdırır və o, Mançest Universitetinin fizika kafedrasına professor və fizika laboratoriyasına direktor vəzifəsinə dəvət olunur.
1907-ci ilin mayın 24-də Rezerford Avropaya qayıdır və hələ Kanadada olarkən başladığı işi, alfa-hissəciklərin təbiətini və onların maddələrdən keçməsini araşdırmaqda davam edir elementlərin çevrilmələri və radioaktiv maddələrin kimyası sahəsində tədqiqatlarına görə 1908-ci ildə ona kimya üzrə Nobel mükafatı verilir.
Mançestrdə Rezerford dünyanın bir çox ölkələrindən olan məşhur tədqiqatçılar kollektiv yaradırlar.
Bu alimlər arasında alman fiziki Hans Heyqer, ingilis fiziki Henri Mozli, Yeni Zeland fiziki, o dövrdə son kurs tələbəsi olan Ernest Marsden və digər alimlər də vardı. Kollektiv elmi yaradıcılıq atmosferində Rezerfordun ən məşhur kəşvlərini etmişdi. 1908-ci ildə o, Heyqer ilə birlikdə ayrı-ayrı yüklənmiş hissəcikləri qeydə almaq üçün cihaz yaratdı və bu cihaz “Heyqer hesablayıcısı” adlandı. 1909-cu ildə Rezerford alfa-hissəciklərin təbiətini aydınlaşdırdı: bu hissəciklər ikiqat ionlaşmış helium atomlarıdır. 1911-ci ildə tələbələri Marsden və Heyqerin apardıqları təcrübələrin nəticələrinə əsaslanaraq müxtəlif elementlərin atomlarının alfa-hissəcikləri səpələmə qanununu müəyyən etdi və nəticədə 1911-ci ilin mayında o, atomun yeni-planetar modelini təklif etdi. Bu modelə əsasən atom Günəş sisteminə bənzəyir: mərkəzdə ağır, diametri 10-12sm olan müsbət yüklü nüvə yerləşir və onun ətrafında dairəvi orbitlər üzrə mənfi yüklənmiş elektronlar fırlanır. Atom nüvəsində yerləşən müsbət elementar yüklərin sayı D.İ. Mendeleyevin cədvəlində elementin sıra nömrəsinə uyğun gəlir. Atomun elektron təbəqəsində elektronların sayı nüvədəki müsbət yüklü hissəciklərin sayına bərabər olduğundan atom bütövlükdə elektroneytraldır.
Rezerford “Artıq mən bilirəm ki, atom necədir” deyənə qədər Marsden və Heyqer alfa-hissəciklərin zorla görünən 2 milyondan çox işartılarını qeydiyata almış və saymışdı.
1912-ci ildə Mançestrə məşhur danimarka fiziki Nils Bor gəlir. O, atomun planetar modelinin ziddiyyətlərini aradan qaldırmağa müvəffəq olur. Onun işlərinin nəticəsində atomun Rezerford-Bor modeli yarandı ki, bu da kvant və nüvə fizikasının başlanğıcını qoydu.
1914-cü ildə Reserford atom nüvələrinin süni çevrilmələri haqqında ideyanı irəli sürdü. Amma başlayan Birinci Dünya Müharibəsi tədqiqatları dayandırdı və mehriban tədqiqat kollektivini müxtəlif, biri-birinə düşmən olan ölkələrə səpələdi.
Rezerford özü hərbi tədqiqatlara cəlb olundu və alman sualtı gəmiləri ilə akustik mübarizə metodlarının işlənib hazırlanması ilə məşğul oldu.
1915-ci ildə 28 yaşında Henri Mozli-Rezerfordun ən yaxşı tələbələrindən biri olan və rentgen şüalarının spektroskopiyasını kəşv edən gənc alim öldürülür.
Ceyms Çedvik almanlara əsir düşür. Marsden Fransada döyüşürdü, Nils Bor isə Kopenhagenə qayıdır. Yalnız, müharibə qurtardıqdan sonra Reserford öz tədqiqatlarını bərpa edir.
1919-cu ildə Rezerford Kembricə gedərək Kembric Universitetinin professoru vəzifəsini tutur və Kevendiş laboratoriyasının direktoru təyin olunaraq öz müəllimi C.C. Tompsonu əvəz edir. Alim bu vəzifədə ömrünün sonuna qədər çalışır. Davam etdirilən tədqiqatlar çox yüksək nəticələr verir: azotun oksigenə çevrilməsinin süni nüvə reaksiyası həyata keçirilir ki, bu da müasir nüvə fizikasının əsasını qoyur. 1920-ci ildə Rezerford neytronun – neytral və kütləsi hidrogenin nüvəsinə bərabər olan hissəciyin mövcudluğu haqqında fikir söyləyir. Belə hissəcik 1932-ci ildə onun tələbəsi Çedvik tərəfindən müəyyən edilmişdir.
1921-ci ildə Kembricə Rezerfordun yanına gənc sovet fiziki Pyotr Leonidoviç Kapitsa gəlir və orada 13 il işləyir. O, Rezerfordun aktiv əməkdaşı və dostu olur, öz müəlliminin etimadını doğruldur.
Rezerford dünyanın bütün elmlər akademiyalarının üzvü idi.
O, 1925-ci ildən 1930-cu ilə qədər London Kral Cəmiyyətinin prezidenti olur. 1931-ci ildə o, baron titulu alır və Nelsonun lordu olur. Dahi eksperimentator öz elmi xidmətlərinə görə elm dünyasının bütün təltiflərinə layiq görülür.
Vəfatı
Ernest Rezerford 1937-ci ilin oktyabrın 19-da 66 yaşında vəfat edir.
Xatirəsi
Ernest Rezerford dünyada ən məşhur və hörmətli alimlərdən biridir. 1914-cü ildə V Corc (George) Rezerforda, vermiş, 1925-ci ildə onu qəbul etmiş, 1931-ci ildə isə baron titulunu vermişdir.
Ernest Rezerfordun şərəfinə adlandırılmışdır:
- Kimyəvi elementlərin dövrü sistemində 104 saylı element-Rezerfordium, 1964-cü ildə sintezləşdirilib, 1997-ci ildə bu adı almışdır;
- Rezerfordiya asteroidi (1249);
- 1957-ci ildə açılmış Böyük Britaniya milli laboratoriyalarından biri olan Rezerford-Eplton laboratoriyası;
- Ayın arxa tərəfində yerləşən krater;
- Fizika İnstitutunun (Böyük Britaniya) Rezerford medalı və mükafatı;
- Kanada Kral Cəmiyyətinin Rezerford memorial medalı;
- Yeni Zellandiya Rezerford medalı.
İstinadlar
- Ernest Rutherford.
- Çex Milli Hakimiyyət Məlumat bazası.
- Lundy D. R. Ernest Rutherford, 1st and last Baron Rutherford of Nelson // The Peerage (ing.).
- Капица П. Л. Резерфорд Эрнест // Большая советская энциклопедия (rus.): [в 30 т.]. / под ред. А. М. Прохоров 3-е изд. Москва: Советская энциклопедия, 1975. Т. 21 : Проба — Ременсы. С. 582.
- Bibliothèque nationale de France BnF identifikatoru (fr.): açıq məlumat platforması. 2011.
- Earnest Rutherford.
- Ernest rutherford.
- http://www.pas.va/content/accademia/en/academicians/deceased/rutherford.html.
- NNDB (ing.). 2002.
- www.accademiadellescienze.it (it.).
- Badash L. Ernest Rutherford // Encyclopædia Britannica (ing.).
- http://www.westminster-abbey.org/our-history/famous-people?collection=wma-people&query=ernest+rutherford.
- Mathematics Genealogy Project (ing.). 1997.
Xarici keçidlər
- «Резерфорд», 1967, 1968.
- Мои воспоминания о Резерфорде 2010-12-06 at the Wayback Machine (Речь, произнесенная в Лондонском Королевском обществе 17 мая 1966 года)
- Роль выдающегося ученого в развитии науки 2012-01-07 at the Wayback Machine (Доклад на открытии Международного коллоквиума, посвященного 100-летию со дня рождения Э. Резерфорда. 20 августа 1971)
- Резерфорд (Rutherford), Эрнест. Биография на сайте электронной библиотеки «Наука и техника»
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Ernest Rezerford ing Ernest Rutherford 30 avqust 1871 19 oktyabr 1937 Kembric Yeni Zelandiyali fizik atomun muellifi 1908 ci il kimya uzre Nobel mukafati laureati Nuve fizikasinin atasi hesab olunur Ernest Rezerfording Ernest RutherfordDogum tarixi 30 avqust 1871 1871 08 30 Vefat tarixi 19 oktyabr 1937 1937 10 19 66 yasinda Vefat yeri Kembric Kembric d Kembricsir qrafligi d Ingiltere Birlesmis KralliqDefn yeri Vestminster abbatligiElm saheleri fizika Nuve fizikasi kimya RadioaktivlikElmi dereceleri bakalavr d magistr d bakalavr d elmler doktoru d Is yerleri MakQil Universiteti 1898 1907 Kavendis laboratoriyasi 1919 1937 Mancester UniversitetiTehsili Kembric Universiteti Triniti KolleciElmi rehberleri Cozef Con TomsonTaninmis yetirmeleri Nils Bor Pyotr Kapitsa Patrik Blekett Hans Geyger Frederik Soddi Ceyms Cedvik Edvard Viktor Appleton d Otto HanUzvluyu Xidmet ordeni London Kral Cemiyyeti 1903 Leopoldin Alman Milli Elmler Akademiyasi Papa Elmler Akademiyasi Bavariya Elmler Akademiyasi d SSRI Elmler Akademiyasi Isvec Kral Elmler Akademiyasi Fransa Elmler Akademiyasi Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi Rusiya Elmler Akademiyasi Prussiya Elmler Akademiyasi d Amerika Felsefe Cemiyyeti d ABS Milli Elmler Akademiyasi 1911 Mukafatlari Vikianbarda elaqeli mediafayllarErnest Rezerfordun gerbiHeyatiErnest Rezerford Sotlandiyadan Yeni Zelandiyaya kocub gelmis fermer Ceyms Rezerfordun ailesinde Yeni Zelandiyanin Nelson seheri yaxinligindaki Sprinq Qruv hal hazirda Braytvoter adlanan yerde dunyaya gelmisdir Anasi Marta Tomson Ingilterenin Esseks eyaletinden idi Ilk ibtidai tehsilini evvelce Havlok mektebinde daha sonra Nelson kollecinde almisdir Ibtidai tehsilini ugurla tamamalyan Ernest tehsilini Yeni Zelandiya Universitetinin Kanteberi kollecinde davam etdirmik huququ elde edir Universitet illerdine o yerli telebe debat cemiyyetinin sedri olur E Rezerford 1892 ci il 21 yasinda 1895 ci ilde bakalavr ve magistr derecelerini alan Ernest daha iki il elektrik texnologiyalari sahesinde tedqiqatlarla mesgul olduqdan sonra doktorluq derecesi almaq meqsedile Ingiltereye yollanir Kembric Universitetinin nezdinde fealiyyet gosteren Kavendis laboratoriyasinda calisir Bu illerde o torium ve uran elementlerinin buraxdigi radiasiyanin iki novunu ve radiasiyani kesf edir 1898 ci ilde Kanadanin Monreal seherinin Makgill Universitetinde islemeye baslayir Mehz bu universitetde apardigi tedqiqatlar ona 1908 ci ilin kimya uzre Nobel mukafatini getirir Ernest Rezerford radioaktivliyin atomun oz ozune parcalanmasi oldugunu numayis etdirir O radioaktiv materialin yarisinin parcalanmasina eyni zaman intervalinin lazim geldiyini gosterir ve bu sabit parcalanma suretini saat kimi istifade etmekle sonralar Yerin esl yasini teyin etmeyeye boyuk tohfe vermis olur 1907 ci ilde Rezerford Mancester Universitetinin fizika kafedrasina gelir Burada Hans Geiger ve Ernest Marsdenle birge tedqiqatlar apararaq atomun nuve tebietini mueyyen edir Bu tedqiqatlarin ona ozunun ireli surmeye imkan verir Rezerford modelinde atom musbet yuklu nuve ve nuve etrafinda hereket eden elektronlardan ibaret idi Rezerford 1919 cu ilde nuve reaksiyasi vasitesile bir kimyevi elemeneti azotu basqa bir kimyevi elemente oksigene cevirmis ilk fizik olur 14N a b 170 1921 ci ilde Nils Borla birge calisdigi muddetde Rezerford musbet yuklu protonlarin bir birini iteleme effektini kompensasiya etmekle nuvenin cezbetme quvvesni temin eden ve belelikle nuveni parcalanmadan saxlayan neytronlar haqqinda ferziyye ireli surur Bor hesab edirdi ki elektronlar nuve etrafinda spesifik orbitler uzre hereket edir Rezefordun neytronlar haqqindaki nezeriyyesi 1932 ci ilde Ceyms Cadvik terefinden subuta yetirilir ve Cadvik bu kesfine gore 1935 ci il Nobel mukafatina layiq gorulur Ernest Rezerford 1937 ci ilde vefat etmisdir ve Vestminster Abbatliginda I Nyuton C Darvin M Faradey C C Tomsonun yaninda defn edilmisdir Rezerfordium kimyevi elementi 104 cu element 1997 ci ilde onun serefine adlandirilmisdir Elmi fealiyyeti ve ixtiralariRezerford mueyyen etdi ki elektromaqnit dalgalarinin olmasini demirin maqnitsizlesmesi ile askar etmek olar Bu iyirmi uc yasli Rezerfordun ilk ve heqiqi kesfi idi 1895 ci ilin payizinda Rezesford Ingilterenin elmi merkezi olan Kembrice gelir ve burada dahi ingilis fiziki Cozef Con Tompsonun rehberliyi altinda Kavendis laboratoriyasinda calisir Rezerford elektromaqnit dalgalari sahesinde oz islerini davam etdirir ve 1896 ci ilde o uc kilometr mesafe ile radioelaqe yarada bilir Radioelaqenin praktiki terefi onu az maraqlandirirdi ve odur ki o bu sahede oz tedqiqatlarini dayandirir ve oturucunu italyan muhendis Q Markoniye hediyye edir Bu zaman Rezerford C C Tomson ile birlikde muxtelif usullarla o cumleden Rentgen sualari ile havanin ve qazlarin ionlasmasini oyrenir 1896 ci ilde Bekkerel radioaktivliyi kesf etdikden sonra Rezerford Rentgen ve Bekkerel sualarinin muqayisesi ile mesgul olur 1898 ci ilde o Monrealda Kanada Mak Qillak Universitetinde fizika professoru vezifesi alir ve hemin ilin sentyabrinda Kanadaya kocur Rezerford hemin universitetde 1907 ci ile qeder calisir ve coxlu sayda ehemiyyetli kesfler edir 1898 ci ilde Reserford uran sualanmasinin tedqiqine baslayir ve bu isin neticeleri 1899 cu ilde Uranin sualanmasi ve onun yaratdigi elektrik keciriciliyi adli meqalede verilir Maqnit sahesinde uran sualarini tedqiq ederek Rezerford mueyyen edir ki sualar iki terkib hissesine malikdir Bir terefe eyilen ve kagiz vereqi ile asan udulan birinci hisseni o alfa sualar adlandirir ikinci eks terefe eyilen ve yuksek nufuzetme qabiliyyetine malik suani ise beta sualar adlandirir 1900 cu ilde Villar terefinden uran sualarinin hec bir terefe eyilmeyen ucuncu komponenti daha guclu nufuzetme qabiliyyetli qamma sualari kesf edildi 1900 cu ilde toriumun radioaktivliyinin oyrenilmesi ile mesgul olan Rezerford sonralar radon adlanan yeni qazi kesf etdi Ingilis fiziki ve kimyacisi Frederik Soddi ile birlikde Rezerford 1902 1903 cu illerde radioaktiv parcalanma nezeriyyesini isleyib hazirladi ve radioaktiv cevrilmeler qanununu mueyyen etdi Rezerford transuran elementlerinin movcudlugu haqqinda evvelceden soylemisdi Monrealda Rezerfordun 9 illik yaradiciliginin neticesi olaraq 50 den cox elmi meqale cap olunmusdu ve radioaktivlik haqqinda elme melum olan butun bilikleri umumilesdiren Radioaktivlik kitabi nesr edilmisdi Bu tedqiqatlar Rezerfordu mesurlasdirir ve o Mancest Universitetinin fizika kafedrasina professor ve fizika laboratoriyasina direktor vezifesine devet olunur 1907 ci ilin mayin 24 de Rezerford Avropaya qayidir ve hele Kanadada olarken basladigi isi alfa hisseciklerin tebietini ve onlarin maddelerden kecmesini arasdirmaqda davam edir elementlerin cevrilmeleri ve radioaktiv maddelerin kimyasi sahesinde tedqiqatlarina gore 1908 ci ilde ona kimya uzre Nobel mukafati verilir Mancestrde Rezerford dunyanin bir cox olkelerinden olan meshur tedqiqatcilar kollektiv yaradirlar Bu alimler arasinda alman fiziki Hans Heyqer ingilis fiziki Henri Mozli Yeni Zeland fiziki o dovrde son kurs telebesi olan Ernest Marsden ve diger alimler de vardi Kollektiv elmi yaradiciliq atmosferinde Rezerfordun en meshur kesvlerini etmisdi 1908 ci ilde o Heyqer ile birlikde ayri ayri yuklenmis hissecikleri qeyde almaq ucun cihaz yaratdi ve bu cihaz Heyqer hesablayicisi adlandi 1909 cu ilde Rezerford alfa hisseciklerin tebietini aydinlasdirdi bu hissecikler ikiqat ionlasmis helium atomlaridir 1911 ci ilde telebeleri Marsden ve Heyqerin apardiqlari tecrubelerin neticelerine esaslanaraq muxtelif elementlerin atomlarinin alfa hissecikleri sepeleme qanununu mueyyen etdi ve neticede 1911 ci ilin mayinda o atomun yeni planetar modelini teklif etdi Bu modele esasen atom Gunes sistemine benzeyir merkezde agir diametri 10 12sm olan musbet yuklu nuve yerlesir ve onun etrafinda dairevi orbitler uzre menfi yuklenmis elektronlar firlanir Atom nuvesinde yerlesen musbet elementar yuklerin sayi D I Mendeleyevin cedvelinde elementin sira nomresine uygun gelir Atomun elektron tebeqesinde elektronlarin sayi nuvedeki musbet yuklu hisseciklerin sayina beraber oldugundan atom butovlukde elektroneytraldir Rezerford Artiq men bilirem ki atom necedir deyene qeder Marsden ve Heyqer alfa hisseciklerin zorla gorunen 2 milyondan cox isartilarini qeydiyata almis ve saymisdi 1912 ci ilde Mancestre meshur danimarka fiziki Nils Bor gelir O atomun planetar modelinin ziddiyyetlerini aradan qaldirmaga muveffeq olur Onun islerinin neticesinde atomun Rezerford Bor modeli yarandi ki bu da kvant ve nuve fizikasinin baslangicini qoydu 1914 cu ilde Reserford atom nuvelerinin suni cevrilmeleri haqqinda ideyani ireli surdu Amma baslayan Birinci Dunya Muharibesi tedqiqatlari dayandirdi ve mehriban tedqiqat kollektivini muxtelif biri birine dusmen olan olkelere sepeledi Rezerford ozu herbi tedqiqatlara celb olundu ve alman sualti gemileri ile akustik mubarize metodlarinin islenib hazirlanmasi ile mesgul oldu 1915 ci ilde 28 yasinda Henri Mozli Rezerfordun en yaxsi telebelerinden biri olan ve rentgen sualarinin spektroskopiyasini kesv eden genc alim oldurulur Ceyms Cedvik almanlara esir dusur Marsden Fransada doyusurdu Nils Bor ise Kopenhagene qayidir Yalniz muharibe qurtardiqdan sonra Reserford oz tedqiqatlarini berpa edir 1919 cu ilde Rezerford Kembrice gederek Kembric Universitetinin professoru vezifesini tutur ve Kevendis laboratoriyasinin direktoru teyin olunaraq oz muellimi C C Tompsonu evez edir Alim bu vezifede omrunun sonuna qeder calisir Davam etdirilen tedqiqatlar cox yuksek neticeler verir azotun oksigene cevrilmesinin suni nuve reaksiyasi heyata kecirilir ki bu da muasir nuve fizikasinin esasini qoyur 1920 ci ilde Rezerford neytronun neytral ve kutlesi hidrogenin nuvesine beraber olan hisseciyin movcudlugu haqqinda fikir soyleyir Bele hissecik 1932 ci ilde onun telebesi Cedvik terefinden mueyyen edilmisdir 1921 ci ilde Kembrice Rezerfordun yanina genc sovet fiziki Pyotr Leonidovic Kapitsa gelir ve orada 13 il isleyir O Rezerfordun aktiv emekdasi ve dostu olur oz muelliminin etimadini dogruldur Rezerford dunyanin butun elmler akademiyalarinin uzvu idi O 1925 ci ilden 1930 cu ile qeder London Kral Cemiyyetinin prezidenti olur 1931 ci ilde o baron titulu alir ve Nelsonun lordu olur Dahi eksperimentator oz elmi xidmetlerine gore elm dunyasinin butun teltiflerine layiq gorulur VefatiErnest Rezerford 1937 ci ilin oktyabrin 19 da 66 yasinda vefat edir XatiresiErnest Rezerford dunyada en meshur ve hormetli alimlerden biridir 1914 cu ilde V Corc George Rezerforda vermis 1925 ci ilde onu qebul etmis 1931 ci ilde ise baron titulunu vermisdir Ernest Rezerfordun serefine adlandirilmisdir Kimyevi elementlerin dovru sisteminde 104 sayli element Rezerfordium 1964 cu ilde sintezlesdirilib 1997 ci ilde bu adi almisdir Rezerfordiya asteroidi 1249 1957 ci ilde acilmis Boyuk Britaniya milli laboratoriyalarindan biri olan Rezerford Eplton laboratoriyasi Ayin arxa terefinde yerlesen krater Fizika Institutunun Boyuk Britaniya Rezerford medali ve mukafati Kanada Kral Cemiyyetinin Rezerford memorial medali Yeni Zellandiya Rezerford medali IstinadlarErnest Rutherford Cex Milli Hakimiyyet Melumat bazasi Lundy D R Ernest Rutherford 1st and last Baron Rutherford of Nelson The Peerage ing Kapica P L Rezerford Ernest Bolshaya sovetskaya enciklopediya rus v 30 t pod red A M Prohorov 3 e izd Moskva Sovetskaya enciklopediya 1975 T 21 Proba Remensy S 582 Bibliotheque nationale de France BnF identifikatoru fr aciq melumat platformasi 2011 Earnest Rutherford Ernest rutherford http www pas va content accademia en academicians deceased rutherford html NNDB ing 2002 www accademiadellescienze it it Badash L Ernest Rutherford Encyclopaedia Britannica ing http www westminster abbey org our history famous people collection wma people amp query ernest rutherford Mathematics Genealogy Project ing 1997 Xarici kecidlerVikisitatda Ernest Rezerford ile elaqedar sitatlar var Vikianbarda Ernest Rezerford ile elaqeli mediafayllar var Rezerford 1967 1968 Moi vospominaniya o Rezerforde 2010 12 06 at the Wayback Machine Rech proiznesennaya v Londonskom Korolevskom obshestve 17 maya 1966 goda Rol vydayushegosya uchenogo v razvitii nauki 2012 01 07 at the Wayback Machine Doklad na otkrytii Mezhdunarodnogo kollokviuma posvyashennogo 100 letiyu so dnya rozhdeniya E Rezerforda 20 avgusta 1971 Rezerford Rutherford Ernest Biografiya na sajte elektronnoj biblioteki Nauka i tehnika