Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nils Henrik David Bor (7 oktyabr, 1885 – 18 noyabr 1962) – Danimarkalı fizik, müasir fizikanın banilərindən biri. Atomun ilk kvant nəzəriyyəsini hazırlamış, atomun quruluşu və kvant mexanikasının əsaslarının işlənilməsində iştirak etmişdir. Eyni zamanda atom nüvəsi nəzəriyyəsi və nüvə reaksiyaları məsələlərinə fundamental töhfələr vermişdir. O həmçinin Manhetten layihəsi üzərində işləmiş fiziklər qrupuna daxil idi. Oğlu Age Nils Bor da atası kimi XX əsrin böyük fiziklərindən biri olmuş və 1922-ci ildə Fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülmüşdür.
| Nils Bor | |
|---|---|
| dan. Niels Bohr | |
 | |
| Doğum adı | Niels Henrik David Bohr |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Kopenhagen, Danimarka |
| Vəfat tarixi | (77 yaşında) |
| Vəfat yeri | Kopenhagen, Danimarka |
| Vəfat səbəbi | ürək çatışmazlığı |
| Elm sahəsi | Nəzəri fizika |
| İş yerləri | Kembric Universiteti, Mançester Universiteti, Kopenhagen Universiteti, |
| Təhsili | |
| Elmi rəhbərləri | Cozef Con Tomson |
| Tanınmış yetirmələri | Lev Landau, , , , |
| Tanınır | Müasir fizika banilərindən biri |
| Üzvlüyü |
|
| Mükafatları |  Fizika üzrə Nobel mükafatı |
 | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Həyatı
Nils Bor Kopenhagen Universitetinin fiziologiya fakültəsi professoru Kristian Bor və nüfuzlu yəhudi əsilli bankir və parlamentarilər ailəsindən olan Ellen Adlerin ailəsində anadan olmuşdur. 1908-ci ildə Bor Kopenhagen universitetini bitirir. Burada o özünün maye axınlarının rəqsi hərəkəti və metalların klassik elektron nəzəriyyəsinə dair ilk elmi tədqiqatlarına başlayır. 1911–1912-ci illərdə Kembricdə C. C. Tomsonun və Mançestrdə E. Rezerfordun laboratoriyalarında çalışır. 1913-cü ildə Rezerfordun nəzəriyyələri əsasında özünün atomun quruluşu modelini irəli sürür. Bu modelda Bor orbitlər üzrə nüvə ətrafında hərəkət edən elektronlar təsvir edir. Eyni zamanda elementin kimyəvi xassələrinin nüvədən ən uzaqda yerləşən elektronların sayından asılı olduğunu göstərir. O həmçinin elektronun yüksək enerjili orbitlərdən aşağı orbitlərə düşməsi və bu zaman müəyyən (diskret) enerjili fotonların ayrılması ideyasını da irəli sürür. Bütün bunlar isə kvant nəzəriyysinin əsasları idi. 1914–16-cı illərdə Mançestrdə riyazi fizika kursunu oxuyur. 1916-cı ildə ona Kopenhagendə nəzəri fizika kafedrası həvalə olunur.
Nisl Bor Kopenhagen Nəzəri Fizika İnstitutunun yaradıcısı (1920) (hal-hazırda Nils Bor İnstitutu) və rəhbəri olmuş, dünya şöhrətli elm məktəbinin əsasını qoymuşdur.
1943–45-ci illərdə o ABŞ-də çalışmışdır. Əsası atomun planetar modeli, kvant təsəvvürlər və özü tərəfindən irəli sürülən postulatlarına əsaslanan atom nəzəriyyəsini hazırlayır, metal nəzəriyyəsi, atom nüvəsi və nüvə reaksiyaıları sahəsində fundamental işlər görür. Alim eyni zamanda atom bombası əleyhinə mübarizənin aktiv iştirakçısı və atomun quruluşunun öyrənilməsində göstərdiyi xidmətlərə görə 1922-ci ildə fizika üzrə Nobel mükafatına layiq görülür.
1923-cü ildə Bor kvant fizikasının tətbiqiliyinin nə vaxt məhdudlaşdığı, nə vaxt isə klassik fizikanın yetərliliyini müəyyən edən oxşarlıq və ya uyğunluq prinsipini irəli sürür. Elə bu ildəcə özünün tərtib etdiyi atom modeli əsasında Mendeleyevin kimyəvi elementlərin dövrülülüyü sistemini izah edir. Bununla belə Borun nəzəriyyəsi öz əsasında daxili ziddiyətlər daşıyırdı. Baxmayaraq o özündə klassik anlayışları və kvant qanunlarınə mexaniki şəkildə birləşdirirdi, nəzəriyyə heç də qənaətbəxş sayılmır. Bundan əlavə yeni nəzəriyyə natamam idi, atom dünyasının rənarəng hadisələrini kəmiyyətcə izahında istifadə edilə bilməzdi. Bu məsələləri isə mikrohissəciklərin hərəkətni öyrənən kvant mexanikası nəzəriyyəsi həll edə bilərdi.
Kvant mexanikasının əsas prsinsipləri nəzəriyyənin formal uğurlarına baxmayaraq ilk illərdə bir çox cəhətdən qeyri-aydın olaraq qalırdı. Kvant mexanikasının fiziki əsaslarının, onun klassik fizika ilə əlaqəsini tam şəkildə anlaşılması üçün klassik (makroskopik) və kvant (mikrosopik – atom və subatom səviyyələrində) maddi obyektlərinin qarşılıqlı əlaqəsini, mikroobyektlətin xarakteristikalarının ölçülməsi prosesini və bütovlükdə nəzəriyyədə istifadə olunan anlayışların fiziki mahiyyətini dərk edilməsi üçün daha dərin analizlərə ehtiyac yaranmışdı. Bu cür analiz isə gərgin əmək tələb edirdi ki, bu işi də məhz Bor öz çiyinləri üzərinə götürür. Onun təsis etdiyi institut bü səpkili tətqiqatların mərzəkinə çevrilir. Borun əsas ideyası ondan ibarət idi ki, mikrohissəciklərin (məsələn elektronlar) klassik fizikadan götürülmüş dinamik xarakteristikaları (məsələn, onun koordinatları, impuls , enerji və s.) – heç də özü özlüyündə mikrohissıciyə xas ola bilməzdi. Elektronun bu və digər xarakteristikanın, məsələn impulsunun, mahiyyət və mənası elektronun bu xaraktersitikalrın özünü büruzə verdiyi klassik obyektlə qarşılıqlı münasibətdə meydana çıxa bilərdi. Bu cür klassik obyekt şərti olaraq ölçü aləti adlanır. Bu ideya nəinki yalnız fiziki, həm də fəlsəfi əhəmiyyət daşıyır. Belə ki, nəticədə mikrodünyada baş verən bütün məlum proseslərin qeyri-relyavistik oblastlarda (yəni hissəciklərin sürətinin işıq sürəti ilə müqayisədə kiçik qiymətlərində) daxili ziddiyət olmadan izah edə bilən və ən son həddə obyekt makroskopik cismə keçdikdə avtomatik olaraq klassik fizika qanunlarına aparan ümumi bir nəzəriyyə işlənilir. Bütün bunlardan sonra relyavistik nəzəriyyənin də əsasları hazırlanır.
Nils Bor tamamalılıq (complementarity) prinsipinin də müəliffidir. Albert Eynşteyn özü Borun təklif etdiyi yeni fizikadan (özünün də Maks Plankla birgə töhfələr verdiyinə baxmayaraq) daha çox klassik fizikanın determinizmliyini üstün tutur və bu barədə Borla mübahisə etməyi sevirdi. Borun ən nüfuzlu tələbələrindən biri də alman atom bombası layihəsi rəhbəri, elecə də kvant mexanikasının aparıcı simalarında biri Verner Heyzenberq olmuşdur.
1936-cı ildə Bor nüvə fizikasında nüvə reaksiyaıarının baş vermsəsi xaraketinı izah edən nüvə modelini təklif edir. 1939-cu ildə isə C. A. Ulerlə birgə böyük miqdarda nüvə enerjisinin ayrılması ilə müşahidı olunan nüvənin parçalanma nəzəriyyəsini işləyir. 1940–50-ci illərdə Bor elementar hissəciklərin mühitlə qarşılıqlı əlaqəsı məsələləri ilı məşğul olur.
Bor böyük fiziklər məktəbi yaradır və bütün dünya fizikləri arasında əməkdaşlığın inkişafına misilsiz töhfələr verir. Bor institutu dünyanın ən mühüm elmi mərkəzlərindən birinə çevrilir. Bu məkətb özündə dünyanın hər bir güşəsindən olan fizik-alimləri birləşdirirdi. Dahi fizikimiz Landau da Bor insitutunda çalışmış və Boru özünün yeganə müəllimi hesab etmişdir.
Nils Bor Danimarka Kral Elmi Cəmiyytinin, eləcə də dünyanın əksər nüfuzlu akademiya və elmi cəmiyyətlərinin üzvi olmuş, 1922-ci ildə isə Nobel mükafatına layiq görülümüşdür.
Dahi fizik 1962-ci ilin 18 noyabrında ürəktutmasından vəfat etmidşri.
Sitat
- "Əgər kvant mexanikası səni dərindən sarsıtmamışsa, deməli sən onu hələ başa düşməmisən"
- "Ölçülməyənə qədər heç nə mövcud deyil"
- "Bayağılıq əksi yanlışlıq olan ifadədir. Böyük həqiqət isə əksi digər böyük həqiqət ola biləcək ifadədir".
- "Sənin nəzəriyyən ağlasığmazdır, amma doğru olacaq dərəcədə yox."
- "Nə xoşbəxtdik ki, paradoksla üzləşdik. Bax indi uğura ümid edə bilərik"
- "Eynşteyn bəsdir Alllah nə etməyini diktə etdin." Bəzən isə "zəriylə nə etməyini".
Həmçinin bax
İstinadlar
- https://www.britannica.com/biography/Niels-Bohr.
- http://www.nbi.ku.dk/english/www/niels/bohr/universitetet/.
- . London Kral Cəmiyyəti. S. 40.
- http://www.pas.va/content/accademia/en/academicians/deceased/bohr_n.html.
- NNDB (ing.). 2002.
- Mathematics Genealogy Project (ing.). 1997.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Nils Henrik David Bor 7 oktyabr 1885 18 noyabr 1962 Danimarkali fizik muasir fizikanin banilerinden biri Atomun ilk kvant nezeriyyesini hazirlamis atomun qurulusu ve kvant mexanikasinin esaslarinin islenilmesinde istirak etmisdir Eyni zamanda atom nuvesi nezeriyyesi ve nuve reaksiyalari meselelerine fundamental tohfeler vermisdir O hemcinin Manhetten layihesi uzerinde islemis fizikler qrupuna daxil idi Oglu Age Nils Bor da atasi kimi XX esrin boyuk fiziklerinden biri olmus ve 1922 ci ilde Fizika uzre Nobel mukafatina layiq gorulmusdur Nils Bordan Niels BohrDogum adi Niels Henrik David BohrDogum tarixi 7 oktyabr 1885Dogum yeri Kopenhagen DanimarkaVefat tarixi 18 noyabr 1962 77 yasinda Vefat yeri Kopenhagen DanimarkaVefat sebebi urek catismazligiElm sahesi Nezeri fizikaIs yerleri Kembric Universiteti Mancester Universiteti Kopenhagen Universiteti Tehsili Kopenhagen Universiteti 1903 1911 Triniti Kolleci Kembric UniversitetiElmi rehberleri Cozef Con TomsonTaninmis yetirmeleri Lev Landau Taninir Muasir fizika banilerinden biriUzvluyu London Kral Cemiyyeti 1926 Prussiya Elmler Akademiyasi d QDR Elmler Akademiyasi d Leopoldin Alman Milli Elmler Akademiyasi Dei Lincei Akademiyasi Papa Elmler Akademiyasi SSRI Elmler Akademiyasi Isvec Kral Elmler Akademiyasi Macaristan Elmler Akademiyasi ABS Milli Elmler Akademiyasi 1925 Amerika Incesenet ve Elmler Akademiyasi Rusiya Elmler Akademiyasi Amerika Felsefe Cemiyyeti d Bavariya Elmler Akademiyasi d Polsa Elmler Akademiyasi d Mukafatlari Fizika uzre Nobel mukafati Vikianbarda elaqeli mediafayllarHeyatiNils Bor Kopenhagen Universitetinin fiziologiya fakultesi professoru Kristian Bor ve nufuzlu yehudi esilli bankir ve parlamentariler ailesinden olan Ellen Adlerin ailesinde anadan olmusdur 1908 ci ilde Bor Kopenhagen universitetini bitirir Burada o ozunun maye axinlarinin reqsi hereketi ve metallarin klassik elektron nezeriyyesine dair ilk elmi tedqiqatlarina baslayir 1911 1912 ci illerde Kembricde C C Tomsonun ve Mancestrde E Rezerfordun laboratoriyalarinda calisir 1913 cu ilde Rezerfordun nezeriyyeleri esasinda ozunun atomun qurulusu modelini ireli surur Bu modelda Bor orbitler uzre nuve etrafinda hereket eden elektronlar tesvir edir Eyni zamanda elementin kimyevi xasselerinin nuveden en uzaqda yerlesen elektronlarin sayindan asili oldugunu gosterir O hemcinin elektronun yuksek enerjili orbitlerden asagi orbitlere dusmesi ve bu zaman mueyyen diskret enerjili fotonlarin ayrilmasi ideyasini da ireli surur Butun bunlar ise kvant nezeriyysinin esaslari idi 1914 16 ci illerde Mancestrde riyazi fizika kursunu oxuyur 1916 ci ilde ona Kopenhagende nezeri fizika kafedrasi hevale olunur Nisl Bor Kopenhagen Nezeri Fizika Institutunun yaradicisi 1920 hal hazirda Nils Bor Institutu ve rehberi olmus dunya sohretli elm mektebinin esasini qoymusdur 1943 45 ci illerde o ABS de calismisdir Esasi atomun planetar modeli kvant tesevvurler ve ozu terefinden ireli surulen postulatlarina esaslanan atom nezeriyyesini hazirlayir metal nezeriyyesi atom nuvesi ve nuve reaksiyailari sahesinde fundamental isler gorur Alim eyni zamanda atom bombasi eleyhine mubarizenin aktiv istirakcisi ve atomun qurulusunun oyrenilmesinde gosterdiyi xidmetlere gore 1922 ci ilde fizika uzre Nobel mukafatina layiq gorulur Nils Bor ve Albert Eynsteyn Pol Ehrenfestin Leydendeki evinde kvant nezeriyyesini muzakire ederken 1923 cu ilde Bor kvant fizikasinin tetbiqiliyinin ne vaxt mehdudlasdigi ne vaxt ise klassik fizikanin yeterliliyini mueyyen eden oxsarliq ve ya uygunluq prinsipini ireli surur Ele bu ildece ozunun tertib etdiyi atom modeli esasinda Mendeleyevin kimyevi elementlerin dovrululuyu sistemini izah edir Bununla bele Borun nezeriyyesi oz esasinda daxili ziddiyetler dasiyirdi Baxmayaraq o ozunde klassik anlayislari ve kvant qanunlarine mexaniki sekilde birlesdirirdi nezeriyye hec de qenaetbexs sayilmir Bundan elave yeni nezeriyye natamam idi atom dunyasinin renareng hadiselerini kemiyyetce izahinda istifade edile bilmezdi Bu meseleleri ise mikrohisseciklerin hereketni oyrenen kvant mexanikasi nezeriyyesi hell ede bilerdi Kvant mexanikasinin esas prsinsipleri nezeriyyenin formal ugurlarina baxmayaraq ilk illerde bir cox cehetden qeyri aydin olaraq qalirdi Kvant mexanikasinin fiziki esaslarinin onun klassik fizika ile elaqesini tam sekilde anlasilmasi ucun klassik makroskopik ve kvant mikrosopik atom ve subatom seviyyelerinde maddi obyektlerinin qarsiliqli elaqesini mikroobyektletin xarakteristikalarinin olculmesi prosesini ve butovlukde nezeriyyede istifade olunan anlayislarin fiziki mahiyyetini derk edilmesi ucun daha derin analizlere ehtiyac yaranmisdi Bu cur analiz ise gergin emek teleb edirdi ki bu isi de mehz Bor oz ciyinleri uzerine goturur Onun tesis etdiyi institut bu sepkili tetqiqatlarin merzekine cevrilir Borun esas ideyasi ondan ibaret idi ki mikrohisseciklerin meselen elektronlar klassik fizikadan goturulmus dinamik xarakteristikalari meselen onun koordinatlari impuls enerji ve s hec de ozu ozluyunde mikrohissiciye xas ola bilmezdi Elektronun bu ve diger xarakteristikanin meselen impulsunun mahiyyet ve menasi elektronun bu xaraktersitikalrin ozunu buruze verdiyi klassik obyektle qarsiliqli munasibetde meydana cixa bilerdi Bu cur klassik obyekt serti olaraq olcu aleti adlanir Bu ideya neinki yalniz fiziki hem de felsefi ehemiyyet dasiyir Bele ki neticede mikrodunyada bas veren butun melum proseslerin qeyri relyavistik oblastlarda yeni hisseciklerin suretinin isiq sureti ile muqayisede kicik qiymetlerinde daxili ziddiyet olmadan izah ede bilen ve en son hedde obyekt makroskopik cisme kecdikde avtomatik olaraq klassik fizika qanunlarina aparan umumi bir nezeriyye islenilir Butun bunlardan sonra relyavistik nezeriyyenin de esaslari hazirlanir Nils Bor tamamaliliq complementarity prinsipinin de mueliffidir Albert Eynsteyn ozu Borun teklif etdiyi yeni fizikadan ozunun de Maks Plankla birge tohfeler verdiyine baxmayaraq daha cox klassik fizikanin determinizmliyini ustun tutur ve bu barede Borla mubahise etmeyi sevirdi Borun en nufuzlu telebelerinden biri de alman atom bombasi layihesi rehberi elece de kvant mexanikasinin aparici simalarinda biri Verner Heyzenberq olmusdur 1936 ci ilde Bor nuve fizikasinda nuve reaksiyaiarinin bas vermsesi xaraketini izah eden nuve modelini teklif edir 1939 cu ilde ise C A Ulerle birge boyuk miqdarda nuve enerjisinin ayrilmasi ile musahidi olunan nuvenin parcalanma nezeriyyesini isleyir 1940 50 ci illerde Bor elementar hisseciklerin muhitle qarsiliqli elaqesi meseleleri ili mesgul olur Bor boyuk fizikler mektebi yaradir ve butun dunya fizikleri arasinda emekdasligin inkisafina misilsiz tohfeler verir Bor institutu dunyanin en muhum elmi merkezlerinden birine cevrilir Bu meketb ozunde dunyanin her bir gusesinden olan fizik alimleri birlesdirirdi Dahi fizikimiz Landau da Bor insitutunda calismis ve Boru ozunun yegane muellimi hesab etmisdir Nils Bor Danimarka Kral Elmi Cemiyytinin elece de dunyanin ekser nufuzlu akademiya ve elmi cemiyyetlerinin uzvi olmus 1922 ci ilde ise Nobel mukafatina layiq gorulumusdur Dahi fizik 1962 ci ilin 18 noyabrinda urektutmasindan vefat etmidsri Sitat Eger kvant mexanikasi seni derinden sarsitmamissa demeli sen onu hele basa dusmemisen Olculmeyene qeder hec ne movcud deyil Bayagiliq eksi yanlisliq olan ifadedir Boyuk heqiqet ise eksi diger boyuk heqiqet ola bilecek ifadedir Senin nezeriyyen aglasigmazdir amma dogru olacaq derecede yox Ne xosbextdik ki paradoksla uzlesdik Bax indi ugura umid ede bilerik Eynsteyn besdir Alllah ne etmeyini dikte etdin Bezen ise zeriyle ne etmeyini Hemcinin baxDiger layihelerdeVikisitatda elaqeli sitatlarVikianbarda elaqeli media fayllar Kopenhagen Tefsiri Bor modeliIstinadlarhttps www britannica com biography Niels Bohr http www nbi ku dk english www niels bohr universitetet London Kral Cemiyyeti S 40 http www pas va content accademia en academicians deceased bohr n html NNDB ing 2002 Mathematics Genealogy Project ing 1997