Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Nobel Mükafatı — illik beynəlxalq mükafat 27 noyabr 1895-ci il tarixli və 30 dekabr 1896 tarixində Stokholmda açıqlanan vəsiyyətnaməsi ilk Alfred Nobel tərəfindən qurulan dərnəyə verdiyi, insanlığa xidmət edənlərə təqdim edilən prestijli mükafatdır. Alfred Bernard Nobelin ölümündən sonra Alan Kapital Nobel fondunu təşkil etmişdir. Həmin Kapital və fondun yaranmasında Nobel qardaşları şirkətinin səhmindən əldə edilən gəlir Nobel fondunun çox hissəsini təşkil etmişdir. İlk Nobel Mükafatları 1901-ci il tarixində verilməyə başlanmışdır. Nobel mükafatının məbləği təxminən 1.400.000$ (2.380.000 Manat) a bərabərdir.
| "Nobel" mükafatı | |
|---|---|
| Nobelpriset | |
 | |
| | |
| Ölkə | |
| Tip | mükafat, elmi mükafat[d] |
| Təltif edir | |
| Statistika | |
| Təsis tarixi | 1901 |
| nobelprize.org | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
1888-ci il Alfred Nobel fransız qəzetində özünə həsr edilmiş, jurnalistlərin səhvinə görə çap olunmuş "Ölüm taciri dünyasını dəyişdi" adında nekroloqu oxudu. Bu məqaləni oxuduqdan sonra Nobel öz fəaliyyətindən qalan izi barədə fikirləşməyə başladı. Bundan sonra o, öz vəsiyyətini dəyişmək qərara gəldi. Alfred Nobel 1896-cı ilin dekabrın 10-da İtaliyanın San-Remo şəhərində vəfat etmişdir 27 noyabr 1895-ci ildə Alfred Bernard Nobelin vəsiyyəti əsasında təsis edilmişdir.
Alfred Bernard Nobelin ölümündən sonra qalan kapital təşkil etmişdir. Həmin kapital və fondun yaranmasında Nobel qardaşları şirkətinin səhmindən əldə edilən gəlir çox hissəsini təşkil etmişdir. Bu gəlir 1901-ci ildən verilməyə başlamışdır.
Mükafat Alfred Nobelin vəsiyyətinə əsasən aşağıdakı altı sahə üzrə verilib:
Nobel
Laureatlara verilən mükafata medal, şəxsi diplom və böyük həcmdə (10 milyon İsveç kronu- təxminən 1,5 mln. ABŞ dolları) pul mükafatı daxildir. Kimya, fizika, ədəbiyyat, tibb və fiziologiya üzrə Nobel mükafatlarının medalları Erik Lindberq, Nobel sülh mükafatının medalı Qustav Vigeland və Alfred Nobelin şərəfinə verilən İqtisadiyyat üzrə Svoriges Riksbank mükafatının medalı isə Qunver Svensson Lundqvist tərəfindən dizayn edilib. Dekabrın 10-da İsveçdə təşkil olunan mərasimdə laureatlara mükafatı İsveç kralı özü şəxsən təqdim edir, eyni gündə Norveçdə keçirilən tədbirdə isə Norveç kralının iştirakı ilə Nobel sülh mükafatını Norveç Nobel Komitəsinin direktoru təqdim edir. Diplomlar hər laureat üçün fərdi olaraq tərtib edilir, diplomun bir hissəsi hər hansı bir təsvir, digər hissəsi isə yazı ilə tamamlanır
Laureatların seçiminə məsul təşkilatlar
Fizika və kimya üzrə Nobel mükafatlarını, iqtisadiyyat üzrə Riksbank Nobel mükafatını laureatlara İsveç Kral Elmlər Akademiyası təqdim edir. Cəmiyyətə güclü təsir göstərən və müxtəlif elmlər üzrə irəli sürülmüş nəticələri obyektiv qiymətləndirən İsveç Kral Elmlər Akademiyası 1739-cu ildə müstəqil təşkilat kimi yaradılıb. Akademiya riyaziyyat və təbii elmlərə görə xüsusi məsuliyyət daşıyır, bununla belə onları müxtəlif sahələr üzrə fikir mübadiləsini irəli sürməyə sövq edir.
Nobel sülh mükafatı Norveç Nobel Komitəsi tərəfindən verilir. Nobel sülh mükafatı "xalqlar arasında qardaşlığın təbliği, daimi qoşunların azaldılması, yaxud tamamilə aradan qaldırılması və ya sülh konqreslərinin keçirilməsinin irəli sürülməsi və həvəsləndirilməsi sahəsində görülmüş ən yaxşı işlərə görə " verilir. Ümumilikdə 95 fərd və 23 təşkilat Nobel sülh mükafatına layiq görülüb. Mükafatın təntənəli təqdimetmə mərasimi Alfred Nobelin anma günündə, yəni dekabrın 10-da Oslonun Mərkəzi (Şəhər) Zalında təşkil edilir.
İsveçin Karolinski İnstitutunun Nobel Assambleyası fiziologiya və tibb sahəsində Nobel laureatlarının seçilməsinə görə cavabdehdir. Stokholmda yerləşən Nobel Assambleyasının tibb sahəsində mütəxəssis və səsvermə hüququ olan 5 professoru var. Bu təşkilatın əsas işçi orqanı Nobel Komitəsidir, onun üzvləri hər üç ildən bir seçilir.
Bundan başqa vəsiyyətdən kənar 1969-cu ildən başlayaraq İsveç Bankının təşəbbüsü ilə İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı da verilir. Onun təltif qaydası digər sahələrdə olduğu kimidir.
Laureat "Nobel xatirə mühazirəsi" söyləməlidir. O sonradan Nobel Fondu tərəfindən xüsusi cilddə nəşr edilir.
Nobel mükafatı laureatlığına namizəd barəsində sorğu hər nominasiya üzrə həmin sahənin təqribən üç min nəfər tanınmış mütəxəssisinə göndərilir.
Aşağıdakı illərdə Nobel mükafatı verilməyib:
- Fizika üzrə 1916, 1931, 1934, 1940, 1941, 1942-ci illər
- Kimya üzrə 1916, 1917, 1919, 1924, 1933, 1940, 1941, 1942-ci illər
- Tibb üzrə 1915, 1916, 1917, 1918, 1921, 1925, 1940, 1941, 1942-ci illər
- Ədəbiyyat üzrə 1914, 1918, 1935, 1940, 1941, 1942, 1943-cü illər
- Sülh üzrə 1914, 1915, 1916, 1918, 1923, 1924, 1928, 1932, 1939, 1940, 1941, 1942, 1943, 1948, 1955, 1956, 1966, 1967, 1972-ci illərdə
- İqtisadiyyat üzrə -
Nobel laureatları haqqında maraqlı məlumatlar
Laurens Bragg Nobel tarixində mükafata layiq görülən ən gənc laureatdır. Atası ilə birlikdə fizika üzrə Nobel mükafatı alarkən onun cəmi 25 yaşı olub və bu hadisə 1915-ci ildə baş verib. Bunun əksinə olaraq, dünyanın ən yaşlı nobelçisi Neonid Hurvikzdir. 90 yaşlı Leonid 2007-ci ildə iqtisad elmləri üzrə mükafata layiq görülüb. Dünyanın ən uzunömürlü Nobel laureatçısı isə 1986-cı ildə fiziologiya və tibb elmi üzrə mükafata layiq görülən Rita Levi-Montalcinidir. Dünya tarixində iki Nobel laureatı özü şəxsən bu mükafatdan imtina edib. Onlardan biri Jan-Paul Sartredir. J.Sartre 1964-cü ildə ona təqdim edilən Nobel ədəbiyyat mükafatından imtina edib, bunun səbəbi isə onun bütün rəsmi təltiflərdən xoşlanmamasıdır. Digər görkəmli insan Le Duc Thodur. O, 1973-cü ildə Nobel sülh mükafatına layiq görülsə də, Vyetnamda mövcud olan müharibə vəziyyətinə görə ondan imtina edib. Lakin Nobel mükafatlarından imtina bununla bitmir. 4 Nobel laureatı da onlara təqdim edilən mükafatlardan imtina edib, ancaq bu dəfə səbəb tamam başqa idi. Belə ki, faşist lideri Adolf Hitler öz qəribəliyini burada da göstərib. A.Hitler 3 alman nobelçisini — kimya üzrə Nobel laureatları Richard Kuhnu (1938), Adolf Butenandtı (1939), fiziologiya və tibb üzrə laureat Gerhard Domagkı layiq görüldükləri mükafatlardan imtinaya məcbur edib. Sonradan onların bəzisi Nobel mükafatının diplomu və medalını əldə etsələr də, mükafatdakı məbləği ala bilməyiblər. 1958-ci ildə ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatına layiq görülən Boris Pasternakı isə bu mükafatdan imtinaya vətəndaşı olduğu SSRİ məcbur edib. Bəzi laureatlar bir neçə dəfə, yaxud da bir neçə sahə üzrə Nobel mükafatına layiq görülüblər. Bunlardan Qırmızı Xaç Komitəsi Nobel sülh mükafatını üç dəfə əldə edib. Amerikalı alim J. Bardeen (1956 və 1972) fizika üzrə Nobel mükafatını, ingilis mütəxəssisi F. Sanger (1958 və 1980) kimya üzrə Nobeli, BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissiyası (UNHCR) Nobel sülh mükafatını iki dəfə qazanıb. Milliyyətcə polyak olan M.Küri 1903-cü ildə fizika və 1911-ci ildə kimya üzrə Nobel mükafatlarını əldə edib. Amerikalı alim L.Pauling də iki fərqli sahə üzrə mükafatla qiymətləndirilib. Lakin Linus Pauling yeganə insandır ki, iki tamamilə fərqli, aidiyyəti olmayan sahə üzrə — kimya (1954) və sülh (1962) Nobel mükafatlarına layiq görülüb. "Ailəvi Nobel laureatları" da var: Mariya Küri, Villiam Bragg, Artur Kornberg, Jan Tinbergen.
Ədəbiyyat
R.Əliquliyev, S.Şükürlü, S.Kazımova. Elmi fəaliyyətdə istifadə olunan əsas terminlər. Bakı, İnformasiya Texnologiyaları, 2009, 201 s.
İstinadlar
- Golden, Frederic. . . Time Warner. 16 October 2000. 11 November 2020 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 April 2010. (#apostrophe_markup)
- Sohlman, Ragnar. . 1983. səh. 13.
Xarici keçidlər
- Nobel mükafatının rəsmi saytı
- "Nobel - ölüm sövdəgəri ya elm hamisi?" (az.). nur-az.com. 2014-10-18. İstifadə tarixi: 2014-10-19.
- http://www.muallim.edu.az/arxiv/2010/48/28.htm 2013-09-06 at the Wayback Machine
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Nobel Mukafati illik beynelxalq mukafat 27 noyabr 1895 ci il tarixli ve 30 dekabr 1896 tarixinde Stokholmda aciqlanan vesiyyetnamesi ilk Alfred Nobel terefinden qurulan derneye verdiyi insanliga xidmet edenlere teqdim edilen prestijli mukafatdir Alfred Bernard Nobelin olumunden sonra Alan Kapital Nobel fondunu teskil etmisdir Hemin Kapital ve fondun yaranmasinda Nobel qardaslari sirketinin sehminden elde edilen gelir Nobel fondunun cox hissesini teskil etmisdir Ilk Nobel Mukafatlari 1901 ci il tarixinde verilmeye baslanmisdir Nobel mukafatinin meblegi texminen 1 400 000 2 380 000 Manat a beraberdir Nobel mukafatiNobelprisetOlke Isvec NorvecTip mukafat elmi mukafat d Teltif edir Isvec Kral Elmler Akademiyasi Isvec Akademiyasi Alfred NobelStatistikaTesis tarixi 1901nobelprize org Vikianbarda elaqeli mediafayllar 1888 ci il Alfred Nobel fransiz qezetinde ozune hesr edilmis jurnalistlerin sehvine gore cap olunmus Olum taciri dunyasini deyisdi adinda nekroloqu oxudu Bu meqaleni oxuduqdan sonra Nobel oz fealiyyetinden qalan izi barede fikirlesmeye basladi Bundan sonra o oz vesiyyetini deyismek qerara geldi Alfred Nobel 1896 ci ilin dekabrin 10 da Italiyanin San Remo seherinde vefat etmisdir 27 noyabr 1895 ci ilde Alfred Bernard Nobelin vesiyyeti esasinda tesis edilmisdir Alfred Bernard Nobelin olumunden sonra qalan kapital teskil etmisdir Hemin kapital ve fondun yaranmasinda Nobel qardaslari sirketinin sehminden elde edilen gelir cox hissesini teskil etmisdir Bu gelir 1901 ci ilden verilmeye baslamisdir Mukafat Alfred Nobelin vesiyyetine esasen asagidaki alti sahe uzre verilib Kimya uzre Nobel mukafati Fizika uzre Nobel mukafati Fiziologiya ve tibb uzre Nobel mukafati Edebiyyat uzre Nobel mukafati Nobel Sulh mukafati Iqtisadiyyat uzre Nobel mukafatiNobelLaureatlara verilen mukafata medal sexsi diplom ve boyuk hecmde 10 milyon Isvec kronu texminen 1 5 mln ABS dollari pul mukafati daxildir Kimya fizika edebiyyat tibb ve fiziologiya uzre Nobel mukafatlarinin medallari Erik Lindberq Nobel sulh mukafatinin medali Qustav Vigeland ve Alfred Nobelin serefine verilen Iqtisadiyyat uzre Svoriges Riksbank mukafatinin medali ise Qunver Svensson Lundqvist terefinden dizayn edilib Dekabrin 10 da Isvecde teskil olunan merasimde laureatlara mukafati Isvec krali ozu sexsen teqdim edir eyni gunde Norvecde kecirilen tedbirde ise Norvec kralinin istiraki ile Nobel sulh mukafatini Norvec Nobel Komitesinin direktoru teqdim edir Diplomlar her laureat ucun ferdi olaraq tertib edilir diplomun bir hissesi her hansi bir tesvir diger hissesi ise yazi ile tamamlanirLaureatlarin secimine mesul teskilatlarFizika ve kimya uzre Nobel mukafatlarini iqtisadiyyat uzre Riksbank Nobel mukafatini laureatlara Isvec Kral Elmler Akademiyasi teqdim edir Cemiyyete guclu tesir gosteren ve muxtelif elmler uzre ireli surulmus neticeleri obyektiv qiymetlendiren Isvec Kral Elmler Akademiyasi 1739 cu ilde musteqil teskilat kimi yaradilib Akademiya riyaziyyat ve tebii elmlere gore xususi mesuliyyet dasiyir bununla bele onlari muxtelif saheler uzre fikir mubadilesini ireli surmeye sovq edir Nobel sulh mukafati Norvec Nobel Komitesi terefinden verilir Nobel sulh mukafati xalqlar arasinda qardasligin tebligi daimi qosunlarin azaldilmasi yaxud tamamile aradan qaldirilmasi ve ya sulh konqreslerinin kecirilmesinin ireli surulmesi ve heveslendirilmesi sahesinde gorulmus en yaxsi islere gore verilir Umumilikde 95 ferd ve 23 teskilat Nobel sulh mukafatina layiq gorulub Mukafatin tenteneli teqdimetme merasimi Alfred Nobelin anma gununde yeni dekabrin 10 da Oslonun Merkezi Seher Zalinda teskil edilir Isvecin Karolinski Institutunun Nobel Assambleyasi fiziologiya ve tibb sahesinde Nobel laureatlarinin secilmesine gore cavabdehdir Stokholmda yerlesen Nobel Assambleyasinin tibb sahesinde mutexessis ve sesverme huququ olan 5 professoru var Bu teskilatin esas isci orqani Nobel Komitesidir onun uzvleri her uc ilden bir secilir Bundan basqa vesiyyetden kenar 1969 cu ilden baslayaraq Isvec Bankinin tesebbusu ile Iqtisadiyyat uzre Nobel mukafati da verilir Onun teltif qaydasi diger sahelerde oldugu kimidir Laureat Nobel xatire muhaziresi soylemelidir O sonradan Nobel Fondu terefinden xususi cildde nesr edilir Nobel mukafati laureatligina namized baresinde sorgu her nominasiya uzre hemin sahenin teqriben uc min nefer taninmis mutexessisine gonderilir Asagidaki illerde Nobel mukafati verilmeyib Fizika uzre 1916 1931 1934 1940 1941 1942 ci iller Kimya uzre 1916 1917 1919 1924 1933 1940 1941 1942 ci iller Tibb uzre 1915 1916 1917 1918 1921 1925 1940 1941 1942 ci iller Edebiyyat uzre 1914 1918 1935 1940 1941 1942 1943 cu iller Sulh uzre 1914 1915 1916 1918 1923 1924 1928 1932 1939 1940 1941 1942 1943 1948 1955 1956 1966 1967 1972 ci illerde Iqtisadiyyat uzre Nobel laureatlari haqqinda maraqli melumatlarLaurens Bragg Nobel tarixinde mukafata layiq gorulen en genc laureatdir Atasi ile birlikde fizika uzre Nobel mukafati alarken onun cemi 25 yasi olub ve bu hadise 1915 ci ilde bas verib Bunun eksine olaraq dunyanin en yasli nobelcisi Neonid Hurvikzdir 90 yasli Leonid 2007 ci ilde iqtisad elmleri uzre mukafata layiq gorulub Dunyanin en uzunomurlu Nobel laureatcisi ise 1986 ci ilde fiziologiya ve tibb elmi uzre mukafata layiq gorulen Rita Levi Montalcinidir Dunya tarixinde iki Nobel laureati ozu sexsen bu mukafatdan imtina edib Onlardan biri Jan Paul Sartredir J Sartre 1964 cu ilde ona teqdim edilen Nobel edebiyyat mukafatindan imtina edib bunun sebebi ise onun butun resmi teltiflerden xoslanmamasidir Diger gorkemli insan Le Duc Thodur O 1973 cu ilde Nobel sulh mukafatina layiq gorulse de Vyetnamda movcud olan muharibe veziyyetine gore ondan imtina edib Lakin Nobel mukafatlarindan imtina bununla bitmir 4 Nobel laureati da onlara teqdim edilen mukafatlardan imtina edib ancaq bu defe sebeb tamam basqa idi Bele ki fasist lideri Adolf Hitler oz qeribeliyini burada da gosterib A Hitler 3 alman nobelcisini kimya uzre Nobel laureatlari Richard Kuhnu 1938 Adolf Butenandti 1939 fiziologiya ve tibb uzre laureat Gerhard Domagki layiq goruldukleri mukafatlardan imtinaya mecbur edib Sonradan onlarin bezisi Nobel mukafatinin diplomu ve medalini elde etseler de mukafatdaki meblegi ala bilmeyibler 1958 ci ilde edebiyyat uzre Nobel mukafatina layiq gorulen Boris Pasternaki ise bu mukafatdan imtinaya vetendasi oldugu SSRI mecbur edib Bezi laureatlar bir nece defe yaxud da bir nece sahe uzre Nobel mukafatina layiq gorulubler Bunlardan Qirmizi Xac Komitesi Nobel sulh mukafatini uc defe elde edib Amerikali alim J Bardeen 1956 ve 1972 fizika uzre Nobel mukafatini ingilis mutexessisi F Sanger 1958 ve 1980 kimya uzre Nobeli BMT nin Qacqinlar uzre Ali Komissiyasi UNHCR Nobel sulh mukafatini iki defe qazanib Milliyyetce polyak olan M Kuri 1903 cu ilde fizika ve 1911 ci ilde kimya uzre Nobel mukafatlarini elde edib Amerikali alim L Pauling de iki ferqli sahe uzre mukafatla qiymetlendirilib Lakin Linus Pauling yegane insandir ki iki tamamile ferqli aidiyyeti olmayan sahe uzre kimya 1954 ve sulh 1962 Nobel mukafatlarina layiq gorulub Ailevi Nobel laureatlari da var Mariya Kuri Villiam Bragg Artur Kornberg Jan Tinbergen EdebiyyatR Eliquliyev S Sukurlu S Kazimova Elmi fealiyyetde istifade olunan esas terminler Baki Informasiya Texnologiyalari 2009 201 s IstinadlarGolden Frederic Time Warner 16 October 2000 11 November 2020 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 9 April 2010 apostrophe markup Sohlman Ragnar 1983 seh 13 Xarici kecidlerNobel mukafatinin resmi sayti Nobel olum sovdegeri ya elm hamisi az nur az com 2014 10 18 Istifade tarixi 2014 10 19 http www muallim edu az arxiv 2010 48 28 htm 2013 09 06 at the Wayback Machine