Elektron

Elektron (q.yun ἤλεκτρον  «kəhrəba») — fizikada kәşf edilәn ilk elementar zәrrәcik; tәbiәtdә әn kiçik kütlәyә vә әn kiçik elektrik yükünә malik maddi daşıyıcı olan elektron atomların tәrkib hissәsidir; neytral atomda onların sayı atom nömrәsinә, yәni nüvәdәki protonların sayına bәrabәrdir. Elektronun yükü (e) vә kütlәsi (m_e):

Müəyyən enerji səviyyələrinə (aşağıya doğru artan: n -1, 2, 3, ...) və impuls momentlərinə malik (sağa doğru artan: s , p , d , ...) hidrogen atomunun elektronunun dalğa funksiyaları. Daha parlaq zonalar elektronun mövqeyi üçün daha yüksək ehtimal amplitudu deməkdir.

e= – 4,803·10^–10 ≈ – 1,6·10^–19Kl, m_e ≈ 0,91·10^–27q ≈ 0,511 MeV.

Elektronun spini 1/2-ә bәrabәrdir (ħ vahidlәrindә) vә demәli, elektron Fermi–Dirak statistikasına tabedir. elektronun maqnit momenti μ_e ≈ 1,00116 μ₀-dır, burada μ₀ – Bor maqnetonudur. Elektron stabil zәrrәcikdir vә leptonlar sinfinә aiddir.

Elektron ingilis fiziki C.C. Tomson tәrәfindәn 1897-ci ildә kәşf edilmişdir vә onun yükü mәnfi qәbul olunmuşdur. elektronun antizәrrәciyi – pozitron 1932-ci ildә kәşf edilib. Elektron elektromaqnit, zәif vә qravitasiya qarşılıqlı tәsirlәrindә iştirak edir. Klassik elektrodinamikada elektron özünü hәrәkәti Lorens–Maksvell tәnliklәrinә tabe olan zәrrәcik kimi aparır. r₀ =e²/m_e c² ~ 10^–11 sm kәmiyyәtinin elektronun klassik radiusu kimi qәbul edilmәsinә baxmayaraq, “elektron ölçüsünü” ziddiyyәtsiz formalaşdırmaq olmur. Bu çәtinliyin sәbәbi kvant mexanikası çәrçivәsindә başa düşülür. Fransız fiziki L. de Broylun hipotezinә görә (1924) elektron (bütün digәr maddi mikroobyektlәr kimi) yalnız korpuskulyar deyil, hәm dә dalğa xassәlәrinә malikdir. Elektronun de Broyl dalğasının uzunluğu λ = 2πħ/m_eυ, burada υ – elektronun hәrәkәt sürәtidir. Buna görә dә elektron işıq kimi interferensiyaya vә difraksiyaya uğrayır. Elektronun dalğa xassәlәri 1927-ci ildә Amerika fiziklәri vә tәrәfindәn eksperimental şəkildə müşahidә edilmişdir.

Elektronun hәrәkәti kvant mexanikasının tәnliklәrinә: qeyri-relyativist hadisәlәr üçün Şredinger tәnliyinә vә relyativist hadisәlәr üçün tabedir. Bu tәnliklәrә әsaslanaraq göstәrmәk olar ki, maddәlәrin optik, elektrik, maqnit, kimyәvi vә mexaniki xassәlәri elektronun hәrәkәt xüsusiyyәtlәri ilә izah olunur. Spinin mövcudluğu atomda elektronun hәrәkәt xarakterinә әhәmiyyәtli dәrәcәdә tәsir edir. Mәs., kvant mexanikası çәrçivәsindә elektronun yalnız spininin nәzәrә alınması D.İ. Mendeleyevin elementlәrin dövri sistemini, hәmçinin molekullarda atomların kimyәvi rabitәsinin tәbiәtini izah etmәyә imkan verdi.

Elm vә texnikada elektron getdikcә böyük әhәmiyyәt kәsb edir. Müxtәlif növ sürәtlәndiricilәrdә yüksәk enerjilәrә qәdәr sürәtlәndirilmiş intensiv elektron dәstәlәri elementar zәrrәciklәrin vә nüvәlәrin tәbiәtinin öyrәnilmәsindә әsas vasitәlәrdәn biridir. Kiçik enerjili elektronlardan isә radioelektronikada vә texnikanın bir çox başqa sahәlәrindә geniş istifadә edilir.

Elektronun daxili mәntiqi ziddiyyәtlәrinin olması sәbәbindәn onun nәzәriyyәsini bitmiş saymaq olmaz.

Mənbə

Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VII CİLD