Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Spirtlər — karbon atomuna birbaşa -OH qrupunun bağlı olduğu üzvi maddələrə verilən ümumi ad. Ümumi formulları CnH2n+1OH olan monospirtlər, spirtlərin önəmli bir sinfidir. Bunlardan etanol (C2H5OH), alkoqollu içkilərdə mövcud olan növdür. Ümumiyyətlə spirtli içkilərdəki alkoqol sözü ilə etanol nəzərdə tutulur, hansı ki yeni istehsal olunmuş pivədə etanolun faiz nisbəti %3 — %5 arasında, şərabda isə %12 — %15 arasında olur.
Spirtlərin adlandırılması
Spirtlər bir neçə üsulla adlandırırlar. Məsələn, radikalın adından sonra "spirt" sözünü artırırlar. məsələn, metil spirti, izopropil spirti. ikinci adverməyə görə (UPAC beynəlxalq nomenklaturaya görə) ilkin karbohidrogenin strukturuna "ol" şəkilçisini əlavə edirlər. Məs., metanol, 2-metil-1-butanol. Çox vaxt trivial advermədən də istifadə edirlər. Məs: alil spirti, benzil spirti, 0-salisil spirti.
İkiatomlu spirtlər çox vaxt diollar və yaxud qlikollar adlandırılır. Məs., 1,2-etandiol-etilinqlikol, 1,2-propandiol — propilenqlikol.
Üçatomlu spirtlər triollar, yaxud qliserinlər adlandırılır. Məs., 1,2,3-propantriol, 2,2-di(hidroksimetil)- 1,3-propansiol, pentaeritrin. Ümumiyyətlə spirtləri başqa cür alkahollar da adlandırırlar. Əgər molekulda hidroksil qrupundan böyük funksional qruplar varsa hidroksil qrupunu adlandırmaq üçün "oksi" sözündən istifadə edirlər. Məsələn, 3-oksibutan turşusu.
Doymuş biratomlu spirtlər
Qədim zamandan məlum olan və ən çox işlənən spirt, şərab spirti, yaxud etil spirtidir. Emprik düsturu C2H6O olan bu spirtin quruluşunu təyin etmək üçün C2H6O tərkibli maddənin yalnız iki quruluşda yazmaq mümkün olduğunu nəzərə almaq lazımdır:
- CH3–O–CH3
- CH3–CH2OH
Deməli, spirtin quruluşu göstərilən bu iki formuldan biri olmalıdır.Bunu aydınlaşdırmaq üçün həmin spirtin xassələrini öyrənirlər. Məlumdur ki, etil spirtinə natriumla təsir etdikdə bir hidrogen atomu çıxır və aşağıdakı tənlik üzrə natrium-alkoholyat alınır:
- C2H5OH+Na→C2H5ONa+H
Alkoholyatda qalan beş hidrogeni isə natriumla əvəz etmək mümkün deyil.
Metanol
Saf metanol 64,6 ℃ dərəcədə qaynayan axıcı bir maye olub, parlaq olmayan mavi alovla yanır. Çox az miqdarda belə metanol canlı orqanizm üçün zəhərlidir.
Etanol
Etanol insan bədənində sintez oluna bilən yeganə spirt növüdür. Etanol zəhərlənmələrində padzəhər (zəhərlənməyə qarşı vasitə) olaraq istifadə edilir. Sənayedə istehsalı aşağıdakı reaksiya üzrə aparılır.
CH2=CH2+H2O → CH3-CH2-OH
Spirtlərin izomerləri və adları
Metil və etil spirtlərinin izomerləri yoxdur. Propil spirtinin iki izomeri vardır. Propanın bir hidrogenini hidroksil qrupu ilə əvəz etsək, iki spirt almaq olar:
- CH3–CH2 – CH2OH
- CH3 – CHOH – CH3
Bunlar birli propil spirti, yaxud normal propil spirti və ikili propil spirti, yaxud izopropil spirti adlanır.
Spirtlərin fiziki xassələri
Hidroksil qrupunun polyarlığı və onun hidrogen rabitəsini əmələ gətirməsi spirtlərin mühüm fiziki xassəsidir. Bunun nəticəsində onlar yüksək temperaturda qaynamaqla suda yaxşı həll olurlar. Fiziki xassələrinə görə spirtlər karbohidrogenlərdən fərqlənirlər. Spirtlərin ilk üç nümayəndəsi suda istənilən nisbətdə, sonrakı nümayəndələri isə məhdud miqdarda həll olurlar. Çoxatomlu spirtlər biratomlulardan daha yaxşı həll olur. Bu molekulların tərkibində güclü polyar qrupun -OH olmasından irəli gəlir. Su və spirt molekullarının hər birində eyni polyar qrupların olması müxtəlif molekulların bir-birinin yanında saxlamasına imkan verir. Ancaq bu xüsusiyyət kiçik molekullu spirtlər üçün özünü doğruldur. ali spirtlərdə uzun alkil radikalının olması nəticəsində -OH qrupunun təsir effekti itir.
Spirtlərin qaynama temperaturları anomal olaraq müvafiq karbohidrogenlərin qaynama temperaturlarından yüksəkdir. Spirtlərin molekul çəkisi artdıqca qaynama temperaturlarıda yüksəlir. Belə ki şaxəli quruluşlu spirtlərin qaynama temperaturları normal quruluşlu spirtlərdən aşağıdır. Metil spirti 64,7oC-də qaynayan mayedir. Sonrakı normal quruluşlu spirtlərdən, tərkibində 12-yə qədər karbon olan spirtlər maye, 12-dən çox karbonu olan spirtlər isə bərk maddələrdir. Bunların molekul kütlələri artdıqca qaynama temperaturları, ərimə temperaturları, sıxlıqları yüksəlir. normal birli spirtlərin qaynama temperaturları üçün homoloq fərqi təxminən 20o-dir. Spirtlər sudan yüngüldür. metil, etil, propil spirtləri su ilə qarışır, sonrakı spirtlərin suda həll olması (molekul çəkisi artdıqca) azalır. Bərk spirtlər suda çox pis həll olur. Birinci spirtlər araq iyi verir. Orta nümayəndələri kəskin iyli, ali spirtlər isə iysizdir. Bütün spirtlərdən yalnız etil spirti içməyə yararlı, qalan spirtlər isə zəhərlidir.
Alkoholların sıxlıqları suyun sıxlığından aşağı olduğu halda aromatik spirtlərinki vahiddən böyükdür.
Spirtlərin tətbiqi
Spirtlər çox geniş tətbiq sahələrə malikdirlər. İlk növbədə onlar müxtəlif birləşmələr:alkenlər, aldehidlər, efirlər, turşuların alınmasında istifadə edilir.
Metanol əsasən müxtəlif birləşmələrin metilləşdirilməsində, yəni metil qrupunun molekula daxil edilməsində istifadə edilir.
Etanol isə etilləşdirmək üçün istifadə edilir. Sənayedən etil spirti tonlarla istehsal edilir, çünki ondan divinil, dietil efiri, xloroform, etilasetat alınır.
Metanoldan dünyada ildə 30 mln.ton istehsal edilir. Bunun əsas hissəsi avtomobillərdə yanacaq kimi yandırılır. Təkcə Braziliyada ildə bir milyon ton metanol alınır. Metanol istənilən sinif üzvi birləşmələr almaq üçün perspektivli və təmiz xammaldır. Metanol həmçinin formaldehid, metakrilat və lavsan istehsalında, həmçinin yaxşı həlledici kimi istifadə edilir.
Propil spirtindən propion aldehidi və bir sıra dərman maddələri alınır.
İzopropil spirti yaxşı həlledici olmaqla suyu özünə aktiv çəkdiyinə görə təyyarə qanadlarını buzlaşmadan qorumaq üçün istifadə edilir.
Butil spirtindən müxtəlif məqsədlərdən ötrü: plastifikator (ftal və digər ikiəsaslı turşuların efirləri kimi) həlledici (əsasən 2-butanol) və sintetik yuyucu maddələrin istehsalında istifadə edilir.
Etilenqlikol antifriz komponenti (tosol) kimi istifadə edilir.
Qliserinin özlülüyü və şirin dadına görə onu likyorlara və şirniyyat məhsullarına qatırlar. Ondan kəskin ürək ağrısı zamanı dərman kimi istifadə edilən trinitral- "nitroqliserin" alınmasında istifadə edilir. Bundan başqa nitroqliserin dəhşətli partlayıcı maddə olduğundan Alfred Nobel ondan dinamit hazırlamağı təklif etmişdir.
Fenol güclü və klassik antiseptik maddədir. İngilis həkimi C.Listerin təklifi ilə fenolun sulu məhlulundan mikroblara qarşı istifadə edilir. Fenol orqanizmə mənfi təsir göstərdiyindən ondan az istifadə edilir.
Məlumdur ki, Aralıq dənizi sahillərində yaşayan xalqlar dörd min ildən çox üzüm şirəsini qıcqırtmaqla şərab almışlar.
Spirtlərin alınması
- Sənaye metodları
Alkenlərin hidratlaşması — ən çox istifadə olunan və tətbiq edilən metoddur. Böyük miqdarda sənayedə alınan alkenlər (əsasən etilen) asanlıqla alkohollara çevrilir.
Karbohidratların və zülalların hidrolizi — maya və fermentlərin təsiri ilə şəkərin — karbohidratların hidrolizi ən qədim reaksiyalardan biridir. Şəkəri şəkər çuğundurundan, nişastanı isə kartofdan alırdılar. bu reaksiyalar əhəmiyyətini indiyə qədər itirməmişdir. etil spirti hal-hazırda bu yolla alınır.
Alkilhalogenidlərin hidrolizi — İlk dəfə spirti sintetik yolla 1858-ci ildə Bertlo almışdır.
CH4→CH3Cl→CH3OH
Oksosintez (hidroformilləşmə) — bu karbon oksidinin və hidrogenin alkenlərə birləşməsi reaksiyasıdır.
Parafinlərin oksidləşməsi — sintetik yuyucu maddələrin sintezi üçün istifadə olunan ali doymuş spirtlər parafinlərin oksidləşməsindən alınır.
- Spirtlərin preparativ sintez metodları
Qrinyar sintezləri spirtlərin maqnezium üzvi birləşmələrin karbonilli birləşmələrlə — aldehidlər, ketonlar, mürəkkəb efirlər və s. qarşılıqlı təsiri ilə alırlar. Hidroborlaşma-oksidləşmə
Aldehidlər, ketonlar, mürəkkəb efirlər və üzvi turşuların reduksiyası (karbonilli birləşmələr)
Spirtlərin kimyəvi xassələri
Spirtlərdə xarakterik hidroksil qrupunun olması onların xassələrini müəyyənləşdirir. C-O və O-H rabitələri olduqca möhkəmdir, belə ki onların rabitə enerjisi 80….199 kkal/mol olduğundan, radikal reaksiyalara çətinliklə daxil olur. Ancaq oksigen yüksək elektromənfi element (flüordan sonra ikinci elementdir) olduğundan ion reaksiyalarında bu rabitələr asanlıqla qırılır. O-H rabitəsi güclü polyarlaşsığından hidrogenin yüksək mütəhərrikliyini gözləmək olar. Ancaq spirtlər suya nisbətən zəif turşulardır. Bu alkil qruplarının elektrodonor (+I) effekti ilə əlaqədardır. Onların təsirindən oksigen atomu üzərində elektron sıxlığı artır və hidrogenin aktivliyi azalır. yuxarıdakılara əsasən alkoholyat ionlar RO- hidroksil OH- ionuna nisbətən daha çox əsasi xassəyə malikdirlər.
Spirtlər turşu kimi
Spirtlərin turşuluq xassəsini onların aktiv metallarla (məsələn qələvi metallarla) reaksiyalarından aydın şəkildə görmək mümkündür
- 2R-O-H + 2 Me → 2 R-O-Me + H2
- 2 °C2 H5 OH + 2 K → 2 °C2 H5 OK + H2
Reaksiya şiddətlə və istiliyin ayrılması ilə gedir. Suya nisbətən alkoholyatlar əsasi xassəli olduğundan onların hidrolizi nəticəsində spirtlər əmələ gəlir.
- 2 °C2 H5 OK + H2O→ 2 °C2 H5 OH + H2 + KOH
- R-O-K + H2O → R-O-H + K+OH-
Birli spirtlərdən üçlü spirtlərə keçdikcə turşuluq azalır. Spirtlər güclü turşular kimi Qrinyar reaktivinin karbanion mərkəzini protonlaşdıraraq sonuncunun dağıdılmasına səbəb olur.
Spirtlər əsas kimi
Spirtlər əsaslar kimi oksigenin sərbəst elektron cütlərinə turşunun protonunu birləşdirmək qabiliyyətinə malikdirlər. Nəticədə oksonium ionu əmələ gəlir ki, o da xlor anionu ilə oksonium duzunu (ammonium duzunun analoqu kimi) əmələ gətirir. bu duzlar davamsız olduqlarından parçalanaraq alkilhalogenidlər əmələ gətirirlər.
R-OH+HCl → R-O+-H -HCl-
RO+H2 → R+ → R-Cl
Halogenidlərin alınması
Məlumdur ki, yuxarıda göstərilən reaksiya-alkilhalogenidlərin alınması üçün əsas reaksiyalardan biridir. Spirtlər hidrogenhalogenidlərlə asanlıqla reaksiyaya girirlər. Reaksiyanı ya qatı xlorid turşusundan istifadə etməklə, ya da spirtdən qaz halında hidrogen-xlorid buraxmaqla aparırlar.
2C2H5OH + HCl → 2C2H5Cl+H2O
Bəzən spirtləri metalların halogenidləri və sulfat turşusu ilə birgə qaynadırlar.
C3H7OH + NaBr + H2SO4 → C3H7Br + NaHSO4 + H2O
Spirtlərin quruluşundan asılı olaraq reaksiya iki mexanizm üzrə gedə bilir : SN1 və SN2
Alkilhalogenidləri həmçinin spirtlərin tri- və pentahalogenid fosfatlarla qarşılıqlı təsirindən almaq mümükündür
3C3H7OH + PCl3 → 3 °C3H7Cl + H3PO3
ROH + PCl3 → RCl + HCl + POCl3
Halogenidləri eyni zamanda spirtlərin tionilxloridlərlə reaksiyasından da almaq mümükündür.
C2H5OH + SOCl2 → C2H5Cl + SO2 + HCl
İstinadlar
- . 2011-03-05 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-06-23.
Mənbə
- S.F.Qarayev, U.B.İmaşev, G.M.Talıbov "Üzvi kimya", Bakı-2003.
 | Kimya ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqalənini redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. Etdiyiniz redaktələri mənbə və istinadlarla əsaslandırmağı unutmayın. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Spirtler karbon atomuna birbasa OH qrupunun bagli oldugu uzvi maddelere verilen umumi ad Umumi formullari CnH2n 1OH olan monospirtler spirtlerin onemli bir sinfidir Bunlardan etanol C2H5OH alkoqollu ickilerde movcud olan novdur Umumiyyetle spirtli ickilerdeki alkoqol sozu ile etanol nezerde tutulur hansi ki yeni istehsal olunmus pivede etanolun faiz nisbeti 3 5 arasinda serabda ise 12 15 arasinda olur Sade spirtlerin molekul formulu metanolSpirtlerin adlandirilmasiSpirtler bir nece usulla adlandirirlar Meselen radikalin adindan sonra spirt sozunu artirirlar meselen metil spirti izopropil spirti ikinci advermeye gore UPAC beynelxalq nomenklaturaya gore ilkin karbohidrogenin strukturuna ol sekilcisini elave edirler Mes metanol 2 metil 1 butanol Cox vaxt trivial advermeden de istifade edirler Mes alil spirti benzil spirti 0 salisil spirti Ikiatomlu spirtler cox vaxt diollar ve yaxud qlikollar adlandirilir Mes 1 2 etandiol etilinqlikol 1 2 propandiol propilenqlikol Ucatomlu spirtler triollar yaxud qliserinler adlandirilir Mes 1 2 3 propantriol 2 2 di hidroksimetil 1 3 propansiol pentaeritrin Umumiyyetle spirtleri basqa cur alkahollar da adlandirirlar Eger molekulda hidroksil qrupundan boyuk funksional qruplar varsa hidroksil qrupunu adlandirmaq ucun oksi sozunden istifade edirler Meselen 3 oksibutan tursusu Doymus biratomlu spirtlerQedim zamandan melum olan ve en cox islenen spirt serab spirti yaxud etil spirtidir Emprik dusturu C2H6O olan bu spirtin qurulusunu teyin etmek ucun C2H6O terkibli maddenin yalniz iki qurulusda yazmaq mumkun oldugunu nezere almaq lazimdir CH3 O CH3 CH3 CH2OH Demeli spirtin qurulusu gosterilen bu iki formuldan biri olmalidir Bunu aydinlasdirmaq ucun hemin spirtin xasselerini oyrenirler Melumdur ki etil spirtine natriumla tesir etdikde bir hidrogen atomu cixir ve asagidaki tenlik uzre natrium alkoholyat alinir C2H5OH Na C2H5ONa H Alkoholyatda qalan bes hidrogeni ise natriumla evez etmek mumkun deyil MetanolSaf metanol 64 6 derecede qaynayan axici bir maye olub parlaq olmayan mavi alovla yanir Cox az miqdarda bele metanol canli orqanizm ucun zeherlidir EtanolEtanol insan bedeninde sintez oluna bilen yegane spirt novudur Etanol zeherlenmelerinde padzeher zeherlenmeye qarsi vasite olaraq istifade edilir Senayede istehsali asagidaki reaksiya uzre aparilir CH2 CH2 H2O CH3 CH2 OHSpirtlerin izomerleri ve adlariMetil ve etil spirtlerinin izomerleri yoxdur Propil spirtinin iki izomeri vardir Propanin bir hidrogenini hidroksil qrupu ile evez etsek iki spirt almaq olar CH3 CH2 CH2OH CH3 CHOH CH3 Bunlar birli propil spirti yaxud normal propil spirti ve ikili propil spirti yaxud izopropil spirti adlanir Spirtlerin fiziki xasseleriHidroksil qrupunun polyarligi ve onun hidrogen rabitesini emele getirmesi spirtlerin muhum fiziki xassesidir Bunun neticesinde onlar yuksek temperaturda qaynamaqla suda yaxsi hell olurlar Fiziki xasselerine gore spirtler karbohidrogenlerden ferqlenirler Spirtlerin ilk uc numayendesi suda istenilen nisbetde sonraki numayendeleri ise mehdud miqdarda hell olurlar Coxatomlu spirtler biratomlulardan daha yaxsi hell olur Bu molekullarin terkibinde guclu polyar qrupun OH olmasindan ireli gelir Su ve spirt molekullarinin her birinde eyni polyar qruplarin olmasi muxtelif molekullarin bir birinin yaninda saxlamasina imkan verir Ancaq bu xususiyyet kicik molekullu spirtler ucun ozunu dogruldur ali spirtlerde uzun alkil radikalinin olmasi neticesinde OH qrupunun tesir effekti itir Spirtlerin qaynama temperaturlari anomal olaraq muvafiq karbohidrogenlerin qaynama temperaturlarindan yuksekdir Spirtlerin molekul cekisi artdiqca qaynama temperaturlarida yukselir Bele ki saxeli quruluslu spirtlerin qaynama temperaturlari normal quruluslu spirtlerden asagidir Metil spirti 64 7oC de qaynayan mayedir Sonraki normal quruluslu spirtlerden terkibinde 12 ye qeder karbon olan spirtler maye 12 den cox karbonu olan spirtler ise berk maddelerdir Bunlarin molekul kutleleri artdiqca qaynama temperaturlari erime temperaturlari sixliqlari yukselir normal birli spirtlerin qaynama temperaturlari ucun homoloq ferqi texminen 20o dir Spirtler sudan yunguldur metil etil propil spirtleri su ile qarisir sonraki spirtlerin suda hell olmasi molekul cekisi artdiqca azalir Berk spirtler suda cox pis hell olur Birinci spirtler araq iyi verir Orta numayendeleri keskin iyli ali spirtler ise iysizdir Butun spirtlerden yalniz etil spirti icmeye yararli qalan spirtler ise zeherlidir Alkohollarin sixliqlari suyun sixligindan asagi oldugu halda aromatik spirtlerinki vahidden boyukdur Spirtlerde molekuldaxili hidrogen rabitesiSpirtlerin tetbiqiSpirtler cox genis tetbiq sahelere malikdirler Ilk novbede onlar muxtelif birlesmeler alkenler aldehidler efirler tursularin alinmasinda istifade edilir Metanol esasen muxtelif birlesmelerin metillesdirilmesinde yeni metil qrupunun molekula daxil edilmesinde istifade edilir Etanol ise etillesdirmek ucun istifade edilir Senayeden etil spirti tonlarla istehsal edilir cunki ondan divinil dietil efiri xloroform etilasetat alinir Metanoldan dunyada ilde 30 mln ton istehsal edilir Bunun esas hissesi avtomobillerde yanacaq kimi yandirilir Tekce Braziliyada ilde bir milyon ton metanol alinir Metanol istenilen sinif uzvi birlesmeler almaq ucun perspektivli ve temiz xammaldir Metanol hemcinin formaldehid metakrilat ve lavsan istehsalinda hemcinin yaxsi helledici kimi istifade edilir Propil spirtinden propion aldehidi ve bir sira derman maddeleri alinir Izopropil spirti yaxsi helledici olmaqla suyu ozune aktiv cekdiyine gore teyyare qanadlarini buzlasmadan qorumaq ucun istifade edilir Butil spirtinden muxtelif meqsedlerden otru plastifikator ftal ve diger ikiesasli tursularin efirleri kimi helledici esasen 2 butanol ve sintetik yuyucu maddelerin istehsalinda istifade edilir Etilenqlikol antifriz komponenti tosol kimi istifade edilir Qliserinin ozluluyu ve sirin dadina gore onu likyorlara ve sirniyyat mehsullarina qatirlar Ondan keskin urek agrisi zamani derman kimi istifade edilen trinitral nitroqliserin alinmasinda istifade edilir Bundan basqa nitroqliserin dehsetli partlayici madde oldugundan Alfred Nobel ondan dinamit hazirlamagi teklif etmisdir Fenol guclu ve klassik antiseptik maddedir Ingilis hekimi C Listerin teklifi ile fenolun sulu mehlulundan mikroblara qarsi istifade edilir Fenol orqanizme menfi tesir gosterdiyinden ondan az istifade edilir Melumdur ki Araliq denizi sahillerinde yasayan xalqlar dord min ilden cox uzum siresini qicqirtmaqla serab almislar Spirtlerin alinmasiSenaye metodlari Alkenlerin hidratlasmasi en cox istifade olunan ve tetbiq edilen metoddur Boyuk miqdarda senayede alinan alkenler esasen etilen asanliqla alkohollara cevrilir Karbohidratlarin ve zulallarin hidrolizi maya ve fermentlerin tesiri ile sekerin karbohidratlarin hidrolizi en qedim reaksiyalardan biridir Sekeri seker cugundurundan nisastani ise kartofdan alirdilar bu reaksiyalar ehemiyyetini indiye qeder itirmemisdir etil spirti hal hazirda bu yolla alinir Alkilhalogenidlerin hidrolizi Ilk defe spirti sintetik yolla 1858 ci ilde Bertlo almisdir CH4 CH3Cl CH3OH Oksosintez hidroformillesme bu karbon oksidinin ve hidrogenin alkenlere birlesmesi reaksiyasidir Parafinlerin oksidlesmesi sintetik yuyucu maddelerin sintezi ucun istifade olunan ali doymus spirtler parafinlerin oksidlesmesinden alinir Spirtlerin preparativ sintez metodlari Qrinyar sintezleri spirtlerin maqnezium uzvi birlesmelerin karbonilli birlesmelerle aldehidler ketonlar murekkeb efirler ve s qarsiliqli tesiri ile alirlar Hidroborlasma oksidlesme Aldehidler ketonlar murekkeb efirler ve uzvi tursularin reduksiyasi karbonilli birlesmeler Spirtlerin kimyevi xasseleriSpirtlerde xarakterik hidroksil qrupunun olmasi onlarin xasselerini mueyyenlesdirir C O ve O H rabiteleri olduqca mohkemdir bele ki onlarin rabite enerjisi 80 199 kkal mol oldugundan radikal reaksiyalara cetinlikle daxil olur Ancaq oksigen yuksek elektromenfi element fluordan sonra ikinci elementdir oldugundan ion reaksiyalarinda bu rabiteler asanliqla qirilir O H rabitesi guclu polyarlassigindan hidrogenin yuksek muteherrikliyini gozlemek olar Ancaq spirtler suya nisbeten zeif tursulardir Bu alkil qruplarinin elektrodonor I effekti ile elaqedardir Onlarin tesirinden oksigen atomu uzerinde elektron sixligi artir ve hidrogenin aktivliyi azalir yuxaridakilara esasen alkoholyat ionlar RO hidroksil OH ionuna nisbeten daha cox esasi xasseye malikdirler Spirtler tursu kimiSpirtlerin tursuluq xassesini onlarin aktiv metallarla meselen qelevi metallarla reaksiyalarindan aydin sekilde gormek mumkundur 2R O H 2 Me 2 R O Me H2 2 C2 H5 OH 2 K 2 C2 H5 OK H2 Reaksiya siddetle ve istiliyin ayrilmasi ile gedir Suya nisbeten alkoholyatlar esasi xasseli oldugundan onlarin hidrolizi neticesinde spirtler emele gelir 2 C2 H5 OK H2O 2 C2 H5 OH H2 KOH R O K H2O R O H K OH Birli spirtlerden uclu spirtlere kecdikce tursuluq azalir Spirtler guclu tursular kimi Qrinyar reaktivinin karbanion merkezini protonlasdiraraq sonuncunun dagidilmasina sebeb olur Spirtler esas kimiSpirtler esaslar kimi oksigenin serbest elektron cutlerine tursunun protonunu birlesdirmek qabiliyyetine malikdirler Neticede oksonium ionu emele gelir ki o da xlor anionu ile oksonium duzunu ammonium duzunun analoqu kimi emele getirir bu duzlar davamsiz olduqlarindan parcalanaraq alkilhalogenidler emele getirirler R OH HCl R O H HCl RO H2 R R ClHalogenidlerin alinmasiMelumdur ki yuxarida gosterilen reaksiya alkilhalogenidlerin alinmasi ucun esas reaksiyalardan biridir Spirtler hidrogenhalogenidlerle asanliqla reaksiyaya girirler Reaksiyani ya qati xlorid tursusundan istifade etmekle ya da spirtden qaz halinda hidrogen xlorid buraxmaqla aparirlar 2C2H5OH HCl 2C2H5Cl H2O Bezen spirtleri metallarin halogenidleri ve sulfat tursusu ile birge qaynadirlar C3H7OH NaBr H2SO4 C3H7Br NaHSO4 H2O Spirtlerin qurulusundan asili olaraq reaksiya iki mexanizm uzre gede bilir SN1 ve SN2 Alkilhalogenidleri hemcinin spirtlerin tri ve pentahalogenid fosfatlarla qarsiliqli tesirinden almaq mumukundur 3C3H7OH PCl3 3 C3H7Cl H3PO3 ROH PCl3 RCl HCl POCl3 Halogenidleri eyni zamanda spirtlerin tionilxloridlerle reaksiyasindan da almaq mumukundur C2H5OH SOCl2 C2H5Cl SO2 HClIstinadlar 2011 03 05 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 06 23 MenbeS F Qarayev U B Imasev G M Talibov Uzvi kimya Baki 2003 Kimya ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqalenini redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin Etdiyiniz redakteleri menbe ve istinadlarla esaslandirmagi unutmayin