Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Ob çayı və ya Divanu Luğati-t-Türkə görə Yamar çayı (tatar. Ümər, Үмәр) — Qərbi Sibir ərazisindən axan çay. Altay dağlarında formalaşan çay. Çay Biya ilə çaylarının birləşməsindən əmələ gəlir. Ob çayının uzunluğu 3650 km təşkil edir. Su toplayıcı sahəsi 2 990 000 km²-dir. Mənsəbdə Ob estuarisini əmələ gətirərək Kara dənizinə tökülür.
| Ob çayı | |
|---|---|
 rus. Об | |
| Ölkə |  Rusiya |
| Mənbəyi | Biya ilə |
| • Yüksəkliyi | 160 m |
| Mənsəbi | Ob estuarisi |
| • Yüksəkliyi | 0,8 m |
| Uzunluğu | 3650 km |
| Su sərfi | 12.492 m³/s |
| Hövzəsinin sahəsi | 2990000 km² |
| | |
| [ru] | 14010100112115300000010, 13010500112115200000019 13010200312115200000019, 14010100112115300000010, 13010500112115200000019 |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi və etimologiyası
Nenlər çayın aşağı axarlarında yaşayırlar. Onlar çayı Salya-yam adlandırırlar ki, buda "burun çayı" adlanır. Xantılar və mansilər ona Аs adını vermişlər. Bu isə tərcümədə "böyük çay" anlamını verir. çayı Kvay, Eme, Kuay olaraq adlanır ki, bu da "iri çay" mənasındadır. Altaylılar Ob adlandırır. Ruslar çayla hələ Ural dağlarınl keçərkən tanış olmuşdular. Yermakın Sibiri ələ keçirməmişdən öncə Ob çayının axarı boyunca ərazilər Obdorski diyarı adlanırdı. Belə bir fikirdə vardır ki, skif-sarmat məşhəlli söz olub *ap yəni "su" mənasını (tac. Об) verir. Bu adı hələ tunc dövrünsə Qərbi Sibir ərazisində yaşamış irandilli xalqlar qoymuşdur.
1844-cü ildə çayda paraxod istifadəyə verilmişdir. İlk paraxodu istismar edən kommersiya məsləhıtçisi N. F. Myasnikov olmuşdur. 1895-ci ildə paraxodların sayı 20-yə çatır. Bu paraxodlar qollarada da hərəkət edirdilər. Onların çoxu xüsusi mülkiyyətçilərin idi. 1923-cü ildə yük və sərnişinləri Qərbi-Sibir çay nəqliyyatı adlı qurum daşıyırdı.
Qidalanması
Çayın qidalanmasında əsasən qar suları böyük rol oynayır. İllik su axınının böyük hissəsi yaz-yay gursululuq dövrünə düşür. Yuxarı axarlarda gursululuq aprelin əvvəli, orta axarlarda aprelin ortaları, aşağı axarlarda isə aprelin sonu mayın əvvəlinə düşür. Aşağı axarların buzdan geç azad olması bi çox hallarda su basmalsrına gətirib çıxarır. Ortalama ilin 180–220 gününü buzun altlnda olur. Bu qışın nə qədər sərt keçməsindən asılıdır.
Hövzəsi
Ob çayının hövzəsi 2 990 000 km² təşkil edir. Bu səbəbdən hövzəsinə görə Rusiyada birinci çaydır. Su həcminə görə Yenisey və Lena çaylarından sonra üçüncüdür.
Obun cənub hissəsində Novosibir su anbarı yerləşir. İnşası 1950–1961-ci illərdə həyata keçirilmiş su anbarının doldurulması zamanı bir çox kəndlər və Betdsk şəhərinin bir hissəsi su altında qalmışdır.
XIX əsrin sonunda Ob-Yenisey kanalı inşa edilmişdir. Bu kanal sayəsində ili çay birləşir və paraxodla uzun məsafələr qısalırdı. Hazırda bu kanal atılmış vəziyyətdədir
Qolları
Obun əsas qolu İrtışdır. Monqolustan və Çin sərhədlərindən başlayaraq obla birlikdı Kara dənizinə tökülür. Ümumi uzunluqları 4248 km təşkil edir..
Digər əhəmiyyətli qolları:
- sol — Pesçannaya çayı, Anuy çayı, , Aley çayı, , , , , , , , Şimali Sosva, , ;
- sağ — Çumış, Berd çayı, , Tom çayı, , Ket, , , , , , , , , .
Ob sahilində olan şəhərlər
- Barnaul
- Novosibirsk
- (Pasol qolu üzərində)
- Meqion
- Langepas (Kayukovskaya qolu üzərində)
- Surqut
- Nefteyuqansk
- Salexard
Ob-İrtış hpvzəsində yerləşın limanlar: , , Novosibirsk, Tomsk, , Nijnevartovsk, Surqut, , Pavlodar, Omsk, Tobolsk, Tümen, .
Körpüləri
Mənsəbdən mənbəyə olan körpülər:
- (Surqut;
- dəmiryol körpüsü (Surqut);
- Şeqarski körpüsü (Melnokovo kəndi, Tomsk vilayəti);
- Şimal körpüsü (Novosibir vilayəti (2008));
- Dmitrovski körüsü;
- Birinci dəmiryolu körpüsü;
- Kommunalnı körpüsü;
- Novovosibir metro körpüsü;
- Burqinski körpüsü;
- Komsomol dəmiryol körpüsü;
- Novosibir bəndi üzərindən olan körpü;
- Kamen-na-Obidə dəmiryol körpüsü;
- Kommunalnı körpüsü (avto, dəmiryol.) Barnaul;
- Yeni Barnaul körpüsü.
Yeni körpünün tikilməsi planlaşdırılsada maliyyə çatışmazlığı səbəbindən icra edilmir. Bu körpü Tomks vilayəti ərazisindən keçəcək Şimal en magistralı üzərində olmalıdır.
Mənbə
- Обской нахлыст. Книга известного Новосибирского рыболова Сергея Шаталова 2009-05-01 at the Wayback Machine
- Кириллов В. В., Безматерных Д. М., Яныгина Л. В., Третьякова Е. И., Кириллова Т. В. Котовщиков А. В., Ермолаева Н. И. Факторы и показатели самоочищения реки Оби // Фундаментальные проблемы воды и водных ресурсов: Матер. III всерос. конф. с междунар. участием (Барнаул, 24–28 августа 2010 г.). — Барнаул: Изд-во АРТ, 2010. — С. 137–140.
- Расход воды у Салехарда за 1930–1999
- Лоция реки Обь 2013-11-05 at the Wayback Machine
İstinadlar
- Dīwān Lughāt al-Turk, يَمارْ — Jamar (Обь)
- Матвеев А. К. Географические названия Урала: Топонимический словарь. — Екатеринбург: Сократ, 2008. — С. 198. — 352 с. — .
- Долгоруков В. А. Путеводитель по всей Сибири и Средне-Азиатским владениям России. Год третий. — Томск: Паровая типолитография П. И. Маркушина, 1896. — 466 с.
- "Официальный сайт ОАО «Западно-Сибирское речное пароходство»". 2013-01-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-01-09.
- (PDF). 2014-02-19 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-11-10.
- Северный мост 2020-08-09 at the Wayback Machine НГС.НОВОСТИ
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Ob Ob cayi ve ya Divanu Lugati t Turke gore Yamar cayi tatar Umer Үmәr Qerbi Sibir erazisinden axan cay Altay daglarinda formalasan cay Cay Biya ile caylarinin birlesmesinden emele gelir Ob cayinin uzunlugu 3650 km teskil edir Su toplayici sahesi 2 990 000 km dir Mensebde Ob estuarisini emele getirerek Kara denizine tokulur Ob cayirus ObOlke RusiyaMenbeyi Biya ile Yuksekliyi 160 mMensebi Ob estuarisi Yuksekliyi 0 8 mUzunlugu 3650 kmSu serfi 12 492 m sHovzesinin sahesi 2990000 km menbeyi mensebiOb Rusiyanin fiziki xeritesinde 52 25 56 sm e 84 59 07 s u 66 22 49 sm e 71 46 43 s u ru 14010100112115300000010 13010500112115200000019 13010200312115200000019 14010100112115300000010 13010500112115200000019 Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixi ve etimologiyasiOb cayindaki su basma aprel 2004 Nenler cayin asagi axarlarinda yasayirlar Onlar cayi Salya yam adlandirirlar ki buda burun cayi adlanir Xantilar ve mansiler ona As adini vermisler Bu ise tercumede boyuk cay anlamini verir cayi Kvay Eme Kuay olaraq adlanir ki bu da iri cay menasindadir Altaylilar Ob adlandirir Ruslar cayla hele Ural daglarinl kecerken tanis olmusdular Yermakin Sibiri ele kecirmemisden once Ob cayinin axari boyunca eraziler Obdorski diyari adlanirdi Bele bir fikirde vardir ki skif sarmat meshelli soz olub ap yeni su menasini tac Ob verir Bu adi hele tunc dovrunse Qerbi Sibir erazisinde yasamis irandilli xalqlar qoymusdur 1844 cu ilde cayda paraxod istifadeye verilmisdir Ilk paraxodu istismar eden kommersiya meslehitcisi N F Myasnikov olmusdur 1895 ci ilde paraxodlarin sayi 20 ye catir Bu paraxodlar qollarada da hereket edirdiler Onlarin coxu xususi mulkiyyetcilerin idi 1923 cu ilde yuk ve sernisinleri Qerbi Sibir cay neqliyyati adli qurum dasiyirdi QidalanmasiYenisey ve Ob sag Kara denizine axir Cayin qidalanmasinda esasen qar sulari boyuk rol oynayir Illik su axininin boyuk hissesi yaz yay gursululuq dovrune dusur Yuxari axarlarda gursululuq aprelin evveli orta axarlarda aprelin ortalari asagi axarlarda ise aprelin sonu mayin evveline dusur Asagi axarlarin buzdan gec azad olmasi bi cox hallarda su basmalsrina getirib cixarir Ortalama ilin 180 220 gununu buzun altlnda olur Bu qisin ne qeder sert kecmesinden asilidir HovzesiOb Irtis hovzesiBarnaulda yeni korpuya acilan menzere Ob cayinin hovzesi 2 990 000 km teskil edir Bu sebebden hovzesine gore Rusiyada birinci caydir Su hecmine gore Yenisey ve Lena caylarindan sonra ucuncudur Obun cenub hissesinde Novosibir su anbari yerlesir Insasi 1950 1961 ci illerde heyata kecirilmis su anbarinin doldurulmasi zamani bir cox kendler ve Betdsk seherinin bir hissesi su altinda qalmisdir XIX esrin sonunda Ob Yenisey kanali insa edilmisdir Bu kanal sayesinde ili cay birlesir ve paraxodla uzun mesafeler qisalirdi Hazirda bu kanal atilmis veziyyetdedirQollariYenisibir su anbari Obun esas qolu Irtisdir Monqolustan ve Cin serhedlerinden baslayaraq obla birlikdi Kara denizine tokulur Umumi uzunluqlari 4248 km teskil edir Diger ehemiyyetli qollari sol Pescannaya cayi Anuy cayi Aley cayi Simali Sosva sag Cumis Berd cayi Tom cayi Ket Ob sahilinde olan seherlerNijnevartovskBarnaul Novosibirsk Pasol qolu uzerinde Meqion Langepas Kayukovskaya qolu uzerinde Surqut Nefteyuqansk Salexard Ob Irtis hpvzesinde yerlesin limanlar Novosibirsk Tomsk Nijnevartovsk Surqut Pavlodar Omsk Tobolsk Tumen KorpuleriKamen na Obi seherinde demiryol korpusuBarnaulda avtomobil korpusu Mensebden menbeye olan korpuler Surqut demiryol korpusu Surqut Seqarski korpusu Melnokovo kendi Tomsk vilayeti Simal korpusu Novosibir vilayeti 2008 Dmitrovski korusu Birinci demiryolu korpusu Kommunalni korpusu Novovosibir metro korpusu Burqinski korpusu Komsomol demiryol korpusu Novosibir bendi uzerinden olan korpu Kamen na Obide demiryol korpusu Kommunalni korpusu avto demiryol Barnaul Yeni Barnaul korpusu Yeni korpunun tikilmesi planlasdirilsada maliyye catismazligi sebebinden icra edilmir Bu korpu Tomks vilayeti erazisinden kececek Simal en magistrali uzerinde olmalidir MenbeObskoj nahlyst Kniga izvestnogo Novosibirskogo rybolova Sergeya Shatalova 2009 05 01 at the Wayback Machine Kirillov V V Bezmaternyh D M Yanygina L V Tretyakova E I Kirillova T V Kotovshikov A V Ermolaeva N I Faktory i pokazateli samoochisheniya reki Obi Fundamentalnye problemy vody i vodnyh resursov Mater III vseros konf s mezhdunar uchastiem Barnaul 24 28 avgusta 2010 g Barnaul Izd vo ART 2010 S 137 140 Rashod vody u Saleharda za 1930 1999 Lociya reki Ob 2013 11 05 at the Wayback MachineIstinadlarDiwan Lughat al Turk ي مار Jamar Ob Matveev A K Geograficheskie nazvaniya Urala Toponimicheskij slovar Ekaterinburg Sokrat 2008 S 198 352 s ISBN 978 5 88664 299 5 Dolgorukov V A Putevoditel po vsej Sibiri i Sredne Aziatskim vladeniyam Rossii God tretij Tomsk Parovaya tipolitografiya P I Markushina 1896 466 s Oficialnyj sajt OAO Zapadno Sibirskoe rechnoe parohodstvo 2013 01 14 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 01 09 PDF 2014 02 19 tarixinde orijinalindan PDF arxivlesdirilib Istifade tarixi 2016 11 10 Severnyj most 2020 08 09 at the Wayback Machine NGS NOVOSTI