Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Yarımsəhra – arid iqlim şəraitində formalaşan landşaft tipi. Meşəsiz olub bitki və torpaq örtüyü kompleksi ilə fərqlənir. Y. mülayim və subtropik qurşaqlarda çöl landşaftı ilə səhra landşaftı, tropik qurşaqlarda isə səhra landşaftı ilə savanna landşaftı arasında keçid zonaları təşkil edir. Burada çöl, savanna və səhra landşaftlarının elementləri birləşir. (rus. полупустыня, ing. semi-desert, half-desert)
Yarımsəhra, yarımsəhra zonaları — Yerin əsas landşaft tiplərindən biri. Mülayim va subtropik qurşaqlarda çöl ilə səhra, tropik qurşaqlarda isə səhra ilə savanna landşaftları arasında keçid təşkil edir.
İqlim xüsusiyyətləri
İqlimi mülayim və subtropik qurşaqlarda quru, kontinental, tropiklərdə qızmar və qurudur. Orta temperatur qışda mülayim qurşaqlarda —20°S-yə qədər, subtropiklərdə 0°S-dən yuxarı, tropiklərdə 12–20°S, yayda müvafiq olaraq 22–25°S, 20–25°S, 30°S-dir. İllik radiasiya balansı adətən müsbətdir. Mümkün buxarlanma illik yağıntıdan (təqribən 200–400 mm-dək) 3–6 dəfə çoxdur.
Torpaq və bitki örtüyü
Səth axınları zəif olur. Şimal yarımkürəsinin mülayim qurşaqlarında əsasən açıq şabalıdı və qonur, subtropiklərdə boz-qəhvəyi və tipik boz, tropiklərdə qırmızı-qonur torpaqlar yayılmışdır. Yovşan (Avrasiyada), çoxillik ot və kol bitki qruplaşmaları (digər materiklərdə) üstünlük təşkil edir.
Yarımsəhra zonaları
Yarımsəhralar təbii zonalarda landşaftın əsas tipləri olmaqla mülayim, subtropik və tropik qurşaqların yarımsəhra zonalarına bölünür.
Mülayim qurşaqların yarımsəhra zonaları
Şimal yarımkürəsində Avrasiyanın daxili hissəsində (Xəzəryanı ovalıqdan Ordos platosunun şərq kənarınadək təqribən 10 min km məsafələrə uzanır), Şimali Amerikada (əsasan Böyük Hövzədə), həmçinin Cənubi Amerikada (And dağlarında şərqdə, Pataqoniyada) geniş yer tutur.- çöllərdən səhralara keçid xüsusiyyətləri olan mülayim qurşağın təbii zonası. Kəskin xarakterikdir, buxarlanma yağıntının miqdarından 3–4 dəfə çoxdur. İllik yağıntının miqdarı 150–250 mm arasında dəyişir.
Yarımsəhralarda qəhvəyi yarımsəhra-bozqır torpaqları, həmçinin humus baxımından zəif olan açıq şabalıdı torpaqlar əmələ gəlir. Onlarla yanaşı, duz yalamaları çox geniş yayılmışdır.
Yarımsəhralarda təbiətdə cırılmış seyrək yovşan-dənəli bitki örtüyü bitir.
Yarımsəhraların faunası özünəməxsusluğu ilə seçilmir, ona çöl və səhra zonalarının növləri daxildir. Heyvanlar aləmində müstəsna rolu gəmiricilər oynayır. Mülayim qurşağın səhraları qərbdə Xəzər dənizindən şərqdə Mərkəzi Çinə qədər Avrasiyanın düzənliklərini tutur, onlardan ən böyüyü Orta Asiyada Qaraqum və Qızılqum səhralarıdır. Şimali Amerikada bunlar Böyük Hövzənin quraq bölgələri, Cənubi Amerikada Pataqoniyadır. Səhra iqlimi həddindən artıq quraqlıq və kontinentallıq, çox isti yay və soyuq qış arasında kəskin ziddiyyətlərlə xarakterizə olunur. Yağıntının miqdarı ildə 75–150 mm arasında dəyişir.
Torpaq örtüyündə qəhvəyi və boz-qəhvəyi səhra torpaqları üstünlük təşkil edir, çox vaxt şoranlaşır. Takirlər xarakterikdir — çatlamış quru gil səthi olan gil səhralarının spesifik birləşmələri.
Bitki örtüyü seyrəkdir və çoxillik yarımkollar və efemerlər (qısa yağışlı dövrdə çiçək açan illik ot bitkiləri) üstünlük təşkil edir. Çalılardan aparıcı rol müxtəlif növ yovşan və şoranlara aiddir. Bəzi yerlərdə saksovul "meşələri" — kiçik yarpaqsız ağac, kökləri 20 m dərinliyə qədər uzanır. Yayın hündürlüyündə mülayim qurşağın səhraları tropik səhralardan az fərqlənir, lakin onların qısa, lakin fırtınalı çiçəkləmə dövrü — erkən yaz. Elə olur ki, səhra əsl çiçəkli xalça ilə örtülür.
Faunası əsasən sürünənlər (ilan, kərtənkələ) ilə təmsil olunur. Bir çox səhra heyvanları, məsələn, əhliləşdirilmiş dəvə kimi uzun müddət yeməksiz və susuz qala bilər. Quşlardan müxtəlif çəyirtkəs, plover, dovşan-gözəl, səhra quşu və s.
Subtropik qurşaqların yarımsəhra zonaları
Bu zonalar butöv zolaq təşkil etmir, ancaq yaylalar və ayrı-ayrı dağ massivləri üçün xasdır. İran yaylası, Qərbi Asiya, Şimali Afrika, Flinders (Avstraliya) dağlarında, Qayalı dağlarda, Karru platosunda yayılmışdır.
Tropik qurşaqların yarımsəhra zonaları
Bu yarımsəhra zonası adətən tropik səhralarının Şimal yarımkürəsində cənub, Cənub yarımkürəsində isə şimal kənarı boyunca, materiklərin daxili hissəsindədir (Afrikada Böyük Səhradan cənubda, Namibiya səhrasının rütubətli sahələrində, Ərəbistan yarımadasında, Atakama səhrasının şimal, Braziliya yaylasının şimal-şərq hissəsində və s.)
Azərbaycanda yarımsəhra zonaları
Azərbaycanda yarımsəhra landşaftı geniş yer tutur (Kür-Araz ovalığının çox hissəsi, Samur-Dəvəçi ovalığının cənubu, Naxçıvan Muxtar Respublikasında Arazboyu düzənliklər, Qobustan, Abşeron yarımadasında və s.). Yarımsəhra əsasən təbii otlaq kimi istifadə edilir. Əkinçilik yalnız suvarma şəraitində mümkündür. Azərbaycanın pambıqçılıq rayonları yarımsəhra zonalarındadır.
İstinadlar
- Yarımsəhra // Geomorfoloji terminlərin izahlı lüğəti. Bakı: "Elm". 2012. səh. 177. ISBN .
Mənbə
- ASE, V cild, Bakı, 1981, səh. 87
Xarici keçidlər
- Təbii ərazi kompleksi və təbii zonalar
- Landşaft
- Azərbaycan landşaftları
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Yarimsehra arid iqlim seraitinde formalasan landsaft tipi Mesesiz olub bitki ve torpaq ortuyu kompleksi ile ferqlenir Y mulayim ve subtropik qursaqlarda col landsafti ile sehra landsafti tropik qursaqlarda ise sehra landsafti ile savanna landsafti arasinda kecid zonalari teskil edir Burada col savanna ve sehra landsaftlarinin elementleri birlesir rus polupustynya ing semi desert half desert Yer kuresinin isti yarimsehra zonalariYer kuresinin soyuq yarimsehra zonalari Yarimsehra yarimsehra zonalari Yerin esas landsaft tiplerinden biri Mulayim va subtropik qursaqlarda col ile sehra tropik qursaqlarda ise sehra ile savanna landsaftlari arasinda kecid teskil edir Iqlim xususiyyetleriIqlimi mulayim ve subtropik qursaqlarda quru kontinental tropiklerde qizmar ve qurudur Orta temperatur qisda mulayim qursaqlarda 20 S ye qeder subtropiklerde 0 S den yuxari tropiklerde 12 20 S yayda muvafiq olaraq 22 25 S 20 25 S 30 S dir Illik radiasiya balansi adeten musbetdir Mumkun buxarlanma illik yagintidan teqriben 200 400 mm dek 3 6 defe coxdur Torpaq ve bitki ortuyuSeth axinlari zeif olur Simal yarimkuresinin mulayim qursaqlarinda esasen aciq sabalidi ve qonur subtropiklerde boz qehveyi ve tipik boz tropiklerde qirmizi qonur torpaqlar yayilmisdir Yovsan Avrasiyada coxillik ot ve kol bitki qruplasmalari diger materiklerde ustunluk teskil edir Yarimsehra zonalariYarimsehralar tebii zonalarda landsaftin esas tipleri olmaqla mulayim subtropik ve tropik qursaqlarin yarimsehra zonalarina bolunur Mulayim qursaqlarin yarimsehra zonalari Simal yarimkuresinde Avrasiyanin daxili hissesinde Xezeryani ovaliqdan Ordos platosunun serq kenarinadek teqriben 10 min km mesafelere uzanir Simali Amerikada esasan Boyuk Hovzede hemcinin Cenubi Amerikada And daglarinda serqde Pataqoniyada genis yer tutur collerden sehralara kecid xususiyyetleri olan mulayim qursagin tebii zonasi Keskin xarakterikdir buxarlanma yagintinin miqdarindan 3 4 defe coxdur Illik yagintinin miqdari 150 250 mm arasinda deyisir Yarimsehralarda qehveyi yarimsehra bozqir torpaqlari hemcinin humus baximindan zeif olan aciq sabalidi torpaqlar emele gelir Onlarla yanasi duz yalamalari cox genis yayilmisdir Yarimsehralarda tebietde cirilmis seyrek yovsan deneli bitki ortuyu bitir Yarimsehralarin faunasi ozunemexsuslugu ile secilmir ona col ve sehra zonalarinin novleri daxildir Heyvanlar aleminde mustesna rolu gemiriciler oynayir Mulayim qursagin sehralari qerbde Xezer denizinden serqde Merkezi Cine qeder Avrasiyanin duzenliklerini tutur onlardan en boyuyu Orta Asiyada Qaraqum ve Qizilqum sehralaridir Simali Amerikada bunlar Boyuk Hovzenin quraq bolgeleri Cenubi Amerikada Pataqoniyadir Sehra iqlimi heddinden artiq quraqliq ve kontinentalliq cox isti yay ve soyuq qis arasinda keskin ziddiyyetlerle xarakterize olunur Yagintinin miqdari ilde 75 150 mm arasinda deyisir Torpaq ortuyunde qehveyi ve boz qehveyi sehra torpaqlari ustunluk teskil edir cox vaxt soranlasir Takirler xarakterikdir catlamis quru gil sethi olan gil sehralarinin spesifik birlesmeleri Bitki ortuyu seyrekdir ve coxillik yarimkollar ve efemerler qisa yagisli dovrde cicek acan illik ot bitkileri ustunluk teskil edir Calilardan aparici rol muxtelif nov yovsan ve soranlara aiddir Bezi yerlerde saksovul meseleri kicik yarpaqsiz agac kokleri 20 m derinliye qeder uzanir Yayin hundurluyunde mulayim qursagin sehralari tropik sehralardan az ferqlenir lakin onlarin qisa lakin firtinali cicekleme dovru erken yaz Ele olur ki sehra esl cicekli xalca ile ortulur Faunasi esasen surunenler ilan kertenkele ile temsil olunur Bir cox sehra heyvanlari meselen ehlilesdirilmis deve kimi uzun muddet yemeksiz ve susuz qala biler Quslardan muxtelif ceyirtkes plover dovsan gozel sehra qusu ve s Subtropik qursaqlarin yarimsehra zonalari Bu zonalar butov zolaq teskil etmir ancaq yaylalar ve ayri ayri dag massivleri ucun xasdir Iran yaylasi Qerbi Asiya Simali Afrika Flinders Avstraliya daglarinda Qayali daglarda Karru platosunda yayilmisdir Tropik qursaqlarin yarimsehra zonalari Bu yarimsehra zonasi adeten tropik sehralarinin Simal yarimkuresinde cenub Cenub yarimkuresinde ise simal kenari boyunca materiklerin daxili hissesindedir Afrikada Boyuk Sehradan cenubda Namibiya sehrasinin rutubetli sahelerinde Erebistan yarimadasinda Atakama sehrasinin simal Braziliya yaylasinin simal serq hissesinde ve s Azerbaycanda yarimsehra zonalariAzerbaycanda yarimsehra landsafti genis yer tutur Kur Araz ovaliginin cox hissesi Samur Deveci ovaliginin cenubu Naxcivan Muxtar Respublikasinda Arazboyu duzenlikler Qobustan Abseron yarimadasinda ve s Yarimsehra esasen tebii otlaq kimi istifade edilir Ekincilik yalniz suvarma seraitinde mumkundur Azerbaycanin pambiqciliq rayonlari yarimsehra zonalarindadir IstinadlarYarimsehra Geomorfoloji terminlerin izahli lugeti Baki Elm 2012 seh 177 ISBN 978 9952 453 14 0 MenbeASE V cild Baki 1981 seh 87Xarici kecidlerTebii erazi kompleksi ve tebii zonalar Landsaft Azerbaycan landsaftlariHemcinin baxSehra Yarimsehra ve sehra bitkiliyi Yarimsehra landsaft kompleksi