Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Abşeron yarımadası — Xəzər dənizinin qərb sahilində, Azərbaycan dövləti ərazisində yarımada. Yarımadada Bakı, Sumqayıt və Xırdalan şəhərləri ilə yanaşı, 32 qəsəbə yerləşir. Abşeron yarımadasının sahəsi 2110 km2, əhalisi təqribən 4,6 milyon nəfər təşkil edir. Hesab edilir ki, "Abşeron" sözü fars dilindəki "ab" və "şoran" sözlərindən yaranmış və tərcümədə "duzlu su" mənasını verir. Bu ad əvvəllər Xəzər dənizini bildirmək üçün də istifadə edilmişdir.
| Abşeron yarımadası | |
|---|---|
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Sahəsi | 2110 km² |
| Uzunluğu |
|
| Hündür nöqtəsi | 27 m |
| Əhalisi | 4,642.097 nəfər |
| Yerləşməsi | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Rayon | |
| Şəhərlər | |
| Arxipelaq | |
| Akvatoriya | |
| | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Abşeronun tarixi
Abşeronun coğrafi iqlim və geoloji amilləri sayəsində bütün Abşeron yarımadası və Bakı ərazisi 20 000 il bundan əvvəl məskunlaşmışdır. Yeni Suraxanı qəsəbəsinin yaxınlığında qədim insan məskənləri aşkar edilmişdir. Ümumiyyətlə bütün yarımadada qədim insan məskənləri tunc dövrünə və erkən dəmir dövrünə aid kurqanların sayı hesabı yoxdur. Burada həmçinin daşdan yonulmuş, üzərində sujetli rəsmlər çəkilmiş antropomorf fiqurlu qədim qəbristan kompleksləri aşkar edilmişdir — Dübəndi, Türkan, Xaşaxuna, Mərdəkan, Şüvəlan qəsəbələri. Pirallahı adasında, Zığ gölündə, Binəqədidə və Əmircanda qədim insan məskənləri aşkar edilmişdir (e.ə. III–I minilliklər). Bütün bunlar onu göstərir ki, bütövlükdə Abşeron yarımadası hələ qədim vaxtlardan insanların dinc yaşaması üçün onları cəlb edirmiş. Lakin bu yarımadanın geostrateji mövqeyi müxtəlif işğalçıları da buraya cəlb edirdi.
Əsas magistral yolları
Abşeronda və Bakıda respublikanın əsas nəqliyyat magistralları — Heydər Əliyev adına Beynəlxalq hava limanı, Bakı buxtasındakı böyük dəniz limanı, Bakıdakı dəmiryol vağzalı və respublika paytaxtını regionlarla birləşdirən şose yolları vardır.
Neftin və qazın nəql edilməsi üçün əsas magistral boru kəmərləri də buradan başlanır. Bakı TRASEKA (Avropa-Qafqaz-Asiya) beynəlxalq nəqliyyat dəhlizinin əsas məntəqəsidir. Bu layihə çərçivəsində Azərbaycan tarixi Böyük İpək Yolu marşrutunun bərpa olunmasında iştirak edir.
İqlimi
İqlimi əsasən mülayim isti və quru subtropikdir. İl ərzindəki günəşli zamanın həcmi 2200–2400 saatdır. Ən soyuq ayın orta temperaturu qışın sərtliyi ərazi üçün yumşaq (0; −5 °C), çox yumşaq (2.5–0 °C) və həddən çox yumşaq (5–2.5 °C) şəraitdə keçir. Ölkənin ən az yağıntılı (200–400 mm) və ən küləkli ərazilərindəndir. İsti dövrlərdəki (aprel-oktyabr) mümkün buxarlanma 1000 mm tərtibindədir. İyun-sentyabr aylarında quraqlıq keçən günlərin sayı 5–25 gün ətrafında tərəddüd edir.
Küləyin orta illik sürəti 4–6 m/san və daha yüksək olur. Ərazi yüksək külək enerjisi potensialına malikdir. Güclü küləkli günlərin sayına görə respublika üzrə birincilik bu ərazilərdədir: il ərzində sürəti 21 m/san-ə qədər olan küləkli günlərin sayı Şubanıda 227 gün, Butada 140 gün, Sumqayıtda 95 gün, Maştağada 40 gün, Pirallahı adasında 37 gün, Bakıda 35 gün təşkil edir. Bu baxımdan yüksək alternativ enerji — külək elektrik enerjisi potensialına malikdir. Iqlim kontinentallıüı mülayim və orta kontinentallıq intervalında səciyyələnir. İl ərzində şaxtasız dövrün davamiyyəti 250 gün və daha çox, havanın temperaturunun 0 °C-dən aşağı olan günlərin sayı isə Abşeronda 10–20 gün təşkil edir. İl ərzində qar örtüyü olan günlərin sayı 10 və daha az olur. Ərazinin bioiqlim potensialı çox aşağı və aşağı göstəricilərə malikdir.
Ərazi rəngarəng landşaft müxtəlifliyinə malikdir. Ərazidə səhra, yarımsəhra, bozqır və dağ-çəmən landşaftları vardır. Samur-Abşeron və Abşeron kanallarının bir hissəsi, Ceyranbatan su anbarı, Masazır və və s. şor gölləri bu ərazidə yerləşir. Yüksək kurort-rekreasiya potensialına (dənizkənarı iqlim kurortları, balneoloji kurortlar, dənizkənarı iqlim müalicə və rekreasiya yerləri) malikdir.
Faydalı qazıntılar
Abşeron yarımadasında neft, qaz, inşaat daşı ("badamdaş" deyilən əhəng daşı), duz, qum və əhəng yataqları vardır. Abşerondakı Masazır, Qala, , Xocahəsən duz gölləri çox məşhurdur. Dünyada ən qədim neft quyularının bir qismi Abşeronda yerləşir.
Abşeronda yerləşən palçıq vulkanlarının sayına və müxtəlifliyinə görə Azərbaycan dünyada birinci yeri tutur. Yer kürəsinin müxtəlif ölkələrində mövcud olan 800 məlum palçıq vulkanından 400-ü cənubi Xəzər neft-qaz hövzəsi hüdudlarında, o cümlədən 300-dən çoxu Azərbaycanın quru ərazisində və Xəzər akvatoriyasında — dənizdə və çoxsaylı adalarda yerləşir.
İqtisadiyyatı
Abşeron yarımadası Azərbaycanın əsas sənaye rayonu olaraq özündə neft-qaz çıxarma və emalı sənaye komplekslərini birləşdirir. Yarımadanın ekoloji tarazlığının pozulmasında bu müəssisələrin rolu çox böyükdür. Hal-hazırda ekoloji mühiti tənzimləmək və sovetlər dövründən miras qalmış ekoloji təhlükə amillərini aradan qaldırmaq üçün müxtəlif dövlət və qeyri-dövlət proqramları həyata keçirilməkdədir.
Yarımadanın kənd təsərrüfatına heyvandarlıq, üzümçülük, bağçılıq və bostançılıq aiddir.
Klimatik dənizkənarı kurortlara malikdir. Mərdəkan, Buzovna, Zağulba, Bilgəh, Türkan və Pirşağıda uşaq sanatoriyaları, vərəm və revmatizmə qarşı istirahət evləri, uşaq və yeniyetmələr üçün düşərgələr fəaliyyət göstərir.
Yarımadada yaşayan əhalinin 95%-ni azərbaycanlılar, qalan 5%-ni isə digər millətlər (ruslar, ukraynalılar və s.) təşkil edir.
Yarımadanin şimal sahilində əhalisi yarım milyon nəfər olan böyük sənaye şəhəri Sumqayıt, cənub sahilində isə 2 milyon əhalisi olan paytaxt Bakı şəhəri yerləşir.
Ətraf mühit
Azərbaycanda neft və neft məhsulları ilə çirklənmiş torpaqlar geniş sahədə Abşeron yarımadasında yayılmışdır. Burada 21,3 min hektar müxtəlif dərəcədə neftlə çirklənmiş torpaq vardır ki, bunun da 10,1 min ha çirklənmiş və ya lay suları və neft axıdılmış sahələr (8 min ha çirklənmiş), qalanı isə su hövzələridir. Torpağın səthində toplanan qır, bitum, dərinlik süxurları, asfalt Abşeron şəraitində on illərlə qalır, torpaqda deqradasiya prosesi başlayır. Torpağın strukturasının pozulmasına səbəb də belə qıraltı qatda neft məhsulları 100 illərlə qalmasıdır. Nəticədə torpaq qatındakı mikroorqanizmlər, canlılar və bitkilər məhv olur. Neftlə çirklənmə prosesi ilk aylarda daha sürətlə gedir. Sonradan isə tədricən zəifləyir. Bir ildən sonra torpaqda neft qalıqlarının miqdarı illik miqdarın 30%-i, 4 ildən sonra ilə 23%-ni təşkil edir. Ağır fraksiyalı neftin 30%-ı minerallaşır və ya buxarlanır, yerdə qalan hissəsi az həll olan metabolizm məhsullarına çevrilir ki, bunlar da torpağın üst qatında yığılıb qalaraq onun məhsuldarlığının itməsinə səbəb olur. Neftin tərkibində olan qeyri toksik və ya zəif toksik elementlərə Fe, Al, Mn, Ca, No, P aiddir. Bu elementlər neft külünün əsas hissəsini təşkil edirlər. V, Ni, Co, Pb, Cu, Y, As yüksək konsentrasiyalı olduqları halda biosenoza toksik təsir göstərirlər. Abşeron yarımadasında ən toksik elementlər B, No, Hg, Al, Pb, Cl, Y, Se, Fe, S, Na, Mg sayılır. Onlardan yüksək konsentrasiya klarkina B və Mo aid edilir.
Abşeron yarımadasında rekultivasiya tələb edən neftlə çirklənmiş torpaqlar əsasən Qaradağ, Sabunçu, Binəqədi, Suraxanı, Xəzər rayonlarını və azad Dövlət torpaq fondu sahələrini əhatə edir. Ən ağır və geniş şəkildə neftlə çirklənmə və eyni zamanda təkrar şorlaşma Pirallahı, Qala, Maştağa, Ramana, Sabunçu, Suraxanı, Binəqədi və Qaradağ neft yataqlarında baş vermişdir. Abşeronda neft istismarı altında olan torpaqlar və istismardan azad olmuş sahələr də daxil olmaqla boz-qonur, qranulometrik tərkibcə qumlu, qumsal, gillicəli və ağır gilli torpaqlardır. Yarımadanın şərq hissəsi ilə qərb hissəsi kənd təsərrüfatına yararlılıq cəhətindən xeyli fərqlənir. Abşeronun qərb hissəsi litogen mənşəli şor olması ilə bərabər Puta və Lokbatan hissəsində minerallı qrunt sularının təsirindən torpaq örtüyü təkrar şorlaşmaya da məruz qalmışdır (dəniz sahili mikroçökəkliklərdə). Burada buruq sularından duzlu-neftli göllər yaranmışdır.
Yarımadada neftlə çirklənmiş ərazilərin 1029,2 ha-da çirklənmə dərinliyi 10 sm, 857,3 ha-da 25 sm, 1285,7 ha-da 50 sm, qalan hissələrdə isə 50 sm-dən çoxdur. Abşeronun şərq hissəsində torpaq qatının qalınlığı 10–15 sm-dən 30–35 sm arasında dəyişir. Strukturu zəifdir. Humusun miqdarı üst qatda 1–2 % alt qatlara doğru azalaraq 0,5–0,7% təşkil edir. pH üst qatda neytral, alt qatlara doğru zəif qələvilidir. Torpaqlarda karbonatların miqdarı 9–30 % arasında dəyişir. Abşeron yarımadasının şərq, şimal-şərq və cənub-şərq hissəsinin torpaqları əsasən şoran və şorakətli deyil. Qərb hissəsindəki torpaqlar şoran və şorakətlidir. Zərərli duzlardan ən çox Ca(HCО3)2, CaSО4, Na2SО4, NaCl, MgSО4, və az nisbətdə NaHCО3 vardır. Quru qalığın miqdarı üst 0–50 sm qatda 0.2–3.5% , alt qatlarda 4–5% arasında dəyişir. Duz tərkibli xlorlu-sulfatlı-natriumlu və sulfatlı-xlorlunatriumludur. Udulmuş natriumun miqdarı 10–30 % arasında dəyişir. Neftlə dərin və geniş çirklənmiş sahələrdə və yerüstü anbarlarda bitki örtüyü yoxdur. Lakin təmiz və bəzi səthi çirklənmiş sahələrdə Abşerona məxsus qısa vegetasiya müddəti olan efemer ot bitkiləri о cümlədən, yonca, yovşan, dəvətikanı, çayır, dovşan arpası müxtəlif şoranlıq bitkiləri, yulğun və s. yayılmışdır. Neft mədənləri arasında süni ağaclar bağlar, bağçalar onların içərisində Abşerona məxsus sitrus ağac bitkiləri və kolları geniş müşahidə edilir. Bunların arasında birillik və çoxillik ot bitkiləri daha çoxdur.
Aparılmış irimiqyaslı torpaq-coğrafi və stansionar tədqiqatlara əsasən müəyyən edilmişdir ki, bir tərəfdən Xəzər dənizi səviyyəsinin qalxması hesabına minerallaşmış (5,2–30,8 q/l) və torpaq səthinə yaxınlaşmış qrunt sularının, digər tərəfdən isə neft quyularından çıxan sular və suvarma suları hesabına yaranan izafi nəmlənmə hesabına Abşeron yarımadasının şərq hissəsinin torpaq örtüyünün aqromeliorativ xüsusiyyətləri ciddi dəyişikliyə uğramışdır. Yarımadanın Pirşağı-Kürdəxanı, Binə-Aeroport, Saray-Xırdalan, Binəqədi-Novxanı və digər ərazilərində qrunt sularının yer səthində yaxınlaşması (0,5–1,5 m) və süni göllərin yaranması təsirindən 5,0 min hektara qədər yararlı torpaq sahələri bataqlıqlaşmış və təkrar şorlaşaraq kənd təsərrüfatı dövriyyəsindən çıxmışdır.
Bakı şəhəri tabeliyində olan ərazidə 90 daş karxanası fəaliyyət göstərir. Bunlardan 9-u dövlət müəssisəsi, 81-i kiçik müəssisədir. Mövcud və fəaliyyətini dayandırmış bütün karxanalar hesabına 1090 hektar sahədə torpaq örtüyü məhv edilmiş və təbii landşaft tamamilə pozulmuşdur.
Şəkillər
-
![image]()
Abşeron yarımadasının antropogen peyzajı -
![image]()
Abşeronun qumlu çimərliyi -
![image]()
Atəşgah məbədi
İstinadlar
- Абшерон јарымадасы // Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası: [10 ҹилддә]. I ҹилд: А—Балзак. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1976. С. 30.
- H. Aslanov, S. Səfərli. Azərbaycanın neftlə çirklənmiş torpaqları, onların rekultivasiyası və mənimsənilməsi.bakı, 2008.
- Ağayev Ş. B., Əfkərov Q. X. Abşeron yarımadasının pozulmuş və çirklənmiş torpaqları, onların yaranması, rekultivasiya problemləri. Bakı,2007.
- Mahmudov R. H., Yaqubov Q. Ş., Məmmədov О. Q., Dadaşova F. C. Torpaq örtüyünün sənaye tullantıları ilə çirklənmə dərəcəsinə görə öyrənilməsi və xəritələşdirilməsi üzrə metodiki tövsiyə. Bakı, 2000.
- Azərbaycan torpaqlarının morfogenetik profili. Bakı, "Elm", 2004.
- "ABŞERON YARIMADASININ EKOLOJİ PROBLEMLƏRİ" (PDF). 2020-01-09 tarixində (PDF). İstifadə tarixi: 2020-07-25.
Xarici keçidlər
- Abşeronun tarixi (ing.)
- Yarımadada kimyəvi və neft məhsullarının tullantıları barədə məlumat (ing.) 2009-04-08 at the Wayback Machine
- Abşeron haqqında
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun meqalenin muzakire sehifesine diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Abseron yarimadasi Xezer denizinin qerb sahilinde Azerbaycan dovleti erazisinde yarimada Yarimadada Baki Sumqayit ve Xirdalan seherleri ile yanasi 32 qesebe yerlesir Abseron yarimadasinin sahesi 2110 km2 ehalisi teqriben 4 6 milyon nefer teskil edir Hesab edilir ki Abseron sozu fars dilindeki ab ve soran sozlerinden yaranmis ve tercumede duzlu su menasini verir Bu ad evveller Xezer denizini bildirmek ucun de istifade edilmisdir Abseron yarimadasiUmumi melumatlarSahesi 2110 km Uzunlugu 60 kmHundur noqtesi 27 mEhalisi 4 642 097 neferYerlesmesi40 27 49 sm e 49 57 27 s u Olke AzerbaycanRayon AbseronSeherler BakiSumqayitXirdalanArxipelaq Baki arxipelaqiAkvatoriya Xezer deniziAbseron yarimadasiAbseron Vikianbarda elaqeli mediafayllarAbseronun tarixiAbseronun cografi iqlim ve geoloji amilleri sayesinde butun Abseron yarimadasi ve Baki erazisi 20 000 il bundan evvel meskunlasmisdir Yeni Suraxani qesebesinin yaxinliginda qedim insan meskenleri askar edilmisdir Umumiyyetle butun yarimadada qedim insan meskenleri tunc dovrune ve erken demir dovrune aid kurqanlarin sayi hesabi yoxdur Burada hemcinin dasdan yonulmus uzerinde sujetli resmler cekilmis antropomorf fiqurlu qedim qebristan kompleksleri askar edilmisdir Dubendi Turkan Xasaxuna Merdekan Suvelan qesebeleri Pirallahi adasinda Zig golunde Bineqedide ve Emircanda qedim insan meskenleri askar edilmisdir e e III I minillikler Butun bunlar onu gosterir ki butovlukde Abseron yarimadasi hele qedim vaxtlardan insanlarin dinc yasamasi ucun onlari celb edirmis Lakin bu yarimadanin geostrateji movqeyi muxtelif isgalcilari da buraya celb edirdi Esas magistral yollariAbseronda ve Bakida respublikanin esas neqliyyat magistrallari Heyder Eliyev adina Beynelxalq hava limani Baki buxtasindaki boyuk deniz limani Bakidaki demiryol vagzali ve respublika paytaxtini regionlarla birlesdiren sose yollari vardir Neftin ve qazin neql edilmesi ucun esas magistral boru kemerleri de buradan baslanir Baki TRASEKA Avropa Qafqaz Asiya beynelxalq neqliyyat dehlizinin esas menteqesidir Bu layihe cercivesinde Azerbaycan tarixi Boyuk Ipek Yolu marsrutunun berpa olunmasinda istirak edir IqlimiIqlimi esasen mulayim isti ve quru subtropikdir Il erzindeki gunesli zamanin hecmi 2200 2400 saatdir En soyuq ayin orta temperaturu qisin sertliyi erazi ucun yumsaq 0 5 C cox yumsaq 2 5 0 C ve hedden cox yumsaq 5 2 5 C seraitde kecir Olkenin en az yagintili 200 400 mm ve en kulekli erazilerindendir Isti dovrlerdeki aprel oktyabr mumkun buxarlanma 1000 mm tertibindedir Iyun sentyabr aylarinda quraqliq kecen gunlerin sayi 5 25 gun etrafinda tereddud edir Kuleyin orta illik sureti 4 6 m san ve daha yuksek olur Erazi yuksek kulek enerjisi potensialina malikdir Guclu kulekli gunlerin sayina gore respublika uzre birincilik bu erazilerdedir il erzinde sureti 21 m san e qeder olan kulekli gunlerin sayi Subanida 227 gun Butada 140 gun Sumqayitda 95 gun Mastagada 40 gun Pirallahi adasinda 37 gun Bakida 35 gun teskil edir Bu baximdan yuksek alternativ enerji kulek elektrik enerjisi potensialina malikdir Iqlim kontinentalliui mulayim ve orta kontinentalliq intervalinda seciyyelenir Il erzinde saxtasiz dovrun davamiyyeti 250 gun ve daha cox havanin temperaturunun 0 C den asagi olan gunlerin sayi ise Abseronda 10 20 gun teskil edir Il erzinde qar ortuyu olan gunlerin sayi 10 ve daha az olur Erazinin bioiqlim potensiali cox asagi ve asagi gostericilere malikdir Erazi rengareng landsaft muxtelifliyine malikdir Erazide sehra yarimsehra bozqir ve dag cemen landsaftlari vardir Samur Abseron ve Abseron kanallarinin bir hissesi Ceyranbatan su anbari Masazir ve ve s sor golleri bu erazide yerlesir Yuksek kurort rekreasiya potensialina denizkenari iqlim kurortlari balneoloji kurortlar denizkenari iqlim mualice ve rekreasiya yerleri malikdir Faydali qazintilarAbseron yarimadasinda neft qaz insaat dasi badamdas deyilen eheng dasi duz qum ve eheng yataqlari vardir Abserondaki Masazir Qala Xocahesen duz golleri cox meshurdur Dunyada en qedim neft quyularinin bir qismi Abseronda yerlesir Abseronda yerlesen palciq vulkanlarinin sayina ve muxtelifliyine gore Azerbaycan dunyada birinci yeri tutur Yer kuresinin muxtelif olkelerinde movcud olan 800 melum palciq vulkanindan 400 u cenubi Xezer neft qaz hovzesi hududlarinda o cumleden 300 den coxu Azerbaycanin quru erazisinde ve Xezer akvatoriyasinda denizde ve coxsayli adalarda yerlesir IqtisadiyyatiAbseron yarimadasi Azerbaycanin esas senaye rayonu olaraq ozunde neft qaz cixarma ve emali senaye komplekslerini birlesdirir Yarimadanin ekoloji tarazliginin pozulmasinda bu muessiselerin rolu cox boyukdur Hal hazirda ekoloji muhiti tenzimlemek ve sovetler dovrunden miras qalmis ekoloji tehluke amillerini aradan qaldirmaq ucun muxtelif dovlet ve qeyri dovlet proqramlari heyata kecirilmekdedir Yarimadanin kend teserrufatina heyvandarliq uzumculuk bagciliq ve bostanciliq aiddir Klimatik denizkenari kurortlara malikdir Merdekan Buzovna Zagulba Bilgeh Turkan ve Pirsagida usaq sanatoriyalari verem ve revmatizme qarsi istirahet evleri usaq ve yeniyetmeler ucun dusergeler fealiyyet gosterir Yarimadada yasayan ehalinin 95 ni azerbaycanlilar qalan 5 ni ise diger milletler ruslar ukraynalilar ve s teskil edir Yarimadanin simal sahilinde ehalisi yarim milyon nefer olan boyuk senaye seheri Sumqayit cenub sahilinde ise 2 milyon ehalisi olan paytaxt Baki seheri yerlesir Etraf muhitAzerbaycanda neft ve neft mehsullari ile cirklenmis torpaqlar genis sahede Abseron yarimadasinda yayilmisdir Burada 21 3 min hektar muxtelif derecede neftle cirklenmis torpaq vardir ki bunun da 10 1 min ha cirklenmis ve ya lay sulari ve neft axidilmis saheler 8 min ha cirklenmis qalani ise su hovzeleridir Torpagin sethinde toplanan qir bitum derinlik suxurlari asfalt Abseron seraitinde on illerle qalir torpaqda deqradasiya prosesi baslayir Torpagin strukturasinin pozulmasina sebeb de bele qiralti qatda neft mehsullari 100 illerle qalmasidir Neticede torpaq qatindaki mikroorqanizmler canlilar ve bitkiler mehv olur Neftle cirklenme prosesi ilk aylarda daha suretle gedir Sonradan ise tedricen zeifleyir Bir ilden sonra torpaqda neft qaliqlarinin miqdari illik miqdarin 30 i 4 ilden sonra ile 23 ni teskil edir Agir fraksiyali neftin 30 i minerallasir ve ya buxarlanir yerde qalan hissesi az hell olan metabolizm mehsullarina cevrilir ki bunlar da torpagin ust qatinda yigilib qalaraq onun mehsuldarliginin itmesine sebeb olur Neftin terkibinde olan qeyri toksik ve ya zeif toksik elementlere Fe Al Mn Ca No P aiddir Bu elementler neft kulunun esas hissesini teskil edirler V Ni Co Pb Cu Y As yuksek konsentrasiyali olduqlari halda biosenoza toksik tesir gosterirler Abseron yarimadasinda en toksik elementler B No Hg Al Pb Cl Y Se Fe S Na Mg sayilir Onlardan yuksek konsentrasiya klarkina B ve Mo aid edilir Abseron yarimadasinda rekultivasiya teleb eden neftle cirklenmis torpaqlar esasen Qaradag Sabuncu Bineqedi Suraxani Xezer rayonlarini ve azad Dovlet torpaq fondu sahelerini ehate edir En agir ve genis sekilde neftle cirklenme ve eyni zamanda tekrar sorlasma Pirallahi Qala Mastaga Ramana Sabuncu Suraxani Bineqedi ve Qaradag neft yataqlarinda bas vermisdir Abseronda neft istismari altinda olan torpaqlar ve istismardan azad olmus saheler de daxil olmaqla boz qonur qranulometrik terkibce qumlu qumsal gilliceli ve agir gilli torpaqlardir Yarimadanin serq hissesi ile qerb hissesi kend teserrufatina yararliliq cehetinden xeyli ferqlenir Abseronun qerb hissesi litogen menseli sor olmasi ile beraber Puta ve Lokbatan hissesinde mineralli qrunt sularinin tesirinden torpaq ortuyu tekrar sorlasmaya da meruz qalmisdir deniz sahili mikrocokekliklerde Burada buruq sularindan duzlu neftli goller yaranmisdir Yarimadada neftle cirklenmis erazilerin 1029 2 ha da cirklenme derinliyi 10 sm 857 3 ha da 25 sm 1285 7 ha da 50 sm qalan hisselerde ise 50 sm den coxdur Abseronun serq hissesinde torpaq qatinin qalinligi 10 15 sm den 30 35 sm arasinda deyisir Strukturu zeifdir Humusun miqdari ust qatda 1 2 alt qatlara dogru azalaraq 0 5 0 7 teskil edir pH ust qatda neytral alt qatlara dogru zeif qelevilidir Torpaqlarda karbonatlarin miqdari 9 30 arasinda deyisir Abseron yarimadasinin serq simal serq ve cenub serq hissesinin torpaqlari esasen soran ve soraketli deyil Qerb hissesindeki torpaqlar soran ve soraketlidir Zererli duzlardan en cox Ca HCO3 2 CaSO4 Na2SO4 NaCl MgSO4 ve az nisbetde NaHCO3 vardir Quru qaligin miqdari ust 0 50 sm qatda 0 2 3 5 alt qatlarda 4 5 arasinda deyisir Duz terkibli xlorlu sulfatli natriumlu ve sulfatli xlorlunatriumludur Udulmus natriumun miqdari 10 30 arasinda deyisir Neftle derin ve genis cirklenmis sahelerde ve yerustu anbarlarda bitki ortuyu yoxdur Lakin temiz ve bezi sethi cirklenmis sahelerde Abserona mexsus qisa vegetasiya muddeti olan efemer ot bitkileri o cumleden yonca yovsan devetikani cayir dovsan arpasi muxtelif soranliq bitkileri yulgun ve s yayilmisdir Neft medenleri arasinda suni agaclar baglar bagcalar onlarin icerisinde Abserona mexsus sitrus agac bitkileri ve kollari genis musahide edilir Bunlarin arasinda birillik ve coxillik ot bitkileri daha coxdur Aparilmis irimiqyasli torpaq cografi ve stansionar tedqiqatlara esasen mueyyen edilmisdir ki bir terefden Xezer denizi seviyyesinin qalxmasi hesabina minerallasmis 5 2 30 8 q l ve torpaq sethine yaxinlasmis qrunt sularinin diger terefden ise neft quyularindan cixan sular ve suvarma sulari hesabina yaranan izafi nemlenme hesabina Abseron yarimadasinin serq hissesinin torpaq ortuyunun aqromeliorativ xususiyyetleri ciddi deyisikliye ugramisdir Yarimadanin Pirsagi Kurdexani Bine Aeroport Saray Xirdalan Bineqedi Novxani ve diger erazilerinde qrunt sularinin yer sethinde yaxinlasmasi 0 5 1 5 m ve suni gollerin yaranmasi tesirinden 5 0 min hektara qeder yararli torpaq saheleri bataqliqlasmis ve tekrar sorlasaraq kend teserrufati dovriyyesinden cixmisdir Baki seheri tabeliyinde olan erazide 90 das karxanasi fealiyyet gosterir Bunlardan 9 u dovlet muessisesi 81 i kicik muessisedir Movcud ve fealiyyetini dayandirmis butun karxanalar hesabina 1090 hektar sahede torpaq ortuyu mehv edilmis ve tebii landsaft tamamile pozulmusdur SekillerAbseron yarimadasinin antropogen peyzaji Abseronun qumlu cimerliyi Atesgah mebediIstinadlarAbsheron јarymadasy Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasi 10 ҹilddә I ҹild A Balzak Baky Azәrbaјҹan Sovet Ensiklopediјasynyn Bash Redaksiјasy Bash redaktor Ҹ B Guliјev 1976 S 30 H Aslanov S Seferli Azerbaycanin neftle cirklenmis torpaqlari onlarin rekultivasiyasi ve menimsenilmesi baki 2008 Agayev S B Efkerov Q X Abseron yarimadasinin pozulmus ve cirklenmis torpaqlari onlarin yaranmasi rekultivasiya problemleri Baki 2007 Mahmudov R H Yaqubov Q S Memmedov O Q Dadasova F C Torpaq ortuyunun senaye tullantilari ile cirklenme derecesine gore oyrenilmesi ve xeritelesdirilmesi uzre metodiki tovsiye Baki 2000 Azerbaycan torpaqlarinin morfogenetik profili Baki Elm 2004 ABSERON YARIMADASININ EKOLOJI PROBLEMLERI PDF 2020 01 09 tarixinde PDF Istifade tarixi 2020 07 25 Xarici kecidlerAbseronun tarixi ing Yarimadada kimyevi ve neft mehsullarinin tullantilari barede melumat ing 2009 04 08 at the Wayback Machine Abseron haqqinda