Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qala — uzunmüddətli dairəvi müdafiə üçün hazırlanmış, daimi qarnizonu, silahları, ehtiyatları olan və müstəqil idarə olunan strateji əhəmiyyətli məntəqə (şəhər, tikili).
Tarixi
İbtidai icma cəmiyyətində ilk qalalar möhkəmləndirilmiş məskənlər şəklində idi. Bu məskənlər torpaq bəndlər, ağac, kərpic, daş və s. divarlarla əhatə olunurdu. Sonralar hasarların ətrafında adətən su ilə doldurulan dərin xəndəklər qazılırdı. İnşaat işlərinin təkmilləşməsi qədim şəhərlər ətrafında kvadrat və ya dairəvi şəkilli qüləvari divarlar çəkməyə imkan verdi. Divarların hündürlüyü 9–10 m-ə, bəzi hallarda 30 m-ə çatırdı. Divarların qalınlığı hündürlüyünün 1/3 hissəsini təşkil edirdi. Divarlarda mazğallar düzəldilir, yuxarısı dişvarı şəkildə hörülürdü. Qala bürcləri çoxmərtəbəli tikili şəklində olub mustəqil müdafiə üçün ucaldılırdı. Şərq ölkələrində bir neçə səddli qala-şəhərlər mövcud idi (məsələn, Suz şəhəri). Quldar dövlətlərin bir çox şəhəri (Karfagen, Roma, Bizans, Qəbələ və s.) eyni zamanda qala idilər. Qalanın içərisində sonuncu dayaq məntəqəsi kimi içqala (yunanlarda akropol, romalılarda kapitoli adlanırdı) tikilirdi. Orta əsrlərdə Qərbi Avropa ölkələrində möhkəmləndirilmiş qala-qəsrlər vardı.
XIV əsrdə artilleriyanın yaranması və xüsusilə XV əsrdə çuqun mərmilərin kəşf olunması qalaların quruluşunu dəyişməyi tələb edirdi. Odur ki, qala divarlarını daha alçaq və qalın, bürcləri isə divarlar hündürlüyündə, həm də geniş sahəli tikməyə başladılar. Çoxsaylı orduların yaranması ilə (XVIII əsrin sonu — XIX əsrin əvvəli) qalaların hərb sənətinin yeni prinsiplərinə uyğunsuzluğu üzə çıxdı. Qala hasarlarının qarşısında xüsusi istehkamlar — fortlar yaradılmağa başladı. Birinci və İkinci dünya müharibələri arasındakı dövrdə bütün dövlətlər tədricən quru sərhədlərinin yeni möhkəmləndirmə formalarına — istehkam rayonlarına (möhkəmləndirilmiş rayonlar) və istehkam zolaqlarına keçdilər.
Azərbaycanda ən qədim qalalar siklop tikintiləridir. Sasanilər dövründə bir sıra qala (Beyləqan, Bərdə, Şəmkir, Şamaxı və s.) tikilmişdir. Azərbaycanda qalaların əsasən, üç tipi olmuşdur:
- məbədləri və din xadimlərinin əmlakını qorumağa xidmət edən qalalar. Ləkit məbədi (Qax), Govurqala (Ağdam), Xanəgah (Pirsaat çayı kənarında) və s. qalalar bu qəbildəndir.
- Feodal şəhərlərinin yaranması ilə meydana gəlmiş şəhərtipli qalalar. Bu tipli qala bəzən iki və üçqat divarla və xəndəklə əhatə olunurdu. Bu qalalar üçün dördkünc, dairəvi və yarımdairəvi bürclər xarakterikdir. Qəbələ, Dərbənd, Gəncə, Beyləqan və Bakı qalaları şəhərtipli qalalara misaldır.
- Sıqınacaq rolu oynayan qalalar. Bunlar daha möhkəm və əlçatmaz yerlərdə tikilirdi. Məs, Çıraqqala, Cavanşirqala, Əlincəqala, Gülüstan qalası, Qız qalası (Bakı), Buğurt qalası və s.
Mənbə
- Косточкин В. В. Русское оборонное зодчество конца XIII -начала XVI веков. Отв. ред. В. А. Лавров. М.: Издательство АН СССР, 1962.-287 с. илл., карт.
- Косточкин В. В. Древние русские крепости. М.: Наука, 1964. 143 с., илл., карт.(АН СССР. Научно-популярная серия).
- Mesqui, Jean (1997). Chateaux-forts et fortifications en France. Paris: Flammarion. .
- Monreal Y Tejada, Luis (1999). Medieval Castles of Spain (English ed.). Konemann. .
- Morris, Marc (2004). Castle: A History of the Buildings that Shaped Medieval Britain. London: Channel Four Books. .
- Pounds, N. J. G. (1994). The Medieval Castle in England and Wales: A Social and Political History. Cambridge: Cambridge University Press. .
İstinadlar
Xarici keçidlər
 | Qala ilə əlaqədar bu məqalə qaralama halındadır. Məqaləni redaktə edərək Vikipediyanı zənginləşdirin. |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Qala deqiqlesdirme Qala uzunmuddetli dairevi mudafie ucun hazirlanmis daimi qarnizonu silahlari ehtiyatlari olan ve musteqil idare olunan strateji ehemiyyetli menteqe seher tikili QalaTarixiIbtidai icma cemiyyetinde ilk qalalar mohkemlendirilmis meskenler seklinde idi Bu meskenler torpaq bendler agac kerpic das ve s divarlarla ehate olunurdu Sonralar hasarlarin etrafinda adeten su ile doldurulan derin xendekler qazilirdi Insaat islerinin tekmillesmesi qedim seherler etrafinda kvadrat ve ya dairevi sekilli qulevari divarlar cekmeye imkan verdi Divarlarin hundurluyu 9 10 m e bezi hallarda 30 m e catirdi Divarlarin qalinligi hundurluyunun 1 3 hissesini teskil edirdi Divarlarda mazgallar duzeldilir yuxarisi disvari sekilde horulurdu Qala burcleri coxmertebeli tikili seklinde olub musteqil mudafie ucun ucaldilirdi Serq olkelerinde bir nece seddli qala seherler movcud idi meselen Suz seheri Quldar dovletlerin bir cox seheri Karfagen Roma Bizans Qebele ve s eyni zamanda qala idiler Qalanin icerisinde sonuncu dayaq menteqesi kimi icqala yunanlarda akropol romalilarda kapitoli adlanirdi tikilirdi Orta esrlerde Qerbi Avropa olkelerinde mohkemlendirilmis qala qesrler vardi XIV esrde artilleriyanin yaranmasi ve xususile XV esrde cuqun mermilerin kesf olunmasi qalalarin qurulusunu deyismeyi teleb edirdi Odur ki qala divarlarini daha alcaq ve qalin burcleri ise divarlar hundurluyunde hem de genis saheli tikmeye basladilar Coxsayli ordularin yaranmasi ile XVIII esrin sonu XIX esrin evveli qalalarin herb senetinin yeni prinsiplerine uygunsuzlugu uze cixdi Qala hasarlarinin qarsisinda xususi istehkamlar fortlar yaradilmaga basladi Birinci ve Ikinci dunya muharibeleri arasindaki dovrde butun dovletler tedricen quru serhedlerinin yeni mohkemlendirme formalarina istehkam rayonlarina mohkemlendirilmis rayonlar ve istehkam zolaqlarina kecdiler Azerbaycanda en qedim qalalar siklop tikintileridir Sasaniler dovrunde bir sira qala Beyleqan Berde Semkir Samaxi ve s tikilmisdir Azerbaycanda qalalarin esasen uc tipi olmusdur mebedleri ve din xadimlerinin emlakini qorumaga xidmet eden qalalar Lekit mebedi Qax Govurqala Agdam Xanegah Pirsaat cayi kenarinda ve s qalalar bu qebildendir Feodal seherlerinin yaranmasi ile meydana gelmis sehertipli qalalar Bu tipli qala bezen iki ve ucqat divarla ve xendekle ehate olunurdu Bu qalalar ucun dordkunc dairevi ve yarimdairevi burcler xarakterikdir Qebele Derbend Gence Beyleqan ve Baki qalalari sehertipli qalalara misaldir Siqinacaq rolu oynayan qalalar Bunlar daha mohkem ve elcatmaz yerlerde tikilirdi Mes Ciraqqala Cavansirqala Elinceqala Gulustan qalasi Qiz qalasi Baki Bugurt qalasi ve s MenbeKostochkin V V Russkoe oboronnoe zodchestvo konca XIII nachala XVI vekov Otv red V A Lavrov M Izdatelstvo AN SSSR 1962 287 s ill kart Kostochkin V V Drevnie russkie kreposti M Nauka 1964 143 s ill kart AN SSSR Nauchno populyarnaya seriya Mesqui Jean 1997 Chateaux forts et fortifications en France Paris Flammarion ISBN 2 08 012271 1 Monreal Y Tejada Luis 1999 Medieval Castles of Spain English ed Konemann ISBN 3 8290 2221 2 Morris Marc 2004 Castle A History of the Buildings that Shaped Medieval Britain London Channel Four Books ISBN 0 7522 1536 1 Pounds N J G 1994 The Medieval Castle in England and Wales A Social and Political History Cambridge Cambridge University Press ISBN 0 521 45828 5 IstinadlarXarici kecidlerQala ile elaqedar bu meqale qaralama halindadir Meqaleni redakte ederek Vikipediyani zenginlesdirin