Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləni lazımdır. |
Eroziya — relyefin erozion formalarının mənşəyini və inkişafını bilmək üçün axar suların işi və onların əsasını təşkil edən fiziki qanunları bilmək lazımdır. Axar suların işi, onların kipetik (canlı) enerjisinin böyüklüyü ilə müəyyən edilir.
Axar su yataqlarında eyni vaxtda bir-birinin əksi olan iki müxtəlif proses – eroziya və akkumulyasiya prosesləri gedir. Bu proseslərin kəmiyyət münasibətindən asılı olaraq çay yatağının quruluşu, vaxt getdikcə dəyişikliyə uğrayır. Eroziya üstünlük təşkil edən sahələrdə yataq dərinləşir, akkumulyasiya üstünlük olan sahələrdə isə yataq çayın gətirdiyi məhsullarla dolaraq dayazlaşır.
Axar suyun miqdarı və yatağın meyilliyi nə qədər çox olarsa, onun erozion fəaliyyəti də bir o qədər çox olacaqdır. Eroziya dedikdə, çayın yatağını dərinləşdirən və genişləndirən yuma prosesləri başa düşülməlidir. Eroziya prosesi aşağıdakı proseslərdən ibarətdir:
- Çay hövzəsində aşınmış məhsulun daşınması.
- Çay yatağında üzə çıxan süxurların çayın dibi ilə aparılan qum, çaqıldaşı, valun vasitəsilə yonulması və çilalanması.
- Bəzi süxurların (əhənğdaşı, dolomit, gips) suda həll olması və süxurların tərkibindəki duzların yuyulması.
Eroziya iki formada olur: dərinlik və yan eroziyası. Dərinlik və yan eroziya prosesləri, adətən , eyni vaxtda gedir, lakin yan eroziya , dərinlik eroziyasının zəiflədiyi və onun tamamilə akkumulyasiya ilə əvəz olunduğu vaxt daha yaxşı müşahidə olunur.
Axar sular bir sahədə eroziya, o biri sahədə isə akkumulyasiya işi aparmaqla tədricən öz yatağının meyilliyini bütün dərə boyunca bərabərləşdirir. Meyillik bərabərləşdikcə çay yatağının özü də tədricən düzəlməyə və çayın daşıma qüvvəsi də tənzimləşməyə başlayır.
Çayın uzununa profilinin ən alçaq yerinə eroziya bazisi deyilir. Ümumi eroziya bazisindən əlavə, hər bir çayın hövzəsində, yerli eroziya bazisi də var. Yerli eroziya bazisi, bir çayın başqa bir çaya tökülən yer və yaxud çay yatağında səthə çıxan möhkəm süxurlar, çay dərəsini köndələninə kəsib keçən və qalxmaqda olan cavan antiklinal qırışıqların yerləşdiyi sahə də ola bilər.
Çayın eroziya bazisinin mənbəbdən yuxarıda, yaxud aşağıda yerləşməsi çay suyunun miqdarından, axım sürətindən və həmçinin sahil zonanın tektonik rejimindən asılıdır.
Çay bir sahədə eroziya, o biri sahədə isə akkumulyasiya fəaliyyətində olduğu üçün, öz yatağının uzununa profilini bütün dərə boyunca tədricən düzəltməyə çalışır. Əgər çay buna nail olarsa, əmələ gələn uzununa profil normal, yaxud da tənzimlənmiş profil adlanır. Əslində isə təbiətdə normal profilə dəsadüf edilmir. Çay dərəsində və hövzəsində iqlimin, tektonikanın, süxurların litoloji tərkibinin və s. daimə dəyişkənliyi ilə əlaqədar olaraq yatağın uzununa profili də müvafiq dəyişikliklərə uğrayır.
Eroziya mənbələri
Eroziya mənbələri- yer səthinin eroziya təhlükəli sahələri. Güclü eroziyaya məruz qalan sahələr hər hansı massiv fonunda kəskin seçilir. (məs. çılpaq qayalıq, uçqun, yarğan və s.).
Eroziya relyefi
Eroziya relyefi- qayalarda, dağətəyi və maili düzənliklərdə və xüsusilə cavan dağlıq ərazilərdə öz yataqlarını dərinləşdirərək əmələ gətirdiyi müxtəlif quruluşlu relyef formaları.
Eroziyaşünaslıq
Eroziyaşünaslıq-torpaq eroziyasının baş vermə səbəbləri və inkişaf qanunauyğunluqlarını, eroziyaya uğramış və eroziya təhlükəsi olan torpaqları, eroziyadan mühafizə üsullarını v ə eroziyaya uğramış torpaqların meliorasiya məsələlərini öyrənir. Eroziyaşünaslıq torpaqşünaslığın müstəqil bir bölməsi kimi son illərdə formalaşmışdır. Eroziyaşünaslığın obyekti müxtəlif təbii və təsərüfat şəraitində baş verən su və külək eroziyası prosesləridir. Azərbaycanda eroziya problemləri ilə bilavasitə Elmi tədqiqat Eroziya və Suvarma İnstitutu məşğul olur.
Eroziyanın ekoloji zərəri
Eroziyanın ekoloji zərəri- torpaq eroziyası hesabına ekoloji mühitə dəyən zərər. Aşağıdakı növləri vardır: a) eroziyadan aqroekoloji mühitə dəyən zərər; b) nəqliyyat sisteminə və yollara dəyən zərər; c) hidroqurğulara (su anbarlarına, sutoplayan kanal və kollektordrenaj şəbəkəsinə) dəyən zərər; d) balıqçılıq təsərrüfatına və başqa ekoloji mühitə dəyən zərərlər.
Eroziyaya qarşı aqrotexniki tədbirlər
Eroziyaya qarşı aqrotexniki tədbirlər- yamacları torpaq eroziyasından qorumaq üçün kənd təsərrüfatı bitkilərinin becərilməsində tətbiq edilən torpaqqoruyucu tədbirlər sistemi. Onlar aşağıdakılardır: yamacın eni istiqamətində v ə ya konturla şumlama, laydırsız kotanla torpaq layını çevirmədən şumlama, zolaqlarla şumlama, pilləli şum, torpaqdərinləşdiricilərlə şumlama, dondurma şumunda və herikdə şırımaçma, dərindən yumşaltma, yalaqaçma, şumda və çoxillik ot əkinində yarıqaçma, oyuqaçma, torpaqqoruyucu növbəli əkin sisteminin tətbiqi, terrasların çəkilməsi və s.
Eroziyaya qarşı bəndlər
Eroziyaya qarşı bəndlər- suyun sürətlə axdığı sahələrdə onun dağıdıcı təsirini azaltmaq məqsədilə düzəldilən qurğular. Bu bəndləri su axınının xüsusiyyətindən asılı olaraq torpaqdan, ağacdan, daşdan, betondan, dəmir-betondan və s. hazırlamaq olar.
Eroziyaya qarşı bioloji mübarizə tədbirləri
Eroziyaya qarşı bioloji mübarizə tədbirləri- su və külək eroziyasına məruz qalmış torpaqlarda eroziya prosesini zəiflətmək və onun qarşısını almaq məqsədilə ot səpini, meşəsalma və müvafiq kənd təsərrüfatı bitkiləri yetişdirmək.
Eroziyaya qarşı suvarma texnikası
Eroziyaya qarşı suvarma texnikası– irriqasiya eroziyasının qarşısını almaq üçün tətbiq edilir. Burada qəbul edilən suvarma texnikası su sərfi, suvarılan şırımın və ya zolağın uzunluğu, suvarmanın müddəti elə seçilməlidir ki, suvarma zamanı eroziya prosesi minimuma ensin və ya tam qarşısı alınsın. Buna görə də eroziyaya qarşı suvarma texnikası hazırlanarkən səthin meyilliyi, torpağın tipi, onun mexaniki tərkibi və suhopdurma qabiliyyəti nəzərə alınmalıdır.
Xarici keçidlər
- Водная эрозия почвы 2014-09-07 at the Wayback Machine
- Кремневая основа эрозии
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eroziya relyefin erozion formalarinin menseyini ve inkisafini bilmek ucun axar sularin isi ve onlarin esasini teskil eden fiziki qanunlari bilmek lazimdir Axar sularin isi onlarin kipetik canli enerjisinin boyukluyu ile mueyyen edilir Axan suyu yatagi eroziyasi Axar su yataqlarinda eyni vaxtda bir birinin eksi olan iki muxtelif proses eroziya ve akkumulyasiya prosesleri gedir Bu proseslerin kemiyyet munasibetinden asili olaraq cay yataginin qurulusu vaxt getdikce deyisikliye ugrayir Eroziya ustunluk teskil eden sahelerde yataq derinlesir akkumulyasiya ustunluk olan sahelerde ise yataq cayin getirdiyi mehsullarla dolaraq dayazlasir Axar suyun miqdari ve yatagin meyilliyi ne qeder cox olarsa onun erozion fealiyyeti de bir o qeder cox olacaqdir Eroziya dedikde cayin yatagini derinlesdiren ve genislendiren yuma prosesleri basa dusulmelidir Eroziya prosesi asagidaki proseslerden ibaretdir Cay hovzesinde asinmis mehsulun dasinmasi Cay yataginda uze cixan suxurlarin cayin dibi ile aparilan qum caqildasi valun vasitesile yonulmasi ve cilalanmasi Bezi suxurlarin ehengdasi dolomit gips suda hell olmasi ve suxurlarin terkibindeki duzlarin yuyulmasi Eroziya iki formada olur derinlik ve yan eroziyasi Derinlik ve yan eroziya prosesleri adeten eyni vaxtda gedir lakin yan eroziya derinlik eroziyasinin zeiflediyi ve onun tamamile akkumulyasiya ile evez olundugu vaxt daha yaxsi musahide olunur Axar sular bir sahede eroziya o biri sahede ise akkumulyasiya isi aparmaqla tedricen oz yataginin meyilliyini butun dere boyunca beraberlesdirir Meyillik beraberlesdikce cay yataginin ozu de tedricen duzelmeye ve cayin dasima quvvesi de tenzimlesmeye baslayir Cayin uzununa profilinin en alcaq yerine eroziya bazisi deyilir Umumi eroziya bazisinden elave her bir cayin hovzesinde yerli eroziya bazisi de var Yerli eroziya bazisi bir cayin basqa bir caya tokulen yer ve yaxud cay yataginda sethe cixan mohkem suxurlar cay deresini kondelenine kesib kecen ve qalxmaqda olan cavan antiklinal qirisiqlarin yerlesdiyi sahe de ola biler Cayin eroziya bazisinin menbebden yuxarida yaxud asagida yerlesmesi cay suyunun miqdarindan axim suretinden ve hemcinin sahil zonanin tektonik rejiminden asilidir Cay bir sahede eroziya o biri sahede ise akkumulyasiya fealiyyetinde oldugu ucun oz yataginin uzununa profilini butun dere boyunca tedricen duzeltmeye calisir Eger cay buna nail olarsa emele gelen uzununa profil normal yaxud da tenzimlenmis profil adlanir Eslinde ise tebietde normal profile desaduf edilmir Cay deresinde ve hovzesinde iqlimin tektonikanin suxurlarin litoloji terkibinin ve s daime deyiskenliyi ile elaqedar olaraq yatagin uzununa profili de muvafiq deyisikliklere ugrayir Eroziya menbeleriEroziya menbeleri yer sethinin eroziya tehlukeli saheleri Guclu eroziyaya meruz qalan saheler her hansi massiv fonunda keskin secilir mes cilpaq qayaliq ucqun yargan ve s Eroziya relyefiEroziya relyefi qayalarda dageteyi ve maili duzenliklerde ve xususile cavan dagliq erazilerde oz yataqlarini derinlesdirerek emele getirdiyi muxtelif quruluslu relyef formalari EroziyasunasliqEroziyasunasliq torpaq eroziyasinin bas verme sebebleri ve inkisaf qanunauygunluqlarini eroziyaya ugramis ve eroziya tehlukesi olan torpaqlari eroziyadan muhafize usullarini v e eroziyaya ugramis torpaqlarin meliorasiya meselelerini oyrenir Eroziyasunasliq torpaqsunasligin musteqil bir bolmesi kimi son illerde formalasmisdir Eroziyasunasligin obyekti muxtelif tebii ve teserufat seraitinde bas veren su ve kulek eroziyasi prosesleridir Azerbaycanda eroziya problemleri ile bilavasite Elmi tedqiqat Eroziya ve Suvarma Institutu mesgul olur Eroziyanin ekoloji zereriEroziyanin ekoloji zereri torpaq eroziyasi hesabina ekoloji muhite deyen zerer Asagidaki novleri vardir a eroziyadan aqroekoloji muhite deyen zerer b neqliyyat sistemine ve yollara deyen zerer c hidroqurgulara su anbarlarina sutoplayan kanal ve kollektordrenaj sebekesine deyen zerer d baliqciliq teserrufatina ve basqa ekoloji muhite deyen zererler Eroziyaya qarsi aqrotexniki tedbirlerEroziyaya qarsi aqrotexniki tedbirler yamaclari torpaq eroziyasindan qorumaq ucun kend teserrufati bitkilerinin becerilmesinde tetbiq edilen torpaqqoruyucu tedbirler sistemi Onlar asagidakilardir yamacin eni istiqametinde v e ya konturla sumlama laydirsiz kotanla torpaq layini cevirmeden sumlama zolaqlarla sumlama pilleli sum torpaqderinlesdiricilerle sumlama dondurma sumunda ve herikde sirimacma derinden yumsaltma yalaqacma sumda ve coxillik ot ekininde yariqacma oyuqacma torpaqqoruyucu novbeli ekin sisteminin tetbiqi terraslarin cekilmesi ve s Eroziyaya qarsi bendlerEroziyaya qarsi bendler suyun suretle axdigi sahelerde onun dagidici tesirini azaltmaq meqsedile duzeldilen qurgular Bu bendleri su axininin xususiyyetinden asili olaraq torpaqdan agacdan dasdan betondan demir betondan ve s hazirlamaq olar Eroziyaya qarsi bioloji mubarize tedbirleriEroziyaya qarsi bioloji mubarize tedbirleri su ve kulek eroziyasina meruz qalmis torpaqlarda eroziya prosesini zeifletmek ve onun qarsisini almaq meqsedile ot sepini mesesalma ve muvafiq kend teserrufati bitkileri yetisdirmek Eroziyaya qarsi suvarma texnikasiEroziyaya qarsi suvarma texnikasi irriqasiya eroziyasinin qarsisini almaq ucun tetbiq edilir Burada qebul edilen suvarma texnikasi su serfi suvarilan sirimin ve ya zolagin uzunlugu suvarmanin muddeti ele secilmelidir ki suvarma zamani eroziya prosesi minimuma ensin ve ya tam qarsisi alinsin Buna gore de eroziyaya qarsi suvarma texnikasi hazirlanarken sethin meyilliyi torpagin tipi onun mexaniki terkibi ve suhopdurma qabiliyyeti nezere alinmalidir Xarici kecidlerVodnaya eroziya pochvy 2014 09 07 at the Wayback Machine Kremnevaya osnova eroziiHemcinin baxKorroziya