Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqaləyə hansısa kateqoriya əlavə edilməmişdir. Məqaləyə əlavə edərək töhfə verə bilərsiz. |
Əbubəkr Məhəmməd İbn Abdullah Bərdəi
| Əbubəkr Məhəmməd İbn Abdullah Bərdəi |
|---|
Həyatı
IX əsrin sonu X əsrin birinci yarısında yaşayıb yaratmış əbubəkr Məhəmməd ibn Abdullah Bərdəi olmuşdur. O təqribən 890-cı illərdə Bərdədə anadan olmuşdur.
Gələcəyin görkəmli hüquqşünas və ortadoksal demokratı əbubəkr ilk təhsilini doğma şəhərdə almış, gənclik və sonrakı illərini fasilələrlə gah Bərdə, gah da Şərqin mədəni mərkəzlərindən biri olan Bağdadda keçirmişdir. Bu hal təbii ki, səbəbsiz də deyildi.
X əsrin ortalarından Bərdə şəhəri ziddiyətlərin düyün nöqtəsi idi. Bu dövrdə ölkənin paytaxtı olan gözəl, zəngin və dövlətli Bərdədə böyük dinlər və fatehlər arasında güclü çəkişmələr gedirdi. Bir tərəfdən ərəblər və onların təbliğ etdiyi islam dini, digər tərəfdən yerli xristianlıq və ona xidmət edən əhalinin gəlmə dinə müqaviməti, üçüncü tərəfdən çoxallahlılıqla əlaqədar azlıqda qalan əhalinin öz dinini mühafizə etmək cəhdləri və ən nəhayət Şimaldan Kür çayı vasitəsi ilə üzüb gələn rusların (943-944-cu illərdə) şəhəri əldə saxlamaq cəhdləri Bərdədə hərki-hərkiliyə səbəb olmuşdur. Belə ki, ziddiyətli dövrdə gənc mötəziləçi güman ki, Bərdədə qala bilməyib müvəqqəti Bağdada getmişdir. əbubəkr Bərdəinin müasiri olmuş və görkəmli adamların həyatını özünün "əlfihristi" (göstərici) əsərində təsvir etmiş ərəb müəllifi Məhəmməd İbn İsaq ən-Nədm əl-Vərraq əl-Bağdadi (o 995-ci ildə vəfat etmişdir) onun haqqında xeyli məlumat vermişdir. Müəllifin yazmasına görə onlar 951-ci ildə görüşmüşlər.
O öz əsərində yazırdı: "Mən əbubəkr Bərdəini gördüm. Etdiyimiz ünsiyyətdən məlum oldu ki, o mötəzilə məzhəbinin üzvü, xariciliyin fəqihlərindəndir".
Hələ dördüncü xəlifə əlinin dövründə (656-661) meydana gəlmiş xariciliyin mənfurəsində deyilir ki, xəlifəliyin ümdə şərti onun ədalət və haqq tərəfdarı olmasıdır". Onlara görə xəlifə irsi olmamalıydı. Hakimiyyətə gələn hər kəsi xəlifələrin qohumu və tanışları yox bütün müsəlmanlar seçməli idi. Onların fikrinə görə, imam və ya hər hansı başçı müsəlman olan bütün şəxslərdən, habelə müxtəlif siniflərin və təbəqələrin nümayəndələrindən də seçilə bilərdi. Onlar tələb edirdilər ki, biz müsəlmanların ilk dövründə olduğu kimi demokratik seçki yolu ilə Xəlifəni seçməyə qayıtmalıyıq. Görkəmli Azərbaycan hüquqşünas alimi də bu partiyanın üzvü və əsas aparıcılarından biri olmuş və göründüyü kimi öz əsərlərində əbubəkr Bərdəi xeyli səmərə verən demokratik fikirlər irəli sürmüşdür.
İbn ən-Nədm fikrini davam edərək yazırdı ki, bu məzhəb çox yerdə o cümlədən əmman, Sicistan, Azərbaycan ölkəsi və şəhərlərində geniş yayılmışdır. Heç şübhəsiz ki, bu demokratik fikirlərin, xüsusilə Bərdədə intişarında əbubəkrin xidməti az olmamışdır.
İbn ən-Nədminin yazmasına görə, o olduqca çoxlu kitab yazmışdır. Görkəmli biblioqraf öz əsərində əbubəkr Bərdəinin yazdığı aşağıdakı kitabların adını çəkmişdir: "Kitab əl-Mürşid fi-l fiqhə" (fəqihə dair rəhbər kitab), "kitab ər-rədd əla-əl müxalifinin fil fiqh" (fəqih barədə müxalifləri rədd etmə kitabı), "Kitab təzkirət əl Qərib fil fiqh" (fəqih barədə qəribin xatiratı kitabı), "Kitab ət-Təbəssür li-l mütəllimin" (öyrənənlər üçün düşüncə kitabı), "Kitab əl-ihticac ələ əl-müxalifin" (müxaliflərə dair etiraz kitabı), "Kitab əl-Camifi üsul əl-fiqh" (fəqihin əsaslarına dair məcəllə kitabı), "Kitab əd-dua" (dua kitabı), "Kitab ən-nəsix və l-mənsux fi-l Quran" (Quranda ləğv edən və ləğv edilən haqqında kitab), "Kitab əs-sünnə və l-cəmaə" (sünnə və cəmaə kitabı), "Kitab əl-imamə" (imamətə dair kitab), " Kitab Naqd kitab İbn-ər-Rəvənli fi-l imamə" (imamətə dair İbn Rəvəndinin kitabı əleyhinə kitab), "Kitab təhrim əl-Müskir" (məstedici maddəni qadağan etmə haqqında kitab), "Kitab ər-rədd əla mən qaləbi-l mütə" (mütəni təsdiqləyən kəsi rədd etmək barədə kitab), "Kitab əl-iman və-n-nüzur" (iman və vəd haqqında kitab).
Adlarından göründüyü kimi kitablar orta əsr müsəlman şərqinin müxtəlif problemlərinə həsr edilmişdir. əsərlərdə müəllif müsəlman şərqi üçün son dərəcə vacib olan məişət, təsərrüfat, dini məfkurə və s. məsələlərini obyektiv mərhələdən anlamaq kimi vacib məsələ qoymuşdur. O, özünün "Kitab təhrim əl-Müskir" (məstedici maddəni qadağan etmək haqqında kitab) kitabını həlli indi də vacib olan məsələyə həsr etmişdir.
Bundan başqa, öz dövrünün demokratizmi, siyasi, ictimai, iqtisadi, fəlsəfi və hüquqi problemləri haqqında yazılmış bu kitablar Bərdəi əbubəkrə dünya şöhrəti qazandırmışdır. O da digər xaricilər kimi ciddi siyasi təqiblərə məruz qalmış və zaman keçdikcə itib batmışdır.
Onların müəllifi əbubəkr Bərdəi isə o dövr ərəb şovinizminin təqib və sıxıntılarına məruz qalmış, nəhayət hicri tarixinin 350-ci ilində (miladinin 961-ci ili) vəfat etmişdir.
Yeri gəlmişkən təəssüflə qeyd etmək olar ki, xalqımızın bu görkəmli oğlunun ictimai-siyasi, hüquqi-demokratik isri demək olar ki, bu gün belə öyrənilməmiş qalmışdır. Ancaq onun tərəfindən yazılan bu qədər kitablardan şübhəsiz ki, Şərqin qədim mədəni mərkəzlərinin əlyazma fondu, kitabxana və arxivlərində qalmamış deyil. Onları araşdırıb tapmaq, tədqiq etmək şübhə yox ki, Azərbaycanda fəlsəfi fikir tarixinin inkişafını tədqiq edənlərə və öyrənənlərə böyük bir töhfə olar.
İstinadlar
Bu məqalə . |
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaleye hansisa kateqoriya elave edilmemisdir Meqaleye kateqoriyalar elave ederek tohfe vere bilersiz Ebubekr Mehemmed Ibn Abdullah BerdeiEbubekr Mehemmed Ibn Abdullah BerdeiHeyatiIX esrin sonu X esrin birinci yarisinda yasayib yaratmis ebubekr Mehemmed ibn Abdullah Berdei olmusdur O teqriben 890 ci illerde Berdede anadan olmusdur Geleceyin gorkemli huquqsunas ve ortadoksal demokrati ebubekr ilk tehsilini dogma seherde almis genclik ve sonraki illerini fasilelerle gah Berde gah da Serqin medeni merkezlerinden biri olan Bagdadda kecirmisdir Bu hal tebii ki sebebsiz de deyildi X esrin ortalarindan Berde seheri ziddiyetlerin duyun noqtesi idi Bu dovrde olkenin paytaxti olan gozel zengin ve dovletli Berdede boyuk dinler ve fatehler arasinda guclu cekismeler gedirdi Bir terefden erebler ve onlarin teblig etdiyi islam dini diger terefden yerli xristianliq ve ona xidmet eden ehalinin gelme dine muqavimeti ucuncu terefden coxallahliliqla elaqedar azliqda qalan ehalinin oz dinini muhafize etmek cehdleri ve en nehayet Simaldan Kur cayi vasitesi ile uzub gelen ruslarin 943 944 cu illerde seheri elde saxlamaq cehdleri Berdede herki herkiliye sebeb olmusdur Bele ki ziddiyetli dovrde genc motezileci guman ki Berdede qala bilmeyib muveqqeti Bagdada getmisdir ebubekr Berdeinin muasiri olmus ve gorkemli adamlarin heyatini ozunun elfihristi gosterici eserinde tesvir etmis ereb muellifi Mehemmed Ibn Isaq en Nedm el Verraq el Bagdadi o 995 ci ilde vefat etmisdir onun haqqinda xeyli melumat vermisdir Muellifin yazmasina gore onlar 951 ci ilde gorusmusler O oz eserinde yazirdi Men ebubekr Berdeini gordum Etdiyimiz unsiyyetden melum oldu ki o motezile mezhebinin uzvu xariciliyin feqihlerindendir Hele dorduncu xelife elinin dovrunde 656 661 meydana gelmis xariciliyin menfuresinde deyilir ki xelifeliyin umde serti onun edalet ve haqq terefdari olmasidir Onlara gore xelife irsi olmamaliydi Hakimiyyete gelen her kesi xelifelerin qohumu ve tanislari yox butun muselmanlar secmeli idi Onlarin fikrine gore imam ve ya her hansi basci muselman olan butun sexslerden habele muxtelif siniflerin ve tebeqelerin numayendelerinden de secile bilerdi Onlar teleb edirdiler ki biz muselmanlarin ilk dovrunde oldugu kimi demokratik secki yolu ile Xelifeni secmeye qayitmaliyiq Gorkemli Azerbaycan huquqsunas alimi de bu partiyanin uzvu ve esas aparicilarindan biri olmus ve gorunduyu kimi oz eserlerinde ebubekr Berdei xeyli semere veren demokratik fikirler ireli surmusdur Ibn en Nedm fikrini davam ederek yazirdi ki bu mezheb cox yerde o cumleden emman Sicistan Azerbaycan olkesi ve seherlerinde genis yayilmisdir Hec subhesiz ki bu demokratik fikirlerin xususile Berdede intisarinda ebubekrin xidmeti az olmamisdir Ibn en Nedminin yazmasina gore o olduqca coxlu kitab yazmisdir Gorkemli biblioqraf oz eserinde ebubekr Berdeinin yazdigi asagidaki kitablarin adini cekmisdir Kitab el Mursid fi l fiqhe feqihe dair rehber kitab kitab er redd ela el muxalifinin fil fiqh feqih barede muxalifleri redd etme kitabi Kitab tezkiret el Qerib fil fiqh feqih barede qeribin xatirati kitabi Kitab et Tebessur li l mutellimin oyrenenler ucun dusunce kitabi Kitab el ihticac ele el muxalifin muxaliflere dair etiraz kitabi Kitab el Camifi usul el fiqh feqihin esaslarina dair mecelle kitabi Kitab ed dua dua kitabi Kitab en nesix ve l mensux fi l Quran Quranda legv eden ve legv edilen haqqinda kitab Kitab es sunne ve l cemae sunne ve cemae kitabi Kitab el imame imamete dair kitab Kitab Naqd kitab Ibn er Revenli fi l imame imamete dair Ibn Revendinin kitabi eleyhine kitab Kitab tehrim el Muskir mestedici maddeni qadagan etme haqqinda kitab Kitab er redd ela men qalebi l mute muteni tesdiqleyen kesi redd etmek barede kitab Kitab el iman ve n nuzur iman ve ved haqqinda kitab Adlarindan gorunduyu kimi kitablar orta esr muselman serqinin muxtelif problemlerine hesr edilmisdir eserlerde muellif muselman serqi ucun son derece vacib olan meiset teserrufat dini mefkure ve s meselelerini obyektiv merheleden anlamaq kimi vacib mesele qoymusdur O ozunun Kitab tehrim el Muskir mestedici maddeni qadagan etmek haqqinda kitab kitabini helli indi de vacib olan meseleye hesr etmisdir Bundan basqa oz dovrunun demokratizmi siyasi ictimai iqtisadi felsefi ve huquqi problemleri haqqinda yazilmis bu kitablar Berdei ebubekre dunya sohreti qazandirmisdir O da diger xariciler kimi ciddi siyasi teqiblere meruz qalmis ve zaman kecdikce itib batmisdir Onlarin muellifi ebubekr Berdei ise o dovr ereb sovinizminin teqib ve sixintilarina meruz qalmis nehayet hicri tarixinin 350 ci ilinde miladinin 961 ci ili vefat etmisdir Yeri gelmisken teessufle qeyd etmek olar ki xalqimizin bu gorkemli oglunun ictimai siyasi huquqi demokratik isri demek olar ki bu gun bele oyrenilmemis qalmisdir Ancaq onun terefinden yazilan bu qeder kitablardan subhesiz ki Serqin qedim medeni merkezlerinin elyazma fondu kitabxana ve arxivlerinde qalmamis deyil Onlari arasdirib tapmaq tedqiq etmek subhe yox ki Azerbaycanda felsefi fikir tarixinin inkisafini tedqiq edenlere ve oyrenenlere boyuk bir tohfe olar IstinadlarBu meqale qaralama halindadir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Eger mumkundurse daha deqiq bir sablondan istifade edin