Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Bu məqalədəki məlumatların olması üçün əlavə mənbələrə ehtiyac var. |
Bərdə türbəsi, Allah-Allah türbəsi və ya Nüşabə qalası — Bərdə şəhərində yerləşən tarixi memarlıq abidəsi.
| Bərdə türbəsi | |
|---|---|
 | |
 | |
| Ölkə |  Azərbaycan |
| Yerləşir | Bərdə |
| Memar | Əhməd bin Eyyub əl-Hafiz Əlbənnayi ən-Naxçıvani |
| Tikilmə tarixi | 1322 |
| Üslubu | Naxçıvan memarlıq məktəbi |
| Vəziyyəti | fəaliyyət göstərir |
| İstinad nöm. | 6 |
| Kateqoriya | türbə |
| Əhəmiyyəti | dünya əhəmiyyətli |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
XIV əsrdə Bərdədə iki qülləvari türbə tikilmişdir ki, onlardan biri müasir dövrə qədər qalmışdır. Elmi ədəbiyyata 1322-ci il tarixli Bərdə türbəsi adı ilə daxil olan abidənin nə vaxt və kim tərəfindən tikildiyi üstündəki kitabələrdən məlumdur. Bərdə türbəsi hələ XIX əsrdən tədqiqatçıların diqqətini cəlb etmişdir. 1848-ci ildə Bərdəni ziyarət etmiş məşhur şərqşünas Xanıkov abidənin üzərindəki kitabələri oxumuş və bu kitabələr daha sonra 1861-ci ildə Bərdədə olmuş akademik Dorn tərəfindən nəşr edilmişdir. Akademik Dorn eyni zamanda Bərdə türbəsinin təsvirini də nəşr etmişdir.
Bərdə türbəsindəki bu kitabə Naxçıvan memarlarının hələ XIV əsrdə məsul binaları tikmək üçün başqa şəhərlərə də dəvət edildiyini göstərməklə, Naxçıvan memarlıq məktəbi ənənələrinin davam etdiyini təsdiqləyən son dərəcə qiymətli bir sənət nümunəsidir.
Memarlıq xüsusiyyətləri
Bərdə türbəsi qülləvari türbələrə xas quruluşda olub, yeraltı və yerüstü hissədən ibarətdir. Türbənin yeraltı hissəsi xaçvari şəkildə olub, abidənin sərdabə hissəsini, yəni cənazənin dəfn edildiyi hissəni təşkil edir. Türbənin bu hissəsi vaxtilə günbəzlə örtülü olmuş və içərisi kaşıdan quraşdırılma ornamentlərlə bəzədilmişdir. Sərdabəyə Şimal tərəfdən dromos ol vasitəsi ilə daxil olurmuşlar. Türbənin yerüstü hissəsi isə üç əsas memarlıq quruluşundan əmələ gəlir: daşdan hörülmüş kürsülük,dairəvi gövdə və çadırvari günbəz. Sahəsi etibarilə ən çox yer tutan bəzək ünsürü silindrik gövdəni örtən və firuzəyi kaşıdan quraşdırılmış kitabədir. Kürsülükdən başlayaraq yuxarıdakı haşiyəyə qədər səkkiz metr yarımlıq bir hissəni örtən və firuzəyi kaşı ilə qırmızı kərpicin əlaqələndirilməsindən yaranan bir kompozisiyadan əmələ gələn bu kitabə 200 dəfədən artıq Allah sözünü naxış şəklində təkrarlayır. Türbənin gövdəsini örtən yazılı səthdən sonra ornament, daha sonra bir metr hündürlüyündə geniş kitabə qurşağı yerləşir. Bu kitabənin yeri qara rəngli kaşıdan, yazılar isə ağ rəngli kaşıdan quraşdırılıb. Kitabə qurşağından sonra günbəzə keçid təşkil edən 3 yaruslu stalaktit kəməri yerləşdirilmişdir. Bu stalaktitlərin daxili səthləri də rəngli həndəsi ornamentlə örtülmüşdür. Stalaktit qurşaqdan sonrakı konusşəkilli günbəzin səthi də qırmızı və firuzəyi kaşıdan ibarət həndəsi ornamentlərlə örtülü olmuşdur.
Öz quruluşu və bəzəyi etibarilə Bərdə türbəsinin ən maraqlı kompozisiya ünsürlərini Şimal və Cənub tərəflərdə yerləşmiş iki portal (baştağ) təşkil edir. Ümumi sxemi etibarilə bir-birinə uyğunlaşsalar da bu iki baştağ bir-birindən fərqlənir.
Şimal portalında, stalaktit qurşağından yuxarıdakı kitabəson dərəcə bədii şəkildə yerinə yetirilib. Kitabənin abidənin gözə çarpan bir yerdə, demək olar ki, əsas kompozisiya mərkəzində yerləşdirilməsi memarın yüksək ictimai mövqeyinə dəlalət edir. Kitabənin məzmunu belədir: ”Əməli Əhməd bin Eyyub əl-Hafiz Əlbənnayi ən-Naxçıvani”
1322-ci ildə Bərdədə ucaldılmış türbə Qarabağlardakı türbənin ən yaxın oxşarıdır. İri daş plitələrlə üzlənmiş kürsülükdə kvadrat kərpiclərdən tikilmiş bir qədər yarımqazma proporsiyalı qüllə ucaldılmışdır. Türbənin xarici hissəsi şaquli istiqamətdə firuzəyi kərpiclə üfüqi istiqamətdə isə yaxşı cilalanmış adi kərpiclə düzülmüş «köynəklə» örtülmüşdür. Müxtəlif bəzək birləşmələri və kərpicin fakturası bütün fasad boyu dəfələrlə təkrarlanan «Allah» sözünü əmələ gətirir.
Frizin orta zolağında nesxlə işlənilmiş Quran ayəsi kitabəsinin qalıqları yer tutur. Onun süd kimi ağ hərfləri firuzəyi bitki motivləri ilə biri-birinə qarışmışdır. Bu mürəkkəb toxunuşun fonu, türbənin mozaika dekorasiyası üçün səciyyəvi olan, tünd göy şirdən təşkil edilmişdir.
Yuxarı otağa ox üzərində yerləşdirilmiş effektli baştağlarla tərtib olunmuş iki giriş qapısı açılır. Onların kompozisiya sxemi Qarabağlar türbəsinin baştağına yaxındır, ancaq bəzəklərində bir sıra xüsusiyyətlər müşahidə olunur. Baştağlar yalnız çoxrəngli ornament naxışlarının sadəcə zənginləşmiş və kompozisiya cəhətdən qabardılmışdır.
Daxili fəza adəti üzrə iki yerləşgəyə ayrılmışdır. Alt yerləşgə - sərdabə dörd dərin taxçalarla mürəkkəbləşdirilmiş plan həllinə görə kvadratı xatırladır. Yuxarı yerləşgənin interyeri divarlarında oxvari sonluğa malik dayaz taxçaları olan düzgün onbucaqlı prizma şəklindədir. Hamar şəkildə suvanmış divarlarda hansısa dekorativ elementin izi qalmamışdır.
Memar, qülləli türbələrə xas olan "ümumfasadlığı" saxlayaraq, böyük ustalıqla şimal tağbəndin mahiyyətini daha çox qabartmışdır. Qülləli türbələr arasında Bərdə türbəsi daha çox şimal nöqtəsində durur: stilistik cəhətdən onun yaxın oxşarı xeyli cənubda yerləşir.
Bərpası
Uzun illər baxımsız qalan Bərdə türbəsinin bərpasına 1960-cı illərdə başlanılıb. Səhv aparılan bərpa işləri nəticəsində türbənin görkəmi dəyişib, kitabələr silinib, üzərinə qoyulan ağır beton kostruksiya isə çatların əmələ gəlməsinə səbəb olub. Türbənin bərpasına 2012-ci ildə başlanılıb və 2018-ci ildə yenidənqurma işləri tam başa çatdırılıb. Türbənin betondan quraşdırılmış qəzalı günbəzi tam sökülərək yenidən hörülüb və kaşılı kərpiclə üzlənib. 427 m² sadə və mürəkkəb formalı kaşı elementləri hazırlanaraq tətbiq edilib. Quranın Ayətul-kursi surəsi və kufi əlifbası ilə kitabələr bərpa olunub. Kaşılar arasındakı hörgü tikişləri təmizlənərək xüsusi məhlul qarışığı ilə yenidən doldurulub. Divardakı çatlar tam regenerasiya edilib. Sərdabənin pilləkəni şüşə örtüklə bağlanıb və orada mərmər sənduqə quraşdırılıb. Bərpa işləri Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi yanında Mədəni irsin qorunması, inkişafı və bərpası üzrə Dövlət Xidmətinin sifarişilə "Azərbərpa" Elmi-Tədqiqat Layihə İnstitutu tərəfindən həyata keçirilib. 25 mart 2018-ci ildə yenidən açılışı baş tutub.
İstinadlar
- AzərTAc. "Martın 25 də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev əsaslı şəkildə yenidən qurulan Bərdə" (az.). Youtube.com. 25.03.2018. 2022-03-26 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-03-26.
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- "Azərbaycanda üzərində 200 dəfədən çox "Allah" kəlməsi həkk olunan türbə - FOTOLAR" ( (az.)). islamazeri.az. 2016-12-27. 2017-01-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2017-01-10.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu meqaledeki melumatlarin yoxlanilabiler olmasi ucun elave menbelere ehtiyac var Daha etrafli melumat ve ya meqaledeki problemlerle bagli muzakire aparmaq ucun diqqet yetire bilersiniz Lutfen meqaleye etibarli menbeler elave ederek bu meqaleni tekmillesdirmeye komek edin Menbesiz mezmun problemler yarada ve siline biler Problemler hell edilmemis sablonu meqaleden cixarmayin Berde turbesi Allah Allah turbesi ve ya Nusabe qalasi Berde seherinde yerlesen tarixi memarliq abidesi Berde turbesi40 22 59 sm e 47 07 40 s u Olke AzerbaycanYerlesir BerdeMemar Ehmed bin Eyyub el Hafiz Elbennayi en NaxcivaniTikilme tarixi 1322Uslubu Naxcivan memarliq mektebiVeziyyeti fealiyyet gosterirAzerbaycandaki tarixi abidelerin milli qeydiyyatiIstinad nom 6KateqoriyaturbeEhemiyyetidunya ehemiyyetli Vikianbarda elaqeli mediafayllarTarixiXIV esrde Berdede iki qullevari turbe tikilmisdir ki onlardan biri muasir dovre qeder qalmisdir Elmi edebiyyata 1322 ci il tarixli Berde turbesi adi ile daxil olan abidenin ne vaxt ve kim terefinden tikildiyi ustundeki kitabelerden melumdur Berde turbesi hele XIX esrden tedqiqatcilarin diqqetini celb etmisdir 1848 ci ilde Berdeni ziyaret etmis meshur serqsunas Xanikov abidenin uzerindeki kitabeleri oxumus ve bu kitabeler daha sonra 1861 ci ilde Berdede olmus akademik Dorn terefinden nesr edilmisdir Akademik Dorn eyni zamanda Berde turbesinin tesvirini de nesr etmisdir Berde turbesindeki bu kitabe Naxcivan memarlarinin hele XIV esrde mesul binalari tikmek ucun basqa seherlere de devet edildiyini gostermekle Naxcivan memarliq mektebi enenelerinin davam etdiyini tesdiqleyen son derece qiymetli bir senet numunesidir Memarliq xususiyyetleriBerde turbesi qullevari turbelere xas qurulusda olub yeralti ve yerustu hisseden ibaretdir Turbenin yeralti hissesi xacvari sekilde olub abidenin serdabe hissesini yeni cenazenin defn edildiyi hisseni teskil edir Turbenin bu hissesi vaxtile gunbezle ortulu olmus ve icerisi kasidan qurasdirilma ornamentlerle bezedilmisdir Serdabeye Simal terefden dromos ol vasitesi ile daxil olurmuslar Turbenin yerustu hissesi ise uc esas memarliq qurulusundan emele gelir dasdan horulmus kursuluk dairevi govde ve cadirvari gunbez Sahesi etibarile en cox yer tutan bezek unsuru silindrik govdeni orten ve firuzeyi kasidan qurasdirilmis kitabedir Kursulukden baslayaraq yuxaridaki hasiyeye qeder sekkiz metr yarimliq bir hisseni orten ve firuzeyi kasi ile qirmizi kerpicin elaqelendirilmesinden yaranan bir kompozisiyadan emele gelen bu kitabe 200 defeden artiq Allah sozunu naxis seklinde tekrarlayir Turbenin govdesini orten yazili sethden sonra ornament daha sonra bir metr hundurluyunde genis kitabe qursagi yerlesir Bu kitabenin yeri qara rengli kasidan yazilar ise ag rengli kasidan qurasdirilib Kitabe qursagindan sonra gunbeze kecid teskil eden 3 yaruslu stalaktit kemeri yerlesdirilmisdir Bu stalaktitlerin daxili sethleri de rengli hendesi ornamentle ortulmusdur Stalaktit qursaqdan sonraki konussekilli gunbezin sethi de qirmizi ve firuzeyi kasidan ibaret hendesi ornamentlerle ortulu olmusdur Turbenin iki boyutlu gorunusuAzerbaycan poct markasi 2014 Oz qurulusu ve bezeyi etibarile Berde turbesinin en maraqli kompozisiya unsurlerini Simal ve Cenub tereflerde yerlesmis iki portal bastag teskil edir Umumi sxemi etibarile bir birine uygunlassalar da bu iki bastag bir birinden ferqlenir Simal portalinda stalaktit qursagindan yuxaridaki kitabeson derece bedii sekilde yerine yetirilib Kitabenin abidenin goze carpan bir yerde demek olar ki esas kompozisiya merkezinde yerlesdirilmesi memarin yuksek ictimai movqeyine delalet edir Kitabenin mezmunu beledir Emeli Ehmed bin Eyyub el Hafiz Elbennayi en Naxcivani 1322 ci ilde Berdede ucaldilmis turbe Qarabaglardaki turbenin en yaxin oxsaridir Iri das plitelerle uzlenmis kursulukde kvadrat kerpiclerden tikilmis bir qeder yarimqazma proporsiyali qulle ucaldilmisdir Turbenin xarici hissesi saquli istiqametde firuzeyi kerpicle ufuqi istiqametde ise yaxsi cilalanmis adi kerpicle duzulmus koynekle ortulmusdur Muxtelif bezek birlesmeleri ve kerpicin fakturasi butun fasad boyu defelerle tekrarlanan Allah sozunu emele getirir Frizin orta zolaginda nesxle islenilmis Quran ayesi kitabesinin qaliqlari yer tutur Onun sud kimi ag herfleri firuzeyi bitki motivleri ile biri birine qarismisdir Bu murekkeb toxunusun fonu turbenin mozaika dekorasiyasi ucun seciyyevi olan tund goy sirden teskil edilmisdir Yuxari otaga ox uzerinde yerlesdirilmis effektli bastaglarla tertib olunmus iki giris qapisi acilir Onlarin kompozisiya sxemi Qarabaglar turbesinin bastagina yaxindir ancaq bezeklerinde bir sira xususiyyetler musahide olunur Bastaglar yalniz coxrengli ornament naxislarinin sadece zenginlesmis ve kompozisiya cehetden qabardilmisdir Daxili feza adeti uzre iki yerlesgeye ayrilmisdir Alt yerlesge serdabe dord derin taxcalarla murekkeblesdirilmis plan helline gore kvadrati xatirladir Yuxari yerlesgenin interyeri divarlarinda oxvari sonluga malik dayaz taxcalari olan duzgun onbucaqli prizma seklindedir Hamar sekilde suvanmis divarlarda hansisa dekorativ elementin izi qalmamisdir Memar qulleli turbelere xas olan umumfasadligi saxlayaraq boyuk ustaliqla simal tagbendin mahiyyetini daha cox qabartmisdir Qulleli turbeler arasinda Berde turbesi daha cox simal noqtesinde durur stilistik cehetden onun yaxin oxsari xeyli cenubda yerlesir BerpasiTurbenin portali berpadan sonra Uzun iller baximsiz qalan Berde turbesinin berpasina 1960 ci illerde baslanilib Sehv aparilan berpa isleri neticesinde turbenin gorkemi deyisib kitabeler silinib uzerine qoyulan agir beton kostruksiya ise catlarin emele gelmesine sebeb olub Turbenin berpasina 2012 ci ilde baslanilib ve 2018 ci ilde yenidenqurma isleri tam basa catdirilib Turbenin betondan qurasdirilmis qezali gunbezi tam sokulerek yeniden horulub ve kasili kerpicle uzlenib 427 m sade ve murekkeb formali kasi elementleri hazirlanaraq tetbiq edilib Quranin Ayetul kursi suresi ve kufi elifbasi ile kitabeler berpa olunub Kasilar arasindaki horgu tikisleri temizlenerek xususi mehlul qarisigi ile yeniden doldurulub Divardaki catlar tam regenerasiya edilib Serdabenin pillekeni suse ortukle baglanib ve orada mermer senduqe qurasdirilib Berpa isleri Azerbaycan Respublikasi Medeniyyet ve Turizm Nazirliyi yaninda Medeni irsin qorunmasi inkisafi ve berpasi uzre Dovlet Xidmetinin sifarisile Azerberpa Elmi Tedqiqat Layihe Institutu terefinden heyata kecirilib 25 mart 2018 ci ilde yeniden acilisi bas tutub IstinadlarAzerTAc Martin 25 de Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti Ilham Eliyev esasli sekilde yeniden qurulan Berde az Youtube com 25 03 2018 2022 03 26 tarixinde Istifade tarixi 2018 03 26 Hemcinin baxAzerbaycan memarligiXarici kecidler Azerbaycanda uzerinde 200 defeden cox Allah kelmesi hekk olunan turbe FOTOLAR az islamazeri az 2016 12 27 2017 01 10 tarixinde Istifade tarixi 2017 01 10