Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Azərbaycan faunasının zənginliyi barədə ilk məlumata şərq səyyahlarının yazılarında rast gəlmək olar. Memarlıq abidələri, qədim qaya və daşlar üzərindəki müxtəlif heyvan təsvirləri dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. XVII əsrdən etibarən təbiətşünas səyahətçilərin Azərbaycan ərazisinə səfərləri ilə bağlı heyvanlar aləmi haqqında ilk bilgi əldə edilir.
Fauna anlayışından fərqli olaraq heyvanlar aləmi dedikdə onların növ tərkibi ilə yanaşı fərdlərin sayı da nəzərə alınır. Azərbaycan Respublikası ərazisində təbii şəraitin müxtəlifliyi ilə əlaqədar onun heyvanlar aləmi də çox rəngarəngdir. Respublika ərazisində 97 növ məməli, 357 növ quş, 67 növ amfibi və reptili, 1 növ dəyirmiağız, 97 növ balıq, 15 mindən çox onurğasız heyvan növü məlumdur.
Bəzi heyvanlar yalnız çox məhdud (göl, dağın bir hissəsi), digərləri isə respublikanın bütün ərazisində yayılmışdır. Məsələn sərçəkimilər dəstəsinə daxil olan quşlara respublikanın bütün ərazisində rast gəlmək olar.
Azərbaycan Respublikasının "Qırmızı kitab"ına 108 növ heyvanın adı daxil edilmişdir. Onlardan 14 növü məməli, 36 növü quş, 13 növü sürünən və suda-quruda yaşayan, 5 növü balıq, 40 növü həşəratdır.
Azərbaycan faunası
Kərtənkələ
Cənubi Qafqaz kərtənkələciyi (lat. Eremias pleskei) — Kərtənkələcik fəsiləsinə aid kərtənkələ növü. Kiçik ölçülü kərtənkələdir. Bədəninin uzunluğu 6 sm təşkil edir. Quyrunun yuxarı nahiyəsinin pulcuqları hamardır. Yuxarı hissəsində parlaq-sarı və ya parlaq-qəhvəyi 7 zolaq vardır. Arxa ayaqlarında ağ və sarı airəvi gözçüklər vardır.Onlar əsasən gilli və daşlı yarımsəhralarda kolluqların arasında yaşayırlar. Onlara hətta 1800 metr yüksəkliklərdə belə rast gəlinir. Qışlamadan mart-aprel aylarında qayıdırlar. 1,4 sm uzunluğa malik 3-4 yumurta qoyurlar. Bəzən iki dəfə yumurta qoya bilirlər.
Bu növ əsasən Araz çayının orta axarları boyunca, dörd ölkənin ərazisində yayılmışdır: Azərbaycan, İran, Ermənistan və Türkiyə.
Heyvan növlərinin respublika ərazisində yayılma arealı müxtəlifdir. Bəzi növlər isə ancaq Azərbaycan ərazisində yaşayır. Bunlara misal kimi Azərbaycan kərtənkələsini göstərmək olar.
Berqut
Berqut (lat. Aquila chrysaetos) — qızılquşkimilər dəstəsinin qartal cinsinə aid quş növü. Azərbaycanda təhlükədə olan quşlar siyahısına daxil edilmişdir.
- Status. Azərbaycanda sayı azalan nadir növdür.
- Yayılması. Respublikada dəniz səviyyəsindən 1200 m və daha çox yüksəklikdə olan dağ rayonlarında yayılmışdır. Qışda yem üçün aran rayonlarına da enir.
- Yaşayış yeri. Müxtəlifdir. Dağ meşələrinin yuxarı kənarlarındakı hündür ağaclarda, yüksək dağlardakı sıldırımlı qayalarda yuva düzəldir. Əsas yemlənmə yeri olan açıq sahələr kənd təsərrüfatı sahələrinə çevrilir.
- Təbiətdə sayı. 1990-1996-cı illər hesablamalarına əsasən Azərbaycanda berqutun ümumi sayı 15 yuvalayan cütdən çox deyil.
- Çoxalması. Azərbaycanda berqutun çoxalması öyrənilməmişdir. Başqa populyasiyalardan məlumdur ki, berqut 4 - 5 yaşında cinsi yetişkənliyə çatır, daimi cütlər əmələ gətirir, fevral-mart aylarında 2 - 3 yumurta qoyub, 40 gün kürt yatır. Balalarını 80 günə qədər yuvada bəsləyir.
- Rəqibi, düşməni, xəstəliyi. Leş və gəmiricilərlə yemlənən başqa növ yırtıcılar berqutun rəqibidir. Təbii düşmənləri və xəstəlikləri məlum deyil.
- Sayının dəyişilmə səbəbləri. İnsan tərəfindən təqib edilməsi, gəmiricilərlə kimyəvi mübarizə qaydasının pozulması, qışda həm də yem azlığı berqutun sayını azaldır.
- Qorunması üçün zəruri tədbirlər. Yuva sahələrini müəyyən edib təbii abidə kimi qorumalı; yırtıcı quşların qorunmasını geniş təbliğ etməli.
- Berkut məhdud sahədə, əsasən, yüksək dağlarda yaşayan quşlardandır. Qafqaz tetrası Kiçik və Böyük Qafqazın subalp zonasında, yaşılbaş ördək Xəzərin sahilində, respublikanın su tutarlarında qeyd edilir.
Qafqaz Tetrası
Qafqaz tetrası — dağ-meşə quşu, əsasən hündürlükdə yerləşən meşələrin kənarındakı tozağacı, ardıc meşəliklərində alp çəmənliklərində yaşayırlar.
Xarici görünüş
Bu quşun erkəyi (xoruzu) qara məxməri rəngdə olub başı, boynu, döşü, və bel hissəsi yaşıl mavı rəngə çalır. Qanadaltı lələkləri ağdır. Quyruğunun lələkləri qara olub ucları aşağı və yana əyilmişdir.Gözünün üstündə çılpaq qırmızı ləkə vardır. Dişiləri isə boz-qəhvəyi rəngdədir. Bədəni xırda köndələn tünd-qonur rəngli zolaqlarla örtülüb. Cavan fərdlər həyatının 2-si ilinə qədər dişilərə oxşayır.
Yayılması
Hazırda bütün dünyada tetra quşunun 19 növü mövcuddur. Bunlar Avrasiyada , Şimali Amerikada, Sakit və Atlantik okeanın adalarında yayılmışlar. Söhbət açdığımız qafqaz tetrası isə Böyük və Kiçik Qafqaz dağlarında ( Azərbaycan, Rusiya , Gürcüstan, Türkiyə, İran və Ermənistan ərazisində) yaşayır.
Qidalanması
Qidalanma xüsusiyyətinə görə ( dimdik və pəncənin quruluşu , yemi tapmaq qoparmaq yemin növ tərkibi həzm olunması) yaxın qohumları olan qırqovullar fəsiləsinin növlərindən fərqlənir. Belə ki, qüvvətli dimdiyi ağacların qabıqlarını, incə budaqlarını yarpaqları və giləmeyvənləri qoparmağa,güclü ayaqları torpağı eşələyib bitki köklərini yeməyə imkan verir.
Qaya keçisi
Qaya keçisi və Cənubi Qafqaz muflonu hazırda Naxçıvan MR-da, ceyran ancaq Şirvan qoruğunda, Bəndovan və Korçayda rast gəlir.Dağıstan turu (lat. Capra cylindricornis), cütdırnaqlılar dəstəsinin dağ keçisi cinsinə aid məməli heyvan növü. Baş Qafqazda Capra cylindricornis (Dağıstan turu) endemikdir. Dağıstan turu Böyük Qafqazın cənub ətəyində, Balakən, Qəbələ, Zaqatala və İsmayıllı rayonları ərazisində qalmışdır.Turlar yalnız Baş Qafqaz silsiləsində yaşayırlar. Bu heyvanlar yüksək dağlıq şəraitə yaxşı uyğunlaşmışdır. Dağıstan Turları dəniz səviyyəsindən 2000-dən 4200 metrə yüksəklikdə Şərqı Qafqazda yayılmışdır. Turlar sürü haklnda yaşayırlar. Bəzi erkəklər ayrılıqda yaşayırlar. Turların eşitmə, görmə və iyi duyma hisləri çox gözəl inkişaf etmişdir. Turlarda çütləşmə Qışın əvvəllərində baş verir. Turların hamiləlik dövrü 150-160 gün sürür. Doğumdan əvvəl ana Turlar sürüdən ayrılıb vəhşi heyvanların çata bilməyəcəyi yerlərdə 1 bəzi hallarda 2 bala doğurlar. Dişi Turlar balalara çox həssadırlar. Bəzi hallarda başqasının balasını da südlə yemləyirlər.
Balıqlar
Respublikanın şirin sularında və Xəzərdə 30 növ balıq ovlanır. Bu balıqların çoxu Kür çayında, Kürün ətrafındakı göl və axmazlarda, həmçinin Mingəçevir su anbarıda tutulur. Ovlanan balıqların əksəri keçici və yarımkeçicidir (dənizdə böyüyür, kürüləmək üçün çaylara keçir). Keçici balıqların ən qiymətlisi qızılbalıq, nərə, uzunburun və bölgədir. Xəşəm, şamıyı, poru ilanbalığı da belə balıqlardandır. Nərəkimilərin əti və qara kürüsü çox qiymətli hesab olunur. Bunlardan başqa, Azərbaycan Respublikasının sularında böyük sənaye əhəmiyyəti olan çapaq, çəki, sıf, naxa, külmə, ziyad (kütüm) və s. yarımkeçici balıqlar var. Xəzərdə çoxlu siyənək, kilkə və kefal ovlanır. 1959-cu ildən sonra Kür çayında müxtəlif hidrotexniki qurğular tikilməsi, Kür çayı axarının nizama salınması, Xəzər dənizi suyunun çirklənməsi və s. səbəblərdən sənaye əhəmiyyətli balıqların sayı xeyli azalmışdır. Balıq ehtiyatını bərpa etmək və artırmaq məqsədi ilə respublikada geniş miqyasda meliorasiya və balıq yetişdirmək üçün 3 zavod (Kürağzı, Əlibayramlı və Kür təcrübə nərəyetişdirmə zavodları) istifadəyə verilmşdir. Respublikanın balıqyetişdirmə təsərrüfatlarında və zavodlarında hazırda ildə 20 mln.-dək nərə balığı, 600 min qızılbalıq və 800 mln-dan çox çapaq, çəki külmə və sıf körpəsi yetişdirilir. Bunlardan əlavə, 1980-ci ildən Kiçik Qızılağac təsərrüfatında fəaliyyət göstərən inkubatorda ildə 50 min ziyad balığı yetişdirilib dənizə buraxılır. 2000-ci ildə Xıllıda yeni, müasir 20 mln. nərəkimi körpəsi yetişdirməyə qadir olan zavod istifadəyə verilmişdir.
Azərbaycanın İlanlar Faunası
Azərbaycanın İlanlar Faunası — dünyada məlum olan 3500-dən çox ilan növlərindən yalnız 410 növ zəhərli onlardan isə yalnız 232 növ insan üçün təhlükəlidir. Azərbaycanda yayılmış 28 növ ilanlardan isə 22 növ zəhərsiz yalnız 6 növü insan üçün təhlükəli ilanlardır.
Azərbaycanda yayılmış zəhərli ilanlar
Levant gürzəsi(lat. Macrovipera lebetina). Xalq arasında sadəcə “gürzə” kimi tanınır. Ən sıx populyasiyaları Qobustan, AcınohurCeyrançöl,Şirvan , Muğan , Mil-Qarabağ düzənliklərindədi. ona görədə Azərbaycanda zəhərli ilan sancmalarının böyük əksəriyyəti (95%) məhz Levant gürzəsinin payına düşür. Adi qalxansifət(lat. Gloydius halys). Azərbaycanda yalnız cənub zonasında (Lənkəran təbii vilayəti)yayılıb. Dağ və dağətəyi ərazilərdə, adətən daşlıq, qayalıq yerlərdə adi qalxansifət rast gəlinir.
Radde dağgürzəsi(lat. Montivipera raddei). Azərbaycanda yalnız Naxçıvan MR- da alçaq və orta dağlıq ərazilərdə yayılıb.
Şamaxı çöl gürzəsi (lat. Pelias shemakhensis) Böyük Qafqazın dağlıq çöllərində biçənəklərində rast gəlinən kiçik ilandır. Məhdud ərazilərdə yayılmış nadir rast gəlinən zəhərli ilan növüdür.
İrəvan çöl gürzəsi (lat. Pelias eriüanensis) Naxçıvan MR-n və qarabağin dağlıqərazilərində yayılıb. Məhdud ərazidə yayılmış nadir rast gəlinən zəhərli növ ilan növüdür.
Azərbaycan Respublikasında heyvanları qorumaq, eləcə də artmasını təmin etmək üçün qoruqlar, yasaqlıqlar və milli parklar yaradılmış, ov qaydaları nizama salınmışdır. Hirkan Milli Parkı ərazisində 14-17 baş xallı maral qalmışdır. Qafqaz tetrasına Böyük və Kiçik Qafqazın subalp qurşaqlarında, yaşılbaş ördəyə Xəzərin sahilində və başqa sututarlarda rast gəlinir. Qayakeçisi (bezoar keçisi) və dağ qoyunu (Asiya muflonu) hazırda Naxçıvan MR-in yüksək dağlıq ərazilərində, Dağıstan turu (dağkeçisi) Böyük Qafqazın cənub yamaclarında, ceyran Şirvan Milli Parkında və Korçay yasaqlığında yayılmışdır.
Dağ Keçisi
Dağ keçisi böyük ölçülü keçidir. Dağ keçisininnin iki növü məlumdur: Qərbi Qafqaz və Şərqi Qafqaz dağ keçisi. Dağ keçisi yalnız Qafqazda, yüksək dağlarda yaşayır. Şərqi Qafqaz, Rusiya, Gürcüstan və Azərbaycan ərazisində yaşayır. Gürcüstanda dağ keçisi Kaxetidə, Svanetidə və Abxaziyanın Dağlıq Kavkasionidə yaşayır. Erkək dağ keçisinin böyük, buruq buynuzları demək olar ki, bir metrə çatır.Dağ keçisinin bədəninin uzunluğu orta hesabla 130-150 sm-dir, hündürlüyü 79-98 sm, çəkisi 55-100 kq. Dişi dağ keçiləri nisbətən balaca olurlar. Onların orta çəkiləri 45-55 kq-ı təşkil edir.Dağ keçisi əsasən meşədə yaşayır və yarpaqlarla qidalanır. Bundan Əıavə Onun əsas yemini müxtəlif bitkilər və Alp otları təqdim edir. Yem axtarışına dağ keçisi gün ərzində orta hesabla 15-20 kilometr yol gedir.Dağ keçiləri sürülərdə yaşayır. Sürüdə 10-12 dağ keçisi olur.Dişi dağ keçisi əsasən bir və ya nadir hallarda iki bala doğur. Dağ keçisinin balası bir gündə qayaya dırmaşmağa öyrəşir. O, bir ay ərzində otla yemlənməyi öyrənir, amma birinci üç ay ərzində balalar südlə qidalanır. Qafqaz dağ keçisinin sayı yavaş-yavaş azalır. Dağ keçisi Qırmızı Kitaba daxil edilib və onu ovlamaq qadağandır.
Qalereya
Məməlilər aləmi
Quşlar aləmi
Sürünənlər aləmi
-
![image]()
Radde dağ gürzəsi -
![image]()
Adi suilanı (Natrix natrix) -
![image]()
-
![image]()
Xarici keçidlər
- AZƏRBAYCANDA YAYILMIŞ İLAN NÖVLƏRİ
- Kərtənkələ növləri
Mənbə
- Əhmədov S.B., Azərbaycanda yayılmış suda- quruda yaşayanların və sürünənlərin təyinedicisi, dərs vəsaiti, Bakı-2014 ,s.73
- İsgəndərov T.M., İlanlar və zəhərli sancmalar haqqında yaddaş kitabçası,Bakı-2017,s.6
- Sultanov E., Kərimov T., Ziqfrid K., Yonatan E. Qafqaz Tetrası, Bakı-2003 s.5-8
Ədəbiyyat
- D.Q.Tuayev.Qafqaz tetrası.Azərbaycan Qırmızı kitabı, Bakı, İşıq,1989,s.101-102
- A.İ.Xanməmmədov.Qafqaz tetrası.Azərbaycanın Faunası VI cild, Quşlar,Bakı,Elm,1977,s.183-184
İstinadlar
- "Azərbaycan Respublikasının "Qırmızı kitabı"na 108 növ heyvanın adı daxil edilmişdir". Xalq qəzeti. 3 sentyabr 2009. səh. 12. 2022-08-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2024-01-02.
- . 2013-07-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2019-10-15.
- . 2012-08-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-01-23.
Həmçinin bax
- Azərbaycanda məməlilərin siyahısı
- Azərbaycanın quşları
- Azərbaycanda yayılmış sürünənlərin siyahısı
- Azərbaycanda yayılmış suda-quruda yaşayanlar siyahısı
- Azərbaycanda yayılmış balıqların siyahısı
- Azərbaycanda yayılmış kəpənəklərin siyahısı
- Azərbaycan təbiəti
- Azərbaycan florası
- Binəqədi IV dövr flora və fauna qəbiristanlığı
Ermənistan işğalı altında olan və faunası məhv edilmiş ərazilər
- http://www.eco.gov.az/milliparklar.php Milli parklar
- http://www.azerbaijan.az/portal/maps/zoogeographic_a.html Zoocoğrafi xəritə
- Резолюция СБ ООН № 822 от 30 апреля 1993 года
- Резолюция СБ ООН № 853 от 29 июля 1993 годa
- Резолюция СБ ООН № 874 от от 14 октября 1993 годa
- Резолюция СБ ООН № 884 от 12 ноября 1993 годa
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Azerbaycan faunasinin zenginliyi barede ilk melumata serq seyyahlarinin yazilarinda rast gelmek olar Memarliq abideleri qedim qaya ve daslar uzerindeki muxtelif heyvan tesvirleri dovrumuze qeder gelib catmisdir XVII esrden etibaren tebietsunas seyahetcilerin Azerbaycan erazisine seferleri ile bagli heyvanlar alemi haqqinda ilk bilgi elde edilir Fauna anlayisindan ferqli olaraq heyvanlar alemi dedikde onlarin nov terkibi ile yanasi ferdlerin sayi da nezere alinir Azerbaycan Respublikasi erazisinde tebii seraitin muxtelifliyi ile elaqedar onun heyvanlar alemi de cox rengarengdir Respublika erazisinde 97 nov memeli 357 nov qus 67 nov amfibi ve reptili 1 nov deyirmiagiz 97 nov baliq 15 minden cox onurgasiz heyvan novu melumdur Bezi heyvanlar yalniz cox mehdud gol dagin bir hissesi digerleri ise respublikanin butun erazisinde yayilmisdir Meselen sercekimiler destesine daxil olan quslara respublikanin butun erazisinde rast gelmek olar Azerbaycan Respublikasinin Qirmizi kitab ina 108 nov heyvanin adi daxil edilmisdir Onlardan 14 novu memeli 36 novu qus 13 novu surunen ve suda quruda yasayan 5 novu baliq 40 novu heseratdir Azerbaycan faunasiKertenkele Cenubi Qafqaz kertenkeleciyi lat Eremias pleskei Kertenkelecik fesilesine aid kertenkele novu Kicik olculu kertenkeledir Bedeninin uzunlugu 6 sm teskil edir Quyrunun yuxari nahiyesinin pulcuqlari hamardir Yuxari hissesinde parlaq sari ve ya parlaq qehveyi 7 zolaq vardir Arxa ayaqlarinda ag ve sari airevi gozcukler vardir Onlar esasen gilli ve dasli yarimsehralarda kolluqlarin arasinda yasayirlar Onlara hetta 1800 metr yuksekliklerde bele rast gelinir Qislamadan mart aprel aylarinda qayidirlar 1 4 sm uzunluga malik 3 4 yumurta qoyurlar Bezen iki defe yumurta qoya bilirler Bu nov esasen Araz cayinin orta axarlari boyunca dord olkenin erazisinde yayilmisdir Azerbaycan Iran Ermenistan ve Turkiye Heyvan novlerinin respublika erazisinde yayilma areali muxtelifdir Bezi novler ise ancaq Azerbaycan erazisinde yasayir Bunlara misal kimi Azerbaycan kertenkelesini gostermek olar Berqut Berqut lat Aquila chrysaetos qizilquskimiler destesinin qartal cinsine aid qus novu Azerbaycanda tehlukede olan quslar siyahisina daxil edilmisdir Status Azerbaycanda sayi azalan nadir novdur Yayilmasi Respublikada deniz seviyyesinden 1200 m ve daha cox yukseklikde olan dag rayonlarinda yayilmisdir Qisda yem ucun aran rayonlarina da enir Yasayis yeri Muxtelifdir Dag meselerinin yuxari kenarlarindaki hundur agaclarda yuksek daglardaki sildirimli qayalarda yuva duzeldir Esas yemlenme yeri olan aciq saheler kend teserrufati sahelerine cevrilir Tebietde sayi 1990 1996 ci iller hesablamalarina esasen Azerbaycanda berqutun umumi sayi 15 yuvalayan cutden cox deyil Coxalmasi Azerbaycanda berqutun coxalmasi oyrenilmemisdir Basqa populyasiyalardan melumdur ki berqut 4 5 yasinda cinsi yetiskenliye catir daimi cutler emele getirir fevral mart aylarinda 2 3 yumurta qoyub 40 gun kurt yatir Balalarini 80 gune qeder yuvada besleyir Reqibi dusmeni xesteliyi Les ve gemiricilerle yemlenen basqa nov yirticilar berqutun reqibidir Tebii dusmenleri ve xestelikleri melum deyil Sayinin deyisilme sebebleri Insan terefinden teqib edilmesi gemiricilerle kimyevi mubarize qaydasinin pozulmasi qisda hem de yem azligi berqutun sayini azaldir Qorunmasi ucun zeruri tedbirler Yuva sahelerini mueyyen edib tebii abide kimi qorumali yirtici quslarin qorunmasini genis teblig etmeli Berkut mehdud sahede esasen yuksek daglarda yasayan quslardandir Qafqaz tetrasi Kicik ve Boyuk Qafqazin subalp zonasinda yasilbas ordek Xezerin sahilinde respublikanin su tutarlarinda qeyd edilir Qafqaz Tetrasi Qafqaz tetrasi dag mese qusu esasen hundurlukde yerlesen meselerin kenarindaki tozagaci ardic meseliklerinde alp cemenliklerinde yasayirlar Xarici gorunus Bu qusun erkeyi xoruzu qara mexmeri rengde olub basi boynu dosu ve bel hissesi yasil mavi renge calir Qanadalti lelekleri agdir Quyrugunun lelekleri qara olub uclari asagi ve yana eyilmisdir Gozunun ustunde cilpaq qirmizi leke vardir Disileri ise boz qehveyi rengdedir Bedeni xirda kondelen tund qonur rengli zolaqlarla ortulub Cavan ferdler heyatinin 2 si iline qeder disilere oxsayir Yayilmasi Hazirda butun dunyada tetra qusunun 19 novu movcuddur Bunlar Avrasiyada Simali Amerikada Sakit ve Atlantik okeanin adalarinda yayilmislar Sohbet acdigimiz qafqaz tetrasi ise Boyuk ve Kicik Qafqaz daglarinda Azerbaycan Rusiya Gurcustan Turkiye Iran ve Ermenistan erazisinde yasayir Qidalanmasi Qidalanma xususiyyetine gore dimdik ve pencenin qurulusu yemi tapmaq qoparmaq yemin nov terkibi hezm olunmasi yaxin qohumlari olan qirqovullar fesilesinin novlerinden ferqlenir Bele ki quvvetli dimdiyi agaclarin qabiqlarini ince budaqlarini yarpaqlari ve gilemeyvenleri qoparmaga guclu ayaqlari torpagi eseleyib bitki koklerini yemeye imkan verir Qaya kecisi Qaya kecisi ve Cenubi Qafqaz muflonu hazirda Naxcivan MR da ceyran ancaq Sirvan qorugunda Bendovan ve Korcayda rast gelir Dagistan turu lat Capra cylindricornis cutdirnaqlilar destesinin dag kecisi cinsine aid memeli heyvan novu Bas Qafqazda Capra cylindricornis Dagistan turu endemikdir Dagistan turu Boyuk Qafqazin cenub eteyinde Balaken Qebele Zaqatala ve Ismayilli rayonlari erazisinde qalmisdir Turlar yalniz Bas Qafqaz silsilesinde yasayirlar Bu heyvanlar yuksek dagliq seraite yaxsi uygunlasmisdir Dagistan Turlari deniz seviyyesinden 2000 den 4200 metre yukseklikde Serqi Qafqazda yayilmisdir Turlar suru haklnda yasayirlar Bezi erkekler ayriliqda yasayirlar Turlarin esitme gorme ve iyi duyma hisleri cox gozel inkisaf etmisdir Turlarda cutlesme Qisin evvellerinde bas verir Turlarin hamilelik dovru 150 160 gun surur Dogumdan evvel ana Turlar suruden ayrilib vehsi heyvanlarin cata bilmeyeceyi yerlerde 1 bezi hallarda 2 bala dogurlar Disi Turlar balalara cox hessadirlar Bezi hallarda basqasinin balasini da sudle yemleyirler Baliqlar Respublikanin sirin sularinda ve Xezerde 30 nov baliq ovlanir Bu baliqlarin coxu Kur cayinda Kurun etrafindaki gol ve axmazlarda hemcinin Mingecevir su anbarida tutulur Ovlanan baliqlarin ekseri kecici ve yarimkecicidir denizde boyuyur kurulemek ucun caylara kecir Kecici baliqlarin en qiymetlisi qizilbaliq nere uzunburun ve bolgedir Xesem samiyi poru ilanbaligi da bele baliqlardandir Nerekimilerin eti ve qara kurusu cox qiymetli hesab olunur Bunlardan basqa Azerbaycan Respublikasinin sularinda boyuk senaye ehemiyyeti olan capaq ceki sif naxa kulme ziyad kutum ve s yarimkecici baliqlar var Xezerde coxlu siyenek kilke ve kefal ovlanir 1959 cu ilden sonra Kur cayinda muxtelif hidrotexniki qurgular tikilmesi Kur cayi axarinin nizama salinmasi Xezer denizi suyunun cirklenmesi ve s sebeblerden senaye ehemiyyetli baliqlarin sayi xeyli azalmisdir Baliq ehtiyatini berpa etmek ve artirmaq meqsedi ile respublikada genis miqyasda meliorasiya ve baliq yetisdirmek ucun 3 zavod Kuragzi Elibayramli ve Kur tecrube nereyetisdirme zavodlari istifadeye verilmsdir Respublikanin baliqyetisdirme teserrufatlarinda ve zavodlarinda hazirda ilde 20 mln dek nere baligi 600 min qizilbaliq ve 800 mln dan cox capaq ceki kulme ve sif korpesi yetisdirilir Bunlardan elave 1980 ci ilden Kicik Qizilagac teserrufatinda fealiyyet gosteren inkubatorda ilde 50 min ziyad baligi yetisdirilib denize buraxilir 2000 ci ilde Xillida yeni muasir 20 mln nerekimi korpesi yetisdirmeye qadir olan zavod istifadeye verilmisdir Azerbaycanin Ilanlar Faunasi Azerbaycanin Ilanlar Faunasi dunyada melum olan 3500 den cox ilan novlerinden yalniz 410 nov zeherli onlardan ise yalniz 232 nov insan ucun tehlukelidir Azerbaycanda yayilmis 28 nov ilanlardan ise 22 nov zehersiz yalniz 6 novu insan ucun tehlukeli ilanlardir Azerbaycanda yayilmis zeherli ilanlar Levant gurzesi lat Macrovipera lebetina Xalq arasinda sadece gurze kimi taninir En six populyasiyalari Qobustan AcinohurCeyrancol Sirvan Mugan Mil Qarabag duzenliklerindedi ona gorede Azerbaycanda zeherli ilan sancmalarinin boyuk ekseriyyeti 95 mehz Levant gurzesinin payina dusur Adi qalxansifet lat Gloydius halys Azerbaycanda yalniz cenub zonasinda Lenkeran tebii vilayeti yayilib Dag ve dageteyi erazilerde adeten dasliq qayaliq yerlerde adi qalxansifet rast gelinir Radde daggurzesi lat Montivipera raddei Azerbaycanda yalniz Naxcivan MR da alcaq ve orta dagliq erazilerde yayilib Samaxi col gurzesi lat Pelias shemakhensis Boyuk Qafqazin dagliq collerinde biceneklerinde rast gelinen kicik ilandir Mehdud erazilerde yayilmis nadir rast gelinen zeherli ilan novudur Irevan col gurzesi lat Pelias eriuanensis Naxcivan MR n ve qarabagin dagliqerazilerinde yayilib Mehdud erazide yayilmis nadir rast gelinen zeherli nov ilan novudur Azerbaycan Respublikasinda heyvanlari qorumaq elece de artmasini temin etmek ucun qoruqlar yasaqliqlar ve milli parklar yaradilmis ov qaydalari nizama salinmisdir Hirkan Milli Parki erazisinde 14 17 bas xalli maral qalmisdir Qafqaz tetrasina Boyuk ve Kicik Qafqazin subalp qursaqlarinda yasilbas ordeye Xezerin sahilinde ve basqa sututarlarda rast gelinir Qayakecisi bezoar kecisi ve dag qoyunu Asiya muflonu hazirda Naxcivan MR in yuksek dagliq erazilerinde Dagistan turu dagkecisi Boyuk Qafqazin cenub yamaclarinda ceyran Sirvan Milli Parkinda ve Korcay yasaqliginda yayilmisdir Dag Kecisi Dag kecisi boyuk olculu kecidir Dag kecisininnin iki novu melumdur Qerbi Qafqaz ve Serqi Qafqaz dag kecisi Dag kecisi yalniz Qafqazda yuksek daglarda yasayir Serqi Qafqaz Rusiya Gurcustan ve Azerbaycan erazisinde yasayir Gurcustanda dag kecisi Kaxetide Svanetide ve Abxaziyanin Dagliq Kavkasionide yasayir Erkek dag kecisinin boyuk buruq buynuzlari demek olar ki bir metre catir Dag kecisinin bedeninin uzunlugu orta hesabla 130 150 sm dir hundurluyu 79 98 sm cekisi 55 100 kq Disi dag kecileri nisbeten balaca olurlar Onlarin orta cekileri 45 55 kq i teskil edir Dag kecisi esasen mesede yasayir ve yarpaqlarla qidalanir Bundan Eiave Onun esas yemini muxtelif bitkiler ve Alp otlari teqdim edir Yem axtarisina dag kecisi gun erzinde orta hesabla 15 20 kilometr yol gedir Dag kecileri surulerde yasayir Surude 10 12 dag kecisi olur Disi dag kecisi esasen bir ve ya nadir hallarda iki bala dogur Dag kecisinin balasi bir gunde qayaya dirmasmaga oyresir O bir ay erzinde otla yemlenmeyi oyrenir amma birinci uc ay erzinde balalar sudle qidalanir Qafqaz dag kecisinin sayi yavas yavas azalir Dag kecisi Qirmizi Kitaba daxil edilib ve onu ovlamaq qadagandir QalereyaMemeliler alemi Bebir Vasaq Zolaqli kaftar Canavar Ceyran Muflon Dag kecisiQuslar alemi Berqut Sahin Toglugoturen Dovdaq Cehrayi qutan Qizilqaz Qafqaz TetrasiSurunenler alemi Radde dag gurzesi Adi suilani Natrix natrix Zerif ilanbas Xezer tisbagasiXarici kecidlerAZERBAYCANDA YAYILMIS ILAN NOVLERI Kertenkele novleriMenbeEhmedov S B Azerbaycanda yayilmis suda quruda yasayanlarin ve surunenlerin teyinedicisi ders vesaiti Baki 2014 s 73 Isgenderov T M Ilanlar ve zeherli sancmalar haqqinda yaddas kitabcasi Baki 2017 s 6 Sultanov E Kerimov T Ziqfrid K Yonatan E Qafqaz Tetrasi Baki 2003 s 5 8EdebiyyatD Q Tuayev Qafqaz tetrasi Azerbaycan Qirmizi kitabi Baki Isiq 1989 s 101 102 A I Xanmemmedov Qafqaz tetrasi Azerbaycanin Faunasi VI cild Quslar Baki Elm 1977 s 183 184Istinadlar Azerbaycan Respublikasinin Qirmizi kitabi na 108 nov heyvanin adi daxil edilmisdir Xalq qezeti 3 sentyabr 2009 seh 12 2022 08 13 tarixinde Istifade tarixi 2024 01 02 2013 07 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2019 10 15 2012 08 23 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 01 23 Hemcinin baxAzerbaycanda memelilerin siyahisi Azerbaycanin quslari Azerbaycanda yayilmis surunenlerin siyahisi Azerbaycanda yayilmis suda quruda yasayanlar siyahisi Azerbaycanda yayilmis baliqlarin siyahisi Azerbaycanda yayilmis kepeneklerin siyahisi Azerbaycan tebieti Azerbaycan florasi Bineqedi IV dovr flora ve fauna qebiristanligiAzerbaycan faunasi Ermenistan isgali altinda olan ve faunasi mehv edilmis eraziler Nere Siyenek Ag baliq Kutum Sahin Qartal Qizilqaz Cullut Gurze Qutan Cehrayi qutan Dovdaq Turac Fisildayan qu qusu Qirmizidos qaz Qara leylek Tulku Dag kecisi Ceyran Maral Bebir Vasaq Ayi Canavar Suiti Col donuzu Zolaqli kaftar http www eco gov az milliparklar php Milli parklar http www azerbaijan az portal maps zoogeographic a html Zoocografi xerite Rezolyuciya SB OON 822 ot 30 aprelya 1993 goda Rezolyuciya SB OON 853 ot 29 iyulya 1993 goda Rezolyuciya SB OON 874 ot ot 14 oktyabrya 1993 goda Rezolyuciya SB OON 884 ot 12 noyabrya 1993 goda