Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Xəşəm (lat. Aspius aspius) — Xəzər dənizində bir növ və bir yarım növ şəklində mövcuddur. Əsas növ əsasən şimali Xəzərdə yaşayır və çoxalmaq üçün Volqa, Ural və Terek çaylarına girir. Yarım növ isə əsasən Xəzərin cənubunda yayılmışdır. Xəşəm keçici balıqdır, dənizdə yaşayır, cinsi yetişkənliyə çatdıqdan sonra (5–6 yaşında) çoxalmaq üçün oktyabrdan başlayaraq fevrala qədər (bəzən mart-aprelə qədər) əsasən Kür çayına, az miqdarda Qızılağac körfəzinə keçir. Kürü verməsi apreldə, suda temperatur 14 °C olduqda baş verir, kürülərini 0,5–1,5 m dərinlikdə xırda daşlar üzərinə tökür. Hər bir dişi balıq 46,8 mindən 342 min ədədədək kürü verir. Kürüdən çıxmış sürfələr bir müddət çayda qalır. Orada qidalanıb böyüyən balıq körpələri sonra dənizə miqrasiya edərək 30–40 m dərinlikdə yaşayır. Xəşəm yırtıcı balıqdır, artıq 6–9 sm uzunluğa çatmış körpələr başqa balıqların körpələri ilə qidalanır. Xəşəm az saylı balıq olduğu üçün Xəzər hövzəsində ikinci dərəcəli əhəmiyyəti olan balıq sayılır, lakin əti dadlı olduğundan yerli əhalinin çox sevdiyi balıqlardandır. Kür çayı axınının tənzim olunma sı ilə əlaqədar və digər antropogen təsirlər nəticəsində xəşəmin ehtiyatı xeyli azalmışdır və hal-hazırda illik ovu 0,25 tondan çox olmur. Mövcud bioloji şəraitdə xəşəmin ehtiyatının bərpası və artırılması ancaq süni yolla mümkündür. Xəşəmin ehtiyatını süni yolla artırmaq üçün Varvara balıq-artırma zavodunda Cənubi Xəzər xəşeminin süni artırılmasının biotexniki normativləri işlənib hazırlanmışdır. Bu da hər il milyonlarla balıq körpəsini dənizə buraxmağa imkan verir. Yüksək bioloji uyğunlaşma qabiliyyəti, sürətlə böyüməsi və keyfiyyətli ətə malik olması onu Xəzərdə qiymətli təsərrüfat əhəmiyyətli obyektə çevirib.
| Xəşəm | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||
| XƏTA: parent və rang parametrlərini doldurmaq lazımdır. ???: Xəşəm | ||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||
| ||||||||
Xarakterik morfoloji əlamətləri
Bədəni uzunsov, yanlardan basıqdır. Ağzı böyükdür və ucda yerləşir. Alt çənə nisbətən uzun, üzəri qabarcıqlı olub yuxarı istiqamət almışdır. Cinsi dimorfizm zəif inkişaf etmişdir. Uzunluğu orta hesabla 48.0 sm, kütləsi 2.0 kq olur. Azərbaycan sularında ovlanmış ən iri fərdlərinin uzunluğu 70 sm, kütləsi isə 6 kq olmuşdur.
Yaşayış yerləri və həyat tərzi
Keçici balıq olub, Xəzər dənizində yaşayır, çoxalmaq üçün buraya tökülən çaylara (Kür, Lənkərançay, Təngəruçay və s.) daxil olurlar. və Kürətrafı göllərdə şirin su populyasiyaları vardır. Ömrün uzunluğu orta hesabla 6–7 il olub, cinsi yetkinliyə 4–5 yaşlarında çatır. Fərdi inkişaf forması tam çevrilmə şəklindədir. Həyat sikli kürü-sürfə-körpə-yetkin fərd formasındadır.
Yayılması
Xəzərin Azərbaycan sahillərində, buraya tökülən çaylarda, Kürətrafı göllərdə, Varvara, Mingəçevir, Şəmkir, Yenikənd və Naxçıvan su anbarlarında yayılmışdır.
Cinsi statusu və çoxalma xüsusiyyətləri
Çoxalması kürüləmə yolu ilə gedir. Kürüsünü bir dəfəyə, çayların və su anbarlarının daşlı və çınqıllı sahələrində tökür. Kürüləməsi suyun temperaturu 10.00C-14.0 0C olduqda mart ayının əvvəllərindən aprel ayının sonlarına qədər davam edir. Reproduktivliyin forması kürü şəklində olur. Kürüsünü bir dəfəyə tökür.Kürülərinin sayı 46.8 mindən 342.0 min ədədə qədər tökür. Reproduktivliyin periodu ildə bir dəfə hər il, generasiyaların sayı ömrün uzunluğundan asılı olaraq 3–4 dəfə və ya daha çox olur.
Sayı və limit faktorları
Xəşəmin (Aspius aspius) 2 yarımnövü vardır: Cənubi Xəzər xəşəmi (Aspius aspius taeniatus) və (Aspius aspius ibloides). Azərbaycanda Aspius aspius növünün 1 yarım növü qırmızıdodaq həşəm (Aspius aspius taeniatus) yayılmışdır. Su hövzələrinin çirklənməsi, təbii kürüləmə yerlərinin sıradan çıxması, süni çoxaldılmanın aparılmaması, limitdən artıq ovlanma və digər antropogen amillər.
Rasionu
Yırtıcı balıq olduğundan iri fərdləri dənizdə, əsasən, xırda balıqlarla (xul və aterina), Kür çayında, Kürətrafı göllərdə və su anbarlarında balıq körpələri, xironomid sürfələri, mizidlərlə, xərçəngkimilərlə və digər onurğasız heyvanlarla qidalanırlar.
Biomüxtəliflikdə rolu
Biomüxtəlifliyin bir kompanentidir. Yetkin fərdləri balıqlarla və digər onurğasız heyvanlarla qidalanır, özləri və körpələri isə digər yırtıcı balıqların, sürünənlərin, balıqyeyən quşların və məməlilərin qidasını təşkil edir.
İnsan həyatına təsiri
Qiymətli vətəgə balığıdır. Digər vətəgə balıqlarını və onların körpələrini yeməklə müəyyən qədər ziyan verir.
Qəbul edilmiş və qəbul edilməsi vacib olan mühafizə tədbirləri
Ovunun tənzim olunması barədə qanun qəbul edilmişdir, çoxalmaq üçün çaylara girən zaman ovu qadağan edilməlidir, su anbarlarında balıqların çoxalması vaxtı suyun səviyyəsinin kəskin dəyişilməsinə yol verilməməlidir.
İstinadlar
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 2004.
- Əsgerov F. S., Zaytsev Y. Y., Qasımov R. Y., Quliyev Z."Biomüxtəliflik: Xəzərin əsrarəngiz balıqları" "Bəşər-XXI" nəşriyyatı, Bakı, 2003, səh59.
- Əbdürrəhmanov Y. Ə. Azərbaycan faunası (Balıqlar), VII, cild, Bakı, Elm, 1966, 224 s.
- Кулиев З.М. Рыбы Залива Кирова Каспийского моря. Баку, Элм, 1989, 184 с.
- Azərbaycanın heyvanlar aləmi. Onurğalılar, III cild. Bakı: Elm, 2004, s. 620.
- Azərbaycanın heyvanlar aləmi. Onurğalılar, III cild. Bakı: Elm, 2004, s. 620.
Ədəbiyyat
- Azərbaycanın heyvanlar aləmi. Onurğalılar, III cild. Bakı: Elm, 2004, s. 620.
- Əbdürrəhmanov Y. Ə. Azərbaycan faunası (Balıqlar), VII, cild, Bakı, Elm, 1966, 224 s.
- Казанчеев Е.Н. Рыбы Каспийского моря. М.: Легкая и пищевая промышленность, 1981, 168 с.
- Кулиев З.М. Рыбы Залива Кирова Каспийского моря. Баку, Элм, 1989, 184 с.
- Кулиев З.М. Карповые и окуневые Южного и Среднего Каспия. Баку, Изд. Араз, 2002, 215 s.
Xarici keçidlər
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Xesem lat Aspius aspius Xezer denizinde bir nov ve bir yarim nov seklinde movcuddur Esas nov esasen simali Xezerde yasayir ve coxalmaq ucun Volqa Ural ve Terek caylarina girir Yarim nov ise esasen Xezerin cenubunda yayilmisdir Xesem kecici baliqdir denizde yasayir cinsi yetiskenliye catdiqdan sonra 5 6 yasinda coxalmaq ucun oktyabrdan baslayaraq fevrala qeder bezen mart aprele qeder esasen Kur cayina az miqdarda Qizilagac korfezine kecir Kuru vermesi aprelde suda temperatur 14 C olduqda bas verir kurulerini 0 5 1 5 m derinlikde xirda daslar uzerine tokur Her bir disi baliq 46 8 minden 342 min edededek kuru verir Kuruden cixmis surfeler bir muddet cayda qalir Orada qidalanib boyuyen baliq korpeleri sonra denize miqrasiya ederek 30 40 m derinlikde yasayir Xesem yirtici baliqdir artiq 6 9 sm uzunluga catmis korpeler basqa baliqlarin korpeleri ile qidalanir Xesem az sayli baliq oldugu ucun Xezer hovzesinde ikinci dereceli ehemiyyeti olan baliq sayilir lakin eti dadli oldugundan yerli ehalinin cox sevdiyi baliqlardandir Kur cayi axininin tenzim olunma si ile elaqedar ve diger antropogen tesirler neticesinde xesemin ehtiyati xeyli azalmisdir ve hal hazirda illik ovu 0 25 tondan cox olmur Movcud bioloji seraitde xesemin ehtiyatinin berpasi ve artirilmasi ancaq suni yolla mumkundur Xesemin ehtiyatini suni yolla artirmaq ucun Varvara baliq artirma zavodunda Cenubi Xezer xeseminin suni artirilmasinin biotexniki normativleri islenib hazirlanmisdir Bu da her il milyonlarla baliq korpesini denize buraxmaga imkan verir Yuksek bioloji uygunlasma qabiliyyeti suretle boyumesi ve keyfiyyetli ete malik olmasi onu Xezerde qiymetli teserrufat ehemiyyetli obyekte cevirib XesemElmi tesnifatXETA parent ve rang parametrlerini doldurmaq lazimdir XesemBeynelxalq elmi adiAspius aspius L 1758Sekil axtarisiITIS 639538EOL 225105Xarakterik morfoloji elametleriBedeni uzunsov yanlardan basiqdir Agzi boyukdur ve ucda yerlesir Alt cene nisbeten uzun uzeri qabarciqli olub yuxari istiqamet almisdir Cinsi dimorfizm zeif inkisaf etmisdir Uzunlugu orta hesabla 48 0 sm kutlesi 2 0 kq olur Azerbaycan sularinda ovlanmis en iri ferdlerinin uzunlugu 70 sm kutlesi ise 6 kq olmusdur Yasayis yerleri ve heyat terziKecici baliq olub Xezer denizinde yasayir coxalmaq ucun buraya tokulen caylara Kur Lenkerancay Tengerucay ve s daxil olurlar ve Kuretrafi gollerde sirin su populyasiyalari vardir Omrun uzunlugu orta hesabla 6 7 il olub cinsi yetkinliye 4 5 yaslarinda catir Ferdi inkisaf formasi tam cevrilme seklindedir Heyat sikli kuru surfe korpe yetkin ferd formasindadir YayilmasiXezerin Azerbaycan sahillerinde buraya tokulen caylarda Kuretrafi gollerde Varvara Mingecevir Semkir Yenikend ve Naxcivan su anbarlarinda yayilmisdir Cinsi statusu ve coxalma xususiyyetleriCoxalmasi kuruleme yolu ile gedir Kurusunu bir defeye caylarin ve su anbarlarinin dasli ve cinqilli sahelerinde tokur Kurulemesi suyun temperaturu 10 00C 14 0 0C olduqda mart ayinin evvellerinden aprel ayinin sonlarina qeder davam edir Reproduktivliyin formasi kuru seklinde olur Kurusunu bir defeye tokur Kurulerinin sayi 46 8 minden 342 0 min edede qeder tokur Reproduktivliyin periodu ilde bir defe her il generasiyalarin sayi omrun uzunlugundan asili olaraq 3 4 defe ve ya daha cox olur Sayi ve limit faktorlariXesemin Aspius aspius 2 yarimnovu vardir Cenubi Xezer xesemi Aspius aspius taeniatus ve Aspius aspius ibloides Azerbaycanda Aspius aspius novunun 1 yarim novu qirmizidodaq hesem Aspius aspius taeniatus yayilmisdir Su hovzelerinin cirklenmesi tebii kuruleme yerlerinin siradan cixmasi suni coxaldilmanin aparilmamasi limitden artiq ovlanma ve diger antropogen amiller RasionuYirtici baliq oldugundan iri ferdleri denizde esasen xirda baliqlarla xul ve aterina Kur cayinda Kuretrafi gollerde ve su anbarlarinda baliq korpeleri xironomid surfeleri mizidlerle xercengkimilerle ve diger onurgasiz heyvanlarla qidalanirlar Biomuxteliflikde roluBiomuxtelifliyin bir kompanentidir Yetkin ferdleri baliqlarla ve diger onurgasiz heyvanlarla qidalanir ozleri ve korpeleri ise diger yirtici baliqlarin surunenlerin baliqyeyen quslarin ve memelilerin qidasini teskil edir Insan heyatina tesiriQiymetli vetege baligidir Diger vetege baliqlarini ve onlarin korpelerini yemekle mueyyen qeder ziyan verir Qebul edilmis ve qebul edilmesi vacib olan muhafize tedbirleriOvunun tenzim olunmasi barede qanun qebul edilmisdir coxalmaq ucun caylara giren zaman ovu qadagan edilmelidir su anbarlarinda baliqlarin coxalmasi vaxti suyun seviyyesinin keskin deyisilmesine yol verilmemelidir IstinadlarIntegrated Taxonomic Information System ing 2004 Esgerov F S Zaytsev Y Y Qasimov R Y Quliyev Z Biomuxteliflik Xezerin esrarengiz baliqlari Beser XXI nesriyyati Baki 2003 seh59 Ebdurrehmanov Y E Azerbaycan faunasi Baliqlar VII cild Baki Elm 1966 224 s Kuliev Z M Ryby Zaliva Kirova Kaspijskogo morya Baku Elm 1989 184 s Azerbaycanin heyvanlar alemi Onurgalilar III cild Baki Elm 2004 s 620 Azerbaycanin heyvanlar alemi Onurgalilar III cild Baki Elm 2004 s 620 EdebiyyatAzerbaycanin heyvanlar alemi Onurgalilar III cild Baki Elm 2004 s 620 Ebdurrehmanov Y E Azerbaycan faunasi Baliqlar VII cild Baki Elm 1966 224 s Kazancheev E N Ryby Kaspijskogo morya M Legkaya i pishevaya promyshlennost 1981 168 s Kuliev Z M Ryby Zaliva Kirova Kaspijskogo morya Baku Elm 1989 184 s Kuliev Z M Karpovye i okunevye Yuzhnogo i Srednego Kaspiya Baku Izd Araz 2002 215 s Xarici kecidler