Azərbaycanın quşları Azərbaycanda 400 quş növü qeydə alınsa da həqiqətdə onların sayı daha çoxdur Belə ki bu günədək möv

Azərbaycanın quşları — Azərbaycanda 400 quş növü qeydə alınsa da, həqiqətdə onların sayı daha çoxdur. Belə ki, bu günədək mövcud bütün növlər hələlik müəyyən edilməmişdir. Bu da ilk növbədə miqrasiya edən və ötüb keçən növlərə aiddir. Bundan başqa bir çox növlər ölkə ərazisinə gələrək öz areallarını genişləndirməkdə davam edir. Məsələn, kiçik və halqalı qur-qur quşu kimi.

Mərmər cürə. 1993-cü il yaz-yay hesablamaları üzrə Sarısu və Ağgöl göllərinin hər birində yuvalayan quşların sayı 200 fərd olub. 1995-ci ilin əvvəlində Qızılağac qoruğunun Lopatin və Akuşa postları arasındakı su hövzələri üzrə çay ördəklərinin toplantılarında 54 mərmər cürə qeydə alınmışdır.

Berqut. Təbiətdə sayı. 1990-1996-cı illər hesablamalarına əsasən Azərbaycanda berqutun ümumi sayı 15 yuvalayan cütdən çox deyil.

Fısıldayan qu. Yayılması. Xəzər sahillərində Qızılağac qoruğunda rast gəlir. Mil düzü və Samur-Dəvəçi düzənliyinin su hövzələrində. 1993-cü il quşların yaz hesablamaları zamanı Sarısu, Ağgöl, Şirvan qoruğunda yuvalayan quşlar qeydə alınmışdır. Xüsusilə Ağzıbir (Dəvəçi limanı) gölündə – 10 cütdən yuxarı.1993-cü ildə aparılan hesablamalara əsasən Azərbaycanda qışlayan quların sayı 3200 fərddən çox olmuşdur.

Qızılqaz. Qızılağac körfəzində 1933-1934-cü illərdə qış mövsümündə 20 mindən artıq, 1956-cı ilin dekabrında – 5 min, 1957-ci ilin fevralında güclü şaxtalardan sonra – 400-ə kimi, 1976-1977-ci illərdə – 200, 1979-cu ilin yanvarında – 200, 1982-ci ildə – 150, 1993-cü ildə – 800, 1994-cü ildə – 2800 quş müşahidə olunmuşdur.

Azərbaycanda qeydə alınan növlər 18 dəstə və 61 fəsiləyə mənsubdurlar. Bunların 40% -i oturaq növ olmaqla, Azərbaycanda il boyu müşahidə edilirlər, 27%-i qışlayan və 10 %-dən çoxu köç vaxtı qeydə alınan növlərdir.

Azərbaycan ornitofaünası çox zəngindir. Xüsusilədə su-bataqlıq quşlarının növ tərkibi və ekoloji qrupları daha zəngindir (144 növ). Azərbaycan ərazisindən bütün Avrasiyada ən böyük miqrasiya yollardan biri keçir. Şərqi Avropa və Qərbi Sibirdən cənuba və Şərqi Afrikaya, Cənub - Qərbi Asiyaya və əksinə milyonlarla quş köç edir. Hər il Azərbaycan ərazisindən təqribən 20 milyon təkcə su-bataqlıq quşu keçir, istirahət və yemlənmək üçün dayanacaq kimi buradan istifadə 4unar-cı illərdə qış mövsümündə 2 milyondan çox su-bataqlıq quşu, xüsusilədə ördək, qaşqaldaq və qaz ovlanmışdır. 36 növ quş Azərbaycan Qırmızı Kitabına daxil edilmişdir. Azərbaycan ornitofaunasından 23 növ Dünya Qırmızı Kitabına daxil edilmişdir (bax ). Azərbaycanda quşlar üçün əsas təhlükə yaşayış yerlərinin azalması (meşələrin qırılması, su sahələrinin qurudulması, əkinlərin genişləndirilməsi, quşların qanunsuz ov edilməsi, adalardakı yuvalama düşərgələrindən yumurtaların yığılması, narahatlıq amilləri (intensiv mal-qara otarılması, insanların yuvalama yerlərinə getməsi, istirahəti və s.), neft çıxarılması və daşınması (xüsusilədə dənizdə; bax "neft və quşlar"), elektirik xətləri (bax "Quşlar və EX (Elektrik Xəttlər)) və başqalarıdır.

Quşların, ilk növbədə su-bataqlıq quşlarının qorunması üçün Qızılağac və Ağgöl qoruqları təşkil edilmişdirki, burada 500 mindən çox quş qışlayır. Bundan başqa Samux qoruq-ovçuluq təsərrüfatında, Gil və Şahdili yasaqlağında və digər yasaqlıqlarda quşlar qorunub mühafizə edilir. Sarısu (400-500 min qışlamada), Mahmudçala (40 min), Kürün deltasında (miqrasiyada 75 min), Abşeron-Qobustan sahillərində (Pirallahi-Pirsaat kəsiyində - 200 min ) və digər sahələrdə daha çoxdur. Azərbaycanda ekoturizm kimi istiqamətin, xüsusilədə bedvodçinqin (quşların müşahidəsi) inkişaf etdirilməsi üçün əlverişli imkanlar var. Quşları burada il boyu, həm qışlamada, həm köç, həmdə yuvalama zamanı müşahidə etmək mümkündür. Burada vağların, ibislərin, qarabattaqların qamışlıqda, qağayı və sternaların adalarda, hətta istifadəsiz neft özüllərində çoxsaylı koloniyalarını müşahidə etmək olur. Qışda bəzgəglərin nəhəng sürüləri, qartallar, kərkəslər yemlənmək üçün düzənlərə gəlir. Xəzər sahillərində və daxili su hövzələrində su quşlarının nəhəng sürüləri toplaşır.

Quşlar Azərbaycanın sərvətidir, onları qorumaq və daha da artırmaq üçün bütün mümkün imkanlardan istifadə etmək lazımdır.

Dəstə	Növlərinin sayı
Sərçəkimilər (Passeriformes)	156
Çovdarçıkimilər (Charadriiformes)	65
Qızılquşkimilər (Falconiformes)	37
Qazkimilər (Anseriformes)	31
Durnakimilər (Gruiformes)	14
Leyləkkimilər (Ciconiiformes)	13
Qaqarkimilər (Gaviiformes)	11
Göyərçinkimilər (Columbiformes)	8
Ağacdələnkimilər (Piciformes)	8
Toyuqkimilər (Galliformes)	8
Bayquşkimilər (Strigiformes)	8
Rakşikimilər (Coraciiformes)	6
Maygülükimilər (Podicipediformes)	5
Qutankimilər (Pelecaniformes)	4

Azərbaycanda yayılmış quşların siyahısı

Dəstə: Qaqar (Gaviiformes)

Qaqar (Gaviidae)

Qaradöş qaqar (Gavia arctica)
Qırmızıdöş qaqar (Gavia stellata)

Dəstə: Maygülülər (Podicipediformes)

Maygülülər (Podicipedidae)

Kiçik maygülü (Tachybaptus ruficollis)
Qırmızıboyun maygülü (Podiceps auritus)
Böyük maygülü (Podiceps cristatus)
Bozyanaq maygülü (Podiceps grisegena)
Qaraboyun maygülü (Podiceps nigricollis)

Dəstə: Qutankimilər (Pelecaniformes)

Qutan (Pelecanidae)

Çəhrayı qutan (Pelecanus onocrotalus)
Qıvrımlələk qutan ()

Qarabatdaqlar (Phalacrocoracidae)

Böyük qarabatdaq (Phalacrocorax carbo)
Kiçik qarabatdaq (Microcarbo pygmaeus)

Dəstə: Leyləkkimilər (Ciconiiformes)

Vağlar (Ardeidae)

İri ağ vağ (Ardea alba)
Boz vağ (Ardea cinerea)
Kürən vağ (Ardea purpurea)
Sarı pırtlaşıqlələk (Ardeola ralloides)
Böyük danquşu (Botaurus stellaris)
Kiçik danquşcuq (Ixobrychus minutus)
Misir vağı (Bubulcus ibis)
Kiçik ağ vağ (Egretta garzetta)
Adi qarıldaq (Nycticorax nycticorax)

Leyləklər (Ciconiidae)

Ağ leylək (Ciconia ciconia)
Qara leylək ()

İbislər (Threskiornithidae)

Adi ərsindimdik (Platalea leucorodia)
Adi qaranaz ()
Müqəddəs ibis (Threskiornis aethiopicus)

Dəstə:Qızılqazkimilər (Phoenicopteriformes)

Qızılqazlar (Phoenicopteridae)

Adi qızılqaz (Phoenicopterus roseus)

Dəstə: Qazkimilər (Anseriformes)

Ördəklər (Anatidae)

Bizquyruq ördək (Anas acuta)
Fitçalan ördək (Anas crecca)
Fitçi-marek ()
Yaşılbaş ördək (Anas platyrhynchos)
Boz ördək ()
Qaşqa qaz (Anser albifrons)
Boz qaz (Anser anser)
Ağqaş qaz (Anser erythropus)
Qırmızıbaş qaraördək (Aythya ferina)
Kəkilli qaraördək (Aythya fuligula)
Dəniz qaraördəyi (Aythya marila)
Ağgöz qaraördək (Aythya nyroca)
Qırmızıdöş qaz (Branta ruficollis)
Adi güləyənquşu ()
Ağ qaz ()
Moryanka (Clangula hyemalis)
Amerika qu quşu (Cygnus columbianus)
Harayçı qu quşu (Cygnus cygnus)
Fısıldayan qu quşu (Cygnus olor)
Mərmər cürə (Marmaronetta angustirostris)
Adi qılquyruq (Melanitta fusca)
Qara qılquyruq (Melanitta nigra)
Nazik pazdimdik (Mergellus albellus)
Böyük pazdimdik (Mergus merganser)
Uzunburun pazdimdik (Mergus serrator)
()
Göydimdik (Oxyura leucocephala)
Enlidimdik cürə (Spatula clypeata)
Cırıldayan cürə (Spatula querquedula)
Qırmızı anqut (Tadorna ferruginea)
Ala ördək (Tadorna tadorna)

Dəstə: Qızılquşkimilər (Falconiformes)

Qaraquşular (Pandionidae)

Çay qaraquşu (Pandion haliaetus)

Qırğılar (Accipitridae)

Türkistan qırğısı (Accipiter badius)
Avropa tüviyi (Accipiter brevipes)
Bildirçinçalan (Accipiter nisus)
Tetraçalan (Accipiter gentilis)
Qara kərkəs (Aegypius monachus)
Berqut (Aquila chrysaetos)
Böyük xallı qartal (Aquila clanga)
Qırğı qartal ()
Məzar qartalı (Aquila heliaca)
Çöl qartalı (Aquila nipalensis)
Cırtdan qartalça ()
Kiçik xallı qartal (Aquila pomarina)
Adi sar (Buteo buteo)
Tüklüayaq sar (Buteo lagopus)
Çöl sarı (Buteo rufinus)
İlanyeyən (Circaetus gallicus)
Bataqlıq belibağlısı (Circus aeruginosus)
Tarla belibağlısı (Circus cyaneus)
Çöl belibağlısı (Circus macrourus)
Çəmən belibağlısı (Circus pygargus)
Ağbaş kərkəs (Gyps fulvus)
Toğlugötürən (Gypaetus barbatus)
Ağquyruq dəniz qartalı (Haliaeetus albicilla)
Uzunquyruq sahilqartalı ()
Qırmızı çalağan (Milvus milvus)
Qara çalağan (Milvus migrans)
Leşcil ağqartal (Neophron percnopterus)
Adi arıyeyən (Pernis apivorus)

Qızılquşlar (Falconidae)

Bığlı qızılquş (Falco biarmicus)
Ütəlgi qızılquş (Falco cherrug)
Ördəktutan qızılquş (Falco columbarius)
Səhra qızılquşu (Falco naumanni)
Şahin (Falco peregrinus)
Qaragöz qızılquş (Falco subbuteo)
Adi qızılquş (Falco tinnunculus)
Kərkincək qızılquş (Falco vespertinus)

Dəstə: Toyuqkimilər (Galliformes)

Qırqovullar (Phasianidae)

Xınalı kəklik (Alectoris chukar)
Adi bildirçin (Coturnix coturnix)
Adi turac (Francolinus francolinus)
Boz kəklik (Perdix perdix)
Adi qırqovul (Phasianus colchicus)
Qafqaz tetrası (Tetrao mlokosiewiczi)
Xəzər uları (Tetraogallus caspius)
Qafqaz uları (Tetraogallus caucasicus)

Dəstə: Durnakimilər (Gruiformes)

Durnalar (Gruidae)

Adi qəşəng durna (Anthropoides virgo)
Boz durna (Grus grus)
Leucogeranus leucogeranus

Sufərələri (Rallidae)

Adi çivdimdik (Crex crex)
Adi qaşqaldaq (Fulica atra)
Adi qamışfərəsi (Gallinula chloropus)
Sultan toyuğu (Porphyrio porphyrio)
Kiçik təqibçi (Porzana parva)
Adi təqibçi (Porzana porzana)
Cırtdan təqibçi (Porzana pusilla)
Adi sufərəsi (Rallus aquaticus)

Dovdaqlar (Otididae)

Gözəl baladovdaq (Chlamydotis undulata)
Dovdaq ()
Bəzgək (Tetrax tetrax)

Dəstə: Çovdarçıkimilər (Charadriiformes)

Alacüllüt (Haematopodidae)

Sağsağanı alacüllüt (Haematopus ostralegus)

Bizdimdiklər (Recurvirostridae)

Adi caydaqcüllüt (Himantopus himantopus)
Adi bizdimdik (Recurvirostra avosetta)

Pərttəgözlər (Burhinidae)

Adi pərttəgöz (Burhinus oedicnemus)

Haçaquyruqlar (Glareolidae)

Bozqır haçaquyruğu (Glareola nordmanni)
Çəmənlik haçaquyruğu (Glareola pratincola)

Çovdarçılar (Charadriidae)

Dəniz çovdarçısı (Charadrius alexandrinus)
Xəzər çovdarçısı (Charadrius asiaticus)
Halqalı kiçik çovdarçı (Charadrius dubius)
Yaxalıqlı çovdarçı (Charadrius hiaticula)
Böyükdimdik çovdarçı (Charadrius leschenaultii)
Adi çovdarçı (Charadrius morinellus)
Qızılı qonurqanad (Pluvialis apricaria)
Qızılxallı qonurqanad (Pluvialis squatarola)
Çığırğan cüllüt (Vanellus gregarius)
Bəzəkli çökükburun (Vanellus indicus)
Çökükburun ağquyruq (Vanellus leucurus)
Çibiş bibikinə (Vanellus vanellus)

Tənbəlcüllütlər (Scolopacidae)

Adi sahildəyişən (Actitis hypoleucos)
Sahil daşçevirəni ()
Üçbarmaq qumluqca (Calidris alba)
Qaradöş qumluqca (Calidris alpina)
İslandiya qumluqcası (Calidris canutus)
Qaraca qumluqca (Calidris falcinellus)
Qırmızıbaş qumluqca ()
Sərçəvi qumluqca (Calidris minuta)
Calidris pugnax
Ağquyruq qumluqca (Calidris temminckii)
Adi tənbəlcüllüt (Gallinago gallinago)
Ortaboy tənbəlcüllüt (Gallinago media)
Cüllüt (Scolopax rusticola)
Kiçik oxcüllüt (Limosa lapponica)
Böyük oxcüllüt (Limosa limosa)
Kiçik tükcüllüt (Lymnocryptes minimus)
Böyük əyridimdik (Numenius arquata)
Ortaboy əyridimdik (Numenius phaeopus)
Kiçik əyridimdik ()
Dəyirmiburun üzərçə (Phalaropus lobatus)
Bülbülü ilbizcüllüt (Tringa erythropus)
Fiyu ilbizcüllüt (Tringa glareola)
Böyük ilbizcüllüt (Tringa nebularia)
Çay ilbizcüllütü (Tringa stagnatilis)
Qara ilbizcüllüt (Tringa ochropus)
Otluq ilbizcüllütü (Tringa totanus)
Boz səsyamsılayan (Xenus cinereus)

Sahilqağayıları (Stercorariidae)

()

Qağayıkimilər (Laridae)

Ermənistan qağayısı (Larus armenicus)
Xəzər qağayısı (Larus cachinnans)
()
()
()
()
Güləyən qağayı ()
()
Göl qağayısı ()

Susüpürənlər (Sternidae)

Ağyanaq bataqlıq susüpürəni (Chlidonias hybrida)
()
Qara bataqlıq susüpürəni (Chlidonias niger)
Adi susüpürən (Sterna hirundo)

Dəstə: Bağrıqaralar (Columbiformes)

Göyərçinlər (Columbidae)

Çöl göyərçini (Columba livia)
Xırda meşə göyərçini (Columba oenas)
Alabaxta (Columba palumbus)
Yaxalıqlı qurqur ()
Spilopelia senegalensis
Adi qurqur (Streptopelia turtur)

Bağrıqaralar (Pteroclidae)

Qılquyruq bağrıqara (Pterocles alchata)
Qaraqarın bağrıqara (Pterocles orientalis)

Dəstə: Quququşukimilər (Cuculiformes)

()

()

Dəstə: Bayquşkimilər (Strigiformes)

Alabayquşlar (Tytonidae)

Adi alabayquş (Tyto alba)

Bayquşlar (Strigidae)

Tüklüayaq xarabaçıl ()
Bataqlıq bayquşu (Asio flammeus)
Adi qulaqlı bayquş (Asio otus)
Dam xarabaçılı (Athene noctua)
Adi yapalaq (Bubo bubo)
Meşə bayquşcuğu (Otus scops)
Adi yapalaqca (Strix aluco)

Dəstə: Keçisağankimilər (Caprimulgiformes)

()

Adi keçisağan ()

Dəstə: Uzunqanadkimilər (Apodiformes)

Uzunqanadlar (Apodidae)

Kiçik uzunqanad (Apus affinis)
Qara uzunqanad (Apus apus)
Tachymarptis melba

Dəstə: Rakşikimilər (Coraciiformes)

Balıqçıllar (Alcedinidae)

Adi balıqçıl (Alcedo atthis)
Qırmızıdimdik balıqçıl (Halcyon smyrnensis)

Qızlarquşular (Meropidae)

Qızılı qızlarquşu (Merops apiaster)
Yaşıl qızlarquşu (Merops persicus)

Əsl rakşilər (Coraciidae)

Dra-dra göycəqarğa (Coracias garrulus)

Şanapipik (Upupidae)

Şanapipik (Upupa epops)

Dəstə: Ağacdələnkimilər (Piciformes)

Ağacdələnlər (Picidae)

İri ağacdələn (Dendrocopos major)
Ortaboy ağacdələn ()
Dryobates minor
Ağbel ağacdələn (Dendrocopos leucotos)
Suriya ağacdələni (Dendrocopos syriacus)
Qara ağacdələn (Dryocopus martius)
Adi buruqboyun (Jynx torquilla)
Yaşıl ağacdələn (Picus viridis)

Dəstə: Sərçəkimilər (Passeriformes)

Torağaylar (Alaudidae)

()
()
()
()
Buynuzlu torağay ()
Kəkilli torağay (Galerida cristata)
()
İkixallı çöl torağayı (Melanocorypha bimaculata)
Çöl torağayı ()
()
()

Qaranquşlar (Hirundinidae)

Adi şəhər qaranquşu (Delichon urbicum)
Kənd qaranquşu (Hirundo rustica)
Adi dağ qaranquşu (Ptyonoprogne rupestris)
Adi sahil qaranquşu (Riparia riparia)

Quyruqsallayanlar (Motacillidae)

()
()
()
()
()
Ağ quyruqsallayan ()
()
()
()

()

()

Ardıcquşlar (Bombycillidae)

()

(Cinclidae)

()

Birəbittənlər (Troglodytidae)

()

()

()
()
()

Qaratoyuqlar (Turdidae)

()
()
(Turdus iliacus)
Qara qaratoyuq (Turdus merula)
Oxuyan qaratoyuq (Turdus philomelos)
Xallı qaratoyuq (Turdus pilaris)
Qırmızıboğaz qaratoyuq (Turdus ruficollis)
Ağdöş qaratoyuq (Turdus torquatus)
Çil qaratoyuq (Turdus viscivorus)

()

Qamış bülbülü (Cettia cetti)

()

()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()

Milçəkqapanlar (Muscicapidae)

()
()
()
()
()
()
Ağboğaz bülbül (Irania gutturalis)
()
Qərb bülbülü (Luscinia megarhynchos)
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
()
(Saxicola rubetra)
Qarabaş çəkçəki ()
Sibir çəkçəkisi (Saxicola maura)

Sittalar (Sittidae)

()
()
Böyük qayalıq sittası (Sitta tephronota)
()

Süzərlər (Certhiidae)

Qısabarmaq süzər (Certhia brachydactyla)
Adi süzər (Certhia familiaris)

Arıquşları (Paridae)

Adi göy arıquşu (Cyanistes caeruleus)
Kəkilli arıquşu (Lophophanes cristatus)
()
İri arıquşu (Parus major)
(Periparus ater)
Hirkan arıquşu (Poecile hyrcanus)
()
()

Sarıköynəklər (Oriolidae)

()

(Laniidae)

()
()
()
()
()

Qarğalar (Corvidae)

Quzğun (Corvus corax)
Boz qarğa (Corvus cornix)
Qara qarğa (Corvus corone)
Zağca (Corvus frugilegus)
Dolaşa (Corvus monedula)
Adi zığ-zığ ()
Sağsağan ()
()

Sığırçın (Sturnidae)

Adi alasığırçın (Pastor roseus)
Sığırçın (Sturnus vulgaris)

Vələmir quşları (Emberizidae)

Qayalıq vələmirquşu (Emberiza buchanani)
()
Tarla vələmirquşu (Emberiza calandra)
(Emberiza cia)
()
Adi vələmirquşu (Emberiza citrinella)
Bağ vələmirquşu (Emberiza hortulana)
Qarabaş vələmirquşu (Emberiza melanocephala)
Qamışlıq vələmirquşu (Emberiza schoeniclus)
()
()

(Fringillidae)

()
()
()
Yaşılca ()
()
()
()
()
()
()
Baltadimdik ()
()
Adi qarquşu ()
()
()
()

Sərçələr (Passeridae)

Azərbaycan Quşları Üzrə Əsas Ədəbiyyat

K.M. Qambarov. Kataloq vorobğinıx ptiü Azerbaydcana. Baku, İzd. AzFAN, 1941, 92 s.
Azərbaycan faunası. VI s. Quşlar (Non-Passeriformes), Bakı, Elm, 1977, 316 s.
Tuayev D.Q. Azərbaycan quşlarının kataloqu. Bakı, Şur, 1996, 239 s.
Civotnıy mir Azerbaydcana. t. III, Pozvonoçnıe, Baku, Glm, 2000. Ptiüı, s. 261 - 435.
Azərbaycanın Qırmızı Kitabı. Bakı, İşıq, 1989, 544 s. Quşlar, s. 51 - 125.
Patrikeev, Michael; Harper, Geoffrey H. The Birds of Azerbaijan (Faunistica). Pensoft Publishers, 2004, 380

Xarici keçid

Azərbaycan quşları - The Internet Bird Collection (IBC)
Azərbaycanda quş növləri siyahısı - Bird Checklists of the World/Avibase
Azərbaycan quşları 2017-01-11 at the Wayback Machine
Azərbaycan quşları

İstinadlar

|}