Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Çay qaraquşu (lat. Pandion haliaetus) — qaraquş cinsinə aid quş növü. Azərbaycanda təhlükədə olan quşlar siyahısına daxil edilmişdir.
- Status. Nadir, sayı tez azalan növdür.
- Yayılması. Xəzər sahillərində (başlıca olaraq Astara və Kür çayı mənsəbi arasında) və respublikanın iri daxili su hövzələrində olur.
- Yaşayış yeri. Balıqla zəngin su hövzələri yaxınlığında yerləşən hündür gövdəli meşələr.
- Təbiətdə sayı. Sonuncu illərin hesablamalarına əsasən Azərbaycanda ümumi sayı 13-15 yuvalayan cütdür.
- Çoxalması. Yuva sahələri daimidir və uzun illər ardıcıl istifadə olunur. Yuvalar hündür ağaclarda qurulur. Yuvaya 2-3 yumurta qoyur.
- Sayının dəyişilmə səbəbləri. Balıqla qidalanan və guya balıqçılıq təsərrüfatına zərər gətirən bir yırtıcı kimi insanlar tərəfindən vurulması.
- Qorunması üçün zəruri tədbirlər. Qorunmasına əməl olunması üçün nəzarəti gücləndirmək. Sayının hesabatının aparılmasını təşkil etmək, cəmləşdiyi yerləri müəyyən etmək, yuva olan ağacların kəsilməsini qadağan etmək.
| Çay qaraquşu | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||
| Elmi təsnifat | ||||||||||||
| XƏTA: yoxdur{{Pandion}}, taksonun sistematikasını təsvir etməlidir Pandion. ???: Çay qaraquşu | ||||||||||||
| Beynəlxalq elmi adı | ||||||||||||
| ||||||||||||
Yarımnövləri
- P. h. haliaetus — böyük və ən tünd rəngli yarımnövdür. Avrasiyada yaşayır.
- P. h. carolinensis — böyük və tünd rəngli yarımnövdür. Şimali Amerikada yaşayır.
- P. h. ridgwayi — başı nisbətən açıq rənglidir. Ölçüləri P. h. haliaetus yarımnövündə olduğu kimidir. Karib dənizi adalarında yaşayır. Oturaq həyat tərzi keçirir.
- P. h. cristatus — ən kiçin yarımnövdür. Avstraliya və Tasmaniyanın böyük çayları boyunca sahil zonada yaşayır.
Kateqoriya və statusu
(I-KR). Kritik vəziyyətdədir, nəslinin kəsilmə təhlükəsi var.
Qısa təsviri
İri və səssiz yırtıcıdır. Bel tərəfi qaramtıl, qarın tərəfi ağdır. Döşündə tünd rəngli köndələn zolaq var. Gözlərindən boynuna tünd rəngli enli zolaq uzanır. Başının üstü çirkli-ağdır. Quyruğunun ucu düz qurtarır.
Yayılması
Geniş yayılıb: Avropa, Asiya, Şimali Afrika, Yeni Zelandiya. Azərbaycanda Xəzərin sahilində və Kür-Araz düzənliyində olur.
Yaşayış yeri və həyat tərzi
Hündür ağacları, şəffaf suyu və bol balığı olan su hövzələrinin sahilində yaşayır. Azərbaycana nəsil verməyə gəlir, apreldən oktyabra qədər olur. Hər cütün ayrıca yuva sahəsi olur. Ağacda, bəzən qayada böyük yuva tikir, 2-3 yumurta verir. Avqustda balaları pərvaz olur. Balıq yeyir və balalarına da balıq yedizdirir. Şəffaf suda balığı tez tapır və dərhal özünü suya daş kimi atıb, 2-3 kq-a qədər olan şikarını caynağında çıxarır.
Sayı
ХIХ əsrdə adi saylı, ХХ əsrin 80-ci illərində nadir olub, 90-cı illərdə nəslinin kəsilməsi qorxusu yaranıb, cəmi 14 cüt qalmışdı. Son 10 ildə kritik vəziyyətə düşüb, cəmi 6 cüt qalıb. Kürqırağı tuqay meşələrində, Lənkəran düzənliyində, o cümlədən, Qızılağac Dövlət Təbiət Qoruğunda nəsil verməkdən məhrum olub.
Məhdudlaşdırıcı amillər
Düzənlik meşələrinin qırılması, tuqay meşələrinin kəskin transformasiyası, qanunsuz ovçuluq, yem bazasının zəifləməsi və zəhərlənməsi, texnosferin genişlənməsi (səs-küyün çoxalması).
Qorunması üçün qəbul edilmiş tədbirlər
Ovlanması qadağandır. Azərbaycan Respublikasının və Naxçıvan MR-in Qırmızı kitablarına daxil edilib. Beynəlxalq ticarəti yasaqdır. CİTES, Bern və Bonn konvensiyalarına daxil edilib.
Qorunması üçün məsləhət görülmüş tədbirlər
Yuvası olan yerlərin tapılıb təbiət abidəsi statusu ilə qorunması, yem bazasının qorunub saxlanılması, kritik vəziyyətdə olmasının xalqa çatdırılması, süni şəraitdə yetişdirilib təbiətə buraxılması.
Məlumat mənbələri
1. Mustafayev Q.T., Sadıqova Н.А. Azərbaycanın quşları. Bakı, “Çaşıoğlu”, 2005, s. 121;
2. Mustafayev Q.T.,Sadıqova Н.А. və b. Azərbaycanın qızılquşkimiləri və Qırmızı kitab // “Biologiyada elmi nailiyyətlər” mövzusunda Respub. elmi konf. mat-rı., Bakı, BDU, 2009, s. 290-292;
3. Гамбаров К.М. Материалы по орнитофауне восточной части южного склона Главного Кавказского хребта и прилегаюшей низменности // Тр. Института Зоол. Азерб. ССР. Баку, 1954, том XVII, с. 71;
4. Мустафаев Г.Т., Садыгова Н.А. Состояние численности соколообразных птиц в Азербайджане // Мат-лы Республ. Науч. Конф. “Современные проблемы биологии”. Баку, БГУ, 2001, с. 101-102.
5. Azərbaycan Respublikasının "Qırmızı Kitab"ı (II nəşr). Quşlar bölməsi.
- Integrated Taxonomic Information System (ing.). 1996.
- IOC World Bird List Version 6.3. 2016. doi:10.14344/IOC.ML.6.3
- . 2013-07-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-04-22.
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Cay qaraqusu lat Pandion haliaetus qaraqus cinsine aid qus novu Azerbaycanda tehlukede olan quslar siyahisina daxil edilmisdir Status Nadir sayi tez azalan novdur Yayilmasi Xezer sahillerinde baslica olaraq Astara ve Kur cayi mensebi arasinda ve respublikanin iri daxili su hovzelerinde olur Yasayis yeri Baliqla zengin su hovzeleri yaxinliginda yerlesen hundur govdeli meseler Tebietde sayi Sonuncu illerin hesablamalarina esasen Azerbaycanda umumi sayi 13 15 yuvalayan cutdur Coxalmasi Yuva saheleri daimidir ve uzun iller ardicil istifade olunur Yuvalar hundur agaclarda qurulur Yuvaya 2 3 yumurta qoyur Sayinin deyisilme sebebleri Baliqla qidalanan ve guya baliqciliq teserrufatina zerer getiren bir yirtici kimi insanlar terefinden vurulmasi Qorunmasi ucun zeruri tedbirler Qorunmasina emel olunmasi ucun nezareti guclendirmek Sayinin hesabatinin aparilmasini teskil etmek cemlesdiyi yerleri mueyyen etmek yuva olan agaclarin kesilmesini qadagan etmek Cay qaraqusuElmi tesnifatXETA taksonomik sablon yoxdur Pandion taksonun sistematikasini tesvir etmelidir Pandion Cay qaraqusuBeynelxalq elmi adiPandion haliaetus L 1758 Sekil axtarisiITIS 175590NCBI 56262EOL 45509079FW 368439YarimnovleriP h haliaetus boyuk ve en tund rengli yarimnovdur Avrasiyada yasayir P h carolinensis boyuk ve tund rengli yarimnovdur Simali Amerikada yasayir P h ridgwayi basi nisbeten aciq renglidir Olculeri P h haliaetus yarimnovunde oldugu kimidir Karib denizi adalarinda yasayir Oturaq heyat terzi kecirir P h cristatus en kicin yarimnovdur Avstraliya ve Tasmaniyanin boyuk caylari boyunca sahil zonada yasayir Kateqoriya ve statusu I KR Kritik veziyyetdedir neslinin kesilme tehlukesi var Qisa tesviriIri ve sessiz yirticidir Bel terefi qaramtil qarin terefi agdir Dosunde tund rengli kondelen zolaq var Gozlerinden boynuna tund rengli enli zolaq uzanir Basinin ustu cirkli agdir Quyrugunun ucu duz qurtarir YayilmasiGenis yayilib Avropa Asiya Simali Afrika Yeni Zelandiya Azerbaycanda Xezerin sahilinde ve Kur Araz duzenliyinde olur Yasayis yeri ve heyat terziHundur agaclari seffaf suyu ve bol baligi olan su hovzelerinin sahilinde yasayir Azerbaycana nesil vermeye gelir aprelden oktyabra qeder olur Her cutun ayrica yuva sahesi olur Agacda bezen qayada boyuk yuva tikir 2 3 yumurta verir Avqustda balalari pervaz olur Baliq yeyir ve balalarina da baliq yedizdirir Seffaf suda baligi tez tapir ve derhal ozunu suya das kimi atib 2 3 kq a qeder olan sikarini caynaginda cixarir SayiHIH esrde adi sayli HH esrin 80 ci illerinde nadir olub 90 ci illerde neslinin kesilmesi qorxusu yaranib cemi 14 cut qalmisdi Son 10 ilde kritik veziyyete dusub cemi 6 cut qalib Kurqiragi tuqay meselerinde Lenkeran duzenliyinde o cumleden Qizilagac Dovlet Tebiet Qorugunda nesil vermekden mehrum olub Mehdudlasdirici amillerDuzenlik meselerinin qirilmasi tuqay meselerinin keskin transformasiyasi qanunsuz ovculuq yem bazasinin zeiflemesi ve zeherlenmesi texnosferin genislenmesi ses kuyun coxalmasi Qorunmasi ucun qebul edilmis tedbirlerOvlanmasi qadagandir Azerbaycan Respublikasinin ve Naxcivan MR in Qirmizi kitablarina daxil edilib Beynelxalq ticareti yasaqdir CITES Bern ve Bonn konvensiyalarina daxil edilib Qorunmasi ucun meslehet gorulmus tedbirlerYuvasi olan yerlerin tapilib tebiet abidesi statusu ile qorunmasi yem bazasinin qorunub saxlanilmasi kritik veziyyetde olmasinin xalqa catdirilmasi suni seraitde yetisdirilib tebiete buraxilmasi Melumat menbeleri1 Mustafayev Q T Sadiqova N A Azerbaycanin quslari Baki Casioglu 2005 s 121 2 Mustafayev Q T Sadiqova N A ve b Azerbaycanin qizilquskimileri ve Qirmizi kitab Biologiyada elmi nailiyyetler movzusunda Respub elmi konf mat ri Baki BDU 2009 s 290 292 3 Gambarov K M Materialy po ornitofaune vostochnoj chasti yuzhnogo sklona Glavnogo Kavkazskogo hrebta i prilegayushej nizmennosti Tr Instituta Zool Azerb SSR Baku 1954 tom XVII s 71 4 Mustafaev G T Sadygova N A Sostoyanie chislennosti sokoloobraznyh ptic v Azerbajdzhane Mat ly Respubl Nauch Konf Sovremennye problemy biologii Baku BGU 2001 s 101 102 5 Azerbaycan Respublikasinin Qirmizi Kitab i II nesr Quslar bolmesi Integrated Taxonomic Information System ing 1996 IOC World Bird List Version 6 3 2016 doi 10 14344 IOC ML 6 3 2013 07 07 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 04 22