Seyid Əzim Şirvani

Seyid Əzim Şirvani (9 iyul 1835, Şamaxı – 20 may 1888, Şamaxı) — XIX əsr Azərbaycan şairi və maarifçisi.

Seyid Əzim Şirvani
Doğum tarixi	9 iyul 1835(1835-07-09)
Doğum yeri	Şamaxı, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	20 may 1888(1888-05-20) (52 yaşında)
Vəfat yeri	Şamaxı, Şamaxı qəzası, Bakı quberniyası, Rusiya imperiyası
Milliyyəti	azərbaycanlı
Atası	Seyid Məhəmməd Şirvani
Təhsili	dini təhsil
Fəaliyyəti	şair, müəllim
Əsərlərinin dili	Azərbaycan, Fars
Janrlar	Lirika, satira
Seyid Əzim Şirvani Vikimənbədə
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı ilə Seyid Əzim Şirvani Azərbaycan Respublikasında əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin siyahısına daxil edilmişdir.

Həyatı

Seyid Əzim Şirvani 1835-ci il iyulun 9-da Şamaxıda ruhani ailəsində anadan olmuşdur. Seyid Əzim Şirvani haqqında ilk məlumat A.Zaxarov tərəfindən verilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, 1977-ci ilə qədər Seyid Əzimin müfəssəl tərcümeyi-halı yazılmışdır. Seyid Əzim kiçik yaşlarında ikən Şamaxının tanınmış, mötəbər şəxslərindən olan atası Seyid Məhəmməd vəfat etmişdir. Seyid Əzim ana babası molla Hüseynin himayəsi altında yaşamışdır. Molla Hüseyn Dağıstanda Yaqsay kəndində ruhanilik edirdi. Babasından ərəb və fars dillərini öyrənən Seyid Əzim təxminən 10 il sonra Şamaxıya qayıdır və burada mədrəsədə oxuyub orta ruhani təhsilini tamamlayır. A.Zaxarovun yazdığına görə Dağıstanda yaşadığı müddətdə Seyid Əzim bir neçə Dağıstan dillərini də öyrənmişdi.

Dağıstanda Seyid Əzim 10 ildən artıq yaşayır. 1853-cü ildə 18 yaşında ikən o, anası Gülsüm xanım ilə birlikdə Şamaxıya qayıdır. XIX əsrin 50-ci illərində Azərbaycanda, o cümlədən Şamaxı şəhərində mədəni-maarif sahəsində köhnəlik, sxolastika hələ çox qüvvətli idi; Şərqin dini mərkəzlərinə ziyarətə getmək, ruhani təhsili almaq, "hacı", "kərbəlayı" olmaq ənənəsi davam edirdi. Belə bir şəraitdə Seyid Əzimin ruhani təhsili almaq, dini ocaqların ziyarətinə getmək fikrinə düşməsini də təsadüfi hesab etmək olmaz. Odur ki, 1856-cı ildə ali ruhani təhsili almaq həvəsi 21 yaşlı gənc Seyid Əzimi İraqa, əvvəl Nəcəf və Bağdada, sonra isə Suriyanın Şam şəhərinə aparır. Gənc şair İraqda oxuyarkən dünyəvi elmlərə də böyük maraq göstərir. Şamaxıya qayıtdıqdan sonra 1869-cu ildə orada yeni üsul üzrə məktəb açaraq ömrünün axırına qədər burada müəllimlik edir. Köhnə mollaxanalardan fərqli olaraq o, bu məktəbdə uşaqlara dini elmlərlə yanaşı, Azərbaycan və fars dillərini təlim edir, tarix, coğrafiya, hesab və s. fənlərdən ibtidai məlumat da verirdi. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycanın görkəmli şairi Mirzə Ələkbər Sabir, məşhur yazıçı və pedaqoq Sultan Məcid Qənizadə və bir sıra başqa yazıçılar məhz onun məktəbində oxumuşlar.

Öz zəngin yaradıcılığı ilə Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinə qızıl səhifələr əlavə edən Seyid Əzim Şirvani 1888-ci il mayın 20-də Şamaxıda vəfat etmiş Seyid Əzim Şirvani 1835-ci il iyul ayının 9-da Şamaxıda ruhani ailəsində anadan olmuşdur. Seyid Əzim Şirvani haqqında ilk məlumat A.Zaxarov tərəfindən verilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, 1977-ci ilə qədər Seyid Əzimin müfəssəl tərcümeyi-halı yazılmışdır. Seyid Əzim kiçik yaşlarında ikən Şamaxının tanınmış, mötəbər şəxslərindən olan atası Seyid Məhəmməd vəfat etmişdir. Seyid Əzim ana babası molla Hüseynin himayəsi altında yaşamışdır. Molla Hüseyn Dağıstanda Yaqsay kəndində ruhanilik edirdi. Babasından ərəb və fars dillərini öyrənən Seyid Əzim təxminən 10 il sonra Şamaxıya qayıdır və burada mədrəsədə oxuyub orta ruhani təhsilini tamamlayır. A.Zaxarovun yazdığına görə Dağıstanda yaşadığı müddətdə Seyid Əzim bir neçə Dağıstan dillərini də öyrənmişdi.

Dağıstanda Seyid Əzim 10 ildən artıq yaşayır. 1853-cü ildə 18 yaşında ikən o, anası Gülsüm xanım ilə birlikdə Şamaxıya qayıdır. XIX əsrin 50-ci illərində Azərbaycanda, o cümlədən Şamaxı şəhərində mədəni-maarif sahəsində köhnəlik, sxolastika hələ çox qüvvətli idi; Şərqin dini mərkəzlərinə ziyarətə getmək, ruhani təhsili almaq, "hacı", "kərbəlayı" olmaq ənənəsi davam edirdi. Belə bir şəraitdə Seyid Əzimin ruhani təhsili almaq, dini ocaqların ziyarətinə getmək fikrinə düşməsini də təsadüfi hesab etmək olmaz. Odur ki, 1856-cı ildə ali ruhani təhsili almaq həvəsi 21 yaşlı gənc Seyid Əzimi İraqa, əvvəl Nəcəf və Bağdada, sonra isə Suriyanın Şam şəhərinə aparır. Gənc şair İraqda oxuyarkən dünyəvi elmlərə də böyük maraq göstərir. Şamaxıya qayıtdıqdan sonra 1869-cu ildə orada yeni üsul üzrə məktəb açaraq ömrünün axırına qədər burada müəllimlik edir. Köhnə mollaxanalardan fərqli olaraq o, bu məktəbdə uşaqlara dini elmlərlə yanaşı, Azərbaycan və fars dillərini təlim edir, tarix, coğrafiya, hesab və s. fənlərdən ibtidai məlumat da verirdi. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycanın görkəmli şairi Mirzə Ələkbər Sabir, məşhur yazıçı və pedaqoq Sultan Məcid Qənizadə və bir sıra başqa yazıçılar məhz onun məktəbində oxumuşlar.

Öz zəngin yaradıcılığı ilə Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinə qızıl səhifələr əlavə edən Seyid Əzim Şirvani 1888-ci il mayın 20-də Şamaxıda vəfat etmişdir.

Yaradıcılığı

Zəngin ədəbi yaradıcılığa malik olan Seyid Əzim Şirvaninin bədii irsi biri Azərbaycanca, digəri isə farsca iki böyük külliyyatdan ibarətdir. Azərbaycanca bədii irsinin əsasını qəzəl janrı təşkil edir.

Şairin əsərləri içərisində müxtəlif Şərq mənbələrindən etdiyi tərcümələr, Sədi, Hafiz və Füzuli şeirlərinə yazdığı nəzirələr də vardır. Lakin bunlar şairin zəngin bədii irsi içərisində az yer tutur. Seyid Əzim Şirvani yaradıcılığının çox hissəsi lirik janrda yazılmış orijinal əsərlərdən ibarətdir ki, bunların da çoxu qəzəllərdir. Bu qəzəllər içində də aşiqanə qəzəllər daha çox yer tutur. Müəllifin şeirə hərarət və can verən dərin lirikasını məhz bu qəzəllərdə görmək olur. Şairin qəzəllərində həyat sevgisi, nikbin əhvali-ruhiyyə, dini etiqad xüsusi yer tutur.

Gecə gördüm səni, ey afəti dövran, yuxuda,
Ki, elərdin mənə yüz lütfi-firavan yuxuda.

Seyid Əzim Şirvani yaradıcılığının ikinci mərhələsi onun maarifçi və tənqidi-satirik şeirlərilə başlayır ki, artıq bu zamandan etibarən onun yaradıcılığında realizm üstünlük təşkil edir. Onun realist şeir yaradıcılığı sahəsinə keçməsində "Əkinçi" qəzetinin mühüm rolu olmuşdur. Çünki, məhz "Əkinçi"nin təsirilə şair günün bir çox zəruri məsələləri ilə maraqlanır və yaradıcılığında yeni mövzulara keçir, müasir həyatın tələblərinə uyğun şeirlər yazır, Azərbaycanın ilk mətbu orqanında nəşr etdirir. Maarifçi şair üçün "Əkinçi" xalqa müraciət yeri idi. O, xalqı qəflət və cəhalət yuxusundan oyanmağa çağırır, Həsən bəy Zərdabinin xeyirxah, maarifçi təşəbbüslərini alqışlayır, onu bilikli bir müəllim və xeyirxah bir insan kimi qiymətləndirirdi. O, "Əkinçi"də çap etdirdiyi şeirlərilə müasirlərini bu qəzeti oxumağa, ona kömək etməyə çağırırdı:

Bəs "Əkinçi" cəlalımızdır bizim,
Nasehi xoşməqalımızdır bizim.
Səy edək, ey guruhi-niksifat,
Etməsin ta bizim "Əkinçi" vəfat.

Şairin əsərləri içərisində öyüd, təmsil və didaktik mahiyyət daşıyan mənzum hekayələr vardır ki, bunların da müəyyən bir hissəsi öz ideyaları etibarilə onun maarifçi şeirləri ilə birləşir. Doğruluq, mərdlik, dostluq, yoldaşlıqda mətanət, çalışqanlıq, əzilənlərə kömək, insanlarla yaxşı rəftar və s. gözəl və nəcib sifətlərin tərbiyələndirilməsi həmin öyüdlərin əsas məzmununu təşkil edir.

Seyid Əzim Şirvaninin ictimai mahiyyət daşıyan satiraları onun ümumi yaradıcılığında müstəsna mövqe tutur. Onu öz dövrünün böyük realist şairi kimi tanıdan "Yerdəkilərin göyə şikayət etmələri", "Dəli şeytan", "Məkri-zənan", "Bəlx qazisi və xarrat", "Müctəhidin təhsildən qayıtması", "Elmsiz alim", "Alim oğul ilə avam ata", "Qafqaz müsəlmanlarına xitab" və s. satiralarıdır. Zəngin ədəbi yaradıcılığa malik olan Seyid Əzim Şirvaninin bədii irsi biri Azərbaycanca, digəri isə farsca iki böyük külliyyatdan ibarətdir. Azərbaycanca bədii irsinin əsasını qəzəl janrı təşkil edir.

Şairin əsərləri içərisində müxtəlif Şərq mənbələrindən etdiyi tərcümələr, Sədi, Hafiz və Füzuli şeirlərinə yazdığı nəzirələr də vardır. Lakin bunlar şairin zəngin bədii irsi içərisində az yer tutur. Seyid Əzim Şirvani yaradıcılığının çox hissəsi lirik janrda yazılmış orijinal əsərlərdən ibarətdir ki, bunların da çoxu qəzəllərdir. Bu qəzəllər içində də aşiqanə qəzəllər daha çox yer tutur. Müəllifin şeirə hərarət və can verən dərin lirikasını məhz bu qəzəllərdə görmək olur. Şairin qəzəllərində həyat sevgisi, nikbin əhvali-ruhiyyə, dini etiqad xüsusi yer tutur.

Gecə gördüm səni, ey afəti dövran, yuxuda,

Ki, elərdin mənə yüz lütfi-firavan yuxuda.

Seyid Əzim Şirvani yaradıcılığının ikinci mərhələsi onun maarifçi və tənqidi-satirik şeirlərilə başlayır ki, artıq bu zamandan etibarən onun yaradıcılığında realizm üstünlük təşkil edir. Onun realist şeir yaradıcılığı sahəsinə keçməsində "Əkinçi" qəzetinin mühüm rolu olmuşdur. Çünki, məhz "Əkinçi"nin təsirilə şair günün bir çox zəruri məsələləri ilə maraqlanır və yaradıcılığında yeni mövzulara keçir, müasir həyatın tələblərinə uyğun şeirlər yazır, Azərbaycanın ilk mətbu orqanında nəşr etdirir. Maarifçi şair üçün "Əkinçi" xalqa müraciət yeri idi. O, xalqı qəflət və cəhalət yuxusundan oyanmağa çağırır, Həsən bəy Zərdabinin xeyirxah, maarifçi təşəbbüslərini alqışlayır, onu bilikli bir müəllim və xeyirxah bir insan kimi qiymətləndirirdi. O, "Əkinçi"də çap etdirdiyi şeirlərilə müasirlərini bu qəzeti oxumağa, ona kömək etməyə çağırırdı:

Bəs "Əkinçi" cəlalımızdır bizim,

Nasehi xoşməqalımızdır bizim.

Səy edək, ey guruhi-niksifat,

Etməsin ta bizim "Əkinçi" vəfat.

Şairin əsərləri içərisində öyüd, təmsil və didaktik mahiyyət daşıyan mənzum hekayələr vardır ki, bunların da müəyyən bir hissəsi öz ideyaları etibarilə onun maarifçi şeirləri ilə birləşir. Doğruluq, mərdlik, dostluq, yoldaşlıqda mətanət, çalışqanlıq, əzilənlərə kömək, insanlarla yaxşı rəftar və s. gözəl və nəcib sifətlərin tərbiyələndirilməsi həmin öyüdlərin əsas məzmununu təşkil edir.

Seyid Əzim Şirvaninin ictimai mahiyyət daşıyan satiraları onun ümumi yaradıcılığında müstəsna mövqe tutur. Onu öz dövrünün böyük realist şairi kimi tanıdan "Yerdəkilərin göyə şikayət etmələri", "Dəli şeytan", "Məkri-zənan", "Bəlx qazisi və xarrat", "Müctəhidin təhsildən qayıtması", "Elmsiz alim", "Alim oğul ilə avam ata", "Qafqaz müsəlmanlarına xitab" və s. satiralarıdır.

Əsərləri

Vikimənbədə Müəllif:Seyid Əzim Şirvani ilə əlaqəli məlumatlar var.

Pedoqoji fəaliyyəti

1830–1858-ci illər arasında Şuşa, Nuxa, Bakı, Gəncə, Naxçıvan və Şamaxı şəhərlərində yeni tipli məktəblər açılırdı. Bu məktəblərdə Azərbaycan, ərəb, fars və rus dilləri öyrədilirdi. 1869–1870-ci illərdə Seyid Əzim Şamaxıda yeni üsulla "Məclis" adlı bir məktəb açmışdı. Seyid Əzimin bu məktəbində köhnə mollaxanalardan fərqli olaraq, şagirdlərə Azərbaycan, rus, fars dilləri öyrədilir və müasir elmlərdən ibtidai məlumat verilirdi. Zaqafqaziya tədris dairəsi Seyid Əzim Şirvaninin maarif sahəsindəki xidmətlərinin nəzərə alaraq, 1886-cı ildə onu gümüş medalla təltif etmişdi. Uzun müddət məlum olmayan bu sənədin əsli Azərbaycan SSRİ Daxili İşlər Nazirliyinin arxivində saxlanılır. Təxminən, 1966-cı ildə Azərbaycan SSRİ Daxili İşlər Naziriliyi arxivlər idarəsinin rəisi M. Şəkinski həmin sənədi 1880–1890-cı illərin nüfuz siyahısı qovluğunun arasından tapıb dərc olunmaq üçün "Azərbaycan müəllimi" qəzeti redaksiyasına vermişdi. Seyid Əzim məktəbi haqqında rəsmi və dürüst məlumatı 1889-cu ildə Poti şəhərində Minqrel şəhər məktəbinin müəllimi A.Zaxarov "Народное обучение у Закафказских татар" adlı geniş bir məqalə yazmışdır. A.Zaxarov yazır ki, Seyid Əzim həmin məktəbi 18 ildir ki, idarə edir. O (Seyid Əzim), fars, ərəb və bir neçə Dağıstan ləhcələrini də bilir. Onun məktəbində 33 nəfər şagird oxuyur; bunlardan 12 nəfəri həftədə 15 qəpik, 9 nəfəri 20 qəpik və 12 nəfəri isə 25 qəpik tədris haqqı verir ki, cəmi 6 manat 60 qəpik edir. Seyid Əzim bir neçə il bu cür dərs dedikdən sonra, tərcümə etdiyi əsərləri və öz şeirlərini toplayıb "Məcmueyi-asari-Hacı Seyid Əzim Şirvani" adlı bir dərs kitabı tərtib etmişdir. Seyid Əzim həmin dərsliyin əlyazması şəklində o zamanlar Qori seminariyasının tatar şöbəsi müdiri A. O. Çernyayevskiyə göndərmiş və A. O. Çernyayevski də həmin kitabdan bir neçə hekayə alıb, tərtib etdiyi "Vətən dili" dərsliyində çap etdirmişdir. Seyid Əzimin ölümündən sonra onun oğlu müəllim Mir Cəfər, vaxtilə atasının məktəb şagirdləri üçün düzəltdiyi və əlyazması şəklində olan materialları toplayıb nizama salır və 1895-ci ildə Təbriz şəhərində daş basması ilə bir kitab nəşr etdirir. Həmin kitabdan müəyyən müddət mollaxanalarda və məhəllə məktəblərində bir dərslik kimi istifadə olunmuşdur. Seyid Əzim bütün maddi və mənəvi çətinliklərə baxmayaraq, 18 ildən artıq öz məktəbində müəllimlik etmişdir. Nəhayət, bir tərəfdən mövhumatçıların və ruhanilərin müxtəlif bəhanələrlə ona qarşı hücuma keçmələri, digər tərəfdən də o zaman Şamaxıda dövlət tərəfindən açılan şəhər məktəbinin təsiri nəticəsində get-gedə həmin məktəb artıq öz fəaliyyətini dayandırmağa məcbur oldu. Seyid Əzim isə Şamaxıda açılmış həmin şəhər məktəbinə müəllim təyin edilib, ömrünün sonuna qədər orada Azərbaycan dili və ədəbiyyat dərslərini aparmışdır. Seyid Əzimin "Məcmueyi-asari-Hacı Seyid Əzim Şirvani" adlı dərs kitabından başqa "Tacül-kütüb" adlı dərslik də yazmışdır. Bu dərsliyə şairlərdən və müxtəlif ədəbi mənbələrdən etdiyi tərcümələri də daxil etmişdir.

Mətbuatla əlaqələri

Seyid Əzim Şirvaninin yaradıcılığında "Əkinçi"nin müstəsna rolu var. Bu mətbu orqanın səhifələrində şairin 10-dan çox şeiri işıq üzü görmüşdü. Azərbaycan xalqının həyatında "Əkinçi"nin böyük rolu olduğunu şeirlərində vurğulayan Şirvaninin nəzərində qəzetin xeyli üstünlükləri vardı. Dünyanın müxtəlif yerlərindən informasiyaları toplayıb oxucuya çatdırması, maarifçilik işi aparması, elm toxumu səpməsi, ana dilinin saflaşması uğrunda aparılan mübarizə Şirvani tərəfindən mətbuatın üstünlüyü hesab edilirdi. Qəzet onun əlində maarifçilik ideyalarının yayıldığı xitabət kürsüsünə çevrilmişdi. "Əkinçi"nin imkanlarından yararlanmaq üçün oxuculara üz tutan Şirvani yazırdı:

Neçə müddətdir ki, Həsən bəyi zar,
Hüsnü-tədbir ilə o fəxri-kibar,
Öz qədimi misalımızda haman,
Qəzetə çapını edib ünvan.

İzn hasil qılıbdır dövlətdən,
Biz gərək dəm vuraq səadətdən
Özünə gərçi yoxdur faidəsi,
Leyk var, xəlqə feyzi-zaidəsi.

"Əkinçi"nin nəşri ilə bağlı göndərdiyi təbrik məktubunda Seyid Əzim bu mətbu orqanı və Zərdabinin "əhli-islamı", "xaki-məzəllətdən" qaldırdığı, xalqı öz ana dilində günün aktual problemləri ilə tanış etdiyini alqışlayırdı. O, "Əkinçi"nin gəlişini ruh təzələyən səhərə bənzədir. Səhər mehi insanda xoş duyğular oyatdığı kimi "Əkinçi" də müsəlman aləmini qəflət yuxusundan oyadır. Qəzetin müsəlman aləminə gətirdiyi bu yeniliyi duyan şair "Əkinçi"nin davamlı nəşrini arzulayırdı.

"Əkinçi"yə həsr etdiyi şeir nümunələrindən aydın görünür ki, Şirvani dövrünün bir çox ziyalıları kimi mətbuatın imkanlarını çox gözəl dəyərləndirir, xalqın tərəqqisi və inkişafında mühüm vasitə olduğunu duyurdu. O, "Qəzet nədir" şeirində "Əkinçi"nin məramı, məqsəd və vəzifələrini nəzmlə oxuculara çatdırırdı. Həsən bəyin özünün təbirincə desək, Şirvani "Əkinçi"nin səsinə səs verərək maarifi təbliğ etməklə kifayətlənmir, yeni tipli məktəblərin açılmasını alqışlayırdı. Aqilin cahildən yüksək tutulmasını maarifçiliyin əsas prinsipi hesab edən Şirvani öz oğlunu Şamaxıda açılan yeni tipli məktəbə qoymuşdu. Oğluna nəsihət məzmununda yazdığı şeiri "Əkinçi"yə göndərən Şirvaninin bu əsəri redaksiya qeydi ilə çap olunmuşdu. Redaksiya qeydində deyilirdi:

Şamaxıda bir camaat uçqolası bina olub ruhani okrujioy məclisinin nəzarətində Şamaxı sakini Seyid Əzim Məliküşşüəra öz oğlu Mir Cəfər namı haman uçqolaya elm təhsil etmək üçün qoymadan xalqın məzəmmətin görüb öz oğluna nəzm ilə nəsihət verdiyinin bəyanıdır.

Ailəsi

Seyid Əzimin anasının adı Gülsüm idi. Seyid Əzim 19 yaşında ikən anasının yaxşı tanıdığı Məşədi Mövsümün qızı Ceyran xanım adlı qızla evlənmişdir. 1856-cı ildə Seyid Əzimin oğlu Mir Cəfər anadan olmuşdur. Seyid Əzimin Mir Cəfərdən başqa Seyid Həcər xanım və Seyid Fatma xanım adlı qızları da olub. 1864-65-ci illərə qədər Seyid Əzimin nə anasının, nə arvadının, nə də ki, qızlarının adları məlum deyildi. Bu haqda Fatma xanımın oğlu, Seyid Əzimin 57 yaşlı nəvəsi Məhəmməd Əhmədov Sadıq Hüseynova məlumat vermişdir. XIX əsrin 70-ci illərində şair oğlu Mir Cəfəri oxumaq üçün anası ilə birlikdə Bakıya göndərmişdir. 1875-ci ildə oğluna yazdığı bir məktubdan aydın olur ki, Mir Cəfər anası ilə əmisinin yanında qalırmış. 1876-cı ildə Zərdabiyə yazdığı məktubdan aydın olur ki, artıq ana ilə oğul həmin ilin əvvəllində Bakıdan Şamaxıya qayıtmışdır. 1859-cu il may ayının 30-da Şamaxı şəhərində zəlzələ olmuş və zəlzələ şəhər əhalisinə böyük zərər vermişdi. Zəlzələdən Seyid Əzimin ailəsi də böyük zərər çəkmişdi.

Mir Cəfər (Seyid Əzim Şirvaninin oğlu)

Mir Cəfər 1902-ci il zəlzələsindən sonra özünün və bacılarının ailələri ilə birlikdə Bakı şəhərinə köçmüş, əvvəlcə Bakıda "Şamaxı yolu" deyilən ərazidə məskunlaşmış, bir ildən sonra atasının Buzovna və Mərdəkandan olan şair dostları onu kəndlərinə dəvət etmişlər. Mir Cəfərgil əvvəl Mərdəkanda, sonra isə həmişəlik Buzovna kəndində yaşamışlar. Mir Cəfər Buzovna kəndində 1937-ci ildə vəfat etmiş, kənd qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur. Onun məzar daşını kənd sakini Abdulla Səlimov qoydurmuşdur. Mir Cəfərin Buzovna qəsəbəsində olan məzar daşı üzərində onun təvəllüd 1832-ci il yazılmışdır ki, bu da səhv tarixdir. Bəzi mənbələrdə ölüm tarixi 1937-ci il göstərilsə də, bu tarix özü də mübahisəlidir. Mir Cəfər, 1882-ci ildə əslən Salyandan olan və Şamaxıda yaşayan Seyid Süleymanın qızı Bikə xanımla (Seyid Bikə) ailə qurub. Onların Mir Kamil, Mir Fazil, Mir Mustafa, Mir Adil adlı dörd övladı olub. Mir Kamil körpə ikən vəfat edib, o, biriləri isə ötən əsrin 90-cı illərinə qədər yaşamışlar.

Seyid Həcər (Seyid Əzim Şirvaninin qızı)

Bəzi tədqiqatçılara görə Seyid Həcər 1869-cu ildə dünyaya gəlmişdir. Şamaxı şəhərində anadan olmuş Seyid Həcər də S.Ə.Şirvanidən ilk ev təhsili almışdır. Seyid Həcər ailəsini yaxşı tanıdıqları, xırda ticarətlə məşğul olan Kəblə Qulu adlı bir nəfərlə ailə qurub. Onlar da 1902-ci ildə qardaşıgilə Bakı şəhərinə, bir neçə ildən sonra isə Aşqabada — şamaxılı qohumlarının yanına köçüblər. Bir il sonra Seyid Fatma da ailəsi ilə birlikdə bacısının yanına köçür. Seyid Həcərin iki qız övladı olmuşdur: Seyid Surə və Seyid Sayad. Bəzi tədqiqatçılara görə Seyid Həcər 1938-ci ildə Düşənbə şəhərində vəfat etmiş və elə orada da dəfn olunmuşdur. Onun məzarını şair Arif Səfa tanıyırdı ki, o da ötən il vəfat etdi.

Seyid Fatma (Seyid Əzim Şirvaninin qızı)

Bəzi tədqiqatçılara görə Seyid Fatma 1870-ci ildə dünyaya gəlib. Seyid Fatma Məşədi Əhməd adlı qohumu ilə ailə qurub. Ailəsi ilə əvvəl Bakıya, sonra bacısı Seyid Həcərgilin yanına Aşqabada köçmüşdür. Ticarətlə məşğul olan həyat yoldaşı ilə onların bir oğlu – Məhəmməd və iki qızları — Seyid Sədəf və Seyid Xədicə olmuşdur. Bəzi tədqiqatçılara görə 1936-cı ildə vəfat etmiş Seyid Fatmanın məzarı Aşqabaddadır. Həyat yoldaşı Məşədi Əhməd Fatmadan sonra çox yaşamış, 90 yaşında vəfat etmişdir. Seyid Xədicənin qızı, Seyid Əzimin nəticəsi Fatma xanım görə isə, 1933-37-ci illərdə Düşənbədə sayılıb seçilən bir ailə olan Seyid Fatmanın nəyi varsa əllərindən alırlar. Seyid Fatmanın ölüm tarixini isə 1934-cü il kimi göstərir. Mir Məhəmməd ailəsi ilə 1960-cı ildən sonra Bakıya yığışmışdır. Vəsiyyətinə görə, Şamaxıda babası- S. Ə. Şirvaninin yanında dəfn olunmuşdur. 1994-cü ildə doğmaları onu Şamaxıya gətirib, S. Ə. Şirvaninin məzarı yanında dəfn etmişlər. Seyid Fatmanın qızı Xədicə xanım Düşənbədə ailə həyatı qurub. 1948-ci ildə Düşənbədə zəlzələ olanda, köçüb gəlirlər Daşkəndə. Ailələrində belə bir ənənə olub, indi də belədir ki, ancaq azərbaycanlılarla ailə həyatı qururdular. Xədicə xanım Ərdəbilin Nəmin kəndindən olan Əminağa Əhəd oğlu Quliyevə ərə verirlər. Sonra müharibə vaxtı Əminağa müharibəyə gedir. Ordan əlil olaraq qayıdır Daşkənddə yaşayırlar. 1966-cı ildə Daşkənddə zəlzələ olanda köçüb gəlirlər Düşənbəyə. 1992-ci ildə Düşənbədə dava başlanır. Köçüb gəlirlər yenidən Daşkəndə. Seyid Xədicə isə Daşkənddə dəfn edilib. Seyid Fatmanın digər qızı Səadət isə 1938-ci ildə İrana sürgün olunmuşdur. Əgər nəzərə alsaq ki, bu sözlərin müəllifi Seyid Əzim Şirvaninin nəticəsi Fatma xanımdır, onda Seyid Fatmanın qızının adının Seyid Sədəf olması mübahisəlidir. Xədicənin qızı Fatma xanım Quliyeva, Daşkəndin kənarında Sergili rayonunda sovetdən qalma ailə yataqxanasında, qızı Nərgiz xanım və 22 yaşlı nəvəsi Teymurla şəraitsiz vəziyyətdə yaşayırlar. Maraqlıdır ki, Seyid Əzim də övladları kimi qürbətdə çox ağır həyar keçirmiş, ehtiyac içərisində yaşamışdır. Dostlarına qürbətdən yazdığı mənzum məktub və şeirlərdə şairin çərəti açıq ifadə olunmuşdur: Diyari-Şamə ol gün kim, məni hökmi-qəza çəkdi, Nə möhnətlər gör ol viranədən bu binəva çəkdi. Seyid Əzimin nəticəsi Fatma Quliyeva da nənəsinin müsibətlərini danışanda Seyid Əzimin məhz bu qəzəlindən, həmin, yuxarıdakı beyti xatırlamışdı. Qeyd edək ki, bu gün Özbəkistanda, İranın Məşhəd və Təbriz şəhərlərində də S. Ə. Şirvaninin doğmaları yaşayır. Hazırda Bakı şəhərində S. Ə. Şirvaninin 40 nəfərdən çox qohumları var.

Seyid Əzimin dinə münasibəti

Seyid Əzim öz əsərlərində məzhəb və təriqətləri pisləsə də onların Əlinin adı ilə heç bir əlaqəsi olmadığını iddia edirdi. Seyid Əzim Axundov kimi ateist olmamışdır, onun dünyagörüşünə dinin qüvvətli təsiri aşkardır. Lakin öz əsrinin qabaqcıl bir adamı olan Seyid Əzim dini etiqada çox laqeyd və passiv münasibət bəsləmişdir.

Ədəbiyyat

• Məcmueyi lətifə: Divan /Seyid Əzim Şirvani. Təbriz, 1895, 282 səh.
• Təmsillər, mənzum hekayələr və öyüdlər /Seyid Əzim Şirvani, Bakı: Gənclik, 1979. 59 s.
• Qəzəllər /Seyid Əzim Şirvani; red. və lüğətin tərtibçisi: S. Qafarlı. Bakı: Azərnəşr, 1960. 658 s.
• Seyid Əzim Şirvani [monoqrafiya] /K. Mir Bağırov; red. F. Qasımzadə. Bakı: Uşaqgəncnəşr, 1959. 235 s.
• Seyid Əzim Şirvani /S. M. Hüseynov; red. Z. Əsgərli. Bakı: Yazıçı, 1987. 121 s.
• Seyid Əzim Şirvani /Əsgərli Zaman; Elmi red.: N.Məmmədov. AMEA. Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu. Bakı: Elm, 2005. 64 s.
• Seyid Əzim Şirvani anadilli poeziyasında vəzn /Məmmədzadə B. M.; Elmi red.: V. M. Məmmədəliyev. Bakı: 1999. 44 s.
• Qəzəliyyati-Seyid Şirvani /Seyid Əzim Şirvani; naşir. M. C. Seyidzadə. I cild. Bakı: [s. n.], 1902 (1319 h.). 244 s.
• Seçilmiş şeirləri /Seyid Əzim Şirvani ; [ön söz. H. Zeynallı]. Bakı: Azərnəşr, 1930. 277 s.
• Seyid Əzim Şirvani ocağı /S. Qəniyev [ön söz], T. Qəni ; elmi red. Q.Paşayev. Bakı: Elm və təhsil, 2014. 182 s.
• Poet`s of Shirvan: Khagani Shirvani, Nasimi Imadeddin, Said-Azim Shirvani, Mirza-Alekper Sabir, Abbas Sahhat /Rafael Huseynov ; Trans. Ilgar Majidli ; Dsr. Kabira Hashimova ; Editor Jasarat Gasimov. Baku: Elm və Təhsil, 2012. 120 s.
• Uşaq ədəbiyyatı nümunələrinin təhlil və tədrisi xüsusiyyətləri : Q.Zakir, S.Ə.Şirvani, C. Məmmədquluzadə və M. Dilbazinin əsərləri əsasında: tədris-metodik vəsait /İ. Ə. Orucəliyev ; elmi red. R. O. Qafarov; Azərb. Resp. Təhsil Nazirliyi, Azərb. Müəllimlər İn-tu. Bakı: Müəllim, 2015. 158 s.
• Şamaxı torpağının yetirdiyi böyük Azərbaycan şairləri : elmi-kütləvi oçerklər / B. Nəbiyev; elmi red. A. Rüstəmli; Bakı: Ozan, 2012.287 s.
• Şirvan şairləri /R. Hüseynov ; [rəssam S. Şatikov]. Hüseynov, Rafael. Bakı: Elm və təhsil, 2012. 107 s.
• XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı : [dərslik] /F. Qasımzadə ; nəşrə hazırlayan Y.N. İsmayılova ; elmi red. T. H. Hüseynov. Bakı: Elm və təhsil, 2017. 550 s.

İstinadlar

1. "Seyid Əzim Şirvani". 2012-05-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-07-09.
2. """Əsərlərin dövlət varidatı elan edilməsi Qaydaları"nın və "Əsərləri dövlət varidatı elan edilən müəlliflərin və dövlət varidatı elan edilən filmlərin Siyahısı"nın təsdiq edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 7 may 2019-cu il tarixli, 211 nömrəli Qərarı" (az.). nk.gov.az. 2019-05-11. 2020-11-24 tarixində . İstifadə tarixi: 2019-05-13.
3. (az.). 2020-05-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
4. "Азербайджанская литература". 2007-05-14 tarixində . İstifadə tarixi: 2018-07-09.
5. (az.). 2020-03-03 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
6. А. Захаров. Народное обучение у Закавказских татар. СМОМПК (сборник материалов описания местнестей и племнь Кавказа),1890. Тифлис.
7. Akif Aşırlı, Azərbaycan mətbuat tarixi, (1875–1920), Bakı.
8. . azerhistory.com (rus). 2020-05-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
9. Seyfəddin Qəniyev. (az.). 2020-05-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
10. Aida Eyvazova. "Seyyid Əzim Şirvaninin xələfləri Azərbaycan Prezidentindən kömək istədilər" (az.). 26 Noyabr 2013. 1 may, 2020 tarixində .

Xarici keçidlər

• Şamaxı Ensiklopediyasında Seyid Əzim Şirvani
• Seyid Əzim Şirvani-168 2005-05-09 at the Wayback Machine
• Youtube-da bax: Şamaxı mahnısı ( 02.03.2014)