Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Aşqabad — Türkmənistanın paytaxtı . Əhalisi 1 milyon 31 min nəfərdir .
| Paytaxt | |||
| Aşqabad | |||
|---|---|---|---|
| Aşgabat | |||
 | |||
| |||
| Ölkə | |||
| Tarixi və coğrafiyası | |||
| Əsası qoyulub | 1881 | ||
| Sahəsi |
| ||
| Mərkəzin hündürlüyü | 219 ± 0 m | ||
| Saat qurşağı | | ||
| Əhalisi | |||
| Əhalisi |
| ||
| Rəsmi dili | |||
| Rəqəmsal identifikatorlar | |||
| Poçt indeksi | 744000 — 744901 | ||
| Nəqliyyat kodu | AG | ||
| Digər | |||
| ashgabat.gov.tm/en/ | |||
| | |||
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |||
Şəhər 38-ci paralelin altında, Afina, Seul və San-Fransisko enlərində yerləşir; Türkmənistanın ən böyük şəhəridir.
Tarixi
Aşqabad dünyanın ən qədim şəhərlərindəndir. Arxeoloqlar köhnə Aşqabadın ən azı 8 min il yaşı olduğunu və buranın heç vaxt tam boşalmadığını bildirirlər. Müasir Aşqabad 1881-ci ilin yanvarında Rusiya imperiya qoşunlarının bütün Axal-Tekinsky oazisini və xüsusən onun şərqində yerləşən Aşqabad kəndini işğal etdikdən sonra hərbi istehkam kimi quruldu.. Karvan yollarının və yaxın bir dəmir yolunun olması şəhərin sürətli inkişafını təmin etdi. Bütün yaxın ərazilərdən insanlar buraya gəldilər. Bəziləri pul qazandılar, bəziləri təqiblərdən qaçdı, üçüncüsü yeni bir şəhərin inşasında varlanmaq istədi. Aşqabadın sürətlə yüksəlməsinin ikinci səbəbi yaxşı təmiz su və tikinti materialları — yaxınlıqdakı dağlarda ağac, şəhərətrafı ərazilərdəki çınqıl və gilin çiçəklənməsidir. Rusiyanın müxtəlif yerlərindən, xüsusən də Qafqazdan Aşqabada insanların axını töküldüyü zaman dəmir yolunda nəqliyyat çətin idi: sabit bir gəlir, gündəlik bir parça çörək ümidi ilə kasıb bir sənətkar və kiçik bir tacir buraya gəldi; təşəbbüskar sənayeçi və bacarıqlı tacir tələsik yeni bir koloniyada yağlı bir qazana inanırdı. Dəmir yolunun tikintisini başa vurmuş işçilər, xidmət müddətini keçmiş əsgərlər və istefada olan zabitlər şəhərdə qalmaq üçün qaldılar; farslardan gələn tacirlər, tacirlər, sənətkarlar, fermerlər. Bölgənin əsas şəhərində uyğun bir peşə tapmaq asan idi; Bəhai farsları buradan qaçdılar, vətənlərində dini dözümsüzlüklə təqib edildi. Aşqabadın 10 yaşı olanda artıq 13 min əhalisi var idi. Sonrakı on beş il ərzində şəhərin əhalisi üç dəfədən çox artdı və 1911-ci ilə qədər 45 min nəfəri keçdi.
1917-ci ildən bəri Sovet rejiminə qarşı çıxanların hamısı Aşqabada sürgün edildi, 1918-ci ildə burada qiyam baş verdi. Qiyamçılar Türkmənistanın demək olar ki, bütün bölgələrini ələ keçirdi.21 iyul 1918 Qırmızı Komissar Poltoratsky tutuldu və edam edildi. Bir gün sonra əks-inqilabçılar Asxabadın 9 komissarını və Qırmızı Ordunun komandirlərini güllələdilər. Ancaq qələbəni uzun müddət qeyd etmək lazım deyildi. 1919-cu ildə qiyam Qırmızı Ordu tərəfindən darmadağın edildi. Şəhərin tarixində yeni bir mərhələ başladı. 1925-ci ilin fevralında Türkmənistan Sovet Sovetlərinin I Qurultayı Poltoratskı yeni yaranan respublikanın paytaxtı elan etdi. 1927-ci ilin aprelində Sovet Türkmənistanının ilk konstitusiyasını təsdiqləyən Sovetlərin növbəti, ikinci respublika qurultayı paytaxtına tarixi və milli adını — Aşqabadı qaytardı. 1939-cu il siyahıyaalınmasına əsasən şəhərdə 126 mindən çox insan yaşayırdı ki, bunların arasında artıq 12% türkmənlər olmuşdur.
1948-ci il oktyabrın 5-dən 6-sına keçən gecə Türkmənistanın Aşqabad şəhərində baş vermiş 7,3 ballıq zəlzələ tikililərin 90–98 faizinin dağılması ilə nəticələnmişdi. İlk yardım Türkmənistanın digər şəhərləri və qonşu respublikalar — Özbəkistan, Azərbaycan və Gürcüstandan gəldi. Sovet dövründə təbii fəlakət qurbanlarının dəqiq sayı açıqlanmasa da, 2010-cu ildə Türkmənistan prezidenti bildirmişdi ki, zəlzələ nəticəsində respublikanın 176 min sakini, o cümlədə Aşqabad əhalisinin 89 faizi həlak olmuşdu (o vaxtlar xalq arasında "Aşqabad batan kimi…" ifadəsi yaranmışdı). 1995-ci ildən başlayaraq 6 oktyabr Türkmənistanda zəlzələ qurbanlarının anım günü kimi qeyd olunur.
Zəlzələdən xarabalıqlara dönən bir şəhərin köhnə planlaşdırma quruluşuna düzəlişlər edildi, bu da bir çox mənada şəhərin simasını kökündən dəyişdirdi. Nəticədə, bugünkü Aşqabad dünyaya gəldi, burada küçələr əvvəlkindən daha geniş, meydanlar vahid ansambllarda bəzədilib, onlarla bulaq bağları yeni bulvarlar, meydanlar, bağlar, parklar, çiçək bağları üçün ayrılıb. İndi bütün sənaye müəssisələri qruplara, ixtisaslaşma və əməkdaşlıq üçün ən əlverişli yerlərdə, xammal tədarükü və məhsul ixracı üçün yığılmışdır. Şəhərin mərkəzi hissələrində ansambllar respublika və yerli qurumlar, universitet və akademik kompleks, respublika teatrları, daha da qərbdən və cənub-qərbdən — xəstəxana və universitet şəhərciklərindən ibarətdir. Şəhər ərazisinin ən böyük hissəsi əlbəttə ki, yaşayış sahələri ilə işğal olunur. Müasir planlaşdırma prinsipinin tələb etdiyi kimi, paytaxtda 15-dən çox olan mikrorayon salındı.
İkinci Dünya Müharibəsinin sonunda Aşqabadda 65 böyük və 200 kiçik sənaye müəssisəsi, 3 institut, Akademiyanın Türkmənistan filialı, SSRİ Elmləri, 3 teatr və kinostudiya, Təsviri incəsənət muzeyi, filarmoniya və Türkmənistan yazıçıları, rəssamlarını, memarlarını və bəstəkarlarını birləşdirən yaradıcı birliklər çalışdı. Şəhər əsasən qərb və şərqə doğru uzanırdı. Şimala dəmiryolu üzərindən keçdi və artıq cənub-şərqdə yeni bir sənaye sahəsi böyüdü.
Şəhərin 1962-ci ildə dünyanın ən uzun su kanallarından biri olan və Amudərya çayıyla bağlanan Qaraqum kanalına bağlantısı gerçəkləşmişdir.
Etimologiya
Aşqabad 1881-ci ilədək Asxabat adı ilə tanınıb. Türkmən dilində "asx" və "abad" sözlərindən yaranıb,"sevimli şəhər" deməkdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- http://www.turkmenistan.gov.tm/?id=5241.
- http://news.asgabat.net/?p=3157.
- https://citypopulation.de/en/turkmenistan/.
- "Aşqabad şəhərinin rəsmi veb saytı". 2022-03-28 tarixində . İstifadə tarixi: 2009-07-04.
- . 2015-10-19 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-10-08.
Xarici keçidlər
- Aşxabad mənzərələri (2005-ci il) [ölü keçid]
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Bu adin diger istifade formalari ucun bax Asqabad deqiqlesdirme Asqabad Turkmenistanin paytaxti Ehalisi 1 milyon 31 min neferdir PaytaxtAsqabadAsgabatGerb37 57 sm e 58 23 s u Olke TurkmenistanTarixi ve cografiyasiEsasi qoyulub 1881Sahesi teq 765 km Merkezin hundurluyu 219 0 mSaat qursagi UTC 05 00EhalisiEhalisi 1 030 063 nef 2022 Resmi dili turkmen diliReqemsal identifikatorlarPoct indeksi 744000 744901Neqliyyat kodu AGDigerashgabat gov tm en Xeriteni goster gizle Asqabad Vikianbarda elaqeli mediafayllar Seher 38 ci paralelin altinda Afina Seul ve San Fransisko enlerinde yerlesir Turkmenistanin en boyuk seheridir TarixiAsqabad dunyanin en qedim seherlerindendir Arxeoloqlar kohne Asqabadin en azi 8 min il yasi oldugunu ve buranin hec vaxt tam bosalmadigini bildirirler Muasir Asqabad 1881 ci ilin yanvarinda Rusiya imperiya qosunlarinin butun Axal Tekinsky oazisini ve xususen onun serqinde yerlesen Asqabad kendini isgal etdikden sonra herbi istehkam kimi quruldu Karvan yollarinin ve yaxin bir demir yolunun olmasi seherin suretli inkisafini temin etdi Butun yaxin erazilerden insanlar buraya geldiler Bezileri pul qazandilar bezileri teqiblerden qacdi ucuncusu yeni bir seherin insasinda varlanmaq istedi Asqabadin suretle yukselmesinin ikinci sebebi yaxsi temiz su ve tikinti materiallari yaxinliqdaki daglarda agac seheretrafi erazilerdeki cinqil ve gilin ciceklenmesidir Rusiyanin muxtelif yerlerinden xususen de Qafqazdan Asqabada insanlarin axini tokulduyu zaman demir yolunda neqliyyat cetin idi sabit bir gelir gundelik bir parca corek umidi ile kasib bir senetkar ve kicik bir tacir buraya geldi tesebbuskar senayeci ve bacariqli tacir telesik yeni bir koloniyada yagli bir qazana inanirdi Demir yolunun tikintisini basa vurmus isciler xidmet muddetini kecmis esgerler ve istefada olan zabitler seherde qalmaq ucun qaldilar farslardan gelen tacirler tacirler senetkarlar fermerler Bolgenin esas seherinde uygun bir pese tapmaq asan idi Behai farslari buradan qacdilar vetenlerinde dini dozumsuzlukle teqib edildi Asqabadin 10 yasi olanda artiq 13 min ehalisi var idi Sonraki on bes il erzinde seherin ehalisi uc defeden cox artdi ve 1911 ci ile qeder 45 min neferi kecdi 1917 ci ilden beri Sovet rejimine qarsi cixanlarin hamisi Asqabada surgun edildi 1918 ci ilde burada qiyam bas verdi Qiyamcilar Turkmenistanin demek olar ki butun bolgelerini ele kecirdi 21 iyul 1918 Qirmizi Komissar Poltoratsky tutuldu ve edam edildi Bir gun sonra eks inqilabcilar Asxabadin 9 komissarini ve Qirmizi Ordunun komandirlerini gullelediler Ancaq qelebeni uzun muddet qeyd etmek lazim deyildi 1919 cu ilde qiyam Qirmizi Ordu terefinden darmadagin edildi Seherin tarixinde yeni bir merhele basladi 1925 ci ilin fevralinda Turkmenistan Sovet Sovetlerinin I Qurultayi Poltoratski yeni yaranan respublikanin paytaxti elan etdi 1927 ci ilin aprelinde Sovet Turkmenistaninin ilk konstitusiyasini tesdiqleyen Sovetlerin novbeti ikinci respublika qurultayi paytaxtina tarixi ve milli adini Asqabadi qaytardi 1939 cu il siyahiyaalinmasina esasen seherde 126 minden cox insan yasayirdi ki bunlarin arasinda artiq 12 turkmenler olmusdur 1948 ci il oktyabrin 5 den 6 sina kecen gece Turkmenistanin Asqabad seherinde bas vermis 7 3 balliq zelzele tikililerin 90 98 faizinin dagilmasi ile neticelenmisdi Ilk yardim Turkmenistanin diger seherleri ve qonsu respublikalar Ozbekistan Azerbaycan ve Gurcustandan geldi Sovet dovrunde tebii felaket qurbanlarinin deqiq sayi aciqlanmasa da 2010 cu ilde Turkmenistan prezidenti bildirmisdi ki zelzele neticesinde respublikanin 176 min sakini o cumlede Asqabad ehalisinin 89 faizi helak olmusdu o vaxtlar xalq arasinda Asqabad batan kimi ifadesi yaranmisdi 1995 ci ilden baslayaraq 6 oktyabr Turkmenistanda zelzele qurbanlarinin anim gunu kimi qeyd olunur Zelzeleden xarabaliqlara donen bir seherin kohne planlasdirma qurulusuna duzelisler edildi bu da bir cox menada seherin simasini kokunden deyisdirdi Neticede bugunku Asqabad dunyaya geldi burada kuceler evvelkinden daha genis meydanlar vahid ansambllarda bezedilib onlarla bulaq baglari yeni bulvarlar meydanlar baglar parklar cicek baglari ucun ayrilib Indi butun senaye muessiseleri qruplara ixtisaslasma ve emekdasliq ucun en elverisli yerlerde xammal tedaruku ve mehsul ixraci ucun yigilmisdir Seherin merkezi hisselerinde ansambllar respublika ve yerli qurumlar universitet ve akademik kompleks respublika teatrlari daha da qerbden ve cenub qerbden xestexana ve universitet seherciklerinden ibaretdir Seher erazisinin en boyuk hissesi elbette ki yasayis saheleri ile isgal olunur Muasir planlasdirma prinsipinin teleb etdiyi kimi paytaxtda 15 den cox olan mikrorayon salindi Ikinci Dunya Muharibesinin sonunda Asqabadda 65 boyuk ve 200 kicik senaye muessisesi 3 institut Akademiyanin Turkmenistan filiali SSRI Elmleri 3 teatr ve kinostudiya Tesviri incesenet muzeyi filarmoniya ve Turkmenistan yazicilari ressamlarini memarlarini ve bestekarlarini birlesdiren yaradici birlikler calisdi Seher esasen qerb ve serqe dogru uzanirdi Simala demiryolu uzerinden kecdi ve artiq cenub serqde yeni bir senaye sahesi boyudu Seherin 1962 ci ilde dunyanin en uzun su kanallarindan biri olan ve Amuderya cayiyla baglanan Qaraqum kanalina baglantisi gerceklesmisdir EtimologiyaAsqabad 1881 ci iledek Asxabat adi ile taninib Turkmen dilinde asx ve abad sozlerinden yaranib sevimli seher demekdir Hemcinin baxTurkmenbasi sarayi Gulustan ticaret merkezi Asqabad Amandurdi AnnadurdiyevIstinadlarhttp www turkmenistan gov tm id 5241 http news asgabat net p 3157 https citypopulation de en turkmenistan Asqabad seherinin resmi veb sayti 2022 03 28 tarixinde Istifade tarixi 2009 07 04 2015 10 19 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2010 10 08 Xarici kecidlerAsxabad menzereleri 2005 ci il olu kecid