Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Zurna — Güclü zil səsə malik zurna musiqi aləti Azərbaycan ərazisində geniş yayılmış və mədəni həyatımızda özünə məxsus yer tutmuşdur.
| Zurna | |
|---|---|
 Azərbaycanın qədim xalq musiqi aləti - zurna | |
| Hornbostel–Zaks təsnifatı | 422.112 |
| Mənşə ölkəsi |  Azərbaycan |
| Audio nümunəsi | |
| | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Söz açımı
"Ney"," nay" və "surna" sözləri coğrafiyada çox geniş yayılıb.. Zurnanın "surnay" sözündən olub, sur "böyük ziyafət", nay "qarğı", "qamış" mənasını verdiyi güman edilir.
Coğrafiyası və tarixçəsi
Ayrı-ayrı növləri Orta Şərq və Qafqaz xalqları arasında çox geniş yayılmışdır. Qədim insan məskənlərindən biri olan Mingəçevir ərazisində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı maral buynuzundan hazırlanmış dörd ədəd zurna aşkar edilmişdir. Alimlərin hesablamalarına görə, bu alətlərin təxminən üç min il yaşı vardır.
Quruluşu
Əsasən ərik, qoz və tut ağacından yonularaq hazırlanır. Gövdənin baş tərəfinə maşa taxılır. Ümumi uzunluğu 302–317 mm-dir. Gövdəsinin baş hissəsi 20 mm olub, aşağıya doğru genişlənərək 60–65 mm-ə çatır. Üst hissəsində yeddi, alt hissəsində isə bir oyuq açılır. Əlavə olaraq zurnanın ağzı tərəfdə bir dəlik daha var ki, bu da kök üçündür. Gövdənin baş tərəfinə maşa taxılır. Onun uzunluğu 120 mm-dir və o, cır söyüd, qoz və ərik ağacından hazırlanır. Maşanın vəzifəsi alətin kök qaydasını nizama salmaqdır. Əsasən, quru yerdə bitmiş iki nazik, yonulmuş qamışdan xüsusi üsulla hazırlanmış müştük 710 mm uzunluğunda olur.
İfaçı aləti səsləndirmək üçün ağız boşluğuna yığdığı havanı nizamla üfləyir. Sədəf, sümük və bürüncdən hazırlanan dəyirmi dayaq(tağalaq) milin, təxminən, orta hissəsinə bərkidilir. Tağalaq, bir növ, dodaq üçün dayaq rolunu oynayır. Üfürülən hava müştük, mil və maşadan keçərək gövdəyə daxil olur. Alət barmaqların köməyi ilə gövdədəki oyuqları açıb-bağlamaqla səsləndirilir.
Növləri
Bu alətin "qara zurna", "ərəbi zurna", "cürə zurna", "əcəmi zurna", "qaba zurna", "şəhabi zurna" kimi növləri tarixən mövcud olmuşdur.
- 'Asəfi zurna' - əsasən Şirvan zonasında istifadə edilir. Şirvanda yaşamış el sənətkarı, zurnaçalan Asəf özünəməxsus zurnalar qayırdığı üçün bu alətlərə müəllifin adı verilmişdir.
- Kələ zurna böyük ölçülü zurnaların ümumi adıdır.
- Cürə zurna - kiçik zurna, bəzən "ayaq tavar zurna" da deyilir. Türk səyahətçisi Övliya Çələbiyə görə, cürə zurnanı Cəmşid icad etmişdir . Kiçik zurnalar əsaasən Şəki zonasında istifadə olunur.
- Orta cürə zurna
- 'Ayaq cürə zurna' - ən kiçik zurna, gövdəsinin uzunluğu 150mm-dir.
- Bəm zurnanın səsi kobud, yorğun çıxır. Görkəmcə qaba zurnanı xatırladır. Bəm balabanın müəllifi Əlicavad Cavadlı tərəfindən icad edilmişdir. Bəm nəfəsli alətlərin, özəlliklə bəm zurnanın, səsi eyni güclü digər zil səsli alətlərdən daha uzaq məsafədə eşidilir. Çünki bəm səslərin dalğa amplitudası eyni güclü zil səslərinkindən daha qüvvətlidir..
- Dəm zurnası dəmkeş zurnaçıların istifadə etdiyi zurna. Görkəmcə adi zurnayla eynidir, fərq yalnız milə bağlanan ikiqat qamışdadır: səsoyadıcı rolunu oynayan bu qamışı "yüngül" hazırlanır ki, tez üfürülsün və dəmkeşi yormasın. Zurna aləti əsasən qoşa halda istifadə edilir: birinci zurnaçı ("usta") əsas melodiyanı çalır, ikinci zurnaçı ("dəmkeş") isə züy tutur (musiqi boyu "ustanı" ara vermədən "dəm" ilə təmin edir). Dəm balabanından fərqli olaraq, dəm zurnada digər ifaçı və müğənnini müşayiət etmək mümkün deyil.
- Əcəmi zurna. Keçmişdə ərəb olmayan xalqlara və onların nümayəndələrinə, özəlliklə, İran və Quzey Azərbaycan əhalisindən olan adamlara "əcəm" deyilirdi. Persiya (İran və Quzey Azərbaycan) ərazisi də Əcəm adlandırılırdı. Ancaq fars və ümumiyyətlə irandilli xalqların (türk mədəniyyətinin böyük təsirində olmuş kürdlər çıxmaq şərti ilə) musiqisinin özəlliyi ondadır ki, türk musiqisi ilə müqayisədə, zurna sevilmir, istifadə edilmir.
- Ərəbi zurna adi zurnadan iri olur, səsi bəm olur. Nəfəs alətlərinin borusu nə qədər uzundursa, səsi bir o qədər bəm səslənir.
- Qaba zurna - borusu uzun, səsi bəm, boğuq, kobud zurna.
Zurnanın musiqidə önəmi
Zurna əsasən türk xalqlarının hərbi, toy və yas musiqisində böyük rol oynayır. Qədim türk xalqları döyüşə gedərkən, atüstü oyunlarını (çövkən, cirit və s.) oynarkən mehtər musiqisi və ya davul-zurna çalınırdı . Azərbaycanda məhərrəm ayında Aşura günü qətl mərasimi əsnasında dəf və zurna dəxi çalınır ki, buna "tərs toy" deyirlər .
Əsasən, nəfəs alətləri ansamblında ifa olunur. Xalq çalğı alətləri ansamblı və orkestrlərinin tərkibində də solo aləti kimi bəzi rəqslər, cəngilər və digər musiqi nümunələrinin ifasında istifadə edilir. Ü.Hacıbəyov "Koroğlu" operasında zurnanı orkestrin tərkibinə əlavə etmişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı monoqrafik musiqi lüğəti - Zurna 2021-11-29 at the Wayback Machine
- Сейран Кафаров - Этимология названий аэрофонов. Часть 1. 2022-03-28 at the Wayback Machine HARMONY международный музыкальный культуродогический журнал.
- Сейран Кафаров - Этимология названий аэрофонов. Часть 2. 2022-03-28 at the Wayback Machine HARMONY международный музыкальный культуродогический журнал.
- Сейран Кафаров - Ареал распространения и полисемантика музыкально-поэтического понятия кавал/кавили / гавал. 2022-03-28 at the Wayback Machine HARMONY международный музыкальный культуродогический журнал.
- Əfrasiyab Bədəlbəyli. İzahlı musiqi lüğəti - Surna 2016-03-05 at the Wayback Machine
- Abbasqulu Nəcəfzadə. Azərbaycan çalğı alətlərinin izahlı lüğəti 2022-03-03 at the Wayback Machine. Bakı, 2004.
- Övliya Çələbi. Səyahətnamə.
- S. Ələsgərov, S. Abdullayeva. Azərbaycan xalq çalğı alətləri və orkestrləşdirmə. Bakı: "Maarif", 1996, səh. 18.
- "Encyclopedia Iranica - ʿAJAM". 2016-06-25 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-03-04.
- Şevki Faruk Kanca - Mehter ve musıki 2022-03-31 at the Wayback Machine. "Musiqi dünyası" jurnalı.
- "Üzeyir Hacıbəyov - Azərbaycan musiqi həyatına bir nəzər". 2022-03-31 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-02-16.
- "Azərbaycan ənənəvi musiqi atlası - Zurna". 2013-09-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2014-02-16.
Xarici keçidlər
- Borçalı toyunda qara zurnayla Tellayı havası
- Qara zurnada Sarıbaş havası
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Zurna Guclu zil sese malik zurna musiqi aleti Azerbaycan erazisinde genis yayilmis ve medeni heyatimizda ozune mexsus yer tutmusdur ZurnaAzerbaycanin qedim xalq musiqi aleti zurnaHornbostel Zaks tesnifati 422 112Mense olkesi AzerbaycanAudio numunesi source source source Fayl haqqinda melumat Vikianbarda elaqeli mediafayllarAzerbaycan xalq nefesli calgi aleti zurnaSoz acimi Ney nay ve surna sozleri cografiyada cox genis yayilib Zurnanin surnay sozunden olub sur boyuk ziyafet nay qargi qamis menasini verdiyi guman edilir Cografiyasi ve tarixcesiAyri ayri novleri Orta Serq ve Qafqaz xalqlari arasinda cox genis yayilmisdir Qedim insan meskenlerinden biri olan Mingecevir erazisinde aparilan arxeoloji qazintilar zamani maral buynuzundan hazirlanmis dord eded zurna askar edilmisdir Alimlerin hesablamalarina gore bu aletlerin texminen uc min il yasi vardir QurulusuEsasen erik qoz ve tut agacindan yonularaq hazirlanir Govdenin bas terefine masa taxilir Umumi uzunlugu 302 317 mm dir Govdesinin bas hissesi 20 mm olub asagiya dogru genislenerek 60 65 mm e catir Ust hissesinde yeddi alt hissesinde ise bir oyuq acilir Elave olaraq zurnanin agzi terefde bir delik daha var ki bu da kok ucundur Govdenin bas terefine masa taxilir Onun uzunlugu 120 mm dir ve o cir soyud qoz ve erik agacindan hazirlanir Masanin vezifesi aletin kok qaydasini nizama salmaqdir Esasen quru yerde bitmis iki nazik yonulmus qamisdan xususi usulla hazirlanmis mustuk 710 mm uzunlugunda olur Ifaci aleti seslendirmek ucun agiz bosluguna yigdigi havani nizamla ufleyir Sedef sumuk ve buruncden hazirlanan deyirmi dayaq tagalaq milin texminen orta hissesine berkidilir Tagalaq bir nov dodaq ucun dayaq rolunu oynayir Ufurulen hava mustuk mil ve masadan kecerek govdeye daxil olur Alet barmaqlarin komeyi ile govdedeki oyuqlari acib baglamaqla seslendirilir NovleriBu aletin qara zurna erebi zurna cure zurna ecemi zurna qaba zurna sehabi zurna kimi novleri tarixen movcud olmusdur Asefi zurna esasen Sirvan zonasinda istifade edilir Sirvanda yasamis el senetkari zurnacalan Asef ozunemexsus zurnalar qayirdigi ucun bu aletlere muellifin adi verilmisdir Kele zurna boyuk olculu zurnalarin umumi adidir Cure zurna kicik zurna bezen ayaq tavar zurna da deyilir Turk seyahetcisi Ovliya Celebiye gore cure zurnani Cemsid icad etmisdir Kicik zurnalar esaasen Seki zonasinda istifade olunur Orta cure zurna Ayaq cure zurna en kicik zurna govdesinin uzunlugu 150mm dir Bem zurnanin sesi kobud yorgun cixir Gorkemce qaba zurnani xatirladir Bem balabanin muellifi Elicavad Cavadli terefinden icad edilmisdir Bem nefesli aletlerin ozellikle bem zurnanin sesi eyni guclu diger zil sesli aletlerden daha uzaq mesafede esidilir Cunki bem seslerin dalga amplitudasi eyni guclu zil seslerinkinden daha quvvetlidir Dem zurnasi demkes zurnacilarin istifade etdiyi zurna Gorkemce adi zurnayla eynidir ferq yalniz mile baglanan ikiqat qamisdadir sesoyadici rolunu oynayan bu qamisi yungul hazirlanir ki tez ufurulsun ve demkesi yormasin Zurna aleti esasen qosa halda istifade edilir birinci zurnaci usta esas melodiyani calir ikinci zurnaci demkes ise zuy tutur musiqi boyu ustani ara vermeden dem ile temin edir Dem balabanindan ferqli olaraq dem zurnada diger ifaci ve mugennini musayiet etmek mumkun deyil Ecemi zurna Kecmisde ereb olmayan xalqlara ve onlarin numayendelerine ozellikle Iran ve Quzey Azerbaycan ehalisinden olan adamlara ecem deyilirdi Persiya Iran ve Quzey Azerbaycan erazisi de Ecem adlandirilirdi Ancaq fars ve umumiyyetle irandilli xalqlarin turk medeniyyetinin boyuk tesirinde olmus kurdler cixmaq serti ile musiqisinin ozelliyi ondadir ki turk musiqisi ile muqayisede zurna sevilmir istifade edilmir Erebi zurna adi zurnadan iri olur sesi bem olur Nefes aletlerinin borusu ne qeder uzundursa sesi bir o qeder bem seslenir Qaba zurna borusu uzun sesi bem boguq kobud zurna Zurnanin musiqide onemiZurna esasen turk xalqlarinin herbi toy ve yas musiqisinde boyuk rol oynayir Qedim turk xalqlari doyuse gederken atustu oyunlarini covken cirit ve s oynarken mehter musiqisi ve ya davul zurna calinirdi Azerbaycanda meherrem ayinda Asura gunu qetl merasimi esnasinda def ve zurna dexi calinir ki buna ters toy deyirler Esasen nefes aletleri ansamblinda ifa olunur Xalq calgi aletleri ansambli ve orkestrlerinin terkibinde de solo aleti kimi bezi reqsler cengiler ve diger musiqi numunelerinin ifasinda istifade edilir U Hacibeyov Koroglu operasinda zurnani orkestrin terkibine elave etmisdir Hemcinin baxAzerbaycan musiqisi Azerbaycan medeniyyeti Ney Bock dudy IstinadlarEfrasiyab Bedelbeyli Izahli monoqrafik musiqi lugeti Zurna 2021 11 29 at the Wayback Machine Sejran Kafarov Etimologiya nazvanij aerofonov Chast 1 2022 03 28 at the Wayback Machine HARMONY mezhdunarodnyj muzykalnyj kulturodogicheskij zhurnal Sejran Kafarov Etimologiya nazvanij aerofonov Chast 2 2022 03 28 at the Wayback Machine HARMONY mezhdunarodnyj muzykalnyj kulturodogicheskij zhurnal Sejran Kafarov Areal rasprostraneniya i polisemantika muzykalno poeticheskogo ponyatiya kaval kavili gaval 2022 03 28 at the Wayback Machine HARMONY mezhdunarodnyj muzykalnyj kulturodogicheskij zhurnal Efrasiyab Bedelbeyli Izahli musiqi lugeti Surna 2016 03 05 at the Wayback Machine Abbasqulu Necefzade Azerbaycan calgi aletlerinin izahli lugeti 2022 03 03 at the Wayback Machine Baki 2004 Ovliya Celebi Seyahetname S Elesgerov S Abdullayeva Azerbaycan xalq calgi aletleri ve orkestrlesdirme Baki Maarif 1996 seh 18 Encyclopedia Iranica ʿAJAM 2016 06 25 tarixinde Istifade tarixi 2014 03 04 Sevki Faruk Kanca Mehter ve musiki 2022 03 31 at the Wayback Machine Musiqi dunyasi jurnali Uzeyir Hacibeyov Azerbaycan musiqi heyatina bir nezer 2022 03 31 tarixinde Istifade tarixi 2014 02 16 Azerbaycan enenevi musiqi atlasi Zurna 2013 09 10 tarixinde Istifade tarixi 2014 02 16 Xarici kecidlerVikianbarda Zurna ile elaqeli mediafayllar var Borcali toyunda qara zurnayla Tellayi havasi Qara zurnada Saribas havasi