Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
| Kamança | |
|---|---|
 Azərbaycan xalq simli çalğı aləti kamança | |
| Təsnifat | simli musiqi aləti |
| Hornbostel–Zaks təsnifatı | 321.311-7 |
| Əlaqəli alətlər | kamança[d] |
| Mənşə ölkəsi | Azərbaycan |
| İfaçılar | Habil Əliyev Mirnazim Əsədullayev Ağacəbrayıl Abasəliyev Şəfiqə Eyvazova Fəridə Məlikova Fəxrəddin Dadaşov Munis Şərifov Toğrul Əsədullayev |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Musiqi alətinin yaranması ilə bağlı rəvayət
Bu musiqi alətinin yaranması ilə bağlı tarixdə rəvayətlər dolaşmaqdadır. Əfsanəyə görə, min illər öncə göylər padşahı qartal bir ceyranı parçalayaraq onun bağırsaqlarını caynağına alıb ağacın başına atır. Bağırsaq budaqlara ilişir, isti günəş altında quruyub tarıma çəkilir, incəlir. Şiddətli küləyin təsirilə budaqlar ona toxunur, bu zaman əsrarəngiz səslər yaranır. Beləcə, günlər keçir, küləyin yaratdığı bu ecazkar səs hər kəsin zövqünü oxşayır. Günlərin bir günü külək dayanır, musiqi kəsilir. Bu ecazkar səs üçün insan övladı darıxmağa başlayır. Beləliklə, kamança musiqi aləti yaranır. Bu əfsanədə həqiqətə uyğun bir fakt vardır. Doğrudan da tarixən simli calğı alətlərinin gövdəsi, qolu və kəlləsi müxtəlif ağac növlərindən, simləri və qoluna bağlanmış pərdələri isə heyvan bağırsağından hazırlanır.
Quruluşu
Kamança, əsasən, qoz ağacından düzəldilir. Kürəşəkilli çanaqdan, dairəvi qol, "aşıq"lar adlanan kəllə hissədən və "şiş" adlanan dəmir mildən ibarətdir. Çanağın üzü – membranı balıq dərisindən, ya da qaramal ciyərinin pərdəsindən çəkilir. Simləri kaman vasitəsilə səsləndirilir. Kaman – uclarına bir çəngə at tükü bağlanmış yayşəkilli ağac çubuqdur. Alətin ümumi uzunluğu 650–900 sm olur. Əvvəllər 1 – 3 simdən ibarət idi. Hazırda 4 simi var : kiçik oktavada lya, birinci oktavada mi, lya, ikinci oktavada mi köklənir. Diapazonu kiçik oktavanın lya – üçüncü oktavanın mi (bəzən sol) səsləri həcmindədir. İncə, həzin səsi var. Son dərəcə təsirli tembri olan kamançada lirik musiqinin ifası xüsusilə gözəl təsir bağışlayır. Kamançadan həm solo, həm də ansambl tərkibində musiqi aləti kimi istifadə olunur. Kamança əsas alətlərdən biri kimi sazandalar ansamblının, xalq çalğı ansamblları və orkestrlərinin tərkibinə daxildir. Kamança, tar və qaval alətləri ilə birlikdə muğam üçlüyünü əmələ gətirir. Instrumental muğamların kamançada solo ifası geniş yayılmışdır.
Kamança müxtəlif əsərlərdə və dillərdə
Kamança incə və həzin səsə malik musiqi aləti kimi tanınır. Məhz buna görə Üzeyir Hacıbəyli kamançada çalınan musiqini "səscə daha mükəmməl və insan səsinə daha yaxındır" deyərək səciyyələndirmişdir. Musiqi alətinin adı yay anlamına gələn fars mənşəli kaman sözündən və Azərbaycan dilinə məxsus kiçiltmə, əzizləmə bildirən – ça şəkilçisindən əmələ gəlmişdir. Ondan həm şifahi ənənəli professional musiqi yaradıcılığında, həm də bəstəkar yaradıcılığında müşayiətçi alət kimi geniş istifadə olunur. Muğam sənəti ilə bağlı inkişaf etdiyi üçün Azərbaycan muğam dəsgahlarının hamısını onda ifa etmək mümkündür. Mərkəzi və Orta Asiya xalqları arasında da geniş yayılmış bu alət müxtəlif adlarla tanınmışdır. Ərəblər onu kəmənqə, Orta Asiya türkləri qıcaq, Anadolu türkləri isə kaman adlandırmışlar. Həmin alətlər eyni kökdən gəlsələr də, quruluşuna, simlərinin sayına, istifadə olunan materiala görə bir-birindən fərqlənmişlər. Ümumiyyətlə, Azərbaycanda üç simli, dörd simli və beş simli kanmançalardan istifadə olunmuşdur. XIX əsrə aid beşsimli kamança nümunələrindən biri Azərbaycan Tarixi Muzeyinin Etnoqrafiya fondunda bu gün də saxlanılmaqdadır. XVIII–XIX əsrlərə qədər istifadəsini asanlaşdırmaq üçün edilən kiçik dəyişikliklər istisna olmaqla, kamança ciddi rekonstruksiya olunmamışdır. Azərbaycanda xanəndəlik sənətinin inkişafı, muğam dəstgahlarının teniki imkanlarının artması onları müşayiət edən musiqi alətlərinin də texniki imkanlarının artırılmasını tələb edir. Bu zərurət nəticəsində kamança aləti XVIII–XIX əsrlərdə ciddi dəyişikliyə məruz qalmış, simlərinin, onunla bərabər aşıqlarının sayı azaldılmışdır. Hazırda kamança ustalarının istifadə etdiyi alət dörd simdən ibarətdir.
Kamança ifaçılığı
Azərbaycanda kamança ifaçılığı zəngin tarixə malikdir. XI əsrin sonu, XII əsrin I yarısında yaşayıb yaratmış Azərbaycan şairi Məhsəti Gəncəvi cəng və rübabla yanaşı, həm də kamança ifaçısı kimi tanınmışdır. Osmanlı sultanı Yavuz Səlim Çaldıran çölündə Səfəvi hökmdarı Şah İsmayıl üzərində qələbə çaldıqdan sonra Təbrizdən Anadoluya apardığı sənətkar ailələri içərisində kamança ifaçıları Şahqulu və oğlu Heydərqulunun da adı qeyd olunur. İsgəndər Münşinin "Tarix-i aləmara-yi Abbasi" əsərində adı çəkilən Mirzə Məhəmməd Kamançayinin II Şah İsmayılın xüsusi kamança çalanı olduğu vurğulanır. Mirzə Məhəmməd Kamançayi, Ustad Məsum Kamançayi kimi sənətkarlara çaldığı alətin adının ləqəb kimi verilməsi əslində onların dövrünün məşhur kamança ustaları olduğunu göstərir. Həmin kamança çalanların qoyduğu irs sonrakı dövrlər də davam etdirilmiş və Azərbaycan musiqi tarixinə Qaraçı Hacıbəy, Mirzə Səttar, Habil Əliyev, Tələt Bakıxanov, Fəxrəddin Dadaşov kimi özünəməxsus ifaçılıq manerası ilə seçilən onlarla sənətkar bəxş etmişdir. Onların irsi bu gün də Toğrul Əsədullayev, Elşən Mansurov, Elnur Əhmədov, Elnur Mikayılov kimi gənc kamança ifaçıları tərəfindən uğurla davam etdirilir.
Kamança UNESCO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs siyahısında
Azərbaycanın UNESCO ilə əməkdaşlığın inkişafında və mədəni irsimizin qorunması və dünya miqyasında təbliğində müstəsna rolu olan Azərbaycanın Birinci vitse-prezidenti, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, UNESCO-nun və ISESCO-nun Xoşməramlı səfiri Mehriban Əliyevanın dəstəyi ilə kamança hazırlanması və ifaçılıq sənəti UNESCO-nun təcili qorunmaya ehtiyacı olan qeyri-maddi mədəni irs siyahsına daxil edilmişdi. 2017-ci ilin dekabr ayının 7-də Koreya Respublikasının Jeju adasında keçirilən UNESCO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrsin Qorunması üzrə Hökumətlərarası Komitəsinin 12-ci sessiyasında Azərbaycan Respublikasının və İran İslam Respublikasının birgə təqdim etdiyi "Kamança simli musiqi alətinin hazırlanması və ifaçılıq sənəti" UNESCO-nun Qeyri-Maddi Mədəni İrs üzrə Reprezentativ Siyahısına daxil edilib.
Məşhur kamança ifaçıları
Filmoqrafiya
İstinadlar
- Gülparə Bayram. "Melodik alətlərin ən gözəli" (az.). https://www.trt.net. 02.10.2017 ~ 27.09.2020. 2022-03-30 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-09-13.
- "Musiqi alətləri" (az.). http://www.mugamradio.az/. 2020-07-17 tarixində . İstifadə tarixi: 2020-09-13.
- (az.). http://intangible.az/. 2020-10-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-13.
- (az.). https://unesco.preslib.az/. 2020-10-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-09-13.
Həmçinin bax
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
KamancaAzerbaycan xalq simli calgi aleti kamancaTesnifat simli musiqi aletiHornbostel Zaks tesnifati 321 311 7Elaqeli aletler kamanca d Mense olkesi AzerbaycanIfacilar Habil Eliyev Mirnazim Esedullayev Agacebrayil Abaseliyev Sefiqe Eyvazova Feride Melikova Fexreddin Dadasov Munis Serifov Togrul Esedullayev Vikianbarda elaqeli mediafayllarMusiqi aletinin yaranmasi ile bagli revayetBu musiqi aletinin yaranmasi ile bagli tarixde revayetler dolasmaqdadir Efsaneye gore min iller once goyler padsahi qartal bir ceyrani parcalayaraq onun bagirsaqlarini caynagina alib agacin basina atir Bagirsaq budaqlara ilisir isti gunes altinda quruyub tarima cekilir incelir Siddetli kuleyin tesirile budaqlar ona toxunur bu zaman esrarengiz sesler yaranir Belece gunler kecir kuleyin yaratdigi bu ecazkar ses her kesin zovqunu oxsayir Gunlerin bir gunu kulek dayanir musiqi kesilir Bu ecazkar ses ucun insan ovladi darixmaga baslayir Belelikle kamanca musiqi aleti yaranir Bu efsanede heqiqete uygun bir fakt vardir Dogrudan da tarixen simli calgi aletlerinin govdesi qolu ve kellesi muxtelif agac novlerinden simleri ve qoluna baglanmis perdeleri ise heyvan bagirsagindan hazirlanir QurulusuKamanca esasen qoz agacindan duzeldilir Kuresekilli canaqdan dairevi qol asiq lar adlanan kelle hisseden ve sis adlanan demir milden ibaretdir Canagin uzu membrani baliq derisinden ya da qaramal ciyerinin perdesinden cekilir Simleri kaman vasitesile seslendirilir Kaman uclarina bir cenge at tuku baglanmis yaysekilli agac cubuqdur Aletin umumi uzunlugu 650 900 sm olur Evveller 1 3 simden ibaret idi Hazirda 4 simi var kicik oktavada lya birinci oktavada mi lya ikinci oktavada mi koklenir Diapazonu kicik oktavanin lya ucuncu oktavanin mi bezen sol sesleri hecmindedir Ince hezin sesi var Son derece tesirli tembri olan kamancada lirik musiqinin ifasi xususile gozel tesir bagislayir Kamancadan hem solo hem de ansambl terkibinde musiqi aleti kimi istifade olunur Kamanca esas aletlerden biri kimi sazandalar ansamblinin xalq calgi ansambllari ve orkestrlerinin terkibine daxildir Kamanca tar ve qaval aletleri ile birlikde mugam ucluyunu emele getirir Instrumental mugamlarin kamancada solo ifasi genis yayilmisdir Kamanca muxtelif eserlerde ve dillerdeKamanca ince ve hezin sese malik musiqi aleti kimi taninir Mehz buna gore Uzeyir Hacibeyli kamancada calinan musiqini sesce daha mukemmel ve insan sesine daha yaxindir deyerek seciyyelendirmisdir Musiqi aletinin adi yay anlamina gelen fars menseli kaman sozunden ve Azerbaycan diline mexsus kiciltme ezizleme bildiren ca sekilcisinden emele gelmisdir Ondan hem sifahi eneneli professional musiqi yaradiciliginda hem de bestekar yaradiciliginda musayietci alet kimi genis istifade olunur Mugam seneti ile bagli inkisaf etdiyi ucun Azerbaycan mugam desgahlarinin hamisini onda ifa etmek mumkundur Merkezi ve Orta Asiya xalqlari arasinda da genis yayilmis bu alet muxtelif adlarla taninmisdir Erebler onu kemenqe Orta Asiya turkleri qicaq Anadolu turkleri ise kaman adlandirmislar Hemin aletler eyni kokden gelseler de qurulusuna simlerinin sayina istifade olunan materiala gore bir birinden ferqlenmisler Umumiyyetle Azerbaycanda uc simli dord simli ve bes simli kanmancalardan istifade olunmusdur XIX esre aid bessimli kamanca numunelerinden biri Azerbaycan Tarixi Muzeyinin Etnoqrafiya fondunda bu gun de saxlanilmaqdadir XVIII XIX esrlere qeder istifadesini asanlasdirmaq ucun edilen kicik deyisiklikler istisna olmaqla kamanca ciddi rekonstruksiya olunmamisdir Azerbaycanda xanendelik senetinin inkisafi mugam destgahlarinin teniki imkanlarinin artmasi onlari musayiet eden musiqi aletlerinin de texniki imkanlarinin artirilmasini teleb edir Bu zeruret neticesinde kamanca aleti XVIII XIX esrlerde ciddi deyisikliye meruz qalmis simlerinin onunla beraber asiqlarinin sayi azaldilmisdir Hazirda kamanca ustalarinin istifade etdiyi alet dord simden ibaretdir Kamanca ifaciligiAzerbaycanda kamanca ifaciligi zengin tarixe malikdir XI esrin sonu XII esrin I yarisinda yasayib yaratmis Azerbaycan sairi Mehseti Gencevi ceng ve rubabla yanasi hem de kamanca ifacisi kimi taninmisdir Osmanli sultani Yavuz Selim Caldiran colunde Sefevi hokmdari Sah Ismayil uzerinde qelebe caldiqdan sonra Tebrizden Anadoluya apardigi senetkar aileleri icerisinde kamanca ifacilari Sahqulu ve oglu Heyderqulunun da adi qeyd olunur Isgender Munsinin Tarix i alemara yi Abbasi eserinde adi cekilen Mirze Mehemmed Kamancayinin II Sah Ismayilin xususi kamanca calani oldugu vurgulanir Mirze Mehemmed Kamancayi Ustad Mesum Kamancayi kimi senetkarlara caldigi aletin adinin leqeb kimi verilmesi eslinde onlarin dovrunun meshur kamanca ustalari oldugunu gosterir Hemin kamanca calanlarin qoydugu irs sonraki dovrler de davam etdirilmis ve Azerbaycan musiqi tarixine Qaraci Hacibey Mirze Settar Habil Eliyev Telet Bakixanov Fexreddin Dadasov kimi ozunemexsus ifaciliq manerasi ile secilen onlarla senetkar bexs etmisdir Onlarin irsi bu gun de Togrul Esedullayev Elsen Mansurov Elnur Ehmedov Elnur Mikayilov kimi genc kamanca ifacilari terefinden ugurla davam etdirilir Kamanca UNESCO nun Qeyri Maddi Medeni Irs siyahisindaAzerbaycanin UNESCO ile emekdasligin inkisafinda ve medeni irsimizin qorunmasi ve dunya miqyasinda tebliginde mustesna rolu olan Azerbaycanin Birinci vitse prezidenti Heyder Eliyev Fondunun prezidenti UNESCO nun ve ISESCO nun Xosmeramli sefiri Mehriban Eliyevanin desteyi ile kamanca hazirlanmasi ve ifaciliq seneti UNESCO nun tecili qorunmaya ehtiyaci olan qeyri maddi medeni irs siyahsina daxil edilmisdi 2017 ci ilin dekabr ayinin 7 de Koreya Respublikasinin Jeju adasinda kecirilen UNESCO nun Qeyri Maddi Medeni Irsin Qorunmasi uzre Hokumetlerarasi Komitesinin 12 ci sessiyasinda Azerbaycan Respublikasinin ve Iran Islam Respublikasinin birge teqdim etdiyi Kamanca simli musiqi aletinin hazirlanmasi ve ifaciliq seneti UNESCO nun Qeyri Maddi Medeni Irs uzre Reprezentativ Siyahisina daxil edilib Meshur kamanca ifacilariHabil Eliyev Elsen Mansurov Mirnazim Esedullayev Sefiqe Eyvazova Edalet Vezirov Feride Melikova Fexreddin Dadasov Togrul Esedullayev Munis Serifov Qilman Salahov Sehriyar Musayev Elnur Ehmedov Sabir EsrefovFilmoqrafiyaOxu tar film 1968 Xaqani film 1980 Habil Kaman film 1984 IstinadlarGulpare Bayram Melodik aletlerin en gozeli az https www trt net 02 10 2017 27 09 2020 2022 03 30 tarixinde Istifade tarixi 2020 09 13 Musiqi aletleri az http www mugamradio az 2020 07 17 tarixinde Istifade tarixi 2020 09 13 az http intangible az 2020 10 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 09 13 az https unesco preslib az 2020 10 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2020 09 13 Hemcinin baxMugam Azerbaycan musiqisi