Azərbaycanca
Беларускі
Dansk
Deutsch
Española
Français
Indonesia
Italiana
日本語
Қазақ
Lietuvos
Nederlands
Português
Русский
සිංහල
แบบไทย
Türkçe
Українська
中國人
United State
Afrikaans
Qutqaşınlı İsmayıl bəy Sultan Nəsrullah oğlu (14 iyul 1806, Qutqaşın – 14 avqust 1861, Şamaxı) — Azərbaycan yazıçısı və Rusiya İmperiyasının hərbi xadimi, Rusiya imperator ordusunun general-mayoru və Müqəddəs Georgi ordenini qazanan ilk azərbaycanlı.
| İsmayıl bəy Qutqaşınlı | |
|---|---|
| İsmayıl Sultan Nəsrullah oğlu Qutqaşınlı | |
 | |
| Təxəllüsü | "Miskin" |
| Doğum tarixi | |
| Doğum yeri | Qutqaşın |
| Vəfat tarixi | (55 yaşında) |
| Vəfat yeri | Ağdaş (bəzi ehtimallara görə Tiflis) |
| Vəfat səbəbi | zəhərlənmə |
| Vətəndaşlığı |  Rusiya İmperiyası |
| Milliyyəti | Azərbaycanlı |
| Həyat yoldaşı | Hacı Bikə xanım |
| Uşağı | yoxdur |
| Atası | Nəsrullah sultan |
| Anası | Bədircahan xanım |
| Təhsili | Kadet məktəbi (Peterburq) |
| İxtisası | hərbçi |
| Fəaliyyəti | hərbçi,bəy komissiyası (Şamaxı) |
| Fəaliyyət illəri | 1822-1847 |
| Əsərlərinin dili | fransız |
| İlk əsəri | "Rəşid bəy və Səadət xanım" |
| Mükafatları |   |
 İsmayıl bəy Qutqaşınlı Vikimənbədə | |
Həyatı
İsmayıl bəy Qutqaşınlı 27 yanvar 1806-cı ildə Qurban bayramında, keçmiş Qutqaşın mahalında (indiki Qəbələ) anadan olmuşdur. Adı da bu bayrama görə verilmişdir.
Atası Nəsrullah Sultan Qutqaşın mahalının son sultanı olmuş, Azərbaycan Rusiya tərəfindən işğal edildikdən sonra həmin mahalın başçısı təyin edilmişdir. Həmin dövrdə keçmiş xan və bəyləri daima itaətdə saxlamaq üçün çar Rusiyası onların uşaqlarını çar ordusunda zabit kimi əsir saxlayırdı. Nəsrullah sultan Çar Rusiyasına etibar etmirdi. Bu inamsızlıq qarşılıqlı idi. Belə təklif Nəsrullah sultana da gəlmişdir. Qutqaşınşünaslığın banisi Salman Mümtaz "Rəşid bəy və Səadət xanım" hekayəsi mühərriri Qutqaşınlı İsmayıl bəyin həyatı" məqləsində yazırdı: "Özünün böyük və görkəmli oğullarını dürlü-dürlü bəhanələrlə evdə saxlayıb aciz və fərsiz zənn etdiyi kiçik yaşlı İsmayıldan çarnaçaq əl-çəkməyə məcbur oldu.Fərsiz nəzərə gələn İsmayıl təhsilini ikmal etdikdən sonra elə bir kamallı, qabiliyyətli igid oldu ki,əqill və bacarıqlı sayılan qohum və qardaşları onun yanında hər bir cəhətdən heç mənziləsində qaldılar"
O, 1822-ci ildə rus ordusunda xidmətə başlamışdır.Peterburqda dörd il orada kadet məktəbində oxumuşdur.1822-ci ildə bu məktəbi bitirib, Əlahiddə Qafqaz Korpusu tərkibindəki Gürcüstan qrenadyor alayında sıravi əsgər kimi hərbi xidmətə başlamışdır.
İsmayıl bəy Rusiya-İran (1826–1828) və Rusiya-Türkiyə (1827–1829) müharibələrdən iştirak etmiş, döyüşlərdə fərqləndiyinə görə ordenlərə layiq görülmüşdür. Müharibələr qurtardıqdan sonra o, hərbi xidmətini davam etdirmiş, vəzifəsi ilə əlaqədar bir müddət Varşavada yaşamışdır. O hərbi işi dərindən öyrənmiş, sıravi əsgərlikdən general-mayor rütbəsinə qədər yüksəlmişdir. 1841-ci ildə İ.Qutqaşınlı istefaya çıxmış və öz vətənə qayıdaraq, Qutqaşın və Şamaxıda yaşamış, dərs demişdir.Rus ordusunda 25 illik xidmətdən sonra İsmayıl bəy 1847-ci ildən Şamaxıda "Bəy kommissiyası"nda işləmişdir.
İ.Qutqaşınlı 1852-ci ildə Məkkəyə-Həcc ziyarətinə getmiş, qayıdandan sonra Şamaxıda və Qutqaşında yaşamışdır. Elə həmin ildə general-mayor rütbəsinə yüksəlmişdir. O, 1861-ci ildə Ağdaş mahalında karvansarada yemək yeyərkən Rusiyanin əli ilə ermənilər tərəfindən suyuna zəhər qatılmaqla həyat yoldaşı Tutu xanım Bikə ilə birgə həyatına son qoyulmuşdur. Belə ehtima olunur ki, 1854-cü ildə ona ümvanlanmış, Anadolu ordusunun baş komandanı Mustafa Zərif Paşadan Azərbaycan və Dağıstanda üsyanlar təşkil etməyə çağıran məktub erməni M.T.Loris-Məlikovun əlinə düşmüşdür. Nəticədə İ.Qutqaşınlı 1855-ci ildən nəzarət altında alınmışdır. İsmayıl bəy Qutqaşınlı xanımı Tutu Bikə ilə yanaşı Qəbələdəki Soltanbaba qəbiristanlığında dəfn edilmişdir.
Böyük maarifçi
İsmayıl bəy Qutqaşınlı uşaqlıq və gənclik illərində dini təhsil almış, ərəb, fars dillərini öyrənmiş, klassik Azərbaycan və Şərq ədəbiyyatı ilə yaxından tanış olmuşdur. Xidmət illərində İ. Qutqaşınlı bir sıra mütərəqqi rus ziyalıları ilə dostluq əlaqəsi yaratmış, rus və Qərbi Avropa mədəniyyətlərinin nailiyyətlərinə yiyələnmiş, dövrünün ən savadlı Azərbaycan ziyalılarından biri olmuşdur. Eyni zamanda o, Azərbaycanın böyük marifçi alimləri — Mirzə Fətəli Axundzadə, Qasım bəy Zakir, Abbasqulu ağa Bakıxanov və başqaları ilə yaxından dostluq etmişdir. Bu şəxslər Azərbaycan ədəbiyyatında "Paqonlu maarifçilər" adı ilə məşhurdurlar. İsmayıl bəy Qutqaşınlı 1852-ci ildə arvadı ilə Yaxın Şərq ölkələrinə səyahətə getmişdir.
Yaradıçılığı
Böyük ədib iki dəfə müqəddəs Həcc ziyarətində olmuşdur. Bu səyahəti ilə əlaqədar 1967-ci ildə çap olunmuş "Səfərnamə" adlı yol qeydlərini yazmışdır. Əsər Qutqaşınlının getdiyi yolun coğrafiyasının öyrənilməsində böyük əhəmiyyət daşıyır. Hazırda bu əsərin cəmi 126 səhifəsi tapılmışdır. İsmayıl bəy istefaya çıxdıqdan sonra Azərbaycan xalqının maariflənməsində və oyanmasında aktiv fəalliyyətə başlamışdır. Sözsüz ki, bu da çar hökumətinin maraqlarına cavab vermirdi. Ona görə də Qutqaşınlını tezliklə aradan götürmək üçün planlar cızılırdı.
İsmayıl bəy Qutqaşınlı Azərbaycan ədəbiyyatına müasir nəsr, hekayə janrını gətirən yazıçıdır. Qutqaşınlı yaradıcılığının şah əsəri "Rəşid bəy və Səadət xanım" əsəridir. Əsər fransız dilindədir və Varşavada çap olunub. Bu əsərdə iki zadəgan ailəyə məxsus olan gənclərin məhəbbətindən bəhs edilir. Bundan başqa bəzi mənbələrə görə Qutqaşınlının "Tutu" adlı əsəri də olmuşdur. Ancaq bu əsər itirilmiş və günümüzə gəlib çatmamışdır.
Bundan başqa İ.Qutqaşınlı "Miskin" təxəllüsü ilə şeirlər də yazmışdır. Təəssüf ki, onun əlyazmaları 1930-cu illərdə repressiya dövründə məhv edildiyindən bizə gəlib çatmayıb. Ancaq ona aid olması iddia edilən və 1973-cü ildə aşkarlanan, 1999-cu ilin aprelin 22-də Qəbələdə "Qəbələ" qəzetində nəşr edilən "İki quşun söhbəti" adlı şeir də var. Bu məsələ hələ ki mübahisə mövzusudur.
Xatirəsinin əbədiləşdirilməsi
İsmayıl bəy Qutqaşınlının adı Azərbaycan xalqının qəlbində daim yaşayır. Qəbələ şəhərinin mərkəzi küçələrindən birinə İsmayıl bəy Qutqaşınlının adı verilmişdir. Eyni zamanda Qəbələdə ədibin heykəli ucaldılmış, xatirə-ev muzeyi yaradılmışdır. Bakının Yasamal rayonundakı mərkəzi küçələrindən birinə də Qutqaşınlının adı verilmişdir.
Həmçinin bax
İstinadlar
- Исмаилов Э. Э. Георгиевские кавалеры — азербайджанцы. — М., 2005. — С. 66–76.
- к. и. н. А. А. Молчанов. "Среди самых доблестных в Российской армии". Проект «Георгиевская страница». 2006. 2012-06-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2009-08-24.Orijinal mətn (rus.)
Самым первым из азербайджанцев георгиевским кавалером оказался полковник Исмаил-бек Куткашинский (1806—1861), боевой офицер и ветеран нескольких войн (позднее - генерал-майор). Он получил орден Св. Георгия IV степени в 1843 г., после двадцати с лишним лет службы (в основном в «горячих точках» на Кавказе).
- "İsmayıl Bəy Qutqaşınlı". 2022-08-16 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-09-09.
- "Məhəmməd NƏRİMANOĞLU,Qəbələnin "yaddaş kitabı" "Azərbaycan" qəzeti". 2021-08-01 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-09-09.
Mənbə
- "Odlar yurdunun övladları Rusiya tarixində" kitabı (rus dilində)
- İsmayıl bəy Qutqaşınlı (1806 – 1869) 2016-03-04 at the Wayback Machine
- İsmayıl bəy Qutqaşınlı.Əsərləri.Bakı,2005.səh.142
Xarici keçidlər
- http://www.youtube.com/watch?v=d45XkQJJBg4 "İsmayıl bəy Qutqaşınlı" (film,2004)
- http://kitabxana.net/files/books/file/1416546631.pdf
- http://www.kulis.az/news/6865
- İsmayıl bəy Qutqaşınlı
wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, tarixi, endir, indir, yukle, izlə, izle, mobil, telefon ucun, azeri, azəri, azerbaycanca, azərbaycanca, sayt, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, haqqında, haqqinda, məlumat, melumat, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar, android, ios, apple, samsung, iphone, pc, xiomi, xiaomi, redmi, honor, oppo, nokia, sonya, mi, web, computer, komputer
Qutqasinli Ismayil bey Sultan Nesrullah oglu 14 iyul 1806 Qutqasin 14 avqust 1861 Samaxi Azerbaycan yazicisi ve Rusiya Imperiyasinin herbi xadimi Rusiya imperator ordusunun general mayoru ve Muqeddes Georgi ordenini qazanan ilk azerbaycanli Ismayil bey QutqasinliIsmayil Sultan Nesrullah oglu QutqasinliTexellusu Miskin Dogum tarixi 14 iyul 1806Dogum yeri QutqasinVefat tarixi 14 avqust 1861 55 yasinda Vefat yeri Agdas bezi ehtimallara gore Tiflis Vefat sebebi zeherlenmeVetendasligi Rusiya ImperiyasiMilliyyeti AzerbaycanliHeyat yoldasi Haci Bike xanimUsagi yoxdurAtasi Nesrullah sultanAnasi Bedircahan xanimTehsili Kadet mektebi Peterburq Ixtisasi herbciFealiyyeti herbci bey komissiyasi Samaxi Fealiyyet illeri 1822 1847Eserlerinin dili fransizIlk eseri Resid bey ve Seadet xanim MukafatlariIsmayil bey Qutqasinli VikimenbedeHeyatiIsmayil bey Qutqasinli 27 yanvar 1806 ci ilde Qurban bayraminda kecmis Qutqasin mahalinda indiki Qebele anadan olmusdur Adi da bu bayrama gore verilmisdir Atasi Nesrullah Sultan Qutqasin mahalinin son sultani olmus Azerbaycan Rusiya terefinden isgal edildikden sonra hemin mahalin bascisi teyin edilmisdir Hemin dovrde kecmis xan ve beyleri daima itaetde saxlamaq ucun car Rusiyasi onlarin usaqlarini car ordusunda zabit kimi esir saxlayirdi Nesrullah sultan Car Rusiyasina etibar etmirdi Bu inamsizliq qarsiliqli idi Bele teklif Nesrullah sultana da gelmisdir Qutqasinsunasligin banisi Salman Mumtaz Resid bey ve Seadet xanim hekayesi muherriri Qutqasinli Ismayil beyin heyati meqlesinde yazirdi Ozunun boyuk ve gorkemli ogullarini durlu durlu behanelerle evde saxlayib aciz ve fersiz zenn etdiyi kicik yasli Ismayildan carnacaq el cekmeye mecbur oldu Fersiz nezere gelen Ismayil tehsilini ikmal etdikden sonra ele bir kamalli qabiliyyetli igid oldu ki eqill ve bacariqli sayilan qohum ve qardaslari onun yaninda her bir cehetden hec menzilesinde qaldilar O 1822 ci ilde rus ordusunda xidmete baslamisdir Peterburqda dord il orada kadet mektebinde oxumusdur 1822 ci ilde bu mektebi bitirib Elahidde Qafqaz Korpusu terkibindeki Gurcustan qrenadyor alayinda siravi esger kimi herbi xidmete baslamisdir Ismayil bey Rusiya Iran 1826 1828 ve Rusiya Turkiye 1827 1829 muharibelerden istirak etmis doyuslerde ferqlendiyine gore ordenlere layiq gorulmusdur Muharibeler qurtardiqdan sonra o herbi xidmetini davam etdirmis vezifesi ile elaqedar bir muddet Varsavada yasamisdir O herbi isi derinden oyrenmis siravi esgerlikden general mayor rutbesine qeder yukselmisdir 1841 ci ilde I Qutqasinli istefaya cixmis ve oz vetene qayidaraq Qutqasin ve Samaxida yasamis ders demisdir Rus ordusunda 25 illik xidmetden sonra Ismayil bey 1847 ci ilden Samaxida Bey kommissiyasi nda islemisdir I Qutqasinli 1852 ci ilde Mekkeye Hecc ziyaretine getmis qayidandan sonra Samaxida ve Qutqasinda yasamisdir Ele hemin ilde general mayor rutbesine yukselmisdir O 1861 ci ilde Agdas mahalinda karvansarada yemek yeyerken Rusiyanin eli ile ermeniler terefinden suyuna zeher qatilmaqla heyat yoldasi Tutu xanim Bike ile birge heyatina son qoyulmusdur Bele ehtima olunur ki 1854 cu ilde ona umvanlanmis Anadolu ordusunun bas komandani Mustafa Zerif Pasadan Azerbaycan ve Dagistanda usyanlar teskil etmeye cagiran mektub ermeni M T Loris Melikovun eline dusmusdur Neticede I Qutqasinli 1855 ci ilden nezaret altinda alinmisdir Ismayil bey Qutqasinli xanimi Tutu Bike ile yanasi Qebeledeki Soltanbaba qebiristanliginda defn edilmisdir Boyuk maarifciIsmayil bey Qutqasinli usaqliq ve genclik illerinde dini tehsil almis ereb fars dillerini oyrenmis klassik Azerbaycan ve Serq edebiyyati ile yaxindan tanis olmusdur Xidmet illerinde I Qutqasinli bir sira mutereqqi rus ziyalilari ile dostluq elaqesi yaratmis rus ve Qerbi Avropa medeniyyetlerinin nailiyyetlerine yiyelenmis dovrunun en savadli Azerbaycan ziyalilarindan biri olmusdur Eyni zamanda o Azerbaycanin boyuk marifci alimleri Mirze Feteli Axundzade Qasim bey Zakir Abbasqulu aga Bakixanov ve basqalari ile yaxindan dostluq etmisdir Bu sexsler Azerbaycan edebiyyatinda Paqonlu maarifciler adi ile meshurdurlar Ismayil bey Qutqasinli 1852 ci ilde arvadi ile Yaxin Serq olkelerine seyahete getmisdir YaradiciligiBoyuk edib iki defe muqeddes Hecc ziyaretinde olmusdur Bu seyaheti ile elaqedar 1967 ci ilde cap olunmus Sefername adli yol qeydlerini yazmisdir Eser Qutqasinlinin getdiyi yolun cografiyasinin oyrenilmesinde boyuk ehemiyyet dasiyir Hazirda bu eserin cemi 126 sehifesi tapilmisdir Ismayil bey istefaya cixdiqdan sonra Azerbaycan xalqinin maariflenmesinde ve oyanmasinda aktiv fealliyyete baslamisdir Sozsuz ki bu da car hokumetinin maraqlarina cavab vermirdi Ona gore de Qutqasinlini tezlikle aradan goturmek ucun planlar cizilirdi Ismayil bey Qutqasinli Azerbaycan edebiyyatina muasir nesr hekaye janrini getiren yazicidir Qutqasinli yaradiciliginin sah eseri Resid bey ve Seadet xanim eseridir Eser fransiz dilindedir ve Varsavada cap olunub Bu eserde iki zadegan aileye mexsus olan genclerin mehebbetinden behs edilir Bundan basqa bezi menbelere gore Qutqasinlinin Tutu adli eseri de olmusdur Ancaq bu eser itirilmis ve gunumuze gelib catmamisdir Bundan basqa I Qutqasinli Miskin texellusu ile seirler de yazmisdir Teessuf ki onun elyazmalari 1930 cu illerde repressiya dovrunde mehv edildiyinden bize gelib catmayib Ancaq ona aid olmasi iddia edilen ve 1973 cu ilde askarlanan 1999 cu ilin aprelin 22 de Qebelede Qebele qezetinde nesr edilen Iki qusun sohbeti adli seir de var Bu mesele hele ki mubahise movzusudur Xatiresinin ebedilesdirilmesiIsmayil bey Qutqasinlinin adi Azerbaycan xalqinin qelbinde daim yasayir Qebele seherinin merkezi kucelerinden birine Ismayil bey Qutqasinlinin adi verilmisdir Eyni zamanda Qebelede edibin heykeli ucaldilmis xatire ev muzeyi yaradilmisdir Bakinin Yasamal rayonundaki merkezi kucelerinden birine de Qutqasinlinin adi verilmisdir Hemcinin baxHaci Yehya QutqasinliIstinadlarIsmailov E E Georgievskie kavalery azerbajdzhancy M 2005 S 66 76 k i n A A Molchanov Sredi samyh doblestnyh v Rossijskoj armii Proekt Georgievskaya stranica 2006 2012 06 12 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2009 08 24 Orijinal metn rus Samym pervym iz azerbajdzhancev georgievskim kavalerom okazalsya polkovnik Ismail bek Kutkashinskij 1806 1861 boevoj oficer i veteran neskolkih vojn pozdnee general major On poluchil orden Sv Georgiya IV stepeni v 1843 g posle dvadcati s lishnim let sluzhby v osnovnom v goryachih tochkah na Kavkaze Ismayil Bey Qutqasinli 2022 08 16 tarixinde Istifade tarixi 2013 09 09 Mehemmed NERIMANOGLU Qebelenin yaddas kitabi Azerbaycan qezeti 2021 08 01 tarixinde Istifade tarixi 2013 09 09 Menbe Odlar yurdunun ovladlari Rusiya tarixinde kitabi rus dilinde Ismayil bey Qutqasinli 1806 1869 2016 03 04 at the Wayback Machine Ismayil bey Qutqasinli Eserleri Baki 2005 seh 142Xarici kecidlerVikimenbede Muellif Ismayil bey Qutqasinli ile elaqeli melumatlar var http www youtube com watch v d45XkQJJBg4 Ismayil bey Qutqasinli film 2004 http kitabxana net files books file 1416546631 pdf http www kulis az news 6865 Ismayil bey Qutqasinli